1 — Mûtezile'nin Görüşü :

1 — Mûtezile'nin Görüşü :

Mutezileye göre, iyilik ve kötülüğe, hâkim olan, akıldır. Bir şeyin iyi mi, yoksa kötü mü olduğu, akıl ila bilinir. Bunun için nakle, yani kitap ve sünnet gibi dinî delillere lüzum yoktur. Allah'ın, iyiliği yaratması, aklen şarttır. Aklın yaptığı şey güzel; terkettiği şey de kötü demektir. Akhn güzel gördüğü şeyler farz; çirkin gördüğü şeyler ise haramdır. Meselâ akıl; Allah (C.C.)'ı İlâh, nefsini de kul olarak bilmeyi; ihsanda bulunan kimseye teşekkür etmeyi; suda boğulmakta veya ateşte yanmakta olan bir kimseyi kurtarmayı güzel gördüğü için bütün bu fiiller farzdır. Bunların zıddı ise, aklen kötü oldukları için haramdırlar.

Bu raszhebe göre, dinî delillerin, bir şeyi farz kılma veya haram etme kudreti yoktur. Farz veya haram olma meselesinde, dinî deliller sadece birer emaredirler. Çünkü, dinî delillere nesh (hükümden kaldırma) ve tebdil (hükmünü değiştirme) arız olabilir. Akıl ise, bizzat ve her şeyi farz veya haranı kılar. Aklın koyduğu hükümlerde nech vs tebdil olamaz. Binaenaleyh, dinî deliller, farz ve haram olan şeyleri bildirmemiş olsalar bile akıl, noterin farz ve nelerin de haram olacağına hükmederdi. Bir şeyin farz veya haram olma keyfiyeti, dinî delillers dayanmaz. Farz kılma ve haram etme hususunda akıl, şerl delillerden üstündür.

Yine Mutezile; akhn idrak edemediği, hakkında iyi veya kötü hükmü veremediği konularda biİ3 dinî delillerin hüküm vermesini kabul etmezler. Bu sebepten, ahirette Allahü Teâlâ'nm görüleceği meselesini inkâr ederler. Halbuki, ahirette Allah'ın görüleceği hususunda âyst ve nadirler vardır. Fakat akıl, Allahü Teâlâ'yı görmeyi kabul etmediği iğin Mutezile de, «Allah görülemez» demektedir. Bu hususta ileri sürdükleri aklî delil ds şudur:

«Görülen bir şeyin bir yönde ve bir mekânda, bîr cisim ve şekil olarak gö/ükmcsİ lâzımdır. Bunlar ise. Aliah'm vasıflarına aykırıdır. Dolayisiyle akıl, Allah'ın görüleceği meselesini kabul etmez.»

Mutezile, «günah» ve «küfür» gibi şevlerin. Allah'ın iradesi İle olacağını da kabul etmez. Bu gibi çirkinlikleri Allah'm İradesine izafe etmenin akıllı kimselerce kötü görülecsğini; dolayısı ile her şeyin Allah'ın .iradesi ile olacağı hakkında âyet, hadis ve dinî hüküm bulunmayacağını iddia ederler.

Aynı zamanda bunlar; bir İnsanın iman etmeye ve dinin hükümlerine uymaya mecbur olabilmesi İçin, -sadece akıllı olmasını şart koşarlar. Yani: «Fertle bu vazifeleri yükleyen, yalnız başı-na, fertte bulunan akılda-. Akıl, şer'î delillerden üstündür: İman ve teklif, akıl sahibi olanlara teveccüh eder. Buna göre; bir kimse, büyük olsun, küçük olsun, eğer akıllı ise İman etmesi lâzımdır. Bu hususta hiç bir mazeret kahul edilmez. Akıllı olan çocuğun da iman etmesi farzdır. Bir dağın başında yetişmiş, kendisine davet ulaşamamış ve dinin sesini duymamış olan bir kimse, ak-'ı olduğu halde, iman etmeden Ölürse cehenneme gider. Çünkü bu kimsede, iman etmesini zorunlu kılacak olan akıl mevcuttur.» derler.

Aklı başlı başına bir delil, emir ve yasakların mucip sebebi olarak kabul srîen Mutezile, iddialarına delil olarak, Hz. İbrahim'in, babasına ve kavmine karşı söylediklerini belirten şu âyet-i kerimeyi gösterir:

«Bir zaman İbrahim, atası Azere 'Sen putları Tanrı mı ediniyorsun? Doğrusu ben seni de, kavmini de apaçık bîr sapıkhk içinde görüyorum' demişti.»[27]

Bu söz henüz Hz. İbrahim'e vahiy gelmeden söylenmişti. Akıl bir delil olmasa idi; İnsanlar Allah'ı bllmrmekte mazur sayılırlar ve sapık olmazlardı. Nitekim, yine Hz. İbrahim (A.S.), daha kendisine vahiy gelmeden Rabbmı buldu ve bildi.

Bir başka, âyette de; «Onlar, Allah'ın göklerde ve yerdeki o muazzam mülkü saltanatına, Allah'ın yarattığı herhangi bîr şeye, belki ecellerinin yaklaşmış olduğuna da hiç bakmadılar mı?»[28]

diye kâfirler azarlanmaktadır. Halbuki onlar, Allah'ı bilme meselesinde mazur olsalardı; Allah'ın mülkü saltanatına dikkat etmediklerinden dolayı azarlatımazlardı, tarzında fikir tayan ederler. [29]

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın