Sünnet ve re' y

SÜNNET VE RE´Y

41- Hadîs Fıkhı, Ehl-i Re´y Fıkhı:

Hz. Peygamber Efendimiz´in (Ona saJât ve selâm olsun) irtihâlle-, rinden itibaren Şafiî´nin yaşadığı devre gelinceye kadar geçen müddet zarfında iki türlü fukahâ vardı: Bir kısmı re´yle şöhret bulmuştu, bir kısmı da rivayet ile meşhurdu. Ashâb fukahâsı arasında re´yiyle tanınanlar bulunduğu gibi hadîs rivâyetiyle meşhur olanlar da vardı. Tabiîn ve Tebe-i Tabiîn fukahâsı da böyle ehl-i re´y ve ehl-i Hadîs fukahâsı diye ikiye bölünmüştü. Sonra büyük müctehid imamlar devri geldi. Ebû Hanîfe, Mâlik ve diğer büyük şehirlerin müctehidleri, hep böyledir. İçlerinden re´y ile tanınanlar olduğu gibi Hadîs ile tanınanlar da oldu. Kısa bir surette de olsa bunu, biraz açıklamağa çalışalım:

Şehristânî, El-Milel Ve´n-Nihal´de der ki: "îbâdât ve muamelâtta vukua gelen olaylar, hâdiseler sayılmayacak kadar çoktur. Kesin olarak biliyoruz ki, her hâdise hakkında nass gelmemiştir. Bu, tasavvur dahi olunmaz. Mademki naslar mahduttur, olaylar ise sonsuzdur, ardı arası kesilmez. Sonu bulunan ve mahdut olan bir şey, sonsuz olan bir şeyi ihata edemez. Öyle ise ictihad ve kıyasın muteber tutulması gerektiği kesin olarak anlaşılıyor. Her hâdise hakkında ictihad lâzımdır."[1]. îşte bu yüzdendir ki, Hz. Peygamber Efendimiz´in irtihâllerinden sonra Ashâb-ı Kiram, sonu gelmeyen ve sayılamayacak kadar çok olan olaylar önünde kalınca, ellerindeki Allah´ın Kitabına, Hz. Peygamberin mâruf olan sünnetlerine başvururlar, yeni olayı Kitaba arzederlerdi. Eğer hâdise hakkında sarih bir hüküm bulurlarsa onunla hüküm verirlerdi. Eğer Kitâbul-lah´ta açık bir hüküm bulmazlarsa, o zaman Hz. Peyganıber´den rivayet olunan Hadîslere bakarlardı. Ashâb-ı Kirâm´m hafızalarına başvururlardı. Bu gibi hâdiseler hakkında Hz. Peygamber´in nasıl hüküm ve kaza ettiğini öğrenmek isterlerdi. Eğer bu konuda hükme medar olacak bir Hadis bellemiş olan bir kimse çıkmazsa, o zaman reyleriyle ictihad ederlerdi.

Bu durum içinde onlar, önündeki dâva hakkında kanunla mukayyet olup fakat kanunun metninde hüküm edebilecek bir madde bulamıyan hâkime benzerler. Hâkim kanunun ruhune göre adalet ve hakkaniyete uygun gördüğü hükmünü verir.

Onlar böylece yollarında yürüyerek mes´eleleri Kitaba, sonra Sünnete arz ederek onlara göre hallederlerdi, yoksa re´y ve ictihad yolunu tutarlardı. Hz. Ömer´in, Ebû Musa El-Eş´arî´ye yazdığı mektupta şöyle denilmektedir:

"Sana Kitap ve Sünnette bulunmayau bir mes´ele getirilirse her şeyden evvel İdrâkine müracaat et. Birbirinin benzeri olan şeylere; emsal bulunanlara dikkat et. Ondan sonra kıyas yap; re´y ve fikrinle hükmet,"[2]

42- Ashab Zamanında Rey

Ashâb-ı Kîrâm re´y ile hükmü kabul ettiler. Ancak bunu ne kadar* alacaklarında ihtilâf ettiler. Bir kısmı re´yi çok kullandı, bir kısmı daha az aldı. Kitapta veya tabi´ olunan Sünnette bir nass bulamayınca tevakkuf edenler de vardı. Onların gerçek durumu şöyledir: Onlar Allah´ın Kitabına ve mâruf olan Sünnete itimadda birleşmektedirler. Kitapta ve mâruf olan Sünnette bulamadıkları takdirde, meşhur olan fukahâ re´ye başvururlardı. Bâzıları Hz. Peygamber´in hadîsini veya bu iş hakkındaki fetvasını güzelce hıfz ettiğinde şüphelenir, o zaman o hadîsi alıp rivayet etmemeği tercih ederdi ve Hz. Peygamber´e yalandan isnâdda bulunmuş olmaktan korkarak kendi re´yiyle fetva verirdi. Rivayet olunur ki, Umrân b. Husayn şöyle derdi: ´´Allah´a kasem olsun ki, eğer istemiş olsam, Hz. Peygamber´den iki gün hiç ara vermeden hadîs rivayet edebilirdim. Fakat beni bundan alıkoyan şey şudur: Ashâb-ı Kirâm´dan bir kısmı Resûlullâh´tan Hadîs dinledikleri gibi ben de dinledim. Onların müşahede ettikleri gibi ben de müşahede ettim. Şimdi bâzı Hadîsler rivayet ediyorlar ki, hiç de onların dedikleri gibi değil. Onların karıştırdıkları gibi ben de zanna kapılmaktan korkuyorum."

Ebû Amr Şeybânî de şöyle diyor: tbn-i Mes´ûd´un meclisinde bir yıl kadar bulunduğum esnada öyle sık sık: Resûlullah dedi, demezdi. Re-sûlullah dedi, dediği zaman ise onu bir titreme alırdı ve bunun gibi, buna benzer, buna yakın buyururdu, derdi. İşte böyle olan Abdullah b. Mes´ûd, yamlarak Hz. Peygamber adına yalan söylemek hatâsına düşerek mes´uliyet yüklenmekten ise, kendi re´yiyle fetva vermeği tercih ederdi. Kendi görüşüyle bir mes´ele hakkında fetva verdikten sonra şöyle derdi: "Ben bunu kendi re´yimle.söylüyorum, eğer doğru ise Allah´tandır, eğer yanlış ise benim kusurumdur, şeytandandır." Eğer re´yiyle verdiği hüküm bâzı Ashabın naklettikleri bir Hadise uygun düşerse o zaman sevincinden uçardı. Nasıl ki, mufavvaza mes´elesinde böyle olduğu meşhurdur. O mufavvaza hakkında mehr-i misil ile hükmetmişti. Ashâb-dan bâzıları bu mes´elede Resûlullâh´m da onun verdiği hüküm gibi hükmettiğine şahitlik edince ne kadar sevinmişti.

ikinci bölük, re´yleriyle fetva verenleri muâhaze ediyorlar, Kitap ve Sünnetten hüccetleri olmadığı halde Allah´ın Dîninde fetva veriyorlar, derlerdi. Gerçekte Ashâb iki müşkil, darlık arasında idiler. Bu, vicdanlarının kuvvetli din duygusundan ileri geliyordu:

1- Yeni yeni ortaya gıkan olayların hükümlerini bulabilmek için Hz. Peygamber´den çok hadîs rivayet etmek durumunda idiler. Bunda Hz. Resûl´e yalan isnâd etmek korkusu vardı. Hoca Dihlevî, Huccetü´llâh El-Bâliga´da diyor ki: "Hz. Ömer, Ensârdan bir cemâati Kûfe´ye gönderirken onlara şöyle dedi: Siz Kûfe´ye gidiyorsunuz, onlar Kur´ân okurken sesleri arı kovanı uğultusu gibi etrafı tutar. Onlar size gelip Hadîs sorarlar, siz az rivayet edin."

2- Hz.. Peygamber´den Hadîs duyulup bilinmeyen hususlarda kendi re´yleriyle hükmederlerdi. Bunda, görüşle bir şeyi helâl veya haram etmek cihetine kaymak vardı. İçlerinden bâzıları Hz. Peygamber´in Hadîsini tercih eder, eser rivayet olunan hususlarda duruyordu. Bâzıları da Hadîs şöhret bulmayan hususlarda re´yi seçer, kendi re´yi ile fetva verirdi. Eğer sonradan bu hususta bir Hadîs olduğunu Öğrenirse, re´yinden Hadîse dönerdi. Hz. Ömer´den ve Ashâbm çoğundan böyle haller rivayet olunmuştur. [3]

43- Tabiîn Devrinde Re´y Ve Hadîs:

Ashâbdan sonra onların şâkirdleri olan Tabiîn geldi. Onların devrinde de iki iş ortaya çıktı:

1- Müslümanlar birçok bölüklere ve fırkalara ayrıldılar. İhtilâf fırtınası çok sert ve sarsıcı bir şiddetle esiyordu. Aralarında gösterdiği tesir çok sertti. Birbirlerine küfr, fısk. isyan kelimeleri yapıştırmak çok kolay bir şey olmuştu. Âdeta ölüme susamışcasma birbirlerine kılıç çekmekten bile çekinmiyorlardı. Ümmet fırkalara bölünmüştü: Haricîler, Şîa ve Emevîler. Bir de millet üzerine çöken bu felâketlere karışmaktan kaçınıp fitnelere dalmaktan uzak kalan zümre vardı. Haricîler de aralarında birçok fırkalara ayrılmıştı: Azârika, tbâzıye, Necdât ve diğer birçok adları vardı. Şîs. da birbirine zıd fırkalara ayrılmıştı. Bâzıları o kadar ayrı bir görüşe saplandılar ki, îslâm dairesinden bile çıktılar, şayet girmiş sayıhrlarsa! Hattâ islâm´da bozgunculuk yapmak maksadiyle kendilerini Müslüman olmuş göstererek zahiren Müslüman olanlar bile bulundu, islâm Dîni onların umurunda bile değildi. Onların vazifesi bu dîni temelinden yıkmaktı. Böylelikle eski milletlerinin hâkimiyetini tekrar sağlamağa çalışıyorlardı. Hiç olmazsa, en azından o hâkimiyete son verenlerden (Müslümanlardan) intikam almış olacaklardı. Veyâhud da Müslümanlar coşkun fitne karanlıklarında yaşasınlar, Allah´ın nuru da sönmeğe yüz tutsun; onlar bunu istiyorlardı.

Bunun bir neticesi olarak bâzı kimselerde dînî sorumluluk azaldı. Hz. Peygamber´den yalan Hadîs rivayet edenler çoğaldı. O derece ki, bu iş mü´minleri endişeye düşürdü. Bu mevzu Hadîsleri meydana çıkarıp onların önünü almak için harekete geçtiler. Ömer b. Abdulâziz sahîh Hadîsleri, Sünnetleri toplayıp yazdırmağı, Hadîsleri inceleyip rivayet olunanlar içinde doğru olanları araştırmağı düşündü.

2- Medine´nin ilmî hâkimiyeti ye üstünlüğü azaldı. Ashâb-ı Kiram zamanında, bilhassa fıkhî içtihadın altın devri sayılan Hz. Ömer devrinde Medine Ashabın ulemâsı ve fukahâsı yuvası idi. Bunlar Medine´den çıkmazlardı. Ayrılan oİursa bile ilmî bağlantısı devam ederdi. Ortaya çi-kan yeni meseleler hakkında yazışmalar olurdu. Hz. Ömer´in tutumu, Kureyş´ten olan Ashabın büyüklerini Hicaz dâhilinde tutmaktı, Muhacirlerin ve Ensânn büyükleri onun müsâadesi olmaksızın Medine´den ayrılıp taşraya gidemezlerdi. Onları adetâ murakabe altında bulundururdu. Hz. Ömer´in vefatından sonra, Ashabın uluları muhtelif memleketlere dağıldılar. Bunların her birinin bir fıkıh ekolü oldu. Onu rivayet edenler, ona uyanlar oldu. Medine´de kalan veya Medine´den başka yere giden Ashabın fukahâsmm şâkirdleri olan Tabiîn devri gelince, her büyük îs-lâm şehrinde birçok fukalıâ yetişti. Şehirlerin uzaklığı nisbetinde görüşler de birbirinden ayrılmağa başladı. Çünkü her biri bulunduğu yerin Örf ve âdetini alıyordu. O beldede çıkan meseleleri gözönünde tutuyordu. Bundan başka her biri, o beldeye gelmiş olan Sahâbînin yoluna tabi´ idi, o Sahâbînin rivayet ettiği ve aralarında yayılmış bulunan Hadîslerin nâkili idi. Bu gibi sebeplerle muhtelif eğilimli fıkıh görüşleri ortaya çıktı. Bunların her biri Kur´ân-ı Kerîm´den ve Hadîs-i Şeriften faydalanarak, vermiş olduğu hüküm ve fetvanın, dîne uygun olması için gerçeği araştırıyordu. [4]

44- Re´y Ve Hadis Ekollerinin Tutumu:

Sahabe devrinde gördük ki, onlar iki yol üzere yürümekte idiler.

Birinci grup: Re´ye çok önem verir, rivayet azdır. Re´yle hüküm verdikten sonra...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın