Mekhül

MEKHÜL B. EBU MÜSLİM
(ö. 112/730)

Tabiin fakihi.

Ebu Abdillah Mekhul b. Ebi Müslim Şehrab b. Şazel eş-Şami ed-Dımaşkj el-Hüzeli. Künyesi Ebu Müslim ve Ebu Eyyıb olarak da zikredilmektedir. Kaynakların çoğu, Mekhul'ün Kabil kökenli bir aileye mensup azatlı bir köle olduğunda birleşmektedir. Rivayete göre Said b. As, Mekhl'ü Hüzeyl kabilesinden bir kadına bağışlamış, bu kadın da onu Mısır'da azat etmiştir. Mekhul, Mısır'da başladığı ilmi çalışmalarını Irak, Hicaz ve Şam'da sürdürdü, sahabe ve tabiinin âlimlerinden faydalandı. Onun hangi sahabilerden hadis dinlediği hususunda farklı rivayetler bulunmakla beraber Enes b. Malik, Vasile b. Eska' ve Ebu Hind ed-Darı ile görüştüğü ve onlardan hadis rivayet ettiği konusunda ittifak vardır. Mekhul'ün Hz. Aişe, Übey b. Ka'b, Ubade b. Samit. Ebu Hüreyre gibi sahabelerle Ebu Müslim el-Havlani ve Mesruk b. Ecda' gibi tabiilerden kendilerine ulaşmadığı halde rivayette bulunduğu kaydedilir. İbn Sa 'd ve ona atfen diğer bazı âlimler tarafından, Hz. Peygamber'e veya karşılaşmadığı sahabeye bir senedle ulaştırdığı müdelles rivayetleri sebebiyle zayıf sayılan Mekhul'ü, Rib'ı b. Hıraş saduk, İbn Hibban, Ebü'I-Hasan el-icli ve İbn Hacer el-Askalanı sika olarak nitelemiştir. Kütüb-i Sitte müelliflerinden Buhari, Müslim, İbn Mace, Tirmizi onun hadislerine yer vermiştir. Kensinden hadis alanların başında Said bin Abdülaziz, Evzai, Rebia b. Ebu Abdurrahman, Haccac b, Ertat, Humeyd gelmektedir. Said b. Abdülaziz, Mekhul’den rivayetlerinin çokluğu yanında onun hayatına dair kaydettiği bilgileri de temayüz etmiştir.

Tabiin neslinin orta tabakasından sayılan Mekhul, Said b. Abdülaziz akranı İbn Şihab ez-Zühri'den üstündür. Dımaşk'ta döneminin en önde fakihi kabul edilen Mekhul'ün Muaz b. cebel ve Ebü'd-Derda'nın vefatının ardından bölgedeki fıkhı faaliyetlerde merkezi bir rol üstlendiği anlaşılmaktadır. Abdülmelik b. Mervan zamanında (685–705) fetva vermekle meşgul olduğu kaydedilen Mekhul, sahabe neslinden ve özellikle fıkhı temsil eden tabiiler arasında sayılmaktadır. Nitekim II.(VIII).yüzyılın başlarında İslami ilimlerin merkezlerini sayan kaynaklar Basra'da Basri ve Medine'de Said b. Müseyyeb (veya Hicaz'da İbn Şihab ez-Zühri)ile birlikte Dımaşk'ta Mekhul'ün halkasını zikretmektedir. Fıkıh kaynaklarında atfedilen görüşler incelendiğinde özellikle Dımaşk'ta yaşayan sahabeden rivayetleri ve bunlar hakkındaki yorumları ile bölgedeki fıkhı uygulamalara dair verdiği bilgiler dikkat çekmektedir. Kendisine yapılan kadılık tekliflerini geri çeviren Mekhul'ün ölüm tarihi hakkında farklı kayıtlar bulunmakla birlikte yaygın rivayete göre 112 (730) yılında Dımaşk’ta vefat etmiştir.

Mekhul'ün Dımaşk'ta ortaya kaderiyye düşüncesiyle ilişkisi hakkında çelişkili rivayetler bulunmaktadır. Önde gelen tabiin fakihleri arasında kader kosunu tartışan sayılı kişilerden biri olduğu söylenen Mekhul'ün Kaderiyye taraftarlığı yapmasa da Emevi iktidara yakın alimleri tenkit ettiği, kelam tartışmalarına katıldığı ve Gaylan ed-Dımaşki gibi Kaderiyye önderleriyle ilişkilerinin bulunduğu anlaşılmaktadır. Kendisinin kaderi olduğuna dair sözleri yalanladığı kaydedilen Mekhul'ün, Ebu Hüreyre'den, "Kaderiler bu ümmetin Mecusileridir.” mealinde müdelles bir hadis rivayet ettiği belirtilmektedir.

İbnü'n-Nedim, birçok kaynakta rivayetlerine rastlanan Mekhul'e Kitabu’s-Sünen fi'l-fıkh ve Kitabü'l-Mesa’il fi’l fıkh adlı iki eser nisbet etmektedir. Şam bölgesinin ilim tarihine dair özgün bazı kaynakların müellefi olan Ebu Zür’a ed-Dımaşki, Tesmiyetü ashabi Mekhul adlı bir eser kaleme almıştır. Heyza Nasır Ahmed el-Berakati, Fıkhu’l-İmam Mekhul eş-Şami fi’t-Tahare ve’s-salat mukarenen bi-fıkhi’L eimmeti’L Erbaa adıyla bir doktara tezi hazırlamıştır.

(T.D.V.İslam Ansiklopedisi 28/552-553)
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın