İmam Zeyd in fıkıh anlayışı 3

İmam Zeyd in fıkıh anlayışı 3

m) Fıkıh Ve Hadisin Birarada Baskısı Yapılan El-Mecmu

231- Alimler, Ebu Halid el-Vasıtî´nin rivayet ettiği el-Mecmu´un içerisinde hem fıkıh ve hem de hadisin bulunduğu üzerinde ittifak etmişlerdir. Kitap, fıkıh ve hadis olmak üzere iki mecmuayı kapsar. Fakat bunlar ayrı ayrı kitaplar olmayıp, bilakis tek bir konunun hem fıkhı hem de hadisi içermesi biçimindedir. O, namaz konusunda Al-i Beyt´den gelen kaynak haberleri rivayet eder. Bu rivayetler bazan Nebi (s.a.v)´e kadar yükseldiği gibi, bazı durumlarda da Ali (k.v)´de kalır. Namaz konusunda İmam Zeyd´in fıkıh anlayışı ve istinbat ettiği hususlar vardır. Aynca hac, oruç, zekat ve diğer keffaret ile muamelat konularında da durum aynıdır.

Kitap, diğer bütün fıkıh kitapları gibi Önce taharet konusuyla başlamakta, sonra namaz ve daha sonra da diğer ibadet konulan gelmektedir. Namaz konusunu zekat, onu da oruç konulan izler. Daha sonra sırasıyla hac, sonra kurban edilecek hayvanlar, yiyecekler, içecekler ve boğazlanacak hayvanlar gelmekte, ibadet konuları tamamlandıktan sonra da ahş-veriş konularına girmektedir. Böylece hanefi fıkhı kitaplarındaki metoda ters düşmektedir. Ahş-veriş konularını nikahla ilgili konulardan önce getirmesi hususunda hanefilerin dışındaki tarzı izlemiştir.

Böylece kitabın fıkhî düzenlemeye göre tertib edildiğini görüyoruz. Her konuda, o konuda rivayet edilen kaynak haberlerle İmam Zeyd´den dersler halinde aldığı fıkhın arasını birleştirmektedir.

Bu noktada okuyucunun aklına şu soru gelebilir: Acaba bu düzenleme Ebu Halid el-Vasıtî´nin çalışmalarının eseri midir, yoksa İmam Muhammed b. Hasan eş-Şeybani´nin Ebu Hanife´den yaptığı rivayetleri yansıtan kitapların bazı konularının düzeninde yapılan değişiklik gibi Ebu Halid´den sonra da bir değişiklik yapılmış mıdır?

Bu soruya cevap olarak deriz ki, Ebu Halid el-Vasıtî´den rivayet edenler, aynen Ebu Halid´in yaptığı konularına ayırmaya uygun olarak nakilde bulunduklarını söylerler.

Bizim, onların açıklamalarını değiştirme yetkimiz yoktur. Ancak, birisi şöyle diyebilir: Acaba bugünkü düzenleme, Nasr b. Müzahim´in konularına göre aynen rivayette bulunduğunu belirttiği düzenlemenin aynısı mıdır? Nasr b. Müzahim´den daha sonraları kitabı kaynak edinenler aynı şekilde mi almışlar, yoksa konularda birtakım değişiklikler meydana gelmiş midir? Şüphesiz İmam´ın kitaplarının konularına göre düzenlenmesindeki değişiklik dördüncü yüzyılda meydana gelmiş olabilir. Fakat bu değişiklik kitabın güvenirliğini etkilemediği gibi, buna imkanı da yoktur. Biz deriz ki, konularının düzenlenmesinde çok küçük bir değişiklik meydana gelmiş olabilir. Ancak biz bunu asla hesaba katmıyoruz. Bilakis bu konuda bir haberin gelmesi zorunludur. Zira İmam Muhanv med´in bir kısım kitaplarının konu düzenindeki değişikliği hem tabakat kitapları, hem de fıkıh kitapları zikrederken konuların bilgiler bölümünde ne bir fazlalık, ne de bir eksiklik bulunmadığını açıklamışlardır. Fakat Zeydiyye kitaplarında, konu düzenlemeleri ile

iföyle bir değişikliği gösteren hiçbir husus geçmemektedir. Dolayısiyle bu değişik-´ . 1 meydana geldiğini ne iddia ediyoruz, ne de varsayıyoruz. Meydana gelmiş olsa bile, kitabın güvenirliğini zayıflatmaz.

232- Bu kitabı biz de rivayet açısından ele aldık. Onun ravisi ve metni konusunda maruz kaldığı eleştirileri açıkladık. İçindekilerin de Zeydiyye mezhebinden ibaret olduğu ayrıca rivayet ettiği hadislerin mecmu ile istinbat ettiği fıkıhtan ibaret bulunduğu konusunda hüküm vermemizin gerekliliği sonucuna vardık. Buna göre bizim el-Mec-nuı´u Zeyd´in fıkıh anlayışı ile rivayeti konusundaki metoduna açıklık getiren diğer bir araştırma stiliyle etüt çalışması yapmamız gerekmektedir. Böylece rivayet ettiği hususlarda şu açıklığı getireceğiz: Acaba fıkıh anlayışında müslümanların cumhuru nezdinde benimsenmiş ve meşhur olmuş sünnetlerden aynlan kural dışı hususlar var mıdır? Aynca görüşlerinde de büyük beldelerde ün salmış dört mezhep ashabı imamlarının üzerinde ittifak ettiği şeylerden, imamlarının istinbatta bulunarak hüküm verdikleri konulardan bir de islam beldelerindeki müslümanların cumhurunun benimsedikleri ölçülere göre tahriçte bulunanların ittifak ettikleri hususlardan sapmalar mevcut mudur?

Çoğu bölümü Kahire´de basılan ve adına "Ravd en-Nadir" adı verilen şerh, içinde el-Mecmu ei-Kebirrın bulunduğu şerhtir. Sözkonusu şerh, bu karşılaştırmalı araştırmaları kapsamakta, bu konularda tamamlama noktasında hareket ederek naklin doğruluğu, araştırmanın, şümul ve umumun yeterliliği konularında daha da ileri gitmiştir. Şüphesiz bu şerh sayesinde daha önce yapılan bir sürü yazma şerhlere müracaat etmekten kurtulmaktayız. Çünkü bizi gayeye ulaştırmada yeterli olduğu sürece en kolay ve en basit olanı seçmek, geleneklerimizden birisidir. Tamamen düzeltilmiş bir yolda seyretmek imkanı varken sarp yola sapmayız. Bunun da ötesinde, basımı yapılan şerh yayılmış ve üne kavuşmuştur. Bu şöhretlilik, onu bütün suçlamalardan uzak tutarak aklanmasını sağlamıştır. Böylece kabule en fazla şayan olan, bu şerhtir. Bütün bunların Ötesinde bu kitap, geçmiş şerhlerin hepsinin özünü kapsar. Buna göre geçmiş şerhlerden yapılan nakli gösterdiği gibi o, toparlayıcı bir şerhtir de. Ayrıca o şerhte dört mezhep imamlarının görüşleri ve Ehli Sünnet kitaplarında bulunanlarla, el-Mecmu´dakİleiı karşılaştırmanın ötesinde, İmamiyye ile Zeydiyye´nin görüşleri arasında bir karşılaştırma da vardır.

işte bütün bunların nedeni olarak biz, bu şerhe itimad ediyoruz. [29]

EL-MECMU´DAN ÖRNEKLER

233- el-Mecmu´un bu karşılaştırmalı araştırmasını yaparken, tamamının araştırma-sm´ yapmak gücümüzü aşmaktadır. Böyle bir çalışma, ciltler dolusu kitaplara ihtiyaç uyar. Hem sonra bizim amacımız böyle bir inceleme olmayıp, aksine bu noktada gaye-11 buyucuya el-Mecmu ve kapsamından bir tablo sunmaktır. Daha doğrusu, el-Mecmu ´un kapsamına aldığı rivayet ve fıkıh anlayışının kural dışı olmadığına, Ehl-i Sünnet alimlerinin, sahih kitaplarda tedvin edilenlerin ve büyük beldelerdeki fakihlerin ulanmış olduğu hususların dışına çıkmadığına şehadet eden bir tablo sunmak. Şüphesiz bu konuda isbatlayıcı beyyinelerin sunulması yeterlidir; bu beyyenilerin dışına (aşmıyoruz İmam Zeyd´in temel görüşleri hakkında açıklama yaptıktan sonra, el-Meamı´âa olduğu şekliyle İmam Zeyd fıkhında, tam bir karşılaştırmalı tarzda incelemesini yapacağımız konulan seçeceğiz. Başarıya ulaştıran, yalnız ALLAH Teala´dir. Bu konuyu O´nun dışında hiç kimse bize koJaylaştıramaz. Yalnız O´na tevekkül ediyor ve yalnız O´ndan yardım diliyoruz. Aüah Sübhanehu´nun bizi muvafaak kılacağı şeyin dışında, hiçbir işimizin sahibi olamayız.

Bu düzeyde biz, çeşitli konulardan alman cüz´i bilgilerle yetiniyoruz. Dolayısiyle biz, zekat konusundaki meseleleri ve aliş-veriş, şufa, müzaraa ve (zirai ortaklık) icare, hibe ve diğer konulardaki mes´eleleri ele aldık. [30]

1 - Zekat Konusundaki Mes´eleler

234- El-Mecmuu´t-Kebir´dz aşağıda metni bulunan şu haber geçmektedir: "Bana Zeyd b. Ali, ona da babası ve ona da dedesi Ali Aleyhi m üsselam anlattı ve şöyle dedi: Yük taşıyan veya çalışan sığırların zekatı yoktur. Zekat sadece otlaktakiler içindir."[31]

Bu hadisin sened zincirinin, Nebi (s.a.v) zikredilmediği için Hz. Ali (r.a)´da kaldığını görüyoruz. Aynı zincir Nebi (s.a.v)´e kadar yükseltilmiş olarak da rivayet edilmiştir. Nitekim Beyhakî, zinciri Al-i Beyt tariki dışından Hz. Ali (k.v)´ye isnad ettirerek Nebi (s.a.v)´e kadar yükseltmiştir. Aynı hadis Cabir´den mevkuf olarak da rivayet edilmiştir. Cabir´den rivayet edilen haberin metni şöyledir: "Toprağı süren hayvana zekat yoktur." Böylece el-Mecmıt´da rivayet edilen haberin tanınmış Ehl-i Sünnet kitaplarında rivayet edilenlerle uyum sağladığı açığa çıkıyor.

Bu mes´eledeki tartışma, dört ayaklı hayvanların zekatına özgü temel ilke üzerindeki fıkhı tartışmalardır. Acaba zekat sadece sürü halinde olan yani otlağa salman dört ayaklı hayvanlara Özgü müdür, yoksa değil midir? Yine acaba zekat, çalıştırılmak veya yük taşıtılmak gibi başka bir amaç için değil de sadece ticari kazanç sağlamak için edinilen dört ayaklı hayvanlara mı özgüdür? İşte bu konuda fakihler ayrılığa düşmüşlerdir. Al-i Beyt´in cumhur fukahası ve diğerleri, zekatı gereken hayvanların, otlağa salman yani mer´ada otlayan hayvanlardan ibaret olduğu görüşündedirler. Bu hayvanlar çalıştırılmak için değil, sadece ticari kazanç sağlamak için edinilirler. Zira çalıştırılmak için elde edilen hayvanlar, sahibinin elinde bulunan alet-edevat durumundadır. Oysa bu tür aletlere zekat düşmez.Hem sonra bu tür çalışan hayvanların adet olarak mer´alarda otlatilma sözkonusu değildir.

Fukahanın cumhuru İmam Malik (r.a) ile üstadı Rabia (r.a) bu görüşe karşı çıkmışlardır.

Önceki görüşün hücceti şudur: Hz. Ebubekir Sıddık´m, zekatların gereğince toplandığı ve Nebi (s.a.v)´den rivayet edilen kaynak haberlere dayandırılan genelgelerinde ?maşiye" deyimi "saime" olarak nitelendiriliyordu. Bu noktada, davarlara nisbet edilerek uygulama yapılmıştır: "Davarlardan otlağa salınanlarına zekat vardır." Aynı nitelendirme, İbn Ömer´in rivayet ettiği gibi Hz. Ömer (r.a)´ın genelgesinde de geçer. Zira o rivayette şöyle geçer: "Davarların otlağa salınanlarından kırk-yüz arasında, otlağa salınan bir koyun vardır." Bütün bunlar göstermektedir ki, dört ayaklı hayvanlar konusundaki zekat yükümlülüğünün esas dayanağını, otlağa salınmış olmak teşkü etmektedir. Otlağa salınmayanlar konusunda zekatın mevcudiyetini farzetmek kanun koyucuya ait delile dayandırılmadan yapılan bir varsayım olur. Oysa mali yükümlülükler, şe...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın