8.Ünite Türk Çini Sanatı

8. ÜNİTE TÜRK ÇİNİ SANATI

*Kelime anlamı Çine ait demek olan çini, günümüzde pişmiştopraktan yapılan sırlı duvar kaplamalarına verilen bir addır. Eski kaynaklardabuna ‘’ sırça’’ veya ‘’kaşi’’ denmiştir.
*Bir veya birden fazla ****lin ****l olmayan elementlerle birleştirilerek pişirilmesisonucu oluşan inorganik bileşiğe seramik denir.
*Tümü killi topraktan yapılan veya yüksek oranda kil ihtiva eden hammaddelerden üretilmiş, yüzeyi parlakça ve en sert seramik grubuna ‘’ porselen’’adı verilir. Eski kaynaklarda fağfur denir.
*Pişmiş topraktan çanak çömlek yapma sanatının Asurlular zamanına kadaruzadığı bilinir.
*Uygurlular, karahanlılar, gazneliler pişmiş toprağı ve çini sanatınıkitabelerde ve binalarda yapı malzemesi olarak kullanmışlardır
*seramik sanatı islam öncesi türk topluluklarından Göktürkler ve Kırgızlardagörülür
*Bizanslılar mimari süslemede çiniyi tercih etmeyip mozaiği tercih etmişlerdir
*Pişmiş topraktan yapılan duvar kaplamalarına kaşi denilir.
*Mimari yüzeyde günümüze kadar ulaşan çini kullanımı ilk olarak Kayrevandaki Sidi Ukbe Camii’nin mihrabında görülmektedir.

*karahanlılar döneminde XI. yüzyılda tek renkli çiniler kullanılmıştır günümüzeancak özkentte bulunan ve XII. Yüzyılın örnekleri sınırlı sayıda ulaşmıştır
*büyük selçuklular döneminde gelişen çini geleneği ilhanlılar zamanındadaha da hız kazanmıştır firuzenin yanı sıra siyah, beyaz ve kobalt mavisi dekullanılmıştır
*Edirne Şah Melek Camiinden sonra İstanbul da Fatih Sultan Mehmet in ÇiniliKöşkü ve Mahmud Paşa Türbesi çini mozaik sanatının Osmanlıda sondefa görüldüğü yapılardır.
*Türk Çini sanatının da bu tekniğin en son görüldüğü yer Hürrem SultanTürbesidir.
*anadoluda en eski çini eserleri
-siirt ulucamii ve minaresi
-divriği kale camiinin taç kapısı
-konya II. Kılıçarslan türbesi
*nizameddin yağıbasanın tokatta 1164’ten önce yaptırdığı çukur medrese selçukludevrinin çini kullanılan en eski yapısıdır

İZNİK ÇİNİSİ VE AŞAMALARI
*Osmanlı döneminin en önemli çini üretim merkezi İzniktir.
*Türk çini sanatının zirvesine ilk defa İstanbul Süleymaniye Camiinde görülenhafif kabarık mercan kırmızısı renginin kullanıldığı, İznikkaşileriyle ulaşılmıştır.
*sultan ahmed camii türk çini sanatının en parlak döneminin sonlarınaait en çok örneğin bi arada bulunduğu son büyük yapıdır
*Osmanlılar tarafından İznikte meydana getirilen ilk seramikler kırmızıhamurlu ve tek renkli sırla yapılmış olup bunlara birinci dönem İznikçinileri denmektedir.
* Yakın zamana kadar Milette te üretildiği düşünülerek Milet işi denenbazı kırmızı hamurlu çinilerinde yapılan kazı ve araştırmalar sonucunda XIV.yüzyılın 2. Yarısından XV. yüzyılın başlarına kadar tarihlenen ikinci dönemİznik çinileri olduğu anlaşılmıştır.
*İznik seramiklerinin üçüncü devresinde Selçuklu seramiğinden bazıetkiler taşıyan tek veya iki renkli motiflerle işlenmiş basitçe bir teknikkullanılarak ileri düzeydeki İznik çini sanatının parlak devresihazırlanmıştır.
*Dördüncü dönem İznik çini ve seramikleri Milet işi adlandırılmasındaolduğu gibi, yine Şamda üretildiği için Şam işi adı verilen mavibeyaz çini grubunu oluşturur.
*İznik atölyelerinin büyük bir teknik zaferi olan hafif kabarıkça parlak mercankırmızısının kullanıldığı çiniler beşinci ve en son aşamayıgösterir ki bu renk klasik devir Osmanlı çini sanatının öne çıkan ayrıcavasfı olmuştur.
*Osmanlı çinicilik sanatı tarihteki en yüksek seviyesine XVI.yüzyılın ikinci yarısında erişmiştir. Türk çini sanatının klasik devriolarak kabul ettiğimiz bu dönem, Silivrikapı daki İbrahim Paşa Camiinin çinileriylebaşlar.
*Klasik üsluptaki İznik çinisi son sözünü 1600 tarihli Sultan III.Murat türbesiyle söylemiştir.
*Osmanlının son devir çinilerine en güzel örnek Hafız Emin Ustanınelinden çıkan Eyüp teki Sultan Reşat Türbesi çinileridir.
Klasik tarzda sır altı çini yapımının safhaları:
-birinci aşama hamurun hazırlanıp şekillenmesi
-ikinci aşamada levha veya şekil verilmiş parçalar 1200-1300 derecedefırınlanarak ilk pişirme geçekleşir
-üçüncü aşamada pişirilmiş parçalar üzerine nakışlar fırça ile işlenirsonra sıralama işlemi yapılır
-son aşamada tekrar fırınlanır işlem tamamlanır
*XVII yüzyılda yaygınlaşan Kabe tasvirli çini levhalar usta kitabesibulundurmaları açısından önem arz etmektedirler.
*XVIII. yüzyıldan günümüze ülkemizin çini ihtiyacını Kütahya merkezli çiniatölyeleri karşılamaktadır.
*Kütahyanın başarısını gösteren yapı çinili camiidir

Çini ve seramik yapımında kullanılan malzemeler: Hamur – Boya – Sır
Sır: seramik hamurunun üzerine sürülen pişince eriyerek hamurun üzerinikaplayan ve ona cam ve camsı görünüm kazandıran, koruyucu ince şeffaf tabakayasır denir.

ÇİNİ TEKNİKLER:
1-Renkli sır tuğla: İnşa malzemesi olarak kullanılan tuğlaların bir yüzüşeffaf renksiz veya renkli sıra batırılarak pişirilmek suretiyle binacephelerinde ışıltılı bir satı elde edilmiştir.
*Hindistan çevresinde XIII. Yüzyıldan itibaren renkli sır tuğla kullanılmıştır
*Delhi Sultanlığı ve Babürler döneminde renkli sırlı tuğlaüretiminin en önemli merkezi Mültan şehridir.

2-Düz çini (kaşi) ve çini mozaik (kaşigeri): bu teknik XIII. yüzyıldaAnadolu Selçuklu çini sanatına kişiliğini kazandırmıştır.
*Anadolu Selçukluları nın büyük sultanı Alaeddin Keykubad tarafındanyaptırılan Kubadabad sarayı, zengin figürlü çinilere bezenmiştir.
*kubadabad sarayı türk oturuşu adı verilen figürlerin olduğu yapı

3-Perdahlı çini(luster): Batı kaynaklarından Luster tekniğiolarak bilinen perdahlı çini ilk olarak Samerrada ortaya çıkmıştır.
*Daha çok sivil yapılarda veya kap kacak yapımında kullanılmıştır.
*Perdahlı çinilerin en erken tarihli örneklerine Abbasiler devrindeIX. yüzyılda Samerra da rastlanmıştır. bu çiniler sarımtırak beyazrenkli, iri gözenekli hamurdan yapılmıştır
*çini üzerinde madeni pırıltılar elde etmek için yararlanılan bir sır üstüuygulamasıdır
*samerrada levha halinde çini üretimi yapılmıştır
*bu teknik Suriye ırak iran ve Anadolu coğrafyasında yaygınlık kazanmıştır
*Mısır coğrafyasında Fatımi hakimiyetinin sona ermesiyle irana yönelensanatkarlar rey, cürcan, kaşan ve sava da perdahlı çini üretimine canlılıkkazandırmışlar

4-Mertabani(seladon): Batılı kaynakların Selehaddin i Eyüzlibi yenisbetle ‘’ seladon ‘’ adını verdikleri bu teknik duvar kaplama çinilerindedeğil evani yapımında kullanılır.
* Bu değerli çanak çömlek türünün zehirli yiyeceklere karşı duyarlı olduğusöylenir
*evani daha çok yeşilimtırak rengiyle tanınır

5-Sır üstü tekniği: desenler önceden sürülmüş sırlı tabakayla kaynaşarakzemine yerleşir.

6-Sır altı tekniği: En yaygın çini tekniğidir. sır altı tekniğindenakışlar pişmiş toprak üstüne çekilen ince astar tabakası işlenir
*renkli nakışların üstüne de sır sürüldükten sonra çini bir kez daha fırınlanır
*böylece renkli nakışlar sır altına yerleştirilmiş olur
*sır altı tekniğini XIII. Yüzyılda Anadolu Selçukları kullanmıştır
*esas gelişmesini XVI. Yüzyılın ikinci yarısında Osmanlılarda kullanılmıştır
7-Minai (helf reng ): sır altı ve sır üstü tekniklerinin bir aradakullanılmasıyla çok renkli bir satıh elde etmeye yarayan tekniğe minai denir.
*En çok Basra rakka ve kaşanda kullanılmıştır.
*bu tekniğe sır altı ve sır üstüne yedi rengin bir arada tatbikedilebilmesinden ötürü helf-reng adı da verilmiştir
*genellikle mavi mor firuze ve yeşil renkler sır altına
-kiremit kırmızısı beyaz kahverengi ve siyah renkler sır üstüne tatbikedilmiştir
* bu tekniğe Anadoluda sadece Konya alaaddin köşkünde rastlanır
8-Renkli sır(cuerda seca)(lakabi): ilk defa renkli sır tekniği Timurlulardöneminde ortaya çıkmıştır.
*Yayınlarda cuerda seca adıyla anılan eski kaynaklarda lakabidenen renkli sır tekniği ilk defa Timurlular devrindeçıkmıştır.
*tekniğin ana özelliği, süslemenin zemine doğrudan çinkolu, şeffaf olmayanrenkli sır tatbik edilmesidir
*Renkli sır tekniğinde üretilmiş çinilere Anadolu da ilk olarak Bursa Yeşilcami de ve Çelebi Mehmet Türbesinde rastlamaktayız.
*Renkli sır tekniğinde çini üzerine nakışlar, içine sır maddesi katılanboyalarla işlenir.
*bitkisel kompozisyonlar çini sanatında yeni dönemin başladığına işaretetmektedir
*Bu yeniliklerde Ali b İlyas Ali, Mehmet el mecnun ve Tebrizli ustalarınpayı büyüktür.
*Timurlular döneminde seramik evani yapımında duraksama görülürken kaşiüretiminde hız verildiği gözlenmektedir
*Semerkant bibi hanım camii, gur-ı emir türbesi, Tebriz gökmescidde(mescid-ikebud)
*eserlerde görüldüğü gibi cephe kubbe ve minareler firuze, lacivert ve yeşilrenkli mozaik çini ve renkli sırlı tuğlalarla kaplanmıştır
*bezeme unsuru olarak yazı, geometrik şekiller ve islımı(rumi) nakışlarkullanılmıştır
*iranda Timurlulardan beri süregelen çinilerle kaplama geleneği safevidöneminde de sürmüş
*iranda kaçarlar döneminde de renkli sır tekniği kullanılmıştır
9-Mavi Beyaz: bu çiniler Uzakdoğu çağrışımı yapar.
*Mavi- Beyazlı sır altı tekniğinin güzel örneklerine İstanbul FatihCamiinde ve Manisa Valide Sultan Camiinde de rastlanmaktadır.
*Xvıı. yüzyılın sonlarında mavi beyaz çinilerde bir gerilemegörülmektedir.

9-Çok renkli ( elvan ) sır altı tekniği: Sadece sarı renk kullanılmazve İznikte üretilmiştir.
*XVII. yüzyılın 2. Yarısında çok renkli (elvan) sıratlı tekniği gelişmiştir.
*çok renkli (elvan) sır altı tekniğini diğer çinilerden ayıran özellik mercankırmızısının kullanılmasıdır
*bu teknikte çini levhalara önce astar çekilir sonra işleneceknakışların tahrirleri çekilir içleri istenen ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın