Sahabilerin fetvaları

Sahabilerin fetvaları

SAHABİLERIN FETVALARI

377- Zeydiyye´ye göre icma´ konusundaki açıklamalardan, Zeydiyye´nin, sahabenin bir görüş üzerinde ittifak etmesi durumunda icma´lannın hüccet teşkil edeceği noktasında cumhurla oybirliğine vardıkları sonucunu elde ediyoruz. Aynı zamanda sahabenin iki görüş üzerinde fikir ayrılığına düşüp, bu ihtilafları devam ederken yaşadıkları dönem de sona erdiği takdirde daha sonra gelenlerin bu iki görüşe karşı çıkmalarının doğru olmayacağı, bilakis o görüşler arasından birini seçip, onun dışına çıkmamalarının zorunlu olacağı tarzındaki görüş üzerinde cumhurla ittifak ettikleri sonucuna varıyoruz. Ebu Ha-nife aynen bu şekilde yaptığı gibi İmam Şafii de aynı şekilde davranıyordu. Nitekim son kitabı olan eî-Umm´da, Rebi´in rivayeti ile şöyle demiştir:

"Eğer Kitap ve sünnet´te bulamazsa, Rasululİah (s.a.v)´in ashabının veya onlardan birisinin görüşüne yakınlığını ararız. Daha sonra bu konuda taklide yaklaşmamız durumunda Ebubekir, yahut Ömer yahut Osman´ın görüşü bize daha sevimli geJir."

Ebu Hanife´den de aynı tarzda rivayet edilmiştir. Nitekim kendisinin şöyle söylediği nakledilir:

"Eğer Allah´ın Kitabında ve Rasulullah´ın sünnetinde bulamazsam, sahabenin sözleriyle hüküm veririm. Dilediğim sahabinin görüşüyle hükmeder, dilediklerimi de bırakırım. Ama onların görüşünden vazgeçip, diğerlerini kabul etmem."

378- Bütün bunlar, Zeydiyye´nin görüşüyle uyum sağlamaktadır. Fakat sadece bir görüşün dışında hiçbir şeye rastlanmadığı takdirde fukahamn cumhurunun, o görüşle hüküm verdiklerini görüyoruz. Bu durum, sözkonusu sahabiden sahih bir senedle rivayet edildiği müddetçe sahabi görüşünün hüccet teşkil ettiği sonucunu doğurur. Acaba bu görüş, Zeydiyye´nin anlayışıyla bağdaşır mı?

Bu soruya cevap verebilmek için deriz ki, sahabe arasından Hz. Ali´nin görüşü, Zeydüer´e göre ittifakla hüccettir. Hiç kimsenin buna karşı çıkmasına mahal yoktur. Çünkü o, (Hz. Ali, Hz. Fatımatu´z-Zehra, Hz, Hasan ve Hz. Hüseyin´den ibaret olan) dört masum şahsiyet içerisinden masum bir şahsiyettir. Şüphesiz bunlardan herhangi birisinin

görüşü, Zeydiyye´ye göre hüccet sayılır.

Fakat diğerlerine gelince, acaba onların da yalnız başına ortaya koydukları bir gö-rüs, kendisiyle hüküm verme zorunluluğu bulunan hüccet sayılır mı? Kendi görüşlerine göre kaleme alınan usûl kitaplarının belgelerinden, sahabi görüşünün hüccet teşkil etme-di5ini belirttiklerini görüyoruz. Bu konuda dile getirdikleri görüşler, sadece kendilerinin olmayıp, bütün fıkıh sistemlerinin görüşlerini teşkil eden aşağıdaki üç husustur.[1]

1- Sahabi görüşleri hüccet değildir. Zeydiyye´nin görüşü budur. Mi´yâr eî-Ukûî fî İlm´el-Usuî adlı kitap sahibi, bu konuda aralarındaki fikir ayrılığından bahsetmez. Sözün gerçeği şu ki, bu hususta aralarında ittifak sağlanmıştır.

2- Sahabiye karşı hüccet olmayıp diğerlerine karşı hüccettir. Bu görüş, cumhurun görüşüyle uyum sağlamaktadır. Çünkü sahabinin görüşüyle hüküm verilmesini elverişli kılan sebep, olayları bizzat gören ve müşahede eden, aynca risaletin tebliğini Nebi (s.a.v)´in kendisinden algılayan bir sahabi oluşudur. Bu durum, sahabi sözünü, başkasında bulunmayan bir öîçü durumuna getirir. Bu özellik ise, her sahabide bulunur.

3- Sahabinin görüşü mutlak anlamda kendi dışındakilere karşı hüccettir. Fakat bu sahabinin, fakih olarak bir görüş sahibi olması, diğerinin ise fakih olmaması gerekir. Mesela Ebu Hureyre´nin, Hz. Ömer´in görüşüyle hükmetmesi gerekir; fakat aynı derecede müçtehid oldukları için, Hz. Ali´nin, İbn Mes´ud´un ve bir İbn Abbas´ın, aynı görüşle hüküm vermeleri gerekmez. Nitekim Hz. Ali´nin Hz. Ömer´in görüşüne, İbn Abbas´ın Hz. Ali ve İbn Mes´ud´un görüşüne, Zeydb. Sabit´in deHz. Ali´nin görüşüne... muhalefet ettikleri kaynak haber olarak nakledilir.

379- Görüldüğü gibi Zeydüer, şayet sahabinin görüşü üzerine hangi türüyle olursa olsun bir icma tesadüf etmemişse, hüccet sayılmadığı görüşünü benimserler. Yani sahabinin görüşü tek başına kaldığında hüccet sayılmaz. Çünkü bu düşüncenin varacağı nokta, sahabi görüşünün bizatihi Rasulullah´tan nakledilişinde hataya düşmesi ihtimali gö-zönüne alınarak model alınacak bir sünnet olmasıdır. Bazen sahabi içtihad yapıp hata edebilir; nitekim Ömer´ül Faruk b. Hattab (r.a)´ın nasıl hataya düştüğünü, ilim, fazilet ve Rasululİah (s.a.v) ile sohbeti açısından kendisinden daha alt düzeyde bulunan kişinin kendisini nasıl doğru düşünmeye uyardığını gördük. Demek oluyor ki, sahabinin görü-Şü, dayandığı belgesi ve delili düşünülmeden bu hususla hüccet teşkil etseydi, her sahabi bir başkanın görüşüyle bağımlı duruma gelirdi. Şüphesiz aralarındaki fikir ayrılığı her zaman yürürlükte kalır, mücadele ederler, deliller araştırırlar, daha sonra da bu fikir ay-nfcğı üzerinde devam ederlerdi.

Şüphesiz cumhurun ortaya koyduğu belgeler Zeydiyye nazarında, sahabi görüşünün hüccet olmasını isbatlamak için yeterli olmaz. Ortaya koydukları hüccetlerin en güçlüsü, (s.a.v)´iri şöyle buyurduğu rivayet edilen haberdir:

"Benim ashabım yıldızlar gibidir; hangisine uyarsanız, hidayet bulursunuz." Aynca Nebi (s.a.v)´in şöyle buyurduğu rivayet edilen haberde aynı şekildedir: "Benim sünnetime ve benden sonraki halifelerimin sünnetine sanlın." Şüphesiz eğer sahihlerse bu iki hadis Zeydiyye nazarında sahabenin bu tür görüşlerini model almanın gerekliliğini belirtmeyip, sadece onlara uymanın yahut onların edindikleri yol üzerinde yürümenin zorunluluğunu gösterir. Onlara uymak ise tıpkı yaptıkları içtihad gibi içtihadda bulunmayı icabettirir. Ayrıca onların edindikleri yolu model seçmek de, yalnızca bu tür görüşleri model kabul etmek yahut hiçbir delil aramaksızın taklid etmek suretiyle değil de, tıpkı o sahabilerin araştırıp etüd ettikleri gibi bir metod izlemekle olur. Şöyle ki Nebi (s.a.v)´den sonra gelen halifelerin anlayışları, adet gereğince ilan edilmiş ve herkes tarafından duyulmuş olması gerekir. Karşıt bir görüş de ortaya çıkmadığı takdirde icma´ şekillerinden birinin kapsamına girer.

380- İşte tek başına beyanda bulunan sahabinin kavli konusunda Zeydiyye´nin görüşü budur. Biz, onlarla cumhurun usul alimleri arasındaki sürtüşmenin dozajına göz atmak istiyoruz. Nihayet incelememiz sırasında, ihtilafın dar ve geniş boyutlara varmayan tek bir noktayla sınırlanmış olduğunu görüyoruz.

Görüşüyle tek başına kalan ve başkasının da aynı konuda açıklamasına rastlanmayan, böylelikle karşıtının bulunup-bulunmadığı belli olmayan sahabinin görüşü iki bölümdür:

a) Sahabi görüşünün meşhur ve ilan edilmiş olması, aynca hiçbir karşıtına da rastla-nılmamasidır. Bu durumda Zeydiyye, sahabi görüşünün model alınabileceğini ve bunun bir icma´ çeşidini oluşturduğunu, altıncı mertebeden ibaret bir mertebeye sahib olduğunu söyler. Böylece, müçtehidlerin ilan edilmiş, karşıtına da rastlanılmamış herhangi bir görüşü beyan etmekten çekimser kalmaları tarzındaki icma´ türünden sayılmıştır. Zeydi-ler´e göre böyle bir icma1 tartışmasız olarak hüccettir, fakat bu hüccet oluşu sahabi kavli olması açısından değil, icma´ olması açısındandır. Sebebi ne olursa olsun, o hüccettir.

b) Karşıtı ortaya çıkıncaya veya sahabenin sükut etmesinin, rıza göstermelerine yahut en azından inkâr etmediklerine delâlet eden birşey ortaya çıkıncaya kadar sahabe döneminde şöhret bulmayan, belirginleşmeyen ve tanınmayan sahabi kavlidir. Bu tür kavli Zeydiler benimsemiyorlar. Şüphesiz sahabeden, herkesçe bilinmeyen bir görüş rivayet edilip de icma1 sayılacak kadar şöhret bulmasına çok az rastlanır.

Bu şekilde bir görüş rivayet edildiği takdirde bu görüşün bir bölümü üzerinde tartışma sözkonusu olur. Bu tartışma sahabi sözü olduğu için değil de, senedinin zayıflığından doîayı meydana gelir.

Bu durumu gözönüne alırsak, Zeydiyye ile cumhur arasındaki sözkonusu sürtüşme, iki görüş arasında ortak çözüm noktası bulunmayacak kadar büyük bir uçurumun varlığı tarzında geniş boyutlu olmaz. [2]

10-KIYÂS

381- Zeydiyye nazanndaki içtihad yapmanın temel ilkelerini belirttik. Nitekim bu yönteme göre üzerinde icma´ edilen meseleler, hiçbir müslümamn dışına çıkması doğru olmayan İslam´ın ana çerçevesini teşkil ettikleri için, malum ve mütevatir icma´ ilk sırayı almıştı. Ayrıca altı mertebenin tamamının. Kitap ve sünnetin kavranışına dayalı olduğunu da açıkladık. Bu mertebelerden sonra da, Kitap ve sünnetten sonra gelen icma´ı sözkonusu ettik. Çünkü her ne kadar usulle ilgili açıklamalarımızın başında açıkladığımız gibi farizaların temel ilkeleri konusundaki icma´ kitap ve sünnetin üzerine değil de, onlardan yapılacak içtihad üzerine tekaddüm etmiş olsa bile, o icma´ın birçok şekilleri istinbat sözkonusu edilirken Kitap ve sünnetten sonraya alınmıştır. İcma´ konusuyla sıkı bağlantısı bulunmasından dolayı sahabenin sözleri üzerinde de açıklamalarda bulunduk.

Şimdi de her ne kadar üzerine hamledilse bile nasslarm bizzat kendilerinden kaynaklanmayan istinbat konusundaki açıklamalara geçiyoruz.

382- Zeydiyye, istinbatm temel ilklerinden biri olması itibarıyla kıyasla hüküm verir. Zeydiyye´nin usul kitapları da tıpkı cumhurun usul kitaplan gibi. Önce konuyla ilgili sürtüşmelerden sözeder, sonra da kendi benimsediği kanaate vanr.

Nitekim Mi´yar el-Ukui adlı kitapta önce kıyasın tanımı, sonra da bu tanım etrafında alimlerin fikir ayrılıkları, daha sonra da kıyasla hüküm verme hususundaki tartışmalar ele alınır ve kıyasın tarifini de şöyle yapar:

"Lügatta kıyas, ölçmek demektir. Istılahta ise arada bir çeşit benzerlik bulunmasından dolayı bir şeyi diğerine hamletmektir. İbn Hâcib, fer´i b.ilginin, e...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın