Lalekai

LÂLEKÂİ
(ö. 418/1027)

Hadis hafızı, kelâm âlimi ve Şafiî fakihi.

Ebü'l-Kâsım (Ebü'l-Hüseyn) Hibetullâh b. el-Hasen b. Mansûr el-Lâlekâî et-Taberî er-Râzî. Takunya yapıp sattığı için Arapça'da bu anlama gelen "levâlik" kelimesine nisbetle Lâlekâî diye tanındı (Sem'ânî, V, 669). Taberistanlı olup bir müddet orada yaşadıktan sonra önce Rey'e gitti, ardından Bağdat'a yerleşti. Ebû Hâmid el-İsferâyînî, Ca'fer b. Abdullah el-Fennâkî, İsâ b. Ali b. îsâ el-Vezîr, Ebû Tâhir el-Muhallis, Ebü'l-Hasan İbnü'l-Cündî, Ebû Ahmed el-Faradî, İbn Ebü'l-Fevâris ve Ebû Mes'ûd ed-Dımaşki'nin de aralarında bulunduğu yüzü aşkın hocadan hadis dinledi. Kendisinden Hatîb el-Bağdâdî, Ebü'l-Hasan Ali b. Hüseyin el-Ukberî, oğlu Ebû Bekir Muhammed b. Hibetullâh ve İbn Zehra Ahmed b. Ali et-Tureysîsî hadis rivayet etti. Bağdat'a göç edinceye kadar sadece hadis ilimleriyle meşgul olan Lâlekâî'nin Ebû Hâmid el-İsferâyînî'den Şafiî fıkhı öğrendiğine dair bilgilerden hareketle (Hatîb, XIV, 70; İbnü'l-Cevzî, VIII, 34) onu Şafiî fakihleri arasında sayanlar olmuşsa da (Brockelmann, GAL, I, 192; Sezgin, I, 501) Sübkî'nin Tabakütü'ş-Şâffiyyeti'l-Kübra'sında yer almaması, kendisinin amelî mezhebi konusunda kesin bir bilgi bulunmadığını göstermektedir.

İyi bir hadis münekkidi kabul edilen ve görüşlerine başvurulan Lâlekâî amelde ehl-i hadîs, itikadda Selef yolunu benimsemiştir (İbn Kesîr, XII, 25). Silefî, Lâlekâî'nin tedlîs yaptığını söylemiş, râviler hakkında verdiği bazı bilgiler dolayısıyla yanılmakla suçlandığı olmuştur. Lâlekâî 6 Ramazan 418'de (10 Ekim 1027) Dînever'de vefat etti. Erken yaşta öldüğü için hadis bilgisinden ve eserlerinden yeterince istifade edilemediği belirtilmektedir.

Eserleri.

1. Şerhu uşûli itikâdi Ehli's-sünne ve'l-cemâla. Çeşitli kaynaklarda es-Sünne, Şerhu's-sünne, Şerhu itikâdi Ehli's-sünne, Hucecü uşûli i'tikâdi Ehli's-sünne ve'l-cemâ'a, Şerhu huceci uşûli itikâdi Ehli's-sünne ve'l-cemâca, Mezâhibü Ehli's-sünne gibi adlarla da anılır. Lâlekâî'nin hayatının sonlarında kaleme aldığı anlaşılan eserin mukaddimesinde Selefin sünnete bağlılığı, aklı esas alan Mu'tezile'nin hadisi bilmediği, bid'at karşısında âlimlerin tavrı ve ehl-i hadîsin üstünlüğü ele alınmış, daha sonra Allah'ın birliği, isimleri ve sıfatları, Ehl-i sünnet'in Kur'an'a bakışı, Allah'ın zâtını düşünmekten nehiy, kader, mucize, iman, günah, tövbe, kabir, kıyametin alâmetleri gibi konular işlenmiştir. Eser, Ebû Muâz Mahmûd b. İmâm b. Mansûr tarafından el-Müntekâ min Şerhi uşûli i'tikadi Ehli's-sünne ve'l-cemâa adıyla ihtisar edilmiş ve müellifin Kerâmâtü evliyâ'illâh adlı kitabının yine Ebû Muâz Mahmûd tarafından yapılan muhtasarı ile birlikte yayımlanmıştır (Cidde 1415/1994). Dârü'l-kütübi'z-Zâhiriyye'de (Hadis, nr. 325) es-Sünen adıyla kayıtlı bulunan nüsha da bu eser olmalıdır. Ayrıca kimliği tesbit edilemeyen bir kişi rivayetlerin senedlerini çıkararak kitabı Kâşifü'l-ğumme fi itikâdi Ehli's-sünne adıyla ihtisar etmiş, bu muhtasar üzerinde Abdullah Salih el-Müşeykıh, Câmiatü'l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye'de (Külliyyetü usûli'ddîn) yüksek lisans tezi hazırlamıştır (1405/ 1985). Ahmed b. Sa'd b. Hamdan el-Gâmidî de eser üzerinde doktora çalışması yapmış (1402, Câmiatü Ümmi'l-kurâ külliyyetü'ş-şerîa) ve bunu dokuz cilt halinde yayımlamıştır (Riyad 1405-1415/1985-1994).

2. Kerâmâtü evliyâ'illâh. Müellifin akaide dair eserini ikmal eder mahiyetteki bu çalışmanın bir nüshası Almanya'da Leipzig Kütüphanesi'nde (Leipzig, nr. 318/2), bir bölümü de Chester Beatty Kütüphanesi'nde (nr. 4644/1) bulunmaktadır (Sezgin, 1, 501). Kitap, Muhtasaru Kerâmâti evliyâ'illâhi azze ve celle adıyla Ebû Muâz Mahmûd b. İmâm b. Mansûr tarafından ihtisar edilersk neşredilmiştir (yk. bk.).

3. Esmâ'ü ricâli'ş-Sahîhayn (Ma'rifetü esma'i men fı's-Şahihayn). Günümüze ulaşmamakla birlikte Zehebî ve İbn Hacer el-Askalânî gibi müellifler özellikle Sahîhayn’da rivayeti bulunan çeşitli râviler hakkında bu eserden yararlanmışlardır (Zehebî, Mîzânü'l-i'tidâl, II, 445-446; İbn Hacer, I, 239-240, 311; II, 201. 241; III, 156, 237; VII, 215). Kehhâle'nin Kitâbü Ricali's-sahâbe adıyla müellife nisbet ettiği çalışma da muhtemelen aynı eserdir.

4. el-Emâlî. Mecâlis adıyla kayıtlı, VII. (XIII.)yüzyılda istinsah edilen birkaç meclise ait bir cüzü ile kırkıncı meclise ait diğer bir cüzü Dârü'l-kütübi'z-Zâhiriyye'de bulunmaktadır (Mecmua, nr. 63, 68).

5. Şerhu Kitabi 'Ömer b. el-Hattâb. Hz. Ömer'in Şam melikiyle yaptığı bir anlaşma üzerine ona gönderdiği mektubun şerhi olduğu anlaşılan eserden İbn Kayyim el-Cevziyye iktibaslarda bulunmuştur (bk. bibi).

(T.D.V. İslam Ans. 27/85-86)
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın