İlk malzeme ve kaynaklar

İlk Malzeme ve Kaynaklar

7. Farklı kişilerin hayat hikâyeleri farklı türden malzemeler üzerine kurulmuştur. Yazılı kaynaklar arasında bazılarından öğreneceğimiz birçok şey bulunurken, bazıları özellikle genel anlamda ilgi çekebilecek hususlarda pek az bir değer taşırlar.

8. Öte yandan, kral, ozan, filozof, mühendis, yargıç, velî gibi sıradan bir insanın hayat hikâyesi ile bir Allah elçisininki arasında büyük ayrımlar göze çarpar. Onun hayatında sadece maddî ve diğer fanilerle ortak şeylere değil, aynı zamanda kutsal vahiyler, mucizevî bağışlar gibi olağanüstü durumlara ve sıradan insanların hemen hiç bilmediği diğer olaylara da rastlanır. Hatta, bu kutsal elçi birçok niteliği aynı anda kendisinde toplamış biri olduğu zaman, onun hayatını yazma uğraşı, hayat hikâyesini yazanın da ayrıcalıklı nitelikler taşımasını gerektirir. Bu hayat hikâyesini yazacak kişinin, nesnel ve tarafsız bir inceleme yapabilmek için, öncelikle içten bir samimiyete ve üzerinde çalışacağı konu hakkında derin bir anlayışa sahip olması gerekir. Yine o kişinin, kahramanının insanlığa yapmış olduğu katkıları daha iyi değerlendirebilmek için ülkenin eski tarihini; arka planda olup bitenlerin yanı sıra, Muhammed (AS)’ın etkinlikleriyle dünya tarihinde meydana gelen sonuçlar için o dönemin uluslararası tarihini; ashabının kültür ve uygarlık düzeyini nasıl yükselttiğini anlamak için sosyolojiyi; Kur’an’ın olağanüstü değeri için edebiyatı; Muhammed (AS)’ın fâtihlik özellikleri için askerlik bilimini; din değiştirme nedeniyle İslâm toplumu içerisinde meydana gelen değişimi anlamak için psikolojiyi ve daha birçok şeyi yeterince bilmesi gerekir. Bütün bu niteliklere sahip olduğumuzu iddia etmeksizin, biz şöyle diyoruz: Bu saydıklarımızın hepsini kendinde toplamış bir bilim adamını beklemek gerekseydi, Muhammed (AS)’ın hayatının tarihçesi (Sîret) asla yazılmamış olacak ve bu durum bilimin gelişmesi aleyhine sonuçlar doğuracaktı.

9. Muhammed (AS)’ın yaşadığı dönemle ilgili çok sayıda malzeme bulunmaktadır. Her şeyden önce, Resulullah (AS)’ın emirleri doğrultusunda yazılıp derlenmiş olan ilâhi vahiyler koleksiyonu vardır. Daha sonra, Muhammed (AS)’ın yaptığı ya da söylediği şeylerin anlatıldığı ve ashabının yazdıklarına dayanan Hadis yahut Sünnet gelir. Bu arada, Resulullah (AS)’ın sağlığında İslâm’ı kabul etmiş çok sayıda insan arasında yüz bini aşkın kişiden her birinin, bir sonraki kuşağa, Efendilerinin hayatıyla ilgili en azından bir olayı aktarmış olduğunu da hatırlatalım. Burada rastladığımız biçimiyle, tek bir kişinin hayatıyla ilgili doğrudan kaynaklar ve görgü tanıkları, ne ondan önce ne de sonra, başka hiçbir kimsede görülmemiştir.

10. Muhammed (AS)’ın hayatı ve öğretisi ile ilgili olarak, Kur’an ve Hadis gibi iki kaynağın yanı sıra, elimizde, kahramanımızın hayatındaki olaylara yapılan göndermeler ve tasvirlerle ilgili değerli bir bilgi kaynağı oluşturan, o döneme ait şiirler de mevcuttur. Meşhur bir Arap atasözü şöyle der: “Şiir, Arapların arşiv dairesidir” (Eş-Şi’ru Dîvânu’l-Arab).

11. Mekke ve Medine’de (hatta muhtemelen Tâ’if, Hayber vb. yerlerde) o dönemle ilgili yüzlerce hatta binlerce yazma vardır ve bunları derleyip inceleme çalışmaları henüz başlamıştır. Ben de, Medine ile ilgili o döneme ait beş altı yazmayı yayınladım; ve bugüne kadar incelenmiş olanlar sadece bunlar.

12. O dönemde çevre ülkelerle ilgili tarihî belgeler ne yazık ki elimizde yoklar. Resulullah (AS) henüz hayatta iken, İslâm Devleti, Malabar (Güney-Doğu Hindistan) ve hatta Çin ile ilgili olarak nakledilen efsaneler bir yana, Habeşistan, Mısır, Bizans İmparatorluğu ve İran Sasanî İmparatorluğu ile birtakım ilişkiler kurmuştu. Doğubilimci Margoliouth, o tarihlerde konumuzla ilgili Mısır’da Kıptîce belge bulunmadığını açıklamaktadır. Bizans imparatorlarının sarayında resmî kronikçiler (günlük tarih yazarları) vardı; ancak, kötü bir rastlantı sonucu, bu belgelerdeki bir yüzyıllık kesinti, bizim ilgilendiğimiz döneme denk gelmektedir. Zonaras, Nicéphore, Théophane ve öteki imparatorların dönemi daha sonraki tarihlere rastlamaktadır. Bu dönemle ilgili olarak İran, Hint ya da Çin kaynaklarından da bilgi ulaşmamıştır. Muhtemelen, Resulullah (AS) henüz hayatta iken, Araplara komşu ülkelerin, göçebelerin oturduğu ve sonu gelmeyen iç savaşlarla parça parça olmuş Arap yarımadasında olup biten olaylara herhangi bir önem vermeleri için vakit henüz çok erkendi.

13. Çok erken bir dönemden itibaren, Müslümanlar, peygamberlerinin hayat hikâyelerini (Sîret) kaleme almaya başladılar. Hatta bunlardan bazıları sahabe zamanında yazılmıştır. İlkin onun savaşları ve gazveleriyle ilgili anlatılanlar, daha sonra da geniş bir ilgi toplayan diğer çalışmalar ortaya çıktı. H. 1. asra ait çalışmalar tamamen kaybolmuş değildir, ancak Resulullah (AS)’ın siretiyle ilgili aynı dönemde kaleme alınmış eserler tamamen kaybolmuş gibi görünmektedir. Halen mevcut en eski çalışmalar arasında, bazı bölümleri Karaviyyîn (Fas) kütüphanesinde bulunan İbn İshâk’ınki (ö. 151 H.) bulunmaktadır. Daha sonra gelen bir yazar tarafından derlenen ve İbn İshak’ın okul arkadaşı Musa ibn Ukbe’ye ait çalışmanın elimizdeki birkaç parçası ise Berlin’de saklanmaktadır. Bütün halinde bize kadar ulaşan eserler arasında, el-Vâkıdî’nin (ö. 207 H.) el-Megâzî’si (British Museum elyazması) ve er-Ridde (Bankipore/Hindistan elyazması) yer alır. İbn İshâk’ın bu iki eserini, üzerinde bazı düzeltmeler yapıp tek bir kitap halinde toplayan ve bizlere Sîretu Resulullah adıyla birçok kez yayınlayarak sunan İbn Hişâm’a (ö. 210 H.) minnettarız. İbn Sa’d (ö. 230 H.) da oldukça önemli biridir; zira, biyografi niteliğindeki kapsamlı sözlüğünde (Tabakât), sadece Resulullah (AS)’den değil, aynı zamanda onun yüzlerce sahabesinden de bahseder.

14. İslâm-öncesi Arabistanı, soybilimsel veriler biçimi altında ulusal bir tarihe tanık olur. İbnu’l-Kelbî (ö. 204 H.) ve daha sonra onun öğrencisi el-Belâzurî (ö. 279 H.), bir yandan İslâmî dönemle ilgili çalışmaları sürdürürken, aynı zamanda bu bilgileri kapsamlı kitaplar halinde bize kadar saklamışlardır. Mus’ab (ö. 236 H.) ve öğrencisi İbn Bekkâr’ınkilerle birlikte aynı konuda kaleme alınan bu eserler bize kadar ulaşır ve bu arada bizlere başka yerlerde rastlamadığımız tarihî bilgileri anlatırlar.

15. İbn Habîb, Dîneverî, Taberî, Ya’kûbî, Mes’ûdî ve diğerleri Resulullah (AS)’ın hayat hikâyesine ait bilgiler yazmamakla birlikte, bu klasik yazarların çalışmaları konumuzla ilgili çok kıymetli bilgiler içermektedir.

16. Ben, gerek Doğu’da gerekse Batı’da, kimileri gerçekten çok derin bilgilerle yüklü olan seleflerimin eserlerinden de yararlandım.

17. Her halde biz, bu kaynaklardan yeri geldikçe alıntılar yapacağız.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın