Ebu Maşer El-Belhi

EBU MA'ŞER EL-BELHİ

X. yüzyılın önde gelen müslüman astronom ve astrologlarından.

Ebu Ma'şer Ca'fer b, Muhammed b. Ömer el-Belhi (ö. 272/886), 20 Safer 171 (10 Ağustos 787) tarihinde Belh'te doğdu ve ilköğrenimini burada yaptı. Muhtemelen Me'mun döneminde (813-833) Bağdat'a giderek kırk yedi yaşına kadar hadis ilmiyle meşgul oldu. Klasik kaynakların bildirdiğine göre akli ilimlerle uğraşanları eleştiren, bu arada filozof Ya'kub b. İshak el-Kindi'nin aleyhinde bulunan ve halkı da bu yönde kışkırtan Ebu Ma'şer, Kindi'nin zekice hazırladığı bir plan sonucunda matematikle ilgilenmeye başlamış, sonra da kendisini şöhrete kavuşturan astronomi ve astrolojiye merak sarmış, böylece Kindi de onun eleştirilerine hedef olmaktan kurtulmuştur. (İbnü'n-Nedim, s. 386) Başka bir rivayete göre ise hacca gitmek üzere Horasan'dan ayrılan Ebu Ma'şer, Bağdat'ın yakınındaki Kerker'de, Ali b. Yahya el-Müneccim'in kütüphanesini görünce astronomiye merak sarmış ve hacca gitmekten vazgeçecek Abbasi Halifesi Mu'temid-Alellah'ın kardeşi ve ikinci veliahdı Muvaffak'ın hizmetine girmiş, sonunda çağının en büyük astronomi ve astroloji alimi olmuştur,

Latin dünyasının Albumasar ve Bizanslılar'ın Apomasar adıyla tanıdıkları Ebu Ma'şer, Kindi'den başka Sind b. Ali ile Bettani gibi o dönemin ünlü bilgin ve astronomları ile de yakın ilişki içindeydi. Hatta Sind b. Ali el-Medhalü'l-kebir adlı eserini ona armağan olarak verdiği halde Ebu Ma'şer'in bunu kendisine mal ettiği yolunda bazı görüşler mevcuttur. İddiaya göre kırk yedi yaşından sonra astronomi öğrenen bir kimsenin bu hacimde ve böylesine önemli bir eser yazması kolay bir iş değildir (İbnü'l-Kıfti, s.107-108).Bazı kaynaklar onu astronomi ve astroloji alanında İslam milletlerinin en alimi ayrıca İran'ın ve diğer milletlerin tarihini en iyi bilen biri olarak niteliyorsa da Ebu Ma'şer siyasi tarihten çok kültür tarihiyle ilgilenmiştir.

İlk ve Ortaçağ bilim ve düşüncesinde hâkim olan genel anlayışa göre ay üstü alemi her bakımdan ay altı alemini sürekli olarak etkilemektedir. Bu ilkeden hareket eden Ebu Ma'şer, astronomi müsbet verilerine dayanarak astrolojiyi temellendirmeye çalışmıştır. Ona göre zamanı belirleyen ve mevsimlerin meydana gelmesini sağlayan yıldızlar elbette ki her şahsın ahlak, karakter ve psikolojik yapısı üzerinde de etkili olacatır (el-Medhalü'l-kebir, s. 33). Onun eserleri, Ortaçağ'dan modern çağın başlarına kadar astrolojiye inanan veya inanmayan, herkes için başlıca kaynak olmuştur.

Saralı olduğu ve dolunay zamanı sarasının tuttuğu rivayet edilen Ebu Ma'şer şer 28 Ramazan 272'de (8 Mart 886) 100 yaşlarında Vasıt'ta öldü.

Eserleri:

Ebu Ma'şer'in kaleme aldığı eserlerin listesi İbnü'n-Nedim ve İbnü' Kıfti tarafından zikredilmekte, bunlardan birincisinde otuz beş, ikincisinde otuz sekiz eser ismi yer almaktadır, Bazı kimseler, onun geç yaşlarda astronomi ve astrolojiyle ilgilenmeye başlamasını sebep göstererek o yaştan sonra bu kadar çok ve mükemmel eser vermenin mümkün olmadığını, dolayısıyla eserlerinden bir kısmının intihal olduğunu ileri sürmüşlerdir. Bugün modern araştırmalar da bu iddiada gerçek payı bulunduğunu kabul etmektedir

1. el-Medhalü'l-kebi'r ila ilmi ahkami'n-nücum. Birçok nüshası bulunan eser sekiz "makale" halinde düzenlenmiştir. Bu makalelerde sırasıyla astrolojinin filozofik ve tarihi gerekçesi, sabit yıldızlarla burçların sayıları ve özellikleri, yedi gezegenin ve bilhassa güneşle ayın yeryüzüne olan etkileri, gezegenlerin astrolojik karakterleri ve burçlarla gökyüzünün diğer kısımlarına olan tesirleri, burçların birbirleriyle ve insanlarla olan ilişkileri, burçlarla iklimler arasındaki münasebet, gezegenlerin güçleri ve aralarındaki bağıntılar, astrolojiyle ilgili temel tarihi bilgiler konu edilmiştir. Johannes Hispalensis 1133 yılında kitabın tamamını, Hermannus Secundus ise 1140'ta eseri özet halinde Latinceye çevirdiler. Bu ikinci çeviri 1485-1515 yılları arasında yedi defa basıldı. Kitap ayrıca XIII. yüzyılda İbraniceye, XIV. yüzyılda Almanca ve İngilizceye çevrildi. Bu eserin hıristiyan dünyasında büyük bir etki yaptığı bilinmektedir. Kitapta yer alan astrolojinin ana hatlarının gelgit olayının bir açıklamasını içerdiği ve Ortaçağ Avrupası'nın denizlerin alçalıp yükselmesi kanunlarını bu eserden öğrendiği kabul edilmektedir. Ancak bu açıklamalarda gözlemlere dayanan gerçek bilgilerin yanında garip yorumlar da bulunmaktadır. Fuat Sezgin eserin Süleymaniye Kütüphanesi'ndeki nüshasını tıpkıbasım olarak yayımlamıştır (1985).

2. el-Medha1ü's- Sağir. el -Medhalü'l- kebir'den sonra yazılan ve XII. yüzyılda Latinceye çevrilen eser yedi fasıl üzerine tertip edilmiştir. Bunlar burçların mahiyeti ve işaretleri, gezegenlerin tek başlarına ve güneşe nisbetle konumları, gezegenlerin yirmi beş konumu, gezegenlerin güçleri ve iyilikleri, gezegenlerin karakterleri ve işaretleri, talih, gezegenlerin yükselişleri hakkındadır.

3. Kitabü'l-Kıranat. Sekiz makale halinde düzenlenmiş olup 869 veya 883'ten sonra yazıldığı sanılmaktadır. İbnü'n-Nedim, bu çalışmanın İbnü'l-Bazyar için kaleme alındığını belirtir. Eser Johannes Hispalensis tarafından Latinceye çevrilmiş ve 1489'da Augsburg'da. 1515'te de Venedik'te basılmıştır.

4. Kitabü Tehavili sini'l- alem . Önceki kitabın özeti olan eser, ay veya gün olarak bir yılın astrolojik karakteriyle ilgili kısa bir çalışmadır. Johannes Hispalensis tarafından Latince'ye çevrilerek Augsburg'da 1488, 1489 ve 1495; Venedik'te 1488 ve 1506 yıllarında yayımlanmıştır.

5. Kitabü Tehavili sini'l-mevalid. Dokuz makaleden oluşan eseri, Sizci, el-Cami'uş- Şahi adlı çalışmasında özetlemiş ve bu özet Farsçaya tercüme edilmiştir. Orijinal Arapçası Grekçe'ye de çevrilen kitabın ilk beş makalesi Gerekçe'den Latinceye tercüme edilmiş ve 1559'da Basel'de yayımlanmıştır.

6. Kitabü Asli'l-usul. Bu eser Ebu'l-Anbes es-Saymeri'ye (Ö. 899 ) atfedilmektedir. Eser birçok tanınmış âlimden aktarılan geniş bilgileri içerir, özellikle ikinci kısmı daha değerlidir.

7. Kitabü -Mevalidi's-sağir. İbnü'n-Nedim'in iki makale ve on üç fasıldan oluştuğunu bildirmesi sebebiyle Kitabü Ahkami'l-meva'lid ile aynı eser olmadığı anlaşılmaktadır. Eser, Ebü Ma'şer el-Feleki olarak tanımlanan bir Yunan filozofuna ait Kitabü -Muhakkıki'l-müdekkik el-Yunani el-feylosüf eş-Şehir bi-Ebi Maşer el-Feleki ile benzerlik gösterir. Bu dikkat çekici çalışma Kahire'de birçok defa basılmış ve J. M. Faddegon eser hakkında kısa bir tanıtma yazmıştır. Kitabın ilk dört faslı değişik zamanlara ait büyü ve astroloji, sonraki beş fasıl Pisagor (Pythagoras) ve Petosiris'e atfedilen çeşitli tahminler, son dört fasıl da doğumlar hakkındadır: 12. fasıl erkeklerle, 13. fasıl kadınlarla ilgilidir

8. Müzakeratü Ebi Maşer fi esrari ilmi'n-nücüm. Kitapta Ebu Maşer'in astroloji sırlarıyla ilgili görüşleri yer alır. Eseri bizzat Ebu Ma'şer değil öğrencisi Ebu Said Şazan kaleme almıştır. Kitap, IX. yüzyılda Bağdat'ta revaçta olan uygulamalı astroloji hakkında geçerli bilgiler vermekte ve bu sebeple sık sık dönemin müslüman tarihçilerini zikretmektedir.

9. Kitabü's-Siham. Bu eser, insanlar tarafından kullanılan eşyaya hükmettiğine inanılan özel talihlere dairdir.

10. Kitabü's İsbati ilmi'n - nücüm. el-Medhalü 'l- kebirde bulunan Harraniler'e ait teorileri ayrıntılı biçimde açıklayan bu çalışma, muhtemelen Ebu's-Sakr el-Kabisi'nin, el-Medhal ila sınati ahkami'n-nücüm'un giriş kısmında zikrettiği Ali b. İsa el-Harrani'nin Risale ibtali sına"ati ahkami 'n - nücüm 'una nazire olarak yazılmıştır.

11. Kitabü'l-Üluf. Ebu Ma'şer'in en önemli çalışmalarından birini teşkil eden bu eser kayıp olmakla birlikte Ebu Said es-Siczi tarafından yapılmış bir özeti mevcuttur. Bazı kaynaklar da Kitabü'l- Üluf fi büyüti'l - ibadat ve Kitabü'l-Edvar ve'l-üluf adlarıyla zikredilen eserin esas konusu astrolojidir.

12. Kitabü't- Taba'i i'l- kebir. Zamanımıza ulaşmayan eserin beş bölümden oluştuğu İbnü'n-Nedim'den öğrenilmektedir.

13. Kitabü's -Sehmeyn ve amari'l-mülük ve'd-düvel. Hükümdarlarla devletlerin hayat ve talihleriyle ilgili olduğu bilinen kitap günümüze ulaşmamıştır.

14. Kitabü'z Za'ircad ve'l - intiha'at ve'l - memerrat. Hakkında herhangi bir bilgi bulunmayan eser astroloji tarihiyle ilgili olmalıdır.

15. Kitabü'l İktira'nin- nahseyn fi burci's - Seratan. Adından, Yengeç burcu içinde Satürn ve Mars kavuşumunun zararlı etkilerinden bahsettiği anlaşılan bir eserdir.

16. Kitabü's - Suver ve'l - hükmi aleyha. Arapçası ele geçmemiştir: fakat De ascensionibus imaginum adlı kitabın bu eserin Latince tercümesi olduğu sanılmaktadır.

17. Zicü'l-hezarat. Altmıştan fazla bölüm içerdiği bilinen eser 840-860 yılları arasında yazılmıştır.

18. Kitabü'l Mizacat. Siczi'nin özetlediği Kitabü Mizacati'l-kevakib ile aynı eser olması muhtemel olup gezegenlerin birbirleriyle ilişkilerine dairdir.

19. Kitabü'l-Enva'. Yıldız takvimiyle ilgili olmalıdır.

20. Kitabü'l - Mesa'il. İbnü'n-Nedim bu eseri bir özet olarak tanımlar.

21. Kitabü'l-Emtar ve'r-riyah ve tagayyüri'l - ehviye. Eserin ilk kısmı hava değişimleri, rüzgâr ve yağmurlarla ilgili olan meteorolojik astrolojiye, ikinci kısmı ise maddelerin değerleriyle ilgili olan paha astrolojisine dairdir. Bu kitaba, Ebu Ma'şer'in 5 Mart 832de Nişabur da baktığı yıldız falının yorumu da eklenmiştir.

22. Kitabu Teba'i i'l - büldan ve tevellüdir-riyah. Ebu Ma'şer bu çalışmasında muhtemelen, dünyanın değişik bölgelerinin aynı gökyüzü...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın