Ünite 11 Soru-Cevap Ders Özetleri

ÜNİTE 11 İSLÂM YARGILAMA HUKUKU (MUAMELE USULÜ)

S.   YARGININ NİHAİ HEDEFİ NEDİR?
C.   Yargının nihai hedefi adaleti gerçekleştirmektir.

S.   YARGILAMA NEDİR?
C.   Yargılama: hukuki bir ihtilaf yaşayan iki tarafın mahkeme önünde taleplerini ve bu taleplerine dair delillerini ortaya koymasıdır.
S.   MUHAKEME USULÜ NEDİR?
C.   Muhakeme usulü: hukuki uyuşmazlıklarda tarafların iddia ve savunmalarını mahkeme huzurunda açıklamaları ve mahkemelerin anlaşmazlığı çözmek için uygulamak zorunda oldukları şekil ve merasimleri belirleyen kurallardır.

S.   KAZA,KADİ VE EDEBÜL-KADİ NEDİR?
C.   Yargılamayı yapmakla görevlendirilmiş kişiye kâdî, onun verdiği hükme kaza, yargılama esnasında uyulacak kurallara da edebü’l-kâdî denir.

S.   İSLAM HUKUKUNDA HAKİM KİME DENİR?
C.   İslam hukukunda genel olarak kâdî olarak adlandırılan hâkim: insanlar arasında meydana gelen hukuki ihtilafları dini kurallara göre çözmek üzere yetkili makamca tayin edilen kişidir.

S.   MECELLE’DE YER ALAN MADDELER DOĞRULTUSUNDA HÂKİMDE BULUNMASI GEREKEN NİTELİKLER NELERDİR?
C.   Hâkimde bulunması gereken nitelikler:
1.   Hâkim adaletli olmalıdır.
2.   Fıkhı, muhakeme usulünü iyi bilmeli ve davayı bunlara göre yürütüp sonuçlandırma kabiliyet ve gücüne sahip olmalıdır.
3.   Hâkim doğruyu yanlıştan, faydalıyı zararlıdan ayırt edecek yaşta ve yetkinlikte olmalıdır.
4.   Hâkim doğruyu yanlıştan, faydalıyı zararlıdan ayırt edecek yaşta ve yetkinlikte olmalıdır.
5.   Hanefiler dışındaki fakihlere göre hâkimin erkek olması da şarttır.

S.   HÂKİMLERİN DİKKAT ETMELERİ GEREKLİ GENEL HUSUSLAR (EDEBU’L-KADİ) NELERDİR?
C.   Edebu’l-Kadi:
1.   Hâkim davacılar ile veya başkalarıyla vakarını zedeleyecek, şaka, söz ve davranışlardan kaçınmalıdır.
2.   Muhakeme esnasında davacılarla bir alış verişe girmemelidir. Yani dava sırasında kendince hesaplı bir alış veriş keşfedip, davacılarla böyle bir ilişkiye girmemelidir.
3.   Hâkim yargılama esnasında yalnız olmamalıdır. Çünkü bazen bir istişareye lüzum görebilir.
4.   Hâkim davacılardan hiç birisinden hediye kabul etmemelidir.
5.   Hâkim davacılardan hiç birinin verdiği ziyafete de katılmalıdır.
6.   Yargılama sürecinde hâkim davacılardan birini evinde kabul etmemeli, özel bir görüşme yapmamalı ve hüküm sırasında yalnız biriyle baş başa görüşme yapmamalıdır.
7.   Hâkim davacılardan birine özel ilgi göstermemeli, ayağa kalkma, kaş göz işareti yapma gibi saygı ve samimiyet ifade edecek davranışlardan kaçınmalıdır.
8.   Davacıların konumu ne olursa olsun hâkim adaletli olmaya özen göstermelidir.

S.   KURULUŞU AÇISINDAN DAVA KAÇA AYRILIR?
C.   Kuruluşu açısından davalar üçe ayrılır:
1.   Sahih Dava,
2.   Fasit Dava
3.   Batıl Dava

S.   SAHİH DAVA NE DEMEKTİR?
C.   Sahih Dava: Hukuki şartların tamamını taşıyan davadır.

S.   FASİT DAVA NE DEMEKTİR?
C.   Fasit Dava: Unsurları ve temel şartları bulunduğu için aslen hukuka uygun olan, fakat tali veya harici vasıflarında eksiklik bulunan davadır. Mesela dava konusu tam belirli değilse hâkim bu eksikliğin tamamlanmasını ister.

S.   BATIL DAVA NE DEMEKTİR?
C.   Batıl dava: Düzeltme imkânı olmayacak derecede temelde bozuk olan davadır. Yanlış kişi için açılan dava ya da yaşça küçük olan birinin kendinden büyük birisi için babalık davası açması gibi âdeten mümkün olmayan davalardır. Hâkim bu tür davaları dinlemez.

S.   KONUSU İLE İLGİLİ OLARAK DAVALAR KAÇA AYRILIR?
C.   Konusu ile ilgili olarak davalar:
1.   Şahsi Davalar    (Borçlar, aile, miras ve eşya hukuku gibi.)
2.   Kamu Davaları    (Allah hakkının galip olduğu ceza davaları, kamu düzeninin ve yararının bozulmasını önlemeye matuf davalar.)

S.   İSLAM YARGILAMA HUKUKUNUN EN ÖNEMLİ DELİLLERİ NELERDİR?
C.   İslam yargılama hukukunun en önemli delilleri:
•   Şahadet,
•   Yemin,
•   İkrar,
•   Yeminden çekinme (nükûl) ,
•   Yazılı belgeler,
•   Emare ve karineler,
•   Hâkimin kanaati
•   Kasame

S.   HİSBE ŞAHİTLİĞİ NEDİR?
C.   Hisbe şahitliği: Kamu hukukunu ilgilendiren konularda dava açılmadan önce herkes bildiği ve gördüğü bir olayı yetkili makama ihbar edebilir ve bu ihbar dikkate alınır. Çünkü kamu hukukunu ilgilendiren davalarda her Müslüman davacı olabileceği için ihbar anında dava hükmen açılmış kabul edilir ve o şahsın şahitliği dinlenir. Bu tür şahitliğe denir.

S.   ŞAHİTLERİN NİTELİKLERİ NELERDİR?
C.   İslam hukukçuları şahitlerin müslüman, hür, âkil, bâliğ, âdil ve duyu organlarının sağlıklı olmasını şart koşmuşlardır.

S.   ŞAHİT SAYISI HAKKINDA BİLGİ VERİNİZ.
C.   İslam hukukunda davanın hukuk ya da ceza davası olmasına göre şahit sayısı farklı belirlenmiştir. Ceza davalarında şahit olma niteliklerini taşıyan iki erkek şahit aranır. Zina ile ilgili davalarda ise dört erkek şahit şartı getirilmiştir.

S.   VEKÂLETEN ŞAHİTLİK HAKKINDA BİLGİ VERİNİZ.
C.   Hukuk davalarında asıl şahidin yerine vekil şahidin şahitliği kabul edilir, yani asıl şahidin yerine iki vekil erkek şahit dinlenebilir.

S.   ŞAHİTLİKTEN DÖNME VE YALANCI ŞAHİTLİK HAKKINDA BİLGİ VERİNİZ.
C.   Şahitler hüküm verilmeden önce şahitliklerinden dönerlerse şahitlikleri geçersiz olur. Fakat hüküm verildikten sonra geri dönerlerse hüküm bozulmaz ve şahitlere, şahitlikleri sebebiyle zarara uğrayan tarafa tazminat derler.

S.   ŞAHİTLERİN TEZKİYESİ NE DEMEKTİR?
C.   Şahitlerin doğru sözlü olup olmadıklarını ve adalet niteliğine sahip bulunup bulunmadıklarını tespit amacıyla soruşturulmalarına tezkiye adı verilir.

S.   YEMİN HAKKINDA HANEFİ VE ŞAFİİ MEZHEBİ ARASINDAKİ FARK NEDİR?
C.   Yemin Hakkında:
*   Hanefi mezhebi hukukçuları, yeminin ispat için değil savunma için bir delil olduğunu ileri sürerek yeminin ancak davalıyla ilgili bir delil olduğu görüşündedirler.
*   Şafii mezhebi hukukçuları yeminin hem ispat hem de savunma için delil olabileceğini söyleyerek, yeminin hem davacıya hem de davalıya teklif edileceği kanaatindedirler.

S.   İKRAR NE DEMEKTİR?
C.   İkrar: Hukuk ve ceza davalarından biri sayılan ikrar, bir kimsenin kendisine isnad edilen suçu veya borcu kabul edip itiraf etmesidir.

S.   BİLİRKİŞİ’NİN HÜKMÜ DELİL KABUL EDİLİR Mİ?
C.   Hâkim ceza ve hukuk davalarında bilirkişinin görüş ve değerlendirmelerini vereceği hükme delil olarak gösterebilir. Çünkü hakin önüne gelen her konuda yeteri kadar bilgi sahibi olmayabilir.

S.   KARİNE VE EMARELER NEDİR?
C.   Karine kesin bilgiye götüren bir ipucudur. Emare de işaret, belirti ve iz demektir. Hâkimi kesin bilgiye ulaştıran işaret, belirti, iz vb. şeyler fıkhın çeşitli alanlarında delil olabilmektedir.

S.   YAZILI BELGE DELİL OLUR MU?
C.   İslam hukukçuları, sahtecilik yapılmasına açık olduğu gerekçesiyle yazılı belgenin delil olamayacağı gerekçesiyle yazılı belgenin delil olamayacağı görüşündedirler.

S.   YARGILAMA SÜRECİ AŞAMALARI NELERDİR?
C.   Yargılama süreci aşamaları:
1.   Davanın açılması
2.   Duruşma
3.   Gıyabi Hüküm
4.   Hükmün temyizi ve kesinleşmesi

S.   İSLAM YARGILAMA HUKUKU HAKKINDA YAZILAN EN MEŞHUR ESERLER NELERDİR?
C.   İslam yargılama hukuku hakkında yazılan en meşhur eserler:
*   Hanefi mezhebinde:
o   el-Hassâf ve el-Cessâs’ın Edebu’l-Kâdî
o   Trablusî’nin Muînu’l-Hukkâm
*   Şafii fakihi:
o    el-Mâverdî’nin Edebu’l-Kâdî
*   Maliki fakihi:
o    İbn Fehnun’un Tabsıratu’l-Hukkâm
*   Hanbeli fakihi:
o   İbn Kayyum el-Cevziyye’nin et-Turûku’l-Hukmiyye fi’s-Siyaseti’ş-Şer’iyye

S.   TAHKİM NE DEMEKTİR?
C.   Tahkim: Birbiriyle dâvâlı olan iki kişinin, aralarında hüküm vermesi için hakem tayin etmeleri.

S.   HAKEM OLMANIN ŞARTLARI NELERDİR?
C.   Hakem olmanın şartları:
1.   Müslüman olmalıdır.
2.   Edâ ehliyetine sahip olmalıdır.
3.   Âdil Olmalıdır.
4.   Hukuk bilmelidir.

S.   TAHKİM İLE GENEL YARGI ARASINDAKİ FARKLAR NELERDİR?
C.   Tahkim ile genel yargı arasındaki farklar:
1.   Hâkimin yetkisi, kendisini atayan siyasî otorite adına genel bir velâyet sıfatı taşıdığı için, hüküm verdiği bölgedeki bütün insanlar üzerinde geçerlidir. Hakemin yetkisi ise, sadece kendisinin hakemliğini isteyen taraflar üzerindedir.
2.   Hakemin tahkimle görevlendirilebilmesi için, tarafların rızası gerekir. Hâkim için böyle bir şart söz konusu değildir.
3.   Tahkim, genel yargıya nispetle daha aşağı konumdadır. Çünkü bakabileceği dâvalar sınırlıdır.
4.   Hâkimin hükmü, bazen dâvaya taraf olanların dışındakileri de ilgilendirir. Tahkimde ise, hakemin kararı dâvacılardan başkasını etkilemez.
5.   Tahkimde, tek bir konuda hüküm vermeleri için birden fazla hakem tayini caizdir. Fakat aynı şey genel yargı için söz konusu olamaz.
6.   Tahkimde, hakem kararını vermeden önce tarafların hakemi azletme yetkileri vardır. Ancak, hâkimin dâvacı veya dâvalılar tarafından azli mümkün değildir.
7.   Hakem, hükmünü verebilmek için bir bölge ile sınırlı değildir. Oysa hâkimin, atandığı bölge dışında hüküm verme yetkisi yoktur.
8.   Bir hakem, karar verme sürecinde hakkındaki suçlama sebebiyle, şâhitlerden birinin şehâdetini reddetse de, başka hakem onun şehâdetini kabul edebilir. Oysa hâkimin şehâdetini reddettiği kimsenin şehâdeti, başka bir hâkim yanında da geçerli değildir.
9.   Hakem, tarafların izni olmadan hüküm verme işini başkasına havale edemez. Hâkim ise, böyle bir izin olmadan yerine başka bir hâkimi vekil bırakabilir.
10.   Tahkimde, hakem hüküm verdiği meclis dağılmadan önce kararını taraflara bildirmek zorundadır. Çünkü daha sonra hakemin sözüne itibar edilmez. Hâkim için böyle bir zorunluluk yoktur.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın