Himyeri

HİMYERÎ
(ö. 727/1327 [?])

er-Ravzii 'l-mitâr adlı eseriyle tanınan Mağribli coğrafyacı.

Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Abdillâh b. Abdilmün'im es-Sanhâcî el-Himyerî.Fas'ın Sebte (Ceuta) şehrinde doğdu. Ebû İshak el-Gâfiki ve İbnü'ş-Şât gibi bazı âlimlerin derslerine devam eden Himyerî, özellikle Faslı âlimler arasında Arapçaya hâkimiyetiyle dikkat çekiyordu. Onun hadis, kıraat, lügat, nahiv ve aklî ilimler sahasında temayüz eden bir fakih, aynı zamanda noter gibi çalışarak kadı tarafından düzenlenen evrakı onaylayan bir kişi olduğu, zekâsıyla ve satranç oyunundaki başarısıyla ün yaptığı rivayet edilmektedir. Sebte şehrinin ileri gelenleri arasında yer almasından dolayı, Sebte ahalisinin Nasrî hükümdarına bağlılığını sunmak için Gırnata'ya (Granada) gönderilen (705/1305) heyette hocası İbnü'ş-Sât ve Muhammed b. Ali es-Sebtî ile birlikte yer almıştır. Mezarı Sebte'deki Makberetülmenâre'de bulunan Himyerî'nin ölüm tarihi hakkında farklı rivayetler vardır. İbn Hacer el-Askalânî'nin 727(1327) ve Lisânüddin İbnü'l-Hatîb'in 749 (1348) yıllarını vermelerine karşılık Kâtib Çelebi 900'de (1494) vefat ettiğini söylemektedir. Ancak Himyerî'nin er-Ravzü'l-mitâr'da adlarını andığı hocalarının ölüm tarihlerinin Kâtib Çelebi'nin kaydettiği tarihten yaklaşık iki asır önceye rastlaması, kitaptan alıntı yapan bazı müelliflerin yine bu tarihten çok önce vefat etmiş olmaları, ayrıca Himyerî'nin 705 (1305) yılında Gırnata'ya gönderilen bir heyette yer alması, Kâtib Çelebi'nin verdiği tarihin yanlış olduğunu ortaya koymaktadır. er-Ravzü'l-mitâr'ı neşreden İhsan Abbas eserin girişinde bu tartışmalara yer vermekte ve İbn Hacer'in kaydettiği tarihin en doğrusu olduğunu söylemektedir. İbn Abdülmün'im olarak da bilinen Himyerî doğru sözlü, sâlih ve âbid bir kişiydi; üstat ve hafız olarak tanınıyordu.

Himyerî'nin, tam adı er-Ravzü'l-mitâr fî haberi'l-aktâr olan eseri bir tarih-coğrafya ansiklopedisidir. Eserin Himyerî nisbesiyle meşhur olan müellifinin adı hakkında farklı görüşler ileri sürülmektedir. İhsan Abbas, kitabın farklı zamanlarda istinsah edilmiş nüshalarında müellifin adının madde başında yazıldığı şekilde kaydedildiğini söyler. Bu konuda bir araştırma yapan Hamarneh ise eserin tamamının veya büyük bir kısmının Ebû Abdullah Muhammed b. Abdülmün'im el-Himyerî tarafından VII. (XIII.) yüzyılın sonunda kaleme alındığını ve esere daha sonra X. (XVI.) yüzyılın başında onun ahfadından Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Himyerî'nin bazı küçük ilâvelerde bulunduğunu, bundan dolayı bazı tarihçilerin kendisini er-Ravzü'l-mitâr'ın müellifi zannettiklerini, hâlbuki onu eserin müstensihi kabul etmenin daha doğru olacağını belirtir. Müellif eserin mukaddimesinde, coğrafî bir özelliği olan veya tarihî olaylar açısından önem arzeden yerleri eserine aldığını söyler. Çok önemli topografık bilgiler ihtiva eden kitapta yer isimleri alfabetik sıraya göre verilmiş, bazan yer isimlerinin menşei de açıklanmıştır (meselâ bk. "eş-Şâm" md.). Ayrıca büyük şehirlerin yapısı ve özelliklerinden de bahsedilmektedir (meselâ bk. "Âmid", "el-Kostantîniyye" md.leri). Kitabın hacmini büyütmemek için bazı önemli olayları kısaltarak verdiğini söyleyen Himyerî, bir yerin bazan sadece ismini ve nerede olduğunu zikrederken bazan da ele aldığı yerin coğrafî özelliklerini anlattıktan sonra bu yerin tarihi, buraya mensup meşhur kişiler, onunla ilgili rivayetler, şiir ve efsanelere dair bilgi vermektedir. Müellifin haklarında bilgi verdiği yerleri görmediği ve bu bilgileri daha önce yazılan kaynaklardan naklettiği anlaşılmaktadır.

Yine Himyerî'nin Sebte'de yaşamasına rağmen bu şehirle ilgili verdiği bilgiler tamamen İdrîsî'nin Nüzhetü'l-müştâk'ın dan ve müellifi meçhul el-İstibşâr adlı eserden nakledilmiştir. Eserin kaynakları genelde şunlardır: İdrîsî, Nüzhetü'l-Müştâk; Ebû Ubeyd el-Bekrî, el-Mesâlik ve'l-memâlik ile Mu'cemü me'stacem; el-İstibşâr fî acâ'ibi'l-emsâr. Bu eserlerden sonra coğrafya kaynaklan arasında İbn Cübeyr'in er-Rihle'si başta gelir. Müellif dolaylı şekilde Ya'kübî'den de faydalanmıştır. Tarihle ilgili konularda istifade ettiği kaynaklar ise daha çok Siretü İbn İshâk, Sîretü İbn Hişâm, Fütû'l-büldân (Belâzürî), Taberî'nin Târihi, Fütûhu'ş-Şâm (Muhammed b. Abdullah el-Ezdî el-Basrî) ve Kitâbü'l-Meğazi’dir (İbn Hubeyş). Faydalandığı diğer pek çok eseri ise zikretmemiştir. Himyeri’den istifade edenlerin başında Kalkaşendi gelir; Kalkaşendî, Şubhu'l-a'şâ'nın Ortadoğu İslâm alemiyle ilgili kısımları tamamen er-Ravzü'l-mi'târ'dan almıştır. Öte yandan Nefhu't-tîb müeilifi Makkarî eserden tarih, İbn Abdüsselâm Edde’ri de seyahatname alanında faydalanmışlardır.. Bunların dışında daha bir çok müellif er-Ravzü'l-mitâr'dan istifa de etmiş ve eserin adını vermiştir. Bu arada Makrîzi’nin Ceni'l-ezhâr mine'r-ravzi’l-mi’târ adlı eserinin de onun bir özeti olduğu düşünülmüşse de sonradan yapılan incelemeler, kitabın İdrîsî'nin Nüzhetü'l-müştak’ından özetlendiği anlaşılmıştır. Özellikle Kuzey Afrika ülkelerinde çok tutulan Ravzü'l-mi’târ'dan yapılan alıntılar, Himyerî'nin ve eserinin ilim âleminde güvenilir bir kaynak olarak kabul edildiğini göstermektedir.

Ravzü'l-mitâr'ın mevcudiyetinden ilk defa bahseden Kâtib Çelebi Keşfü'z-Zünun'da eseri er-Ravzü'l-mi’târ fî ahbari’l-aktâr adıyla kaydeder. Ancak Keşfü'z-zunûn'ün Flügel neşrinde eser önce Ravzü'l-mi’târ fî'l-aktâr, sonra da er-Ravzü'l-mi’tar haberi'l-aktâr olarak peş peşe iki defa verilmekte ve Himyerî'nin dedesinin adı ilkinde Muhammed olarak kaydedilmektedir. Yazma nüshalarından biri Nuri Osmaniye Kütüphanesi'nde (nr. 44) bulunan eseri (er-Ravzü’l mi’târ fî zikri'l-müdün ve’l-aktâr) ilk defa kısmen neşrederek ilim âlemine tanıtan âlim E. Levi-Provençal’dir. Levi-Provençal önce İberik yarımadası ile Güney Fransa'yı, sonra da Girit'i, Ch. Pellat Basra'yı, Umberto Rizzitano İtalya ve adalarını, T. Levvicki özellikle Avrupa'nın doğu, orta ve güney kesimlerini, Berâga (Prag) ve bir Polonya şehri olan Mişka'yı (Mieszko), A. Malecka Doğu Afrika'nın sahil kesimleriyle bölgedeki bazı yerleri, S. Hamarneh Şam'ı (Dımaşk) ve arkasından Kudüs'ü tanıtan bölümleri yayımlamış, son olarak da İhsan Abbas geniş kapsamlı bir girişle birlikte eserin tamamını neşretmiştir (Beyrut 1975).

(T.D.V. İslam Ans. 18/60-61)

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın