|
Konu Başlığı: Muhammed b. Kassum Gafiki Gönderen: Zehibe üzerinde 09 Temmuz 2012, 18:05:59 Muhammed b. Kassum GAFİKİ Endülüslü göz hekimi. Muhammed b. Kassum b. Eslem el-Gafiki el- Endelüsi. Kurtuba'ya bağlı Bitrûş (Pedroche) Kalesi yakınındaki bugün Guijo denilen, tarihte yetiştirdiği hekimlerle ünlü Gafik beldesinden olduğu sanılmaktadır. İbn Eslem el-Gafiki diye de anılır. F. Wüstenfeld'in Gafiki'yi, meşhur eczacı ve tabip Ahmed b. Muhammed el-Gafiki'nin babası olarak göstermesi mesnetsizdir. Endülüs tarihine dair kaynaklar, Gafik'ten yetişen birçok âlim ve hekime yer verdikleri halde İbn Eslem el-Gafiki'den hiç söz etmezler. Hakkındaki yetersiz bilgilerden dolayı tıp tarihçilerinden L. Leclerc ve J. Hirschberg onun VI. (XII.) yüzyılda yaşamış olacağını söylemişler, Hattabi de onların bu görüşünü benimsemiştir. Fakat Gafiki üzerine doktora tezi hazırlayan Hasan Ali Hasan, çağdaşı ve kendisi gibi bir göz hekimi olan İbn Ebu Usaybia'nın 643 (1245) yılında tamamladığı ünlü eserinde ona yer vermemesinden hareketle Gafiki'nin VII. (XIII.) yüzyılın ikinci yarısında yaşamış olabileceği sonucuna varmıştır. Ne var ki İbnü'l-Ebbar el-Kuzaf (ö. 658/ 1260), Lisanüddin İbnü'l-Hatib el-Gırnati (ö. 776/ 1374) ve Ahmed b. Muhammed el-Makkari (ö. 1041/ 1631) gibi tarihçiler başta olmak üzere Gafiki'den sonra yaşayan ilim adamlarının eserlerinde de onunla ilgili herhangi bir bilgiye rastlanmaz. Dolayısıyla Gafiki'yi ancak kendi kitabı vasıtasıyla tanımak mümkündür, Onun zamanımıza kadar gelen tek eseri, göz hastalıkları konusunda yazdığı el-Mürşid fi'l - kühl'dür. Eserin 991 (1583) istinsah tarihli yazmasının mukaddimesinden edinilen bilgiye göre Gafiki tahsilini Kurtuba'da yapmış, tıp bilgisini Huneyn b. İshak, Ali b. İsa el-Kehhal, Ammar b. Ali el-Mevsıli, Zehravi ve İbn Sina gibi meşhur hekimlerin eserlerini okuyarak ve uzun yıllar çalıştığı Kurtuba'daki kendi tecrübeleriyle elde etmiştir. Kitabını, zamanında göz hastalıklarıyla ilgili teorik ve pratik bilgileri içeren bir kaynak bulamadığı için yazdığını söyler. 292 yaprak, ilk ve son sayfaları eksik olan el-Mürşid fi'l-kühl altı bölümden (makale) oluşmakta, her bölüm muhtelif bablara, bunlar da "fasıl" ve "ders' başlıklarıyla alt bölümlere ayrılmaktadır. Birinci bölüm Hipokrat'ın hekimlere tavsiyeleri ve tıbbın önemiyle başlayıp tıpta teori ve pratiğin yerine dikkat çektikten sonra gözün anatomisi, sağlığı, hastalıklarının tedavisi ve cerrahisi hakkında bilgi vererek sona ermekte, ikinci bölümde de gözün parçaları, sinir ve damarları, bunların yapıları ve görme olayının nasıl meydana geldiği anlatılmaktadır. Üçüncü bölüm genel tıp konuları hakkında bilgi içermektedir. Dördüncü bölüm genel olarak hastalıklar, sebepleri ve birbiriyle olan ilişkileriyle genel göz hastalıklarına ayrılmıştır. Beşinci bölümde yedi sınıfa ayrılan göz ilaçları, bunların hazırlanışı ile göz için zararlı ve faydalı renklerden, altıncı bölümde de sadece göz hastalıklarından bahsedilmektedir. Bu bölümde müellif, önemli göz hastalıklarıyla, çocuklarda görülen göz hastalıklarından, gözün tabakalarına göre yetmiş yedi çeşit hastalıktan ve bunların ilaçlarından söz etmekte, son olarak da yirmi beş adet göz cerrahisi aletini şekilleriyle birlikte tanıtmaktadır. Gafiki ve eserini ilk defa ilim âlemine tanıtan F. Wüstenfeld ve L. Leclerc olmuştur. Ardından J. Hirschberg, yardımcılarına eserin baş ve son kısımlarını tercüme ettirdi. Bu konuda daha geniş ve değerli bir çalışmayı Max Meyerhof yaptı. Eserin büyük bir bölümünü, özellikle asıl göz hekimliğiyle ilgili altıncı makalesini Mahmud Sıdki'nin yardımıyla Fransızcaya çevirip bunu İspanya'da yapılan XIV. Uluslararası Göz Tıbbi Konferansı münasebetiyle ve Kuzey İspanya ilaç Laboratuarları'nın (CUSI) isteği üzerine eserin tamamının bir özetiyle birlikte yayımladı. Daha sonra Cezayirli hekim Said eş-Şeybani, göz tıbbına dair İtalya'da verdiği bir konferansta Gafiki hakkında önemli bilgiler sundu. Son olarak Hasan Ali Hasan, Madrid Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde İspanyolca olarak hazırladığı doktora tezinin özetini "Tıbbü'l uyun inde'l Arab: İbn Eslem el-Gafiki" başlığıyla Arapça bir makale olarak yayımladı; daha sonra da Gafiki'nin eserinin tahkikli neşrini yaptı Gafiki'nin eseri, Batılı araştırmacılar tarafından o devrin Doğu ve Batı İslam medeniyetlerinde tanınan bütün oftalmoloji bilgilerinin bir özeti olarak kabul edilir. Ancak Endülüs'te kaleme alınan göz tabetiyle ilgili en dikkate değer eseri teşkil etmesine rağmen orijinaliteden yoksun, geniş bir deneme mahiyetinde olduğu da ileri sürülmüştür. Fakat müslüman hekimlerin göz tıbbı üzerine yazdıkları bütün eserler henüz karşılaştırmalı biçimde ele alınmadığından bu konuda söylenenlerin gerçeği tam anlamıyla yansıtması mümkün değildir. el-Mürşid fil - kühl'ün, işlediği genel tıp konularının yanında asıl temasını oluşturan göz tabetine yaptığı hizmeti çeşitli açılardan değerlendirmek gerekir. Her şeyden önce Gafiki'nin. göz patolojisinin genel patolojiyle olan bağlantısını tesbitte modern tıbba öncülük ettiği söylenebilir. Gafiki, çocuklarda rastlanan göz hastalıklarını ayrı bir bölümde incelemesi, ilaçların terkibindeki maddelerin ölçülerine ve göz sağlığı için en başta sağlıklı beslenmeye dikkat çekmesi, tedavi metotlarına birçok alternatif getirmesi ve göz cerrahisi aletlerinin gelişmesine yaptığı katkı ile göz hekimliğine büyük hizmetlerde bulunmuştur; kitabı, bu konuda İslam dünyasında yapılmış çalışmaların en önemlilerinden biri ve en genişidir. (T.D.V.İslam Ans. 12/281-282) |