Ünite 1 Soru-Cevap Ders Özetleri

1. ÜNİTE – İSLÂM HUKUKU’NA GİRİŞ

S.    Fıkıh kelimesi sözlükte hangi anlamlara gelmektedir ve kuranda kaç yerde geçmektedir?
C.   Bir şeyi bilmek iyi ve tam anlamak keskin, bir kavrayışla kavramak ve idrak etmek anlamlarına gelir. Kuranda 20 yerde geçmektedir.

S.   Ebu Hanife’ye göre fıkıh nedir?
C.   Kişinin haklarını ve sorumluluklarını bilmesidir.

S.   Fıkhın diğer tanımları nedir?
C.   Fıkhın diğer tanımları:
*   İslam dininin içerdiği bütün konuları inanç, ibadet, ahlak, muameleler gibi bir ayrıma tabi tutmaksızın bilmek.
*   Fıkıh, tafsîlî delillerden istinbât edilen (çıkarılan) şer’î-amelî hükümleri bilmektir.

S.   Fıkıh ilmi kaç ana bölümden oluşur nelerdir?
C.   Fıkıh ilmi üç ana bölümden oluşur:
1.   İbâdât (ibadetler),
2.   Muamelât (mumeleler)
3.   Ukûbât (cezalar)

S.   İbadetler bölümü neleri konu edinir?
C.   İbadetler bölümü; taabbudi fiilleri (taharet, abdest, gusül ve teyemmüm gibi ibadete hazırlık işlemleri ve arkasından namaz, oruç, hac, zekât, kurban ve itikâf gibi) konu edinir.

S.   Muamelat bölümü neleri konu edinir?
C.   Muamelât bölümü; insanlar arası işlemleri (nikâh, talak, alışveriş, kiralama, ortaklıklar, havale, kefalet, şahitlik, yargılama usulü gibi) konu edinir.

S.   Ukubat bölümü neleri konu edinir?
C.   Ukûbât bölümü; suçlar ve cezalar bahsini konu edinilir.

S.   “İslami fıkıh” veya “İslam fıkhı” tabiri neden yanlıştır?
C.   Müslüman âlimlerin gerek doğrudan asli kaynaklardan gerekse ictihad yöntemleriyle oluşturdukları hükümler olmak bakımından, ayrıca metot ve içeriği bakımından sadece İslam toplumuna has bir ilimdir. Dolayısıyla zaten İslam’a ait olan fıkıh kelimesinin sonuna İslamî sıfatının eklenmesi, normalde garipsenecek bir durumdur.

S.   Şeriat kelimesinin anlamı nedir?
C.   Şeriat: Sözlükte yol, doğru gidilen yol, suyolu, açık ve görünür olma gibi anlamlara gelmektedir. İstılahi olarak ise; Hz. Muhammed’in din olarak getirdiği şeylerin bütünüdür.

S.   Şeriatin dar anlamı neyi ifade eder?
C.   Şeriat kelimesinin dar anlamı ise; dinin sadece amelî konularını ifade eder. Bu manada fıkhın dar anlamı ile şeriatın dar anlamının örtüştüğü görülmektedir.

S.   Şeriat kaça ayrılır nelerdir?
C.   Şeriat ikiye ayrılır:
1.   Eş-şeru’l-münezzel (indirilmiş şeriat); Asıl kaynaklarda yer alan ve tartışmasız olarak anlaşılan apaçık amelî hükümler.
2.   Eş-şeru’l-müevvel (yorumlanmış şeriat): Müctehid âlimlerin yorumlarıyla oluşturulan kısım.

S.   Fıkıh ve İslam hukuku arasındaki farklar nelerdir?
C.   Fıkıh, ibadetler, muameleler ve cezalar bölümlerini kapsamakla birlikte; İslam hukuku tabiri, ibadetler ve helal-haram konularını dışarıda bırakmaktadır. Hukuk kuralları emredici, yasaklayıcı veya izin verici özelliktedir. Mesela hukuki metinlerde şu yapılamaz, şu yapılmalıdır veya şu yapılabilir gibi ifadeler kullanılır. Bu ifade tarzları fıkıhtaki vacip, haram ve mubaha tekabül edebilir ancak fıkhın kural türleri bunlardan başka yapmayı teşvik eden (mendub, müstehab) ve yapmamayı teşvik eden (mekruh) kural türleri de içermektedir.

S.   Fıkhın alt dalları nelerdir neleri ele alır?
C.   Fıkhın alt dalları:
*   Ahkâm ayetleri literatürü: Kur’an’da hüküm bildiren ayetleri ele alır.
*   Ahkâm hadisleri literatürü: Hadislerden hüküm bildirenleri ele alır.
*   Harâc ve emvâl literatürü: Kamu gelirlerini, bütçe ve vergi hukukunu ele alır.
*   Ahkâmü’s-sultâniyye literatürü: Devlet yönetimi ve teşkilatlanmasını ele alır.
*   Nevâzil, vâkıat ve fetvâ literatürü: Yeni ortaya çıkan meseleleri ele alır.
*   Kavâid ve davâbıt literatürü: Fıkhın genel veya bir konuya ait ilkeleri.
*   Hilâf literatürü: Müctehidler veya mezhepler arasındaki görüş farklılıkları.
*   Edebü’l-kâdî literatürü: Yargılama hukukuyla ilgili konuları ele alır.
*   Hiyel ve mehâric literatürü: Sıkıntılı konulara çözüm ve çareler bulmak içindir.
*   Fıkıh terimleri sözlükleri: Fıkhi kavramları kısaca açıklamayı amaçlar.
*   Kanun ve kararnameler: Devletin islam’a uygun kanun ve kararları demektir.
*   Tabakâtü’l-fukahâ: Fakihlerin hayatları ve eserleri hakkında bilgi verir.

S.   Peygamberimiz döneminde hükümler ne şekilde konulmaktaydı?
C.   Peygamberimiz döneminde hükümler:
1.   Olay veya sorudan hareketle bir hüküm konulması
2.   Doğrudan hüküm konulması şeklinde olmaktadır.

S.   İslam Dini’nin fıkhi hükümler koymaktaki amacı nedir?
C.   Yaratılış amacı olan Yüce Yardan’a kulluk etmekte olan müminler için, gerek bireysel gerekse toplumsal olarak iyilik, güzellik, mutluluk ve huzuru sağlamak ve onları zararlı ve kötü olan şeylerden uzak tutmak şeklinde ifade edebiliriz.

S.   “İyilik, güzellik, mutluluk ve huzuru sağlamak ve zararlı, kötü olan şeylerden uzak tutmak” hususu fıkıh dilinde nasıl ifade edilir?
C.   “Celb-i menfaat, def-i mefsedet” yani faydalı olanın elde edilmesi ve kötü olanın bertaraf edilmesi şeklinde ifade edilir.

S.   Tedric ne demektir?
C.   Tedrîc: hükümlerin birden ve son haliyle değil, derece derece yani aşamalı olarak konulması demektir.

S.   Tedric’teki amaç nedir?
C.   Parça parça hükümlerin kolayca öğrenilip kavranması, gönüllerde benimsenmesi ve hayatta tatbik edilerek kalıcılığının sağlanmasıdır.

S.   Tedric kaça ayrılır nelerdir?
C.   Tedric ikiye ayrılır:
1.   Zaman içinde tedrîc: hükümlerin bir anda ve toptan gelmesi değil, zamana yayılarak peyderpey gelmesidir.
2.   Hükümler içinde tedrîc: hükümlerin bir kerede ve son haliyle gelmesi değil, alıştıra alıştıra, öncekini tamamlayıcı ve bütünleyici tarzda aşamalı olarak gelmesidir.
S.   İslam’da kolaylığa neler örnek gösterilebilir?
C.   İslam’da kolaylığa örnek olarak;
*   Her namaz vaktinde misvak kullanma mecburiyetinin getirilmemesi.
*   Yatsı namazının daha geç vakit olan gecenin üçte biri geçinceye kadarki zamana tehir edilmemesi gösterilebilir.

S.   Nesih nedir?
C.   Nesih: sonradan gelen bir hükmün öncekini etkilemesi/kaldırması demektir.

S.   Peygamber döneminde fıkhın kaynakları nelerdir?
C.   Kuran ve sünnet.

S.   Sünnet kaça ayrılır?
C.   Sünnet:
*   Yapısı bakımından; Hz. Peygamberin ümmet için örnek teşkil eden; fiilî, kavlî veya takrîri davranışlarıdır.
*   Aktarılma biçimine göre; mütevâtir, meşhur ve âhâd hadis.

S.   Sünnetin fıkıh açısından fonksiyonları nelerdir?
C.   Sünnetin fıkıh açısından fonksiyonları;
*   Açıklayıcı: Sünnetin bir kısmı Kuran’da anlamı kapalı bulunan hususların açıklamasını yapmakta,
*   Tamamlayıcı: Sünnetin bir kısmı Kuran’daki hükümlere tamamlayıcı mahiyette ilavelerde bulunmakta,
*   İlkten hükümler koyucu: Sünnetin bir kısmı da Kuran’ın değinmediği hususlarda ilkten hükümler koymaktadır.

S.   Peygamber döneminde içtihadın kısımları?
C.   Peygamber döneminde içtihad:
1.   Peygamberin içtihadı: Yüce Allah’ın kontrolü altında olmuştur. Hz. Peygamber hem bizzat kendisi ictihad etmiş hem de sahabeyi, hükmünü kur’an ve sünnette bulamadıkları konularda ictihad etmeye teşvik etmiştir.
2.   Ashabın içtihadı da Hz. Peygamberin kontrolü altında olmuştur. Bu dönemde başta kıyas ictihadı olmak üzere, istidlâl (mantıki gereklilik ve istıshâb), istihsân ve maslahat ictihadlarının yapıldığı görülmektedir.

S.   Mekke dönemi fıkhı hükümleri nelerdir?
C.   Mekke dönemi fıkhı hükümleri:
*   Kız çocuklarını öldürme uygulamasına son verildi.
*   Kulağı yarılıp salıverilen ve putlara adak yapılan develerin, putlar için kesilen erkek koyunların ve sırtı yüke haram kılınan develerin etlerinin haram sayılması geleneği kaldırılmıştır.
*   Kesilirken Allah’ın adı anılmayan hayvanın etinden yemek yasaklanmıştır.
*   Leş, akıtılmış kan, domuz eti ve Allah’tan başkası adına kesilmiş (murdar) hayvanın etinin haram kılındı.
*   Fakirlik korkusuyla çocukların öldürülmesi, fuhşiyat, insan öldürmek ve yetim malı yemek yasaklanmış, ayrıca ana-babaya iyilik, ölçü ve tartıyı düzgün tutmak ve adaletli davranmak emredilmiştir.
*   Namaz, abdest ve cuma namazı ile ilgili hükümler.

S.   Medine dönemi fıkhı hükümleri nelerdir?
C.   Medine dönemi fıkhı hükümleri:
*   Birinci yıl: 1. Hutbe, 2. Ezân, 3. Nikâh, 4. Cihad, 5. Belediye nizamı: ölçü ve tartıyı düzgün yapmayı emreden ayetler.
*   İkinci yıl: 1. Ramazan orucu, 2. Bayram namazları, 3. Fıtır sadakası (fitre), 4. Kurban, 5. Zekât, 6. Kıblenin mescid-i aksa’dan kâbe’ye değiştirilmesi, 7. Ganîmetler ve taksimi.
*   Üçüncü yıl: 1. Miras hükümleri, 2. Boşanma hükümleri.
*   Dördüncü yıl: 1. Yolculukta namazın kısaltılması ve korkulu durumlarda namaz, 2. Recm cezası: zina eden iki yahudi’ye tevrat hükmüne göre uygulanmıştır. 3. Arâzî ıktâ’ı (mülkiyetini vermek), 4. Teyemmüm ile ilgili tamamlayıcı hükümler ve ay tutulması sebebiyle namaz (husûf), 5. İffete iftira cezası (haddu’l-kazf), 6. Örtünme ve içeri girerken izin isteme, 7. Hac ve umre.
*   Beşinci yıl: 1. Yağmur duâsı namazı, 2. Îlâ (hanımına yaklaşmama yemini).
*   Altıncı yıl: 1. Anlaşma kaideleri: hudeybiye anlaşması, 2. Hac ve umre yolunda engellenme, 3. Alkollü içkilerin ve şans oyunlarının yasaklanması, 4. Zıhâr (hanımını öz annesine benzeterek kendine haram kılma ve boşama), 5. Vakıf, 6. İsyân ve haydutluğun cezası: ureyneliler olayı.
*   Yedinci yıl: 1. Evcil eşek etinin yasaklanması, 2. Zirâî ortaklık.
*   Sekizinci yıl: 1. Mekke’nin kutsallık ve dokunulmazlığı, 2. Kısâs: kasıtlı öldürm...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın