İyas İbn Muaviye el Müzenî r.a.

İyas İbn Muaviye el-Müzenî (R.A.)

Amr´ın atılganlığı, Hatim´in cömertliği, Ahnef´in yumuşaklığı, İyas´ın zekası. [1]

Müminlerin eıniri Ömer İbn Abdulaziz bu gecesini, gözlerini hiç yummadan, zihni meşgul ve uykusu k´açmış olarak geçirdi.

Şam´ın bu soğuk gecesinde onu, insanlar arasında adalet terazisini tutacak, onlar arasında Allah´ın nazil ettiğiyle hükmedecek, hak konusunda hiçbir korku ve hevese kapılmayacak birisini Basra´ya [2] kadı tayin etme meselesi meşgul ediyordu.

Bu iş için iki kişi bulmuştu. Onlar: Dini bilgi, doğruda sebat, fikir açıklığı, kesin görüşlülük ve anlayış derinliğinde birbirlerine eşittiler, adetâ atbaşı yanşıyorlardı...

Ne zaman birinde, onu diğerine tercih ettirecek bir meziyet bulsa, öbüründe de bu meziyetin dengini buluyordu.

Sabah olunca ?o sırada Şam´da bulunan? Irak valisi Adiyy İbn Ertât´ı çağınp ona şöyle dedi:

Ya Adiyy!

İyas İbn Muaviye el-Müzenî´yle el-Kasim İbn Rabîa el-Harîsî´yi biraraya getir, Basra kadılığı konusunda onlarla konuş ve birisini oraya tayin et, dedi.

Adiyy: Baş üstüne, ey müminlerin emiri! dedi.

Adiyy İbn Artat, İyas´la el-Kasim´i biraraya getirip şöyle konuştu:

«Müminlerin emîri -Allah başımızda uzun süre bıraksın- bana, birinizi Basra kadılığına tayin etmemi emretti.

Siz ne düşünüyorsunuz?»

Her biri arkadaşı hakkında: «O, bu makama benden daha lâyıktır» dedi.

Yine birbirlerinin fazilet, ilim ve fıkıhlarını anlatabildikleri kadar anlattılar

Adiyy : «Bu meseieyi kesin bir neticeye bağlamadan buradan çıkamazsınız» dedi.

İyas ona şu cevabı verdi:

Ey vali! «Beni ve el-Kasim´i Irak´ın fakîhleri Hasen el-Basrî [3] ve Muhammed İbn Sîrin´den sor. Onlar bizim aramızdaki farkı daha iyi bilirler».

El-Kasim o ikisini ziyaret eder onlar da onu ziyaret ederlerdi. Fakat İyas´ı onlara bağlıyan hiçbir bağ yoktu...

El-Kasim anladı ki İyas onu zor duruma düşürmek istiyordu. Vali onlara sorarsa, onlar ei-Kasim´i tavsiye edeceklerdi.

Hemen valiye dönüp şöyle dedi:

«Ey vali! Ne beni ne de onu hiç kimseye sorma. Kendisinden başka ilâh olmayan Allah´a yemin ederim ki İyas, Allah´ın dini konusunda benden daha bilgilidir ve hakimliği daha iyi bilir...

Eğer ben bu yeminimde yalancıysam, yalan uydurduğum halde beni kadılığa getirmen sana halâ! olmaz...

Eğer doğruysam faziletliyi az faziletliye tercih etmen senin için caiz değildir...»

İyas valiye dönüp şu konuşmayı yaptı: «Ey vali!

Sen bir adamı getirdin kadılık yapmaya davet ettin. Onu cehennemin kenarında durdurdun. O kendisini ondan Allah´tan hemen af dileyebileceği ve korktuğu şeyden kendini kurtarabileceği yalan bir yeminle kurtardı».

Adiyy ona şu cevabı verdi: «Böyle bir anlayışa sahip olan kimse kadılığa uygun ve lâyıktır».

Dfiha sonra onu Basra kadılığına tayin etti.

Zahid Halife Ömer İbn Abdülaziz´in Basra´ya Kadı olarak seçtiği bu zat kimdi, acaba?

Hatim et-Taî´nin cömertliğine dair darb-ı meseller olduğu gibi, onun da zekâ, anlayış ve sürat-i intikaline (çabuk anlamasına) dair darb-ı meseller vardır. Meselâ:

El-Ahnef İbn Kays´ın [4] hilmi (yumuşaklığı) Amr İbn Madîkerib´in [5] atılganlığı gibi.

Hatta Ebu Tem mam Ahmed İbnu´l-Mutasım´ı medhederken şöyie demiştir:

Amr´ın atılganlığı, Hatim´in cömertliği». Ahnef´in hilmi (yumuşaklığı), İyas´ın zekâsı. . Geliniz, bu zatın hayat hikâyesini başından alalım...

Bu zatın şahane hayat hikâyeleri arasında eşsiz ve enteresan bir hikâyesi vardır.

İyas îbn Muaviye İbn Kurre el-Müzenî, hicretin 46, senesinde Ne-cid´de Yemâme bölgesinde doğdu.

Ailesiyle birlikte Basra´ya gitti, orada yetişti ve tahsilini orada yaptı...

Çocukluğunda Şam´a gider gelirdi. Sahabeyi Kîram ve büyük tabiîlerden yetişebildiklerinden hadis aldı. Müzeyne kabilesine mensup çocukta, çocukluğundan itibaren asalet ve zekâ işaretlen belirdi.

Daha o küçük çocukken halk, onun haberlerini ve güzel sözlerini birbirlerine aktarırlardı...

Onun ehl-i zimmetten olan bir yahudinin dershanesinde aritmetik öğrendiği anlatılmaktadır. Yahudi arkadaşları öğretmenin etrafında toplanırlar, dinî meseleleri konuşmaya başlarlardı. O da bilmesinler diye onları dinlerdi.

Öğretmen İyas´ın arkadaşlarına:

«Şu müslümanlara hayret etmiyor musunuz? Çünkü onlar cennette yemek yiyeceklerini ve ihtiyaç için çıkmayacaklarını iddia ediyorlar» dedi.

İyas ona dönüp : «Hocam! Şu anda sözünü ettiğiniz konuda konuşmama izin verir misiniz?» dedi.

Öğretmen : «Evet, buyurun!» dedi.

Delikanlı sordu :

«Bu dünyada yenilen her şey tamamen dışkı olarak mı çıkar?

Öğretmen : «Hayır» dedi.

Delikanlı sordu :

«Peki çıkmayan şey nereye gider?» Öğretmen cevap verdi: «Vücudun beslenmesine gider». Delikanlı sordu :

«Dünyada yediklerimizin bir kısmı beslenmeye gidiyorsa, cen-nettekilerin hepsinin beslenmeye gitmesini nasıl inkâr ediyorsunuz?»

Öğretmen eliyle işaret ederek ona :

«Allah senin gibi delikanlıyı kahretsin» dedi.

Çocuğun yaşı yıl yıl ilerler, onunla birlikte, her yerde or.jn- ze-. kasına dair haberler de ilerler.

Anlatılır ki : Henüz çocukken Şam´a gitmişti. Şam halkından, bir ihtiyarla bir hak konusunda anlaşmazlığa düştü. Delille onu ikna etmekten ümidini kesince, onu kadının makamına davet etti.

Kadının huzurundayken, İyas hiddetlenip hasmına karşı sesini yükseltti...

Kadı ona : «Çocuk! Sesini alçalt Hasmının yaşı ve mevkisi büyüktür» dedi.

İyas : «Ama hak ondan daha büyüktür», diye cevap verdi.

Kadı öfkelenip :

«Sus...» dedi.

Delikanlı :

«Sustuğumda delilimi kim söyleyecek» dedi?!.

Kadı daha çok kızdı ve şöyle söylendi.

«Kadılık makamına girdiğinden beri sadece batıl şeyler söylediğini görüyorum».

İyas da : «Allah´tan başka ilâh yoktur. O tektir. Ortağı yoktur..» Bu hak mıdır yoksa batıl mıdır?

Kadı sakinleşip :

. «Haktır.,. Kâ´be´nin Rabbine yemin olsun ki o haktır...» dedi.

Muzeyne´li delikanlı ilme sarıidı şeyhlerde ona karşı saygı uyandıran, güven veren ve yaşının küçüklüğüne rağmen onlara hocalık yapacak bir dereceye ulaşıncaya kadar ilim tahsil etti.

Yıllardan birinde, halife olmadan önce Abdulmelik İbn Mervan Basra´y´ ziyaret etmişti. O gün henüz bıyıkları terlememiş taze bir delikanlı olan İyas´ı gördü. Ayrıca yeşil tay!esanları [6] içinde sakallı dört kurra (okuyucu) gördü. Onların önünde de İyas vardı...

Abdulmelik : «Bu sakallılara yazıklar olsun... Onların arasında, önlerine geçecek bir ihtiyar yok muydu da bu çocuğu öne geçirdiler?!» dedi.

İyas´a dönüp :

«Delikanh kaç yaşındasın sen?» dedi.

İyas şöyle cevap verdi :

«Allah sizi başımızda uzun süre bıraksın, Resûlüllah´ın (s.a.v.) içinde Ebu Bekr ve Ömer´in de bulunduğu bir orduya komutan yaptığında Üsame İbn Zeyd´in yaşı neyse ben de o yaştayım [7]

Abdulmelik ona : «Öne geç delikanlı...´ Öne geç.;.

Allah mübarek kılsın» dedi.

Sonenin birinde, başlarında yüce sahabî Enes İbn Malik el-Ensarî olduğu halde halk Ramazan hilâlini gözetlemeye çıkmıştı...

O sırada Enes yüz yaşına yaklaşmış bir ihtiyardı.

Halk gökyüzüne baktı ve hiçbir şey göremediler.

Fakat Enes İbn Malik gökyüzüne dikkatle bakmaya başladı ve şöyle dedi :

«Ben hilâli gördüm... İşte...»

Eliyle de işaret etmeye başladı ama hiç kimse onu göremiyordu.

O sırada İyas Enes´e (r.a.) baktı. Bir de ne görsün alnındaki uzun bir kıl kıvrılıp gözünün önünde durmuştu.

Edeple ondan izin isteyip elini kıla uzattı, onu eliyle düzelttikten sonra Enes´e şöyle dedi :

«Şimdi de hilâli görüyor musun ey Resûlüllah´ın (s.a.v.) dostu?.»

Enes baktı ve şöyle dedi :

«Hayır onu göremiyorum, hayır onu göremiyorum».

İyas´m zekâsına dair haberler her tarafa yayılmıştı. Ona her taraftan insanlar gelmeye, ilim ve dinde karşılaştıkları problemlerini ona arzetmeye başladılar...

Onların bir kısmı öğrenmek istiyor, bir kısmı da onu küçük mek, batıl yoldan onunla mücadele etmek istiyordu...

Şu anlatılan bunlardan biridir. Yanına bir dühkan [8] (ağa) geldi ve : «Ey Ebu Vaile! Müskir (sarhoşluk veren şey) hakkında ne diyorsun?» dedi.

İyas : «Haramdır» dedi,

Dühkan : «Onun haram olmasının sebebi nedir. O, ateşte kaynamış meyve ve sudan başka birşey değildir. Bunların hepsi mubah ve onda hiçbir şey yoktur».

İyas sordu : «Dühkan! Sözünü bitirdin mi yoksa daha söyliyeceğin var mı?»

Dühkan : «Tamam, bitirdim» dedi.

İyas : «Bir avuç su alrp onu sana vursam bir acı duyar mısın?:

Dühkan ; «Hayır».

İyas : «Bir avuç toprak alıp onu sana vursam bir acı duyar mısın?» Dühkan : «Hayır».

İyas : «Bir avuç saman alsam onu sana vursam bir acı duyar mısın?»

Dühkan : «Hayır».

İyas : «Toprağı alsam, üzerine saman atıp onların üzerine su dök-sem sonra onları karıştırsam ve meydana gelen çamuru güneşte ku-

rutsam ve onu sana vursam bir acı duyar mısın?»

Dühkan : «Evet duyarım, belki de beni öldürürsün».

İyas : «İşte, içki de böyledir. Onun parçaları birleştirilip mayalandığı zaman haramdır».

İyas kadı olunca, onun aşırı zekâsını gösteren davranışlarını, kurnazlığın!...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın