Imam Zeyd in özellikleri 2

Imam Zeyd'in özellikleri 2

İlmi Araştırmaları

66- Bu genç şahsiyette olağanüstü bir zeka vardı. İlmi bizzat otoritelerinden alıyordu Fakat hayatın çeşitli akışları onu başka gayelere yönlendirdi. Üstün zekasına rağmen la öğreniyordu. Lakin o cihad ve binicilikten zevk alıyordu. Biraz da ticarete eğilme-e ve mal kazanmaya eğilim gösteriyordu. Bu yönelişle gönlünden coşan ilim ateşi sükunet buluyor, hayata şahsi yönelişi ya terennüm eden gönlünde ilmi geliştiriyor ya da onu söndürüyordu.
Ehl-i Beyt´in Emevi devrinde ilimden başka hiçbir meşgaleleri yoktu. Dinlenmeleri ve Emevi oğullarının yakalarını bırakması için başlarından eksik olmayan belaların şifa suyu sadece ilme yönelişlerindeydi. İşte Zeynel Abidin ilme yöneldi ve onunla meşgul oldu. İlimden başka hiçbir şeyi meşguliyet edinmedi. Kendisinden sonra gelen oğulları da böyleydi. İlimden başka bir meşguliyet oluyorsa da bu onların gönüllerinin ve akıllarının köşesinde kalıyor, iliklerine işlemiyordu.
İşte bu şekilde İmam Zeyd (ra) tam bir yönelişle ilme yönelmişti. Fakat o, ilim almak ve ders görmek konusunda Medine iîe sınırlı kalmamak noktasında diğer yakınlarından temayüz etmişti. Aksine o değişik beldeleri dolaşmış, sadece fıkıh ve hadis ilmi ile bağımlı kalmamış, çeşitli fırkaların da karar kıldıkları şekilde akaid ilmini etüd etmeye başlamıştı. Her ne kadar hepsi de tevhide yönelse, sapık ve saplantı içinde olanların dışında ondan yan çizenler olmasa bile akide çalışmalarında birbirine zıt gibi gözüken metodlan mütalaaya başladı.

"Onlar {Haktan) sapıp eğrildikleri zaman ALLAH da onların kalplerini (hidayetten) döndürdü." (Saff 5)

Bu dolaşması; onu, hayatında karşılaştığı yorgunlukların ceremesi olarak şu iki duruma sürükledi:

Birincisi: Onun Irak´a; felsefenin, çeşitli din ilimlerinin ve fırkalar ilminin vatanına gitmesidir. Irak halkıyla bir araya gelmeye zorlandı. Onların arasında Ali yanlısı şiiler de vardı. Sözü siyasete ve Irak ehlinin uygulama ve yardım planında değil de. sadece söz ve itikat açısından asabiyet gösterdiği. Ali ailesinin haklarından mahrum edilişi konusuna getirmek zorundaydı.

ikinci durum: Emevilerin gözlerinin Zeyd´i kontrol altında tutması ve hareketlerini amin adım denetlemesidir. Bunların yukarıda anlattığımız kıyama kalkışmasına ve mey-ana gelen hadiselerin oluşmasına neden olan zorluk çıkarmalar izlemiştir.

67- Zeyd, ilmi kaynağından öğrenmek için yola çıktığına göre biz onun hayatını iki devrede inceleyebiliriz:

İlki: Hadis, Kur´an ve Ali Beyt ilmini Öğrendiği dönem. Bu dönem, henüz gençlik çağının sona ermediği dönemdir.

İkincisi: İnsanların görüşlerini ve yorumlarını, sahabenin haberlerini ve tabiinin algılama çağı sona erdikten sonra kaynağından öğrenmiştir. Ve bu dönemde fırkaların esas metodlarını ve akaid ilimlerini tahsil etmeye veya Şehristani´nin dediği gibi teferruat ilimlerini elde ettikten sonra esas metod ilimlerini öğrenmeye başladı.

Burada müzakere ettiği akaid İlimleri Zeyd zamanında olduğunun aynısı olmasa bile Mutezili görüşleriyle yakınlık gösteren görüşler İçerisinde aşikar ve net bir biçimdedir.

Ancak teferruat konusuna gelince; Mecmu´adlı kitapta Zeyd´in ihtilaf edilen meseleleri, çağındaki ilim adamlarının bir çoğuyla müzakere ettiğini gösteren belgeler sunulmaktadır. Şimdi burada birkaç ianesini arzedelim:
Evlilikte Küfüv babında şöyle geçmektedir:

"Zeyd b. Ali (as) dedi ki: Araplardan kibir ve gurur sahibi kimselere sorduk ve:
- Bize bir arabm yabancı kadınla nikahlanmasın in helal veya haram oluşunu bildirir misiniz? dedik. Onların bir bölümü helal olduğunu söylerken diğer bir kısmı da haram olduğunu söyledi. Biz:
- Ne dersiniz, bu kadın bir çocuk doğursa onun nesebi sabit olur mu? . -Evet
- Öyleyse böylesi nikah helaldir. Çünkü haram olsaydı nesebi sabit olmazdı. Peki ne dersiniz o kadının yanma girmeden önce boşasa yarım mehir ödemesi gerekli oîur mu? Veya ne dersiniz, onun yanına girmiş olsa o zaman kadının mihr-i muaccel mi. yoksa mihr-i müeccel mi alması gerekir?
Yine ne dersiniz, eğer bu arap olmayan erkek arap kadını ile beraber olsa bu beraberlik kadını kendisini Üç talakla boşayan eski kocasına helal kılar mı? Ve yine ne dersiniz, bu durumdaki erkek mal varlığı olduğu halde vefat etse erkeğin malına kadını varis kılarlar mı? Şuna ne dersiniz, bu kadının evliliğine babası veya kardeşi razı olsa evlilikleri caiz midir, batıl mıdır?

Bütün bunlar caiz olduğuna göre nikahlan da şahindir."[16]

İşte bu. Afecmu´da aynen geçen münazaradır. Ve Zeyd´in ilmi ile münazara yapmak için ortaya çıktığını göstermektedir. Belki de bu münazara Irak toprağında gerçekleşmiştir. Çünkü Irak fakihleri. Ebu îianife (ra) fıkhının tasvir ettiği gibi evliliğin gereği olarak denkliği şart koşmada çok katı davranan kimselerdir. Nitekim münazaralarında kıyasları delil gösterirken kullandığı ibarelerin aynısını kullanmıştır. Bu ibare de "ne dersin" veya "ne dersiniz" ile söze başlamasıdır.

Hatta Şa´bi onları "ne dersini/ciler" olarak isimlendirmiştir. Şa´bi onların stiline karşı çıkıyordu. O da meseleler üzerinde kıyas oyunları yapmak ve dallandırıp budaklandırmak, ayrıca meydana gelmemiş meseleleri var farzetmek... Bu, farazi bir fıkıhtır. Bu sözün siyakından anlaşılıyor ki İmam Zeyd (ra)ya onun için hüküm lesbit etmek veya bir delil edinmek için meydana gelmemiş meseleleri var saymak ve dallandırıp 011 k.andırmayı uygun görüyordu. Görmüyor musun, bir sürü varsayımlarda bulundu i nesep konusunda denklik olmasa da evliliğin sıhhatine engel değildir. O, bu da kıyasçılann metodunu kullanıyordu. Onlar ki, diğer meseleleri kıyaslamak için hta kesinlik kazanmış ve karar allına alınmış meseleler arasındaki benzerliği düğüm-r orlardı. Zeyd, evliliğin sıhhatıyla gerekliliğini tam mehrin veya yarım mehrin gerekliliğine, varis olma veya olmamaya dayandırmaktadır.Akdi, evlilik akdi yapılıp Iüzumluluğu da sağlandığı sürece geçerli sayarken, akdin sahih olup, Iüzumluluğu sağlanmayan mertebeleri geçerli saymadı. Acaba Zeyd´in delil çıkarma metodları arasında kıyas da var mıdır? Bu konudaki tartışmayı, temel ilkelerle ilgili görüşünü açıklayıncaya değin erteleyelim.
68- Bu münazara Zeyd´in Irak ehli üe mülakatlarını ve onlarla fıkhi meseleleri müzakere etmesini açıklığa kavuşturduğuna göre; küfüv konusundaki tartışmalardan, gerek üzerinde kıyam başlattığı İslam topraklarındaki, gerekse üzerinde ikamet ettiği yörelerdeki; özellikle de nebevi ilmin beşiği sayılan Medine´deki alimlerle sürekli bağlantı içerisinde olduğunu gösterdiğini anlıyoruz. Bu konuda aşağıdaki metinler sunulmuştur:
"Ebu Halid (Rahimehullah) şöyle dedi: İmam Zeyd´e; Zeyd b. Ali (as)´a birbirine denk kişilerin nikahı konusunda sordum. Aleyhisselam şöyle söyledi: "İnsanların bir kısmı bir kısmına denktir. Arapları Acemlerine, Kureyşlileri Haşimilerine. Eğer İslam´a girmiş ve iman etmişlerse, artık onların dini birdir, bizim lehimize olanlar onların lehine, bizim aleyhimize olanlar onların da aleyhinedir. Kanları aynıdır, dinleri aynıdır, dini görevleri de aynıdır. Bu konularda hiç birisinin diğerine üstünlüğü yoktur. Nitekim Allah Azze ve Celle şöyle buyurmuştur: "Putperestleri iman edinceye dek evlendirmeyiniz." (Bakara 221) Görüldüğü gibi tüm mü´minlerin ister Arap olsun, ister Acem olsun kızlarını, İslam´a girmelerinden sonra bütün eski müşriklerle evlendirmelerine izin vermiştir. Nitekim köle olmasına rağmen Zeyd b. Harise Kureyş´li olan Zeynep binti Cahş´Ia evlenmiş, Bilal de Abdurtahman b. Avf in kızkardeşi Hale binti Avf ile evlenmiştir. Rasulullah (sav)in kölesi Zurayk ise Beşir b. el-As b. Umeyye´nin kızı Umre ile evlenmiştir. Ayrıca Muaviye´nin kölesi Abdullah b. Ravah, Amr b. Hureys´in kızı üe evlenmiş, Ammar b. Yasir (ra) da Amr b. Hureys´in kızkardeşi ile evlenmiştir. Ebu Mih-dam b. Ebi Fukeyhe ise Zühre oğullarından bir kadınla evlenmiştir."[17]
bu ifade tarzı Zeyd´in sahabi haberleri iîe haşir-neşir olduğunu gösterdiği gibi, rivayet zincirini Ehl-i Beyt dışından Medineli bir zata muttasıl olarak bağladığına da delaletmektedir. Şüphesiz bu görüş kendilerinin dışında olan Medine´Ii fakihlerin görüşleri l!e de uyum sağlamaktadır. İşte İmam Zeyd (ra)dan sonra Medine´de imam olan İmam Zeyd´in görüşünü olumlu buluyordu. İmam Malik, hayatının büyük bir kısmında Zeyd´e yetişmiştir. Çünkü İmam Zeyd şehit olduğunda, İmam Malik yaklaşık otuz yaşlarındaydı. İmam Malik de evlilik konusunda dindar olmanın dışında bir küfür olamayacağını uygun görüyor, nesep, hürriyet, İslam, mal ve meslek konusundaki denkliği reddediyor, onları muteber saymıyordu. Îbnu´l-Kayyim, Zeyd´in bu görüşü konusunda dinin ruhuna olduğunu söylemiştir.
Bu ifade tarzı birazcık da olsa İmam Zeyd´in Kur1 an lafızlarım anlamdaki metodunun bir bölümünü meydana çıkarıyor. Bunun nedeni umumilik ifade eden bir laf?m nass olarak kapsadığı şeylerin tümüne delalet etmesidir. Dolayısıyla İmam Zeyd, Aîlah Tea-la´nın "Putperestleri İman etmedikçe evlendirmeyiniz" kavlim herhangi bir müşrikin müslüman olduğu takdirde bütün mü´minlerin kızlarıyla evlendirilebileceği konusunda genel bir müsaade saymıştır. Bu konuda umumi ifadeyi ALLAH Teala´nın "evlendirmeyiniz" kavlindeki hitap bulurken aynı şekilde "müşrikler=putperestler" lafzını da umumi sayarak onu Acem ve Araba şamil kıldı.

Zeyd (ra)in inceleyerek ortaya çıkardığı bir çok hüküm getirmelerini araştıracak olursak Onun ilmi derinlemesine incelediğini ve bu kaynak nerede bulunursa bulunsun ille de onu kaynağından aradığını görürüz. Fıkhı ailesiyle birlikle araştırıyor ve ihtilaf ettikleri hususları da onlarla birlikte müzakere ediyordu...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın