6 Kadı Ebu BekriI-Bakıllanî'nin Görüşü:

6. Kadı Ebu BekriI-Bakıllânî'nin Görüşü:

Allah'ın kudreti asıl fiilde; kulun kudreti de fiilin vasfında müessirdir. Fiil ise,.inat ve ma'sîyet» olarak vasıflanır. Meselâ; bir yetime atılan dayak fiilinin aslı, Allah'ın kadîm kudreti ile; bu dayağın adalet veya zulüm, tâat veya mahiyet olma vakıfları ise, kulun sonradan olan kudreti ile hasıl olur.[132]

Bu görüşlerden asıl olan, Üstad Ebu ishak'ın görüşüdür. Mâtüridîlerin itikadı da budur.[133]

Kulun fiilinde iki kudretin de beraberce müessir olması, Allah'ın âdetinin böyle cereyan etme-slndendir. Şöyle ki, Allah (C.C.), kulun, bir fiili yapmak istemesinin hemen akabinde o fiili yaratır. Kul bir fiili kasd ve irade etmeden ve Allah'ın kendisine verdiği kudreti sarfetmeden, Allah, o fiili yaratmaz. Fakat, kulun iradesi olmadan da, Allah o fiili yaratmaya kadirdir. Lâkin cebr olmaması ve kulun, yaptığı fiilden dolayı ceza veya mükâfata lâyık olması sebebiyle âdet-i ilâhî böyle cereyan eder.

Meseleyi biraz daha derinleştirirsek, Allah (C.C.), başlangıçta, kulda bir kudret yaratmıştır. Kuldaki bu kudret ızdiraridir. Kul, bu kudreti, «bir işi yapmak veya yapmamak» isteğinden birisine satfetmede hürdür. İşte, kulun bu ihtiyarına nîradc-i Külliye» [134]denir ki, bu irade ve kudret, mahlûktur. Kul, bu kudretini bir işi yapmak veya terketmeKten birisine sarîederek bu iki şıktan birini diğerine tercih eder. işte, kulun bu sarfı, hariçts mevcut değildir. Ne var, ne de yok kabilinden olan şeylerdendir. Buna, «İrade-i Cüziy-ye», «Kisb», veya «Kasıt» denir.

Netice şudur ki; kul, kudretini bir fiile kat'iy-yctle sarîedince Allah (C.C), âdeti icabı, o fiili yaratır. Eğer, bu fiilin meydana gelmsslnde Allah'ın yaratmasının yanında kulun da dahil bulunmamış olsa idi; kulun infiradı da sahih olmazdi. O halde, kulun fiili, iki kudretin içtimai ile hasıl olmaktadır. Allah'ın kudreti İle hasıl olması, Allah'ın halkı (yaratması) dır. Kulun kudreti ile hasıl olması ise, kulun kisbi (seçip tercih etmesi) dir. Fiilin, makdur (takdir edilen), hüsün (güael) ve kubuh (çirkin) olarak vasıflanmasını gerektiren şey ise, kisb'dir.

Fiilin, Allah'ın kudreti ile olduğu inancı, cebirdir. Kulun kudreti ile olduğu İnancı ise, tefviz, yani fiili kula bırakmaktır. Böylece, seleften nak-ledilegeten «Cebrü Mutavassıt» görüşü ortaya çıkar ki, Mâtüridîlerin kabul ettikleri görüş de budur.

Eş'arî Mezhebi'ne göre İse: Allah (C.C), kulda bir kudret icat eder. Kul da, bu kudrete uygun olarak, kendi fiilini icat eder Burada müessir, yalnız Allah'ın kudretidir. Kulun kudreti müessir değildir. O, sadece fiilin mahallidir. Kullar, fiillerinde muhtar; ihtiyarlarında ise muzdardır-lar. Yani hür değil, mecburdurlar. Çünkü Eş'arî-ler, «İrade-i Cüz'iyye» nin mahlûk olduğuna kaildirler. Onlara göre, fiilin vukuu, ızdırarîdir. Kulun, fiili yapmak veya terketmek hususlarından birisini tercih etmeye kudreti yoktur. Bunun için, her ne kadar Eş'ari, kendisinin «Cebrü Mutavassıt» olduğunu iddia etmişse de, Eş'arîl-sre «Cebrü Mahz» denilmiştir.

Tekrar edecek olursak, Eş'arî Mezhebi'nin görüşünün özeti şudur: Allah (C.C), âdeti üzere, kulların fiillerini kudretlerine yakın olarak yarattı. Bu halde, kulun fiili, Allah'ın kudretinin t3Sİri ve Allah'ın icadı İle olduğundan, Allah'ın mahlûkudur. Kulun kudretine yakın olduğu için de kulun kisbidir. [135]

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın