Tarih

TARİH

Tarih, insanoğlunun hayat faaliyetlerini en kapsamlı bir şekilde ele alan sosyal ilimlerin basında gelmektedir. Çünkü tarih, geçmişin bilgisini bize getirmektedir. Özellikle belirli bir toplunun bilgisidir bu. Ama bazen aynı kaderi taşıyan birkaç toplumun geçmişi ve birbirleri ile olan ilişkisi de tarihin belirli bir alanı içerisinde incelenir. Bu durum, genelde en büyük belirleyici olan "din faktörü"nün ortaklığı ile gerçekleşir.

Tarihi çalışmaların ilmî bir noktaya ulaşması, onun kendine ait bazı kanunlar bulmasıyla gerçekleşmiştir. Böylece o, bulduğu genel ve evrensel yasalarla gerek şimdiki gerekse geçmişteki benzer olayları rahatlıkla yorumlayabilecektir. İşte bu tarihe "ilmî tarih" adı verilmiştir (March Bloch, Tarihin Savunması ya da tarihçilik mesleği, 1985).

Tarih çalışmalarını ilmi bir metotla ele almanın gerekliliği ortada iken, bizzat tarihin kendisi, "sosyal bir ilim" olması sebebiyle ait olduğu toplumun değer yargılarını yansıtır. Böylece pozitif ilimlerin "genel geçerliliği"nden farklı bir yapıya kavuşur.

Tarih dökümanları genellikle karmaşıktır. Bu dökümanlar, ilimden ziyade edebiyata yakın düşünce, duygu ve hayalin ürünü olan ve yazıldığı ya da yaşandığı ortamın şartlarıyla sınırlı siciller topluluğu, eserler, izlenim ve düşünceler, yazılı ve sözlü haberlerdir. Bunun için fertlerin yetkinliğinin farklılığından, zaman ve mekan değişikliğinden dolayı belirlenmiş yasalara boyun eğmezler. Dolayısıyla tarihçi görevi daha çok bir yorumlayıcı ve değerlendirici niteliktedir.

Tarihçinin analizi ispatlanabilir gerçekler üzerine değil, mantık ve rasyonalite üzerine örülüdür. Bu yönüyle tarihçinin görevi, bir ilim adamından çok, felsefecinin görevine yakındır. İlmi tarih, nakli tarih gibi, içinde bulunduğu anı değil, geçmişi içine alır (Aziz Duri, İlk Dönem İslâm Tarihi, 1992).

Tarih, aynı özelliğe sahip bir toplum tipini ele alıyorsa, ister istemez bu toplumun her yönü ile ilişki halinde olmalıdır. Bu husus, Raymond Aron tarafından şöyle açıklanmaktadır: "Toplum, yaşayan bir organizmayla karşılaştırılabilir. Eğer üzerinde çalışacağımız ya da gözlem yapacağımız bir organı, canlının bütününden bağımsız olarak değerlendirirsek, yanlış bir metodoloji izlemiş oluruz. Aynı şekilde, devlet politikası üzerinde çalışırken de onu toplum bağlamından yalıtırsak, onu anlamamış oluruz. Dinamik hareketlilik ise, toplumların ard arda geçiş aşamalarını inceleyen bir kategoridir (Mutahhari, Tarih ve Toplum, 1988).

Hiçbir âlim, tarihçi kadar uçsuz bucaksız alanlarda hükmetmemiş, karar vermemiştir. Tarihçi, geçmişin muhasebe ve muhakemesini yapmakta, hadiseler, şahıslar ve milletler hakkında hükümler vermektedir. Hükümleriyle bazen topyekün bir toplumu mahkum etmekte, bir diğer cemiyeti şan ve şerefe boğmaktadır. Hadiseler değişmez. Şüphesiz tarihi yapan şahıslar ve topluluklar da aynı şahıs ve topluluklar olarak kalır. Fakat değer hükümleri, tarihçiden tarihçiye bazen hayret uyandıracak derecede değişir.

Tarihe içinden bakmak, yani ele alınan devrin şahıslarıyla hasır neşir olmak, devrin toplumunun bütün problemlerini, dünyanın o çağdaki bütün akım ve eğilimlerini bilmek, tarihçi için kâfi değildir. Ele alınan konuya, objektif olarak yaklaşmak lazımdır.

Bugünü anlamak, gelecek için hazırlanabilmek için, sağlam ve doğru bir tarih bilgisi şarttır. Başarılı ve büyük devlet adamları iyi tarih bilen adamlardır. Hareket edilen nokta bilinmeksizin, yönelecek hedefi bulmanın imkânı yoktur. Bugün "gelişmiş ülke" diye anılan ve sayıları 172 dünya devleti arasında hiçbir zaman 2525´i geçmeyen devletlerde tarih ilmi, son derece ilerlemiştir. Bu milletler, tarihlerini en in? teferruatına kadar incelemişler, bütün tarih kaynaklarını yayınlamışlar, ilmi eserlerin bile halka mahsus baskılarını yapmışlardır. Netice olarak bu milletlerde, çok canlı bir tarih şuuru teşekkül etmiştir. Misal olarak Avrupa ve Amerika´dan değil, medeniyetler beşiği Asya´dan örnek vermek isteriz. Bugün gelişmiş devletler arasında sayılan yalnız iki Asya devleti vardır: Kıtanın doğu ucunda Japonya ve batı ucunda İsrail. Her ikisinde de tarih şuuru, en ileri derecededir (Yılmaz Öztuna, Türk Tarihinden Yapraklar, 1983).

Tarih, geçmişler hakkında bilgi alma ve haberden ibaret değildir. Tarih, yalnızca önceden olmuş hadiseler değildir. Tarih, bir asırdaki bağımsız kültürlerin, bağımsız medeniyetlerin, bağımsız toplumların, belirli kavimlerin ve ırkların incelenmesi değildir. Tarih, şimdiki zamanı ortaya çıkarmış olan bir geçmiştir. Tarih, geleceğe dönük bir harekettir. Tarih, insan türünün ömrüdür. Gerçek bir insan gibidir. Doğumundan şimdiye kadar ki ömür sürecinin üzerinden seneler geçmiş, şahsiyet bulmuştur. İnsan çeşidi de ömrü boyunca tarihte hayat sürmüş ve şimdiki şekle ulaşmıştır.

Ferdin ömrünün, bütün kanunların esas ve genel usuller üzerinde olması, çözümleme ve tahlilin mümkün olması, gidişatının tahmin edilmesi gibidir. Çeşitli merhaleleri dikkatli, müşahhas, ilmî, mantıkî ölçülere uygun olarak ard arda birbirlerine ulaşıyorlar ve birbirlerinden ayrılıyorlar. Binaenaleyh tarih, insanın geçmişini tanımak değildir. İnsanın ve insan toplumunun niteliğini, nasıl olduğunu, değişme kanunlarının sebeplerini ve faktörlerini, tekâmülünü, hastalığını, zaafını, selametini ve kudretini tanımaktır. Bu tanıma ve güç sayesinde insan, toplumuna hakim olan ilmi cebr, değişme, rüşd, yıkılma, yükselme ve devrime kendi iradesini şuurlu bir şekilde nasıl yükleyeceğini bilmiş olur. Tarihi takdire ulaşmakla kendi toplumu ve hürriyeti takdirini de yerine koymuş olur. Botanik, Zooloji ve tabiat ilminde hayat ve hareket kanunlarının keşfi ile onlara hakim oluyordu. Her zaman onların egemenliği ve tabiatın cebri altında olacağı yerde, onlara hakim oluyor, tabiatın cebrini kendi hizmetine alıyor. Tarihi tanıması ile tarihin cebrine gem vuruyor. Kendisinin niteliğini keşfetmekle, "kendi olmasını", kendi isteği ile kendi insiyatifine alıyor. Bu şekilde insan, sadece kendini tanımaya değil, belki de yapıcılığa ve eşitçiliğe ulaşıyor. Bu tabiat ve tarihin elleriyle yaratılmış olan mahluk, kendisinin, tabiatın ve tarihin gerçek yaratıcısı olan Allah´a dönmüş oluyor. Burası dinin dediği gibi, insanın, Allah´ın yeryüzündeki halifesi olması hakikatinin tecelli ettiği yer oluyor.

Tarihten hedef, sadece tarihte gizlenmiş olan meçhulleri ve kanunları bulmaktır. O kanunların ve meçhullerin bulunması, tarihin incelenmesi dışında mümkün değildir. Bu hedefe dikkat ederek, benim fikrime göre, tarihi tanımak için ilmi bir metot olan "insanı tanımak"tan istifade etmek gerekir. Çünkü tarih, aynen bir şahıs gibi bütün zaman boyunca, tabiatın içinde kendinde mevcut olan kanunların esası üzerinde, zati özellikleri ve kendi mahiyeti ile yaşamaktadır (Ali Şeriati, Medeniyet Tarihi, 1987).

Tarih ve sosyolojinin birbirleri ile olan yakınlığı göz ardı edilemeyecek bir şekildedir. Hatta bu özellikten dolayı, bazen birbirlerinin rolünü bile üstlendikleri görülmektedir. Prof. Braudel, "Tarih ile sosyoloji, aynı kumaşın tersi ile yüzü gibidir" demektedir. Çünkü her ikisi de insanın ve toplumun temel özelliklerini belirlemeye ve gelişim çizgisini açıklamaya çalışmaktadırlar.

Aslında tarihe kazandırılan bu yeni mana, son yılların bir ürünüdür. Tabiatıyla her disiplin, ele aldığı konuları daha iyi açıklayabilmek için metot ve muhtevasında bazı değişiklikler yapmak durumunda kalmaktadır. Dolayısıyla tarihin sosyal bir nitelik kazanması, onun toplumsal faaliyetleri bütünüyle ele almasının bir sonucu olarak gerçekleşmiştir.

Bugün, toplumun veya kültürün sadece belli kesimini veya sadece bunların faaliyet alanını konu edinen kısıtlı ve dar bir tarih anlayışına ortak yer verilmemektedir. Tarih, bütün kültür sahasını içine almaktadır. Burada ortaya çıkan tarih anlayışı İngilizlerin "kültür tarihi" ve Fransızların "ekonomik ve sosyal tarih" kavramlarıyla ifade etmek istedikleri tarih anlayışına tekabül etmektedir. Bu, üretim, mübadeleler ve sosyal münasebetler seviyesinde kavranan, düşünceyi ve duyguyu, ahlak ve estetiği içine alan toptan bir medeniyet tarihidir. Gerçekten dini tarihi, sosyal tarihten; hukuki müesseseler tarihini bu müesseseleri değişikliğe uğratan ve yok eden siyasi kargaşalıklar tarihinden ayırmak mümkün değildir. F. Braudel´in dediği gibi tarih; kültürel ve sosyal, kültürel ve siyasi, sosyal ve iktisadi, iktisadi ve siyasi ve bunlar gibi sayısız manzaralar arasındaki komşulukların, ortaklıkların ve sonsuz etkilerin bütünüdür.

Bu ilişkileri 16. asırda dünyada ilk defa gören ve sosyal ilimlerin temeli olarak tarih ilmini kuran İbn Haldun olmuştur. Onun anladığı tarih "Umran ilmidir" ki, bu sosyal tarihi yani, kültürlerin ve medeniyetlerin tarihinden başka bir şey değildir (Yaşar Yücel, Bahattin Yediyıldız, Tarih ve Kültür, 1991). İbn Haldun, ilk defa tarih ilminin, olayların sadece görünen yönü ile yetinilmemesini, bu arada onların arkasında yatan gerçek sebeplere eğilinmesini dile getirmiştir. Bu konudaki görüşü şöyledir: "Tarih, zahiri itibariyle devletlerin ve çağların haberlerine bir şey eklemez. Oysa iç yapısında, bir görüşü, bir araştırmayı, varolanlar ve onların varoluş ilkeleri konusunda sağlam bir tümevarım gerektirir. Tarihi bu batınî yönüyle bilmek demek, olayların niteliğini ve derinden akan sebeplerini bilmek demektir. Bu yüzden bu ilim hikmetle soydaş, kökü derin bir ilimdir ve hikmet ilimlerinden sayılmaya yeterince layık ve uygundur" (Cevdet Said, Bireysel ve Toplumsal Gelişmenin Yasaları, 1987).

Tarih ilmiyle uğraşanlar, zamanla tarihin durağan bir bilgi yığını olmasından rahatsızlanarak, olaylar arasındaki ilişkilerin kanunlarını bulmasını arzu etmişlerdir. Gelişmeci olarak toplumların bir dönemden diğer bir döneme geçiş merhalesini irdeleyen kanunl...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın