Ta'zir

TA´ZÎR

Yasaklamak, menetmek, eğitmek, saygı göstermek, ululamak, yardım etmek ve şiddetle dövmek. "A-ze-re" kökünden "tef´îl" babında bir masdar. İslâm hukukunda ayet ve hadislerle had cezası konulmamış olan suçlar veya bazı ma´siyetler için İslâm devletinin serbestçe belirleyip uyguladığı cezaları ifade eder. Bu suçlar ya Allah hakkı ile ilgili olur; özürsüz olarak ramazan orucunu tutmamak, namazı terketmek, faiz yemek, insanların geçeceği yola pislik atmak gibi; yahut da kul hakkı niteliğinde bulunabilir; yabancı kadınla zina dışında ilişkiler kurmak, on dirhemden (iki koyun parası) az bir malı çalmak veya koruma altında bulunmayan bir şeyi almak, emânete hıyânet etmek, rüşvet almak, sövmek ve başkalarına ezâ vermek gibi.

Had cezaları dışında hangi söz, fiil veya davranışların ne miktar cezayı gerektireceğini İslâm devleti belirler. Ancak bu belirlemede de bir takım esaslara uyulur. Meselâ, bazı hakaret çeşitleri kişi, aile veya belde örfüne göre değişebilir. Ebû Hanife´ye göre, bir kimsenin diğerine köpek, eşek ve öküz gibi bir hayvan ismiyle hitap etmesi ta´zir cezasını gerektirmez. Çünkü bu, gerçekleşmesi düşünülemeyen bir şeyle iftira etmek anlamına gelir ki bu yalanın ayıbı söyleyene döner, ancak diğer bazı müctehidlere göre benzeri kişilere eza veren, onları üzen söz, fiil ve davranışlar ta´zir cezasını gerektirir (İbnü´l-Kayyim, İ´lamü´l-Muvakkıîn, Kahire 1325-1326, II, 99; İbn Nüceym el-Mısrî, el-Bahnu´r-Râik, Mısır 1334, VIII, 240; ez-Zühaylî, el-Fıkhu´l-İslâmî ve Edilletüh, VI, 197,198).

Ta´zîr cezalarını da hadlerde olduğu gibi İslâm devlet başkanı veya yetki verdiği kimseler uygular. Bu cezalar hapis, sürgün, siyaseten öldürme, bazı malî cezalar, dövme, azarlama şekillerinde olabilir.

Başlıca Ta´zir Cezaları:

1. Hapis cezası:

Müctehidlerden bir bölümü hapis cezasının meşrû olduğunu söylemişlerdir. Delilleri Hz. Peygamber (s.a.s)´in zan altında olan bir adamı hapsedip, sonra serbest bırakmasıdır (Ebû Dâvud, Akdıye, 29; Tirmiz, Diyât, 20; Nesaî, Sârık, 2). Bu hapis cezası ihtiyatî bir tedbirdir. Bir hadiste şöyle buyurulur: "Varlıklı kişinin borcunu geciktirmesi, şikâyet edilip cezalandırılmasını meşrû kılar" (Buhârî, İstikrâz, 13; Ebû Dâvud, Akdıye, 29; Nesaî, Büyû, 100; İbn Mâce, Sadakât, 18; Ahmed b. Hanbel, IV, 222, 388, 389). Bu hadis; gücü yeten kimsenin, borcunu geciktirmesi halinde borcunu ödeyinceye kadar hapsedilebileceğine delil getirilmiştir (eş-Şevkânî, Neylü´l-Evtâr, Mısır, t.y., V, 240).

Diğer yandan ilk dört halifeden Hz. Ömer cezaevi yaptırmış, Hz. Osman ile Hz. Ali de bu konu da onu izlemiştir.

Hanefilere göre hapis cezasının meşrûluğu yol kesip soygun yapanlara verilecek cezayı bildiren ayetteki; "... Yahut yeryüzünde başka bir yere sürgün edilmeleridir" (el-Mâide, 5/33) ifadesidir. Burada "sürgünden" maksat hapsetmektir. Çünkü yol kesen eşkıyanın başka bir beldeye sürgün edilmesinin, onun topluma verebileceği zararı önleyemeyeceği açıktır (el-Cassâs, Ahkâmü´l-Kur´an, II, 412; Zeylaî, Tebyînü´l-Hakâik, III, 207; İbn Kudâme, el-Muğnî, IX, 328).

Hapis Cezasını Gerekli Kılan Haller:

el-Karâfi´ye göre sekiz durumda, suçluyu hapsetmek caiz olur.

a- Suçlu, mağdurun ortada olmaması halinde cezanın uygulanmasına imkân vermek için hapsedilir.

b- Hakkı vermekten kaçınan kimse, hakkın alınabilmesi amacıyla hapsedilir.

c- Zenginlik veya yoksulluk durumu bilinmeyen kimse, soruşturma süresince hapsedilir.

d- Suçlunun Allah´a isyanını engellemek için hapsedilir.

e- Yapması gereken hukukî bir tasarrufu yapmaktan kaçınan kimse bu tasarrufu yapıncaya kadar hapsedilir. Mesela, iki kız kardeşle veya anne kızla birlikte evli iken İslâm´a giren bir gayri müslim, eşleri arasında tercih yapıncaya kadar hapsedilir.

f- Bir ayn´ı veya zimmetteki borcu belirsiz olarak ikrar eden kimse, bunları belirlemekten kaçınırsa, belirleyinceye kadar hapsedilir. "Ayn; şu elbisedir veya hayvandır" yahut "Borç; şu kadar paradır" demesi gibi.

g- Şâfiîlere göre, oruç gibi bizzat yerine getirmesi gereken Allah hakkından kaçınan kimse hapsedilir.

h- Kaçak köle, sahibinin bulunması için hapsedilir (el-Karâfî, el-Furûk, IV, 79; ez-Zühaylî, a.g.e., Vı, 199).

2. Siyaseten öldürme ile ta´zîr:

Hanefî ve Mâlikîlere göre, İslâm devleti suçlarda tekrarı, suç işlemeyi alışkanlık haline getirmek veya eşcinsellik gibi bazı suçları işleyenlere ölüm cezası verebilir. Buna "siyaseten katl" denir. Bunun için hâkim kararı gerekir. Meselâ; Allah´a, meleklerden veya peygamberlerden birisine söven kimse Müslüman ise öldürülür. Bu konu da şu ayete dayanan bir görüş birliği vardır: "Şüphesiz Allah´a karşı gelen ve Resulune eziyet edenleri Allah, dünyada da ahirette de lânetlemiş ve onlar için hor ve hakir yapan bir azap hazırlamıştır? (el-Ahzâb, 33/57)

Kısaca, yaptığı kötülükler, öldürmedikçe önlenemeyecek kimse siyaseten öldürülür. Hırsızlığı alışkanlık haline getiren kimse ile başkalarına bozuk inançlarını telkine çalışan zındık gibi. İslâm âlimlerinin çoğuna göre sihir yapanın hükmü de böyledir (İbn Âbidîn, Reddü´l-Muhtâr, III, 196; ez-Zühaylî, a.g.e., VI, 200).

Mâlikî ve Hanbelîlere göre, Müslümanlar aleyhine, düşman adına casusluk yapan Müslüman casus öldürülür. Ebû Hanife ve İmam Şafiî aksi görüştedir. Diğer yandan Şâfiîlerden bir toplulukla, Ahmed b. Hanbel kitap ve sünnete aykırı olan bid´atlara çağıran kimsenin öldürülmesini caiz görürler (İbn Teymiyye, es-Siyâsetü´ş-,Şer´iyye, s. 114, el-Hisbe, s. 48; eş-Şîrâzî, el-Mühezzeb, II, 242).

Düşman harbî casusun öldürülebileceği konusunda ise görüş birliği vardır.

3. Mal ile ta´zîr cezası:

Müctehidlerin çoğuna göre suçlunun malına el koyarak ta´zîr cezası uygulamak caiz değildir. Çünkü bunda, başkasının malını haksız yere yemek vardır. Ancak Malikî mezhebinden meşhur görüşe, Hanbelîlere ve Şâfiîlerin iki görüşünden birisine göre bazı yerlerde mâlî nitelikli ta´zîr cezası uygulanabilir. Bu görüşün delili zekâtını vermeyen kimsenin ceza olarak malının yarısının müsadere edilebileceğini bildiren hadisle (eş-Şevkânî, a.g.e., IV, 121,123), Hz. Ömer ve Hz. Ali´nin içki satılan bazı iş yerlerini yaktırmalarıdır (İbn Teymiyye, el-Hisbe, s. 49 vd; İbnü´l-Kayyim, a.g.e., II, 98).

Ebû Yusuf´a göre, suçlunun malı devlet tarafından geçici olarak alınır, daha sonra geri verilir. Çünkü şer´ bir sebep olmaksızın başkasının malını almak caiz değildir (ez-Zühaylî, a.g.e.,VI, 201, 202).

İbn Âbidîn (ö. 1252/1836) mâlî ceza ile ilgili olarak şöyle der: "Kanaatimce, hâkim, suçlunun malını alıp, yanında alıkoyar. Onun tövbe etmesinden ümit keserse bu malı uygun bulduğu yere sarf eder. Devletin mal sahiplerinden müsaderesine gelince; bu sadece beytülmal memurları için aldıklarını beytülmale koymak şartıyla câiz olur (İbn Âbidîn, Reddü´l-Muhtâr, III, 195 vd).

Nitekim Hz. Ömer, bir dilencinin yanında ihtiyacının üstünde yiyecek bulunca bunları müsadere etmiştir. Kısaca, gayri meşrû yoldan kazanılan mallar müsadere edilebilir.

Ta´zîr cezasının uygulanma şartları:

Had cezalarında olduğu gibi, ta´zîr cezalarının uygulanması için İslâm devletinin varlığı ön şarttır. Çünkü cezalar ancak hakim hükmüne dayanır ve infazı devletin yaptırım gücüne dayanır. Müslümanlar fert olarak had veya ta´zîr cezası uygulamaya kalkarlarsa fesat, kargaşa ve anarşi doğar. Diğer yandan hakkında had cezası bulunmayan bir suçu işleyenin ceza ehliyeti için akıllı olması yeterlidir. Bu yüzden erkek veya kadın, müslim veya kâfir, ergin ve mümeyyiz küçük her akıllı ta´zir cezalarının muhatabıdır. Gayri mümeyyiz küçüğe ise ceza değil, te´dib amacıyla ta´zîr uygulanır (el-Kâsân, a.g.e., VII, 63).

Sonuç olarak, bir münkeri (haram-mekruh) işleyen veya başkasına haksız olarak eza veren herkese ta´zîr cezası uygulanabilir. Bu kişinin mü´min veya kafir olması da sonucu değiştirmez (İbn Âbidîn, a.g.e., III, 199, 203, 206; ez-Zühayl, a.g.e., VI, 205).

Ta´zîr cezasının miktarı:

Ta´zirin miktarı, suçun miktarı ile bağlantılı olur. Hâkim suçlunun durumuna ve suçun niteliğine göre ağır söz, hapis, dayak, eşcinsellikte olduğu gibi öldürme veya velilikten azletme gibi bir cezayı uygular. Ölüm cezası asarak da infaz edilebilir. Suçlunun yemesine, içmesine ve abdest almasına engel olunmaz. Namazını ima ile kılar ve iâde etmez. Sakalını tıraş etme, bir organını kesme veya yaralama şeklinde bir ceza verilmesi caiz değildir.

Dayak cezasının en azı için belirli bir sınır yoktur. Üç kamçı ve daha çok olabileceği gibi suçlunun durumuna göre bundan az da olabilir. Dayağın üst sınırı konusunda görüş ayrılığı vardır.

Ebû Hanîfe, Muhammed, Şâfiî ve Hanbelilere göre, ta´zir cezası, şer´î had cezalarının en alt sınırına ulaşmamalıdır. Bundan bir kamçı eksik bırakılır. Şâfiîlere göre hürler için hadlerin en alt sınırı kırk değnek olup, bu da şarap içene verilen cezadan ibarettir.

Diğer müctehitler kölelere uygulanan yarı cezayı ölçü alarak yine kırk değnek miktarını esas almışlardır. Çünkü seksen değnek olan zina iftirası cezası kölelere kırk değnektir.

Ta´zîrde, had cezasının miktarını asmama esası şu hadise dayanır: "Kim had olmayan bir konuda had cezasına ulaşan bir ta´zir cezası verirse, o zulüm yapmış olur" (Zeylaî, Nasbü´r,-Râye, III, 354; el-Heysemî, Mecmau´z-Zevâid, VI, 281).

Diğer yandan cezanın suç ve ma´siyetin ağırlığına göre belirlenmesi gerekir. Ayet ve hadislerde suç sayılıp ceza konulan hususlar, ceza miktarını belirleme, idarecilere bırakılanlardan daha ağır kabul edilmiştir. Bu nedenle, iki şeyden hafif olanın ağır olanına ulaşması caiz olur.

Ebû Yusuf´a göre, ta´zir cezası hürler için olan seksen değn...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın