Ünite 9 Soru-Cevap Ders Özetleri

ÜNİTE 9 – İSLÂM BORÇLAR HUKUKU-II (AKİT ÇEŞİTLERİ)

S.   AKİT NE DEMEKTİR?
C.   Akit sözlükte; bağlamak, rabtetmek, düğüm yapmak, bir şeyin iki ucunu birbirine bağlamak gibi anlamlara gelir. Bu bağ maddi nitelikli olabileceği gibi manevi nitelikli de olabilir. Mesela, ipi bağlamak maddi nitelikli olmasına karşılık, satışı bağlamak manevi nitelikli bir durumdur. Çünkü akitlerdeki bağ sözü ile değişik türde tasarruflar kastedilmektedir.

S.   İSLÂM HUKUKU’NA GÖRE AKİT NASIL ADLANDIRILIR?
C.   İslam hukukunda akd kelimesi, birisi genel diğeri ise özel olmak üzere iki anlamda kullanılmıştır:
•   Genel anlamda akit: Kişinin yapmaya yöneldiği her çeşit tasarruf ve borçlanmadır ki, bu bir nevi tasarruf ile aynı anlama gelir. Fakihlerin çoğunluğu akdi bu anlamda tanımlamışlardır.
•   Özel anlamda akit: İcap ve kabulün akde konu olan şey üzerinde meşru şekilde birleşmesidir. Bu genelde Hanefilerin benimsediği bir tanımdır. Mecelle akdin tanımını şu şekilde yapmıştır: "Tarafeynin bir hususu iltizam ve taahhüt etmeleridir ki, icap ve kabul irtibatından ibarettir." Hanefilerin tanımı ile Mecelle'nin tanımı birbirine oldukça yakındır. Zaten İslam hukukçularının terminolojisinde akit, Mecellenin tarif ettiği gibidir.
BEY’ AKDİ

S.   BEY' VE BEY’ AKDİ?
C.   Bey’: Mübadele, malı mala değişmektir.
   Bey’ Akdi: Mübadele, Alım- Satım üzerine kurulu akit.

S.   BEY’ AKDİ’NİN İSTİLAHLARI?
C.   Bey’ Akdi’nin istilahları:
•   Bayi' :    Satıcı,
•   Müşteri :    Satın alan,
•   Mebi’ :    Satılık mal,
•   Semen :    Pazarlık neticesinde üzerinde anlaşılan fiyat,
•   Kıymet :    Mebi’in hakiki değeri,
•   Akdin mahalli :    Mebi’

S.   BEY’ AKDİ’NİN ÖZELLİKLERİ?
C.   Bey' akdinin meşrûiyyeti, Kitap, sünnet ve icma ile sabittir.
•   Akdi yaparken şahit bulundurmak şart değildir. Zahirîlere göre şahit tutmak ve alışverişi -veresiye olması takdirinde- kayıt altına almak şarttır. Bunlar yapılmayacak olursa Allah'a isyan edilmiş olur. Delil olarak müdâyene âyetini getirirler.
•   Veresiye satış caizdir. Alışveriş götürü (mücazefe) usûlü ile de yapılabilir. Tabii ki bu tip alışverişte ribaya düşmemeye dikkat edilmelidir.
•   Örfte, mebiin şâmil olduğu her şey akit anında zikredilmese bile bey'e dahil olur. Aynı şekilde mebiin avadanlığından olan şeyler ve ondan ayrılmamak üzere kendisine (ittisal-i kararla) yapılan ilaveler de -zikredilmeksizin- bey' akdine dahil olur.

S.   BEY’ AKDİ ÇEŞİTLERİ?
C.   Bey’ Akdi Çeşitleri:
A.   Kazanılacak Kârın Zikrine Göre
B.   Yapılan Muameleye Göre
C.   Yapılan Zamana Göre
D.   Bedellerin Durumuna Göre

S.   KAZANILACAK KÂRIN ZİKRİNE GÖRE BEY’ AKDİ?
C.   Kazanılacak Kârın Zikrine Göre:
1.   Müsâveme: Pazarlık yapılmak suretiyle yapılan alışveriştir. Müşteriye ne kadar kar edildiği söylenmez. Halk arasında en çok yapılan alışveriş şekli.
2.   Murabaha: Maliyet ile kârın miktarını müşteriye söyleyerek yapılan alışveriştir. Müşteri, aldanacak olursa, akdi feshedebilir ki buna "Hıyanet Muhayyerliği" denir.
3.   Tevliye: Malı sadece maliyetine satmaktır. Masraflar da maliyete eklenir.
4.   İşrâk: Tevliyenin kısmî olanıdır.
5.   Vazîa: Maliyetinden daha az bir miktara satmak.

S.   YAPILAN MUAMELEYE GÖRE BEY’ AKDİ?
C.   Yapılan Muameleye Göre:
1.   Mün'akit: gerekli şartları kendisinde bulunduran akittir.
2.   Gayri mün'akit: İn’ikad şartlarnı kendisinde bulundurmayan akittir.
3.   Nafiz: başkasının hakkının karışmadığı akittir. 2’ye ayrılır:
a.   Lâzım: İçerisinde muhayyerlik bulunmayan akittir.
b.   Gayri Lâzım: Muhayyerlik bulunan akittir.
4.   Gayri Nafiz (Mevkuf): Başkasının hakkının karıştığı akittir.
5.   Bâtt: Kesinlik kazanmış ve her işi bitmiş olan alışveriş çeşididir. Nafizle aynı manayı ifade eder. Muamelelerde aslolan budur.
6.   Telcie: Bir hileye başvurarak yapılan akid.
7.   Vefâen Bey' (el-Bey'u bi'l-Vefa): Bâyiin "Bu malı sana sattım, semenini iade ettiğim an mal yine benimdir" denen akid caiz muamele ve emânet gibi isimler de verilmiştir. Müşterinin istifade etmesi yönünden caiz iki tarafın bunu feshedebilme yetkisine sahib olması yönünden fâsid, müşterinin bir başkasına aynı mebii satamaması yönünden rehin hükmündedir. Hanefilerce rehin olma yönü ağır basmaktadır.
8.   Bey' bi'l-İstiğlâl: bayi' müşteriye, "Bu malı satın aldıktan sonra bana kiraya vermen şartıyla sana sattım Hanefi ve Şafii esaslarınca fâsid olması gerekirken Hanefi kaynaklarda fesadı üzerinde pek durulmamıştır.
9.   Sahih: Aslen de vasfen de meşru olan bey’ akdidir.
10.   Bâtıl: Aslen meşru olmayan akittir
11.   Fâsid: Vasfen meşru olmayan akittir.
12.   Bey'u'l-îyne (el-îyne): Bayiden mebii veresiye alıp aynı mecliste evvelki semenden noksan bir para ile peşin olarak geri satmaktır. eğer üçüncü kişi karışmaksızın sadece bayi' ve müşteri arasında yapılıyorsa riba olacağından caiz değildir. Ama alınan mal üçüncü kişiye satılıyorsa caizdir.

S.   YAPILAN ZAMANA GÖRE BEY’ AKDİ?
C.   Yapılan Zamana Göre Bey’ Akdi:
1.   Mekruh: Cuma günü ezan okunurken başkası mebii almak için pazarlık ederken atılıp o mala alıcı olmak.
2.   Mubah: Yasaklanan vakit ve durumlar dışında alışveriş yapmak.

S.   BEDELLERİN DURUMUNA GÖRE BEY’ AKDİ?
C.   Bedellerin Durumuna Göre Bey’ Akdi:
1.   Mutlak Bey’: Parayı mal ile
2.   Mukayaza (Trampa): Malı mal ile
3.   Sarf (Para Bozma): Parayı para ile değiştirmek,
4.   Selem: Parayı peşin verip malı veresiye almak
5.   İstisna: Sipariş vermek

SARF AKDİ
S.   SARF VE SARF AKDİ?
C.   Sarf: Altın ve gümüş gibi aslen nakit olan maddelerden birini yine kendisiyle veya diğeriyle değiştirmek.
   Sarf Akdi: Para bozma üzerine kurulan akit.

S.   SARF AKDİ’NİN ÖZELLİKLERİ?
C.   Sarf akdinde:
*   Birbiriyle değiştirilecek olan nakitler aynı cinsten ise ağırlıkça ve miktarca birbirine eşit olması şart olduğu gibi peşin olarak alınıp verilmesi de şarttır. Ama ayrı ayrı cinslerden olursa sadece peşin olması şartı vardır. Sarf akdinde alışverişin peşin olmasının şart olduğunda ulema ittifak etmiştir. Mesela gümüş gümüşle değiştirildiği zaman hem aynı mecliste alınıp verilmesi hem de değiştirilen gümüşlerin birbirine eşit olması lâzımdır. Fakat altın gümüşle değiştirildiği zaman gümüş miktarca altından fazla olabilir. Ama peşin olarak alınıp verilecektir.
*   Değiştirilen maddelerin eskisi ile yenisi arasında fark olmadığı gibi aynı cins maddeler değiştirilirken fazladan bir de işçilik masrafı almak haramdır. Yine bu maddelerin külçesi, basılmışı ve işlenmişi arasında da fark yoktur.
*   Sarf muamelesinde, alışverişin peşin olması nasıl gerekliyse, peşin olmasına mâni olacak her türlü şarttan da uzak durulması öylece gereklidir. Buna göre mesela şart muhayyerliğiyle veya veresiye olarak yapılan sarf akdi, ribaya sebebiyet verdiği için fâsid olur. Sarf akdinde, taraflar değiştirdikleri nakitleri henüz kabzetmeden üzerinde tasarrufta bulunamazlar.

SELEM AKDİ
S.   SELEM VE SELEM AKDİ?
C.   Selem: vermek ve teslim etmek mânâlarına gelir.
Selem Akdi: Semen peşin, mebi' veresiye olmak şartıyla yapılan akittir.
*   Muacceli, müeccel mukabilinde almak
*   Selem; semen üzerinde hemen, mebi’ üzerinde sonradan mülkiyeti gerektiren akdin adıdır.
*   Selem, muayyen bir müddetin bitiminde teslim edilmesi şartıyla zimmette mevsûf bulunan bir mebi' karşılığında bir mal (semen) vermektir.
*   Selem müecceli, muaccele satmak yani peşin para ile veresiye mal almaktır.
*   Şâfıîler de aynı mânâda bir tarif yaparlar fakat "Selem lafzıyla" kaydını zorunlu olarak ifade ederler. Bununla onlar, selem akdinin sadece selem" sözüyle mün'akit olacağını kasdederler. Lâkin bu şekilde bir tarife itiraz eden ve "selem" lafzıyla olması şart değildir, diyen Şafiî müctehidler de çıkmıştır.

S.   SELEM AKDİ’NİN İSTİLAHLARI?
C.   Selem Akdi’nin istilahları:
•   Rabbu's-Selem :    Müşteri,
•   Mûslemün ileyh :    Bayi',
•   Mûslemün fîh :    Satılacak mebi',
•   Re'sü mâli's-Selem :    Peşin ödenen semen.
•   Akdin mahali :    Mûslemün fîh,

S.   SELEM AKDİ’NİN ÖZELLİKLERİ?
C.   Selem akdinin meşrûiyyeti, Kitap, sünnet ve icma ile sabittir. Selem akdi, mâdûmun satışı olduğu için kıyasa muhaliftir. Ancak Kitap ve sünnet delilleriyle istihsanen caiz olmuştur.
•   Re'sül-mâl’in nakit olması şart değildir. Diğer mallardan da olabilir. Ancak iki bedelin, aralarında vade sebebiyle riba tahakkuk etmeyecek mallardan olması gerekir.
•   Mûslemün fîh’in akit anından teslim anına kadar ortalıkta mevcut bulunmasının şartiyetinde ihtilaf edilmiştir. Sevrî, Evzaî, Ebû Hanife ve diğer re’y ehline göre mûslemün fîhîn, akdin yapılışından teslim vaktine kadar çarşı ve pazarda satılır olması yani daimî olarak mevcut ve teslimine güç yetirilebilir (makdûru't-teslim) olması şarttır. Fakat Şafiiler, Hanbelîler ve Mâlikîler bunu şart koşmamışlardır.
•   Vakti geldiği halde, müslemün ileyh malı teslim edemeyecek olursa Züfer, Şafiî ve Kerhi'den bir rivayete göre akit bâtıl olur. Bu durumu kabzdan önce mebi’in helakine, dolayısıyla bey' akdinin bâtıl olmasına benzetmişlerdir. Ebû Hanife ve İmameyn ise, bu durumda rabbu's-selem muhayyerdir, dilerse akdi fesheder, dilerse müslemün ileyhin, malı teslim edeceği vakti bekler, demişlerdir.

İSTİSNA’ AKDİ
S.   İSTİSNA’ VE İSTİSNA’ AKDİ?
C.   İstisna’: bir şeyi yapmayı talep etmek.
İstisna’ Akdi: belli bir bedel karşılığında bir kimsenin sanat erbabıyla bir eşya yaptırmak için anlaş...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın