Şuf'a

ŞUF´A

Önalım. Satılan bir malı, ortak veya komşunun aynı bedel ile almada öncelik hakkına sahip olması.

Şuf´a Arapça bir kelime olup "Şef´un" kökünden alınırsa teki çift yapmak, tekin zıddı olan çift anlamına gelir. "Hem çifte, hem de tek olana yemin olsun" âyetinde (el-Fecr,89/3) bu anlam görülür. Bu kökten şuf´a, toplama, ilâve etme ve artırma demektir. "Şefat" kökünden alınırsa; acımak, merhamet etmek ve yardımda bulunmak anlamına gelir. "Kim güzel ve şefâatle yardımda bulunursa, ondan kendisine bir pay vardır..." (en-Nisâ, 4/85) âyeti bu anlamı ifade eder.

Bir hukuk terimi olarak şuf´a mecelle´de şöyle tarif edilir: "Şuf´a; satın alınan bir mülkü, alıcıya her kaça mal oldu ise o miktar ile temellük etmektir" (Madde 950). Buna göre, şuf´a; satılan veya bir bedel karşılığında bağışlanan bir gayri menkulü alıcıya veya bağışlanan kimseye mal olduğu bedel ile alıcıdan veya bağışlanandan, bazı durumlarda ise satıcıdan zorla alıp mülk edinmektir (Ali Haydar, Düraru´l-Hukkâm, İstanbul, 1314 Cz. VIII, 478).

Şâfiîlerin şuf´a tarifi ise şöyledir: Meydana gelecek bir zararı önlemek için eski ortak lehine ve yeni ortak aleyhine tanınan, bir bedel ile sahip olduğu şeyi zorla mülk edinme hakkıdır (er-Reml, Nihâyetü´l-Muhtâc, Mısır 1386/1967, V, 194). Bu tarif yalnız ortak olan kişinin şuf´a hakkını ifade etmektedir. Çünkü Hanefiler dışındaki çoğunluğa göre yalnız ortak için şuf´a hakkı tanınmış, komşunun şuf´a hakkından söz edilmemiştir.

Diğer yandan dört fıkıh mezhebi şuf´ayı gayri menkullere özgü kabul ederken, Zâhirler hayvan ve benzeri ortak şeylerde de şuf´ayı câiz görürler (İbn Hazm, el-Muhallâ, thk. A. Muhammed Şakir, Mısır 1352/1933, IX, 101, Mad. 1594).

Şuf´anın Dayandığı Deliller:

Şuf´a sünnet ve icmâ delillerine dayanır.

Cabir (r.a)´tan şöyle dediği nakledilmiştir: "Hz. Peygamber taksim edilmemiş durumdaki her (gayri menkul) malda şuf´a ile hükmetti, sınırlar ayrılıp, yollar belirlendiği zaman artık şuf´a yoktur" (Buharî, Şuf´a, I; Müslim, Müsâkât, 134; Nesaî, Büyû´, 107, 109; Ebû Dâvut, Büyû´, 73). Bazı rivâyetlerde taksim edilmeyen malın arazi, ev veya bahçe olduğu belirtilmiştir (Müslim, Müsâkât, 135; Mlik, Muvatta´, Şuf´a, 1).

Yine Cabir (r.a)´den rivâyete göre, Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: "Komşu, komşunun şuf´asına başkalarından daha fazla hak sahibidir. Eğer iki komşunun yolları bir ise, komşu kayıp bile olsa dönüşüne kadar beklenir" (Tirmiz, Ahkm, 32; Ebû Dâvud, Büyû´, 73).

Başka bir hadiste de şöyle buyurulur: "Bir ortağın diğer ortağa haber vermeden payını satması helal değildir. Bu durumda diğer ortak isterse alır, dilerse bırakır. Eğer habersiz satmışsa ortak, o mala en fazla hak sahibidir" (Müslim, Müsâkât, 135; İbn Mâce, Şuf´a, I; Ebû Dâvud, Büyû´, 73).

Şuf´a hakkı konusunda icma vardır. İbnü´l-Münzir bu-konuda şöyle der: İster arazi, ister ev veya bahçe olsun ortak olan mallar taksim edilmeden satılırsa diğer ortağın, satılan hisse üzerinde Şuf´a hakkının bulunduğu konusunda İslâm âlimleri görüş birliği içindedir. Ebû Bekir el-Esamm dışında aksî görüşte olan yoktur. Bu sonuncu bilgin mülk sahiplerine zararı sebebiyle şuf´a´yı sabit görmez (İbn Kudâme, el-Muğnî, Kahire 1970, V, 284; Vekbe ez-Zühaylî, Dimaşk 1405/1985, V, 793).

Şuf´a Hakkının Hikmeti:

Ortak bir malın birlikte kullanımı ortakların uyumlu olması ile yakından ilgilidir. Uyuşamayan ortakların, ortak mülkten yararlanması zorlaşır. Anlaşmazlık uzayınca, ya taksim yoluna ya da bu mümkün olmazsa malı kökten satış yoluna giderler, işte bir ortak kendi payını satmak isteyince, alıcının, diğer ortağa zarar vermemesi için İslâm hukuku, ona bazı öncelik hakları tanımıştır. Kısaca, payını satmaya karar veren bir ortak bunu önce diğer ortağa teklif edecektir. O satın almadığı takdirde bir yabancıya satması mümkün olur. Eğer ondan habersiz satış yapılmışsa, diğer ortak şuf´a hakkını kullanarak satılan hisseyi geri alabilir. Şuf´a hakkı İslâm´da komşu hakkına ne kadar önem verildiğini gösterir.

Şuf´anın rüknü: Şuf´a hakkı sahibinin, kendisinden habersiz olarak satılan akarı sebep ve şartları bulununca taraflardan birisinden almasıdır.

Şuf´a´nın sebebi: Şuf´a hakkı sahibinin mülkünün, satılan mülke "Ortaklık" veya "Komşuluk" bakımından bitişik durumda bulunmasıdır (ez-Zeylaî, Tebyînü´l-Hakâik, el-Emiriyye Tab´ı, V, 239; İbn Âbidîn, Reddü´l-Muhtâr, V, 152 vd.).

Şuf´a´nın şartı: Satılan şuf´a´lı malın bir akar olması gerekir. Üst olsun alt olsun sonuç değişmez.

Şuf´anın Hükmü: Sebep gerçekleşince, şuf´a istemenin caiz oluşudur. Şuf´a hakkında, hak sahibi öğreninceye kadar yıllar geçse bile zaman aşımı işlemez.

Şuf´a Hakkının Konusu:

İslâm hukukçuları, şuf´anın yalnız ev, arazi, bahçe ve kuyu gibi akarda söz konusu olabileceğinde görüş birliği içindedir. Bu akarlara tabi olan bina ve ağaç gibi unsarlarda akarın hükmünü alır. Bunun dışındaki şeylerde görüş ayrılığı vardır.

Dört mezhebe göre hayvan, elbise, ve standart olmayan ticaret eşyası gibi "menkul"lerde şuf´a yoktur. Çünkü Hz. Peygamber arazi, ev veya bahçe için şuf´a ile hükmetmiştir. (Müslim, Müsâkât, 135; Mâlik, Muvatta´, Şuf´a, 1). Diğer yandan şuf´a, kötü ortaklığın zararını kaldırmak için meşrû kılınmıştır. Buna komşu da dahildir.

Şuf´a Hakkının Sebebi:

Bazı hadislerde şuf´a hakkının sebebi olarak yalnız akarda ortaklık zikredilmişken, bazılarında komşuluk sebebine de yer verilmiştir.

Hanefilere göre şuf´a hakkının üç sebebi vardır. a) Satılan akarda şâyi´ ortaklık, b) Satılan akara ait irtifak haklarında ortaklık, c) Satılan akara bitişik komşuluk. Bunlardan şâyi hisseli ortağa "Şerîk", irtîfak hakkı ortağına "halt" ve bitişik komşuya "el-Câru´l-Mülâsik" denilmektedir (Mecelle, madde,1008).

1- Akarda Ortaklık:

Bir gayri menkul iki veya daha çok kişi arasında hisseli olur ve ortaklardan birisi şâyi hissesini bir yabancıya satarsa, diğer ortakların satılan bu akarda şuf´a hakları doğar. Bu haktan yararlanma hisse oranlarına göre değil, ortak sayısına göre belirlenir. Meselâ; dört kişi arasında yüzde on, yüzde yirmi, yüzde otuz ve yüzde kırk oranında hisseli olan bir gayri menkulde, yüzde on payı olan ortak bu payını dışarıdan birisine satsa, diğer üç ortak eşit olarak şuf´a hakkına sahip olurlar. Yani alıcıya satış bedelini ödeyerek bu yüzde onluk payı zorla geri alma hakları doğar. Delil şu hadislerdir.

"Taksim olunmamış her malda şuf´a vardır" (Buhârî, Şirket 8,9; Hıyel, 14; Dârimî, Büyü, 83). "Ortak, şuf´a hakkı sahibidir şuf´a da her şeyde câridir" (Tirmizî, Ahkâm, 34). Diğer yandan Ubâde b. es-Sâmit (r.a), Rasulüllâh (s.a.s)´ın ortakları arasında şuf´aya hükmettiğini nakletmiştir (Buhâri, Şuf´a, l; Müslim, Müsakat, 134).

Hanefilere göre, ortak akarın, ortaklardan birisine satılması hâlinde de diğer ortakların şuf´a hakkı bulunur (İbn Âbidîn, a.g.e., V,164). Bina arsaya bağlı olarak değerlendirildiği için blok apartmanlarda ortak duvarı olan çift daireler akarda ortak üst, üste oturan kat mâlikleri ise "bitişik komşu" sayılmıştır (bk. Mecelle, Madde,1011,1012). Kat mülkiyetinde yolun alt kattan geçmesi de şart değildir. Bu duruma göre, çift daire olan bir apartmandan bir daire yabancıya satıldığı zaman, bitişik daire sahibinin şuf´a hakkını kullanarak bunu geri alabilme imkânı vardır (İbnü´l Hümâm, a.g.e., VII, 435; İbn Âbidîn, a.g.e., V,153; el-Meydânî, e!-Lübâb, II, 109).

Şâfiîlerin daha sağlam görüşüne ve Hanbelîlere göre üst katın şuf´a konusu yapılması caiz değildir. Çünkü bina, çatısı ile bir bütündür, bu yüzden de menkullere benzer (eş-Şirbinî, Muğni´l-Muhtâc, Mısır t.y, II, 297).

Hanefîlere göre, akarın bölünebilir nitelikte olup olmaması şuf´a hakkını etkilemez. Küçük ev, hamam, değirmen ve kuyu gibi taksimi mümkün olmayan akarda da şuf´a hükümleri uygulanır. Çünkü onlara göre şuf´anın illeti ortaklığın veya komşu olmanın doğurduğu zararı kaldırmaktadır. Bu da taksime elverişli olmayan şeylerde de gerçekleşir (ez-Zühaylî, a.g.e., V, 796).

2. İrtifak Haklarında Ortaklık:

Mülk sahiplerine tanınan su alma, su geçirme, geçit veya kanalizasyon geçirme gibi haklara "irtifak hakkı" denir. Bu hakları kullanacak kişilerin değişmesi de, diğer hak sahiplerini yakından ilgilendirdiği için bunlara sahip olmanın şuf´a hakkına sahip olması söz konusudur. Bu hakka sahip olana "halît" dendiğini yukarıda belirtmiştik. Ancak şuf´a konusunda irtifak hakları sınırlı tutulmuştur.

Bunlar Üç Grupta Toplanır: a- Su alma hakkı: Hayvanları veya arazileri sulamak için özel bir kaynaktan veya özel su kanalından su alma hakkına sahip olan kimselerden birisi arazisini satsa, diğer su alma hakkına sahip olanlar için şuf´a hakkı doğar. Mecelle, şirb hakkım; "Belirli sayıdaki kişilere ait olan bir akarsudaki sulama hakkı" olarak tarif eder (Mad. 955). Meselâ; bir ovada on tane arazi sahibi ortak kuyu veya artezyen kuyusu açarak, arazilerini sıra ile sulama hakları bulunsa, bunlardan birisi arazisini satınca, diğerlerinin şuf´a hakkı bulunur. Ancak herkese açık olan bir nehirden, arazilerine su kanalı açarak veya su motoru ile sulama yapanların şuf´a hakkı yoktur.

b- Özel yol. Mecelle´nin "çıkmaz sokak" olarak tarif ettiği özel yol, ileride devamı açık yol niteliğinde de olabilir. Burada yolun özel olup, kenarındaki mülk sahiplerinin yabancıların geçişine engel olma hakkının bulunması yeterlidir. Ali Haydar Efendi, Mecelle´deki tarifi bu yönde genişletmiştir (Mecelle, mad. 956: Ali, Haydar, Düraru´l-Hukkâm Şerhu Mecelleti´l-Ahkâm, III, 23). Bu duruma göre, çıkmaz aralığın kenarında bulunan mülk sahiplerinden birisi mülkünü sattığında, diğer mülk sahiplerinin şuf´a hakkı doğacaktır. Böylece bu sokağa zara...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın