|
Konu Başlığı: İbnü'l-Mecdi Gönderen: Zehibe üzerinde 01 Temmuz 2012, 21:11:27 İBNÜ’L-MECDİ (ö.850/1447) Astronomi alimi Ebü’l Abbas Şihabuddin Ahmed b. Receb b. Tiguba. 767’de Kahire’de doğdu. Dedesinin taşıdığı Tiguba (Tayboğa) adından Türk asıllı olduğu anlaşılmaktadır. İbnü’l Mecdi künyesini de dedesinin Mecdi lakabından almıştır. Temel eğitimini gördükten sonra Salih b. Ömer el-Bulkinî ve İbnü'l-Mülakkın'dan Şafiî fıkhı okudu. Miras hukukunu (ferâiz) kavrayabilmek için meşgul olmaya başladığı aritmetik onu geometri, astronomi ve mîkât ilmine yöneltti; zekâsı ve üstün gayreti bu alanlarda otorite sayılmasını sağladı. Özellikle Şafiî fıkhının klasikleri arasında yer alan Mâverdî'nin el-Hâvi'l-kebîr'i üzerine verdiği derslere çeşitli mezheplerden din âlimleri de katılıyordu. Hayatının çoğunu sosyal ilişkilerden nisbeten uzak kalarak ilmî çalışmalarla geçirdiği, hatta bu sebeple ruhî bunalıma düştüğü halde insanlar arasında dindar, nüktedan ve hayırsever kişiliğiyle tanınmıştır. İbnü'l-Mecdî her ne kadar ferâiz ilminde bir otorite kabul edilmişse de onun asıl şöhreti astronomi alanındadır ve kendisi, İbnü'ş-Şâtır'dan (ö. 777/1375) başlayarak öğrencisi Bedreddin Mardînî'ye (ö. 912/1506) kadar gelen Mısırlı astronomlar zincirinin son halkalarından biridir. Onun birçoğu günümüze ulaşmamış olan eserlerinin otuzdan fazlası bu alanda kaleme alınmıştır ve bunların bir kısmı "rubu' tahtası" denilen astronomik ölçüm aletleri hakkındadır; bir kısmı da astronomi cetvellerinden (zîc) oluşmaktadır. XIX. yüzyıla kadar Mısır'da yaygın biçimde kullanılan İbnü'l-Mecdî'nin zîclerine başka astronomlar bazı ilâvelerde bulunmuşlardır. Bu durum, bir taraftan onun çalışmalarının kendinden sonrakilere yaptığı etkiler hakkında fikir verirken bir taraftan da düzenlediği cetvellerin özgün şekillerini tesbit etmeyi zorlaştırmıştır. Eserleri. 1. ed-Dürrü'l-yetîm fî teshili sınâ'ati't-takvîm. Güneş, ay ve gezegenlere ait astronomi cetvellerinden oluşmaktadır. Dârü'l-kütübi'l-Mısriyye'de bazıları eksik, bazıları birbirinden farklı versiyonlar halinde bir dizi yazması bulunmaktadır. Bunların en eski tarihli olanlarından biri cetvelleri en okunaklı şekilde ihtiva etmektedir; ancak unvan sayfası kayıptır. Daha geç döneme ait başka bir nüshanın unvan sayfasında eserin tam adı verilmekte ve müellifi İbnü'l-Mecdî olarak açıkça belirtilmektedir. Bu yazmada Nûreddin en-Nakkâş ve İzzeddin el-Vefâî'ye nisbet edilen ilâve ay cetvelleri de vardır. Aynı tarihe ait bir başkası ise Rıdvan Efendi adını taşıyan bir âlimin elinden çıkmadır ve ed-Dürrü'l-yetîm'in yöntemine göre hazırlanmış güneş, ay ve gezegen cetvellerini içermektedir. 2. İrşâdü'l-hâ'ir ilâ tahtîti fazli'd-dâ'ir. Rubu' tahtası üzerindeki sinüs çizgilerinin çizilmesiyle ilgilidir. 3. Risale fi'l-'amel bi-rub'il-mukantarâti'l-maktu. "el-Mukantar" adı verilen ve enlemlerin izdüşümlerini gösteren rub' türünün kullanılış şekli hakkındadır. Dâvûd-i Karsî tarafından yapılan şerhinin bazı yazma nüshaları bugüne ulaşmıştır. 4. el-Menhelü'l-azbi'z-zülâl fî takvîmi'l-kevâkib ve rü'yeti'l-hilâl. Mîkât ilmi ve yeni hilâlin görüleceği vaktin tesbiti hakkındadır. 5. Zâdü'l-müsâfir fî (ma'rifeti) resmi hutûti fazli'd-da'ir. İrşâdü'l-hâir’in bir özetidir. 6. İrşâdü's-sâ'il ilâ usûli'l-mesâ'il. Abdullah b. Halîl el-Mâridî'nin rub'u'd-düstûr denilen alet için yazdığı ed-Dürrü'l-(el-Lü'lü’ü'l-)menşûr fi'l-'ameli bi-rub'ıd-düstûr adlı eserin şerhidir. 7. er-Ravzü'l-ezher. "Müşettah" yahut "müsetter" olarak anılan rub' türünün kullanımına dairdir. 8. Tuhfetü'l-ahbâb fî naşbi'l-bâzâhenc ve'l-mihrâb. Mescidlerde mihrap ve havalandırma pencerelerinin yerlerini tayin hakkındadır. 9. el-Câmiu'l-müfîd fi'l-keşfan usûli mesâ'ili't-takvîm ve'l mevâlîd. 10. et-Teshîl ve't-takrîb fî beyâni turuki'l-hal ve't-terkîb. Astronomi cetvellerinin düzenlenmesine dairdir. 11. Gunyetü'l-fehîm ve't-tarîk ilâ halli't-takvîm. 12. Mecmû'u mahlûlât fî İlmi'n-nücûm. Astronomi problemlerini topluca ele almaktadır. 13.Cedâvîlü's-sümût. Gök cisimlerinin semt (çoğulu sümût) cetvellerini ihtiva etmektedir. 14. Takdîrü(Te'âdilü)'l-kamer. 15. Düstûru'n-neyyireyn. Güneş ve ay cetvelleridir. 16. İkdü'd-dürer fi'l-amel bi'l-kamer. Ay cetvelleriyle ilgilidir. 17. Keşfü'l-hakâ'ik fî hisâbi'd-derec ve'd-dekâ'ik. Altmışlı sisteme dayalı aritmetik işlemleri hakkındadır. 18. el-Mübtekerâtü'l-hisâbiyye. Aritmetik üzerine olup Nûreddin Ali el-Farazî tarafından şerhedilmiştir. 19. Şerhu't-Telhîş li'bni'l-Bennâ (Hâvi'l-lübâb fî şerhi Telhisi a'mâli'l-hisâb). Sehâvî bu şerhin İbnü'l-Mecdî'nin eserlerinin en hacimlisi olduğunu kaydetmektedir. 20. el-Kâfî fî mîrâsi'l-ümme. 21. İbrâzü letâ'ifi'l-gavâmız ve ihrâzi sınâati'l-ferâiz. el-Kâfî'nin muhtasarı olmakla birlikte ondan daha meşhurdur. 22. Şerhu'l-Caberiyye. Salih b. Sâmir el-Ca'berî'nin Şâfıî fıkhına dair Nazmü'l-le'âlî fi'l-ferâ'iz adlı eserine yazılmış bir şerhtir. (T.D.V. İslam Ans. 21/124) |