Kabusnâme´den Öğütler

Kabusnâme´den Öğütler

Kabusnâme, 1082 yilinda Kûhistan sultani Iskender bin Kavus tarafindan Farsça olarak kaleme alinir. Muhatap, oglu Gilan Sahtir, fakat aradan dokuz yüz yil geçmis olmasina ragmen ögütler hâlen canliligini devam ettirir. Tarih boyu pek çok padisah, sultan ve devlet baskani tarafindan birçok dünya diline çevrilir, birçok edebî, tarihî ve ahlâkî eserlere kaynak teskil eder.

Eser, Osmanlilar zamaninda ilk defa Fatih Sultan Mehmed\´in babasi Sultan II. Murad\´in dikkatini çeker. Milletin deger hükümlerini alt üst eden fetret ve kargasa döneminden yeni çikilmistir. Edeb, ahlâk, emniyet ve nizamda yeniden yapilanmaya ihtiyaç vardir. Babasi Çelebi Mehmed\´in devlet otoritesini temininden sonra, kendisi de manevî sahada bir teskilatlanmayi üstlenmistir.

Kabusnâme, ahlâkî sahadaki egitim ve yapilanmayi temin eden eserleden biridir. Eserin mütercimi Mercimek Ahmed, birgün Padisahin elinde kitabi görür ve neden bahsettigini sorunca Padisah meseleyi söyle ifade eder:

\"Hos kitaptir, içinde çok faydali seyler ve ögütler vardir, ama Farsça dilincedir. Bir kisi Türkçeye tercüme etmis, ama anlasilir degil, açik söylememis; bundan dolayi hikâyesinden tat bulamayiz. Ama bir kimse olsa, bu kitabi açik ve anlasilir bir sekilde çevirse, tâ ki anlamindan gönüller haz ala.\"

Bunun üzerine Mercimek Ahmed, \"Emir buyurursaniz ben tercüme edeyim\" diye tercümeye talip olunca, \"Hemen tercüme eyle\" buyrugunu alir.

Mercimek Ahmed bin Ilyas sair, edip ve âlim bir kisidir. Tercümeye yeniden telif kadar emek verir ve 1432 tarihinde tamamlayarak üzerine düsen görevi bitirir.

Kabusname üzerinde Cumhuriyet döneminde bir hayli incelemeler yapilir. Eser eski Anadolu Türkçesiyle tercüme edildiginden Türkiye Türkçesine göre yeniden ele alinmasi gerekiyordu. Bu isi de Atilla Özkirimli üstlenir ve kitap \"Tercüman 1001 Temel Eser\" serisinin 36-37. kitabi olarak yayinlanir.

Biz ise, diger kitaplarda oldugu gibi, bu kitapta da seçmeler yaptik. Bazi konular devrin sartlan icabi o zamanin insanina hitap ettiginden kitaba almadik; sadece günümüz insanina dogrudan hitap eden ve yol gösteren bölümlere yer verdik. Kitap belli bir konu düzeni içinde islenmis olmasina ragmen, biz daha çok dinî, edebî, ahlâkî ve terbiyevî nasihat ve ögütlerle ilgili bölüm ve paragraflari seçtik.

Bu arada sadelestirmede her ne kadar bazi kelime ve terimler günümüz Türkçesine göre ifade edilmisse de, bunlarin daha rahat okunur ve anlasilir bir hale getirilmesine ihtiyaç vardi. Bu bakimdan mânâ bütünlügü mahfuz kalmak kaydiyla yer yer ifade tasarruflarinda bulunduk. Bu küçük derleme dahi kitabin tesir gücünü göstermesi açisindan yeterli olacaktir.

Bu ögütlere gönül kulagini açik tut

Ey ogul!

Bilmis ol ki, artik ben kocadim. Zayif ve aziksiz olarak yol agzina kadar geldim. Ölüm mektubunu elime sundular. O mektup, sakalin agarmasidir. Adamin sakali agardiginda Allah tarafindan bir ses gelir:

\"Ey kulum, hazirlan, bu dünyayi birakip öbür dünyaya geçeceksin...\"

Simdi ey cigerkösem! Ölmeden önce seni iyilik yoluna ve iyi kimselerin izine yönlendirmek istiyorum. Tecrübelerle elde ettigim birkaç ögüdü sana yadigâr olarak birakiyorum. Bu ögütlere uyarak hareket edersen, her muradina erersin ve iyi isim kazanirsin, zamanin elinden sille yemezsin. Çünkü baba sefkati, oglunun zamanin elinden azar yemesini istemez. Öyleyse sen de gönül kulagini bu ögütler için açik tut, sonra pisman olmayasin. Gerçi zamanimizda her ogul babasinin sözünü tutmuyor, ama insaallah kabul edersin.

Bütün tecrübelerimi bu kitapta topladim

Ey ogul!

Gençler kendi bilgilerini yaslilarin bilgisinden üstün görürler. Bu kanaatin yanlis oldugunu bildigim halde, sana yol göstermek için susarsam dogru olmaz. Bütün tecrübelerimi yazdim; ama az ve öz yazdim. Çünkü her seyin . azi ve özü faydalidir.

Insanlarin bir âdeti vardir, degerli bir mallari olursa, onu degerli birine vermek için saklarlar. Iste benim bu dünyadan elde ettiklerimin en degerlisi bu ögütlerdir ve en degerli kimsem de sensin. Iste son günlerimde, bu ögütleri sana veriyorum, insaallah sana faydasi dokunur.

Ögüt aklin süsüdür

Ey ogul!

Akilli ol ve kendi soyunun itibarini iyi gözet, tâ ki serefsizlerden olmayasin. Gerçi yüzüne ne zaman baksam akil ve hüner görürüm, ama ögüt aklin süsüdür, benim yapacagim onu sana hediye etmektir, muhafaza etmezsen, yine sen kaybedersin.

Sonra bilmis ol ki, benim ölümüm yakindir, benim ardimca senin de gelmen yakindir. Öyle çalis ki bu dünyada bir azik hazirlayasin, o yola da yaran olsun. Çünkü bu dünya öteki dünyanin ekinligidir. Kendini öyle ver ki, senin yerine baska biri ekmesin. Çünkü baskasinin ektiginden senin yararin olmayacak.

Ölümlü dünyayi ölümsüz dünya ile degistir

Ey ogul!

Bu ölümlü dünyayi ölümsüz dünya ile degistirmeye gayret et. Bu dünyada iyi kisiler aslan gibidir, kötü kisiler ise ite benzer. Çünkü it ne avlarsa, avini avladigi yerde yer; arslan ise avini kendi inine götürür, sonra yer. Bunun anlami sudur: It nefsinin esiridir, ne avlarsa burada yer, arslan akil sahibidir, burada ne avlarsa o âleme tutar, götürür.

Gayret et ki, avin iyilik olsun, öbür âlemde lâzim olur. Iyilikten murat, ibadettir. Kul için ibadetten daha iyi av yoktur. Çünkü ibadet yoluna girenler atese benzer. Atesi ne kadar alçak yerde yaksalar, alevi o derece yükselir. Ibadet yoluna varmayanlar da suya benzer, suyu ne kadar yukari akitlirlarsa akitsinlar, asagi düser. Ibadeti boynunun borcu bil, tâ ki alevin daima yükselsin.

Allah bes türlü ibadet buyurdu

Ey ogul!

Allah\´in emri geregince sükredersen, az olan sükrün çok yerine geçer. Nitekim Allah din içinde bes türlü ibadet buyurdu. Eger gece gündüz çalissan, acizlikten baska bir sey elde edemezdin, ama o ölçüyle bes türlü ibadet buyurdu. Onun ikisini zenginlere, kalanini da bütün halka verdi.

Bunlardan biri Allah\´in birligini ve Muhammed Mustafa\´nin (a.s.m.) peygamberligini dil ile söylemektir ve gönülle inanmaktir. Digeri bes vakitte namazdir, öbürü de yilda bir ay oruç tutmaktadir.

Sehadet sözü, batil seylerden Allah\´a siginmaktir. Namaz o kabullenisin hakikatini kullugunda kaim olmaktir. Oruç tutmak da, o kabullenisin ve kullugun hakikatini Allah\´a bildirmektir. Madem ki Allah\´a \"Kulunum\" dedin, öyleyse o kullukta saglam durmak gerek.

Namaz ve oruç Allah\´in has nimetidir, onlari has kullarina nasip kilmistir. Ikisini de yerine getirmekte kusur etme. Eger bu ikisinde kusur edersen avamdan olursun, seçkinlerden olmazsin.

Namaz kilan kiside büyüklenme olmaz

Ey ogul!

Sakin bu söylediklerim hakkinda gönlünden kötü düsünceler geçmesin. Yani \"Namaz kilmakta eksiklik olabilir\" deme. Din açisindan \´gözetmezsen, bari akil yoluyla bak, ne kadar faydali oldugunu gör.

Evvelâ, namaz kilanin bedeni ve elbisesi devamli temizdir. Namaz kilan kiside büyüklenme olmaz, çünkü namazin asli tevazudur. Sen kendini tevazua alistirirsan, bedenin de sana uyar, tevazu kazanir. Sen bu sekilde tevazuu gözetince, Allah makamini yüceltir.

Oruç tutmakta bagnaz olma

Ey ogul!

Oruç tutmak yilda bir ay olan bir ibadettir, yilda bir ay olan kullugu dahi eksiklikle geçiren gayet namert olur, akilli olan namert olmayi kendine reva görmez.

Oruç tutmakta bagnaz olma. Yani sehrin kadisi, hatibi ve bütün güvenilir kisileri ne zaman oruç tutarlarsa, sen de o zaman tut; onlar ne zaman yerse sen de ye, cahillere uyma. Bilmis ol ki, Yüce Allah\´in senin açligina, tokluguna ihtiyaci yoktur.

Orucun gayesi, kulun agzini Allah\´in mühürlemesidir. Bu mührü bütün bedenine vurmalisin. Yalniz agzina mühür vurunca, diline, gözüne, ayagina, etegine de vurmalisin ki oruç senden razi olsun.

Oruç tutmanin faydasi odur ki, sabahleyin yiyecegini bir yoksula veresin, tâ ki açlik zahmetini çekmenin sana faydasi dokunsun.

Sahsiyetini kendi gayretinle elde et

Ey ogul!

Sahsiyetini ananin babanin verdigi adla degil de, kendi gayretinle kazanmaya çalis. Çünkü anan ve baban sana bir ad verdi: Ya Ahmet, ya Mahmut, ya falan, ya da filan. Oysa senin kazandigin ad, ya bilgin, ya bilge, ya üstat, ya ögretici, ya da becerikli olacaktir.

Böyle olunca, öteki adin, babanin ve ananin yaninda makbul oldugunun alametidir, bu sonraki adlar da halk arasinda makbul oldugunun nisanidir.

Tatli dille konus

Ey ogul!

Tatli dille konusmayi aliskanlik haline getir. Nitekim demisler: \"Her kimin dili tatli olursa, dostlari çok olur.\"

Ne kadar tatli söylersen söyle, sözün yerini bilmedikçe söyleme. Çünkü yerinde söylenmeyen söz tatli ve güzel de olsa aci ve çirkin görünür.

Seni sikintiya sokacak sözü söyleme. Bu durumda susmak daha iyidir.

Halka güzel sözler söyle ki, güzel cevaplar isitesin.

Kimsenin üzüntüsüne sevinme

Ey ogul!

Kimsenin üzüntüsüne sevinme, böylece kimse de senin üzüntüne sevinmez. Senden asagi olanlara zulmetme, adalet göster, böylece sen de, senden büyük olanlardan zulüm görmezsin, adalet bulursun.

Çorak yere t...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın