Şafii nin yaşadığı çağ

Şafii nin yaşadığı çağ

31- İslâm Medeniyetinin, Eski Medeniyetlerin Sâhibi Mîlletlerle Karşılaşması:

Şafiî Abbasîler devrinde doğdu. Onların devrinde yaşadı. Şafiî´nin ömür sürdüğü yıllar, Abbasî Devletinin idareye hâkim olup istikrar bulduğu, îslâm hayatının parlak devrini yaşadığı bir devirdir. Bu devri diğerlerinden ayıran birtakım hususiyetler vardır ki, bunların, ilmin gelişip serpilmesinde, İslâm´da fikir hareketlerinin uyanmasında, ulemânın Yunan felsefesini, İran edebiyatını, Hind ilmini almasında büyük tesiri olmuştur. Bu çağın fikir ve ictimâiyyat sahasında göze çarpan özelliklerinden kısaca bahsedelim[1]

32- Bağdad, Eski Medeniyetlerin Ve Milletlerin Karıştığı Bîr Merkezdi:

Bu çağda İslâm şehirleri îranlı, Rum, Hindli, Nabat vs. gibi muhtelif unsurlarla dolup taşardı. Bağdad hükümet merkezi idi. İblâm Hükümetinin başkenti çeşitli ırklara mensup, meram ve gayeleri muhtelif, çeşitli yapıda ve çapta milletlerle kaynaşırdı. İslâm dünyasımn her tarafından oraya hey´etler, temsilciler gelirdi. Bunların her biri, kalblerinin içinde, duygularının altında kendi milletinin kültürünü taşırdı. Bağdad çe-gitli kültürlerin kaynaştığı bir yerdi. Bu tarzda olan bir cemiyette içtimaî olaylar çoğalır. Zîrâ bu kabîl millî özellikler türlü sahalarda kendim gösterir, belirtiler meydana çıkar. Her hâdisenin şeriatta bir hükmü vardır. İslam Dîni umûmî bir dindir. Küçük büyük, önemli önemsiz her hâdise hakkında mubah veya yasak tarzında hükmünü verir. Bu hâdiseleri incelemek fakîhin aklını genişletir, onun zihnini mes´elelerin hükmünü çıkarmağa hazırlar. Böylece mes´eleleri tasvîr eyleme, farz ve takdir etme alanı genişler. Biribirine uymayan fer´î mes´eleler için umûmî kaideler kurma imkânı sağlamr. [2]

33- Terceme Hareketinin Canlanması:

Bu çağda tereeme hareketi de camandı. Abbasî Halîfeleri bunu des-tekieyerek teşvik ediyorlardı. Arap dili, muhtelif yollardan gelen Yunaı düşüncesinden geçme şeylerle zenginleşti. Bunlar Yunanlıların tesirinde kalmış olan İran yoliyle geldi. O çağda Yunan felsefesinin en büyük nâkili olan Süryânîler yoliyle geçti. Bizzat Yunanlılardan doğrudan geldi. Çünkü Mevâliden bir kısmı Yunancayı ve Arapçayı mükemmel biliyordu. Bunlar Yunan düşüncesinden seçtiklerini Arapçaya aktardılar. Demek oluyor ki. Yunan felsefesi bâzan Öz hâlinde, bâzan İran elbisesi giyerek, bâzan da Yahudilik ve Hıristiys.iıûk kisvesine bürünerek Süryânîler yo-liyie Araplara geçti.

Bunun İslâm düşüncesinde tesiri oldu. Bu felsefeyi elde edenlerin aklının ve dîninin kuvvet derecesine göre, bunun tesiri de çok değişik ve türlü oldu. İnsanlardan kinlinin aklı sağlam ve dürüsttür, îmanı sâdıktır. Akıllarının ve îmanlarının kuvvetine göre kendilerine gelen, arzolunan düşüncelere hâkim oluyorlar. Onları hazmediyorlar, düşüncelerini, kavrayışlarını besleme ve geliştirme, akıllarını olgunlaştırma hususunda bundan faydalanıyorlar. Bu kabiliyette olmiyanlar, buna dayanamazlar; bu düşünceler kargısında kalınca eski ile yeni arasında akılları sarsılır, bîr düşünce anarşisine düşerler, istikrar bulamazlar. Bakarsın kimisi §âir, kinlisi muharrir, kimisi kendini ilme vermiş zatlar, böyle düşünce karşısında kalınca onları, akılları hazmedemedi, eski yararlı düşüncelerinden ayrıldılar, fakat yeniyi iyi kullanamayıp sarsıldılar, şaşırıp kaldılar. Bunlann yanıbaşmda zındıklar da türedi. İslâm cemâatini karıştırmak için bozguncu fikirler saçarlardı, İslâmı yıkmak için çalışır, Müslümanlara tuzak kurup, onun şanını düşürmeğe uğraşırlardı, islâm hâkimiyetini kaldırıp eski Iran hâkimiyetini diriltmek isteyenler de vardı, Mehdi devrinde Abbasî Devletine karşı ayaklanan Horasanlı Mukanna´ gibi. [3]

34- Zındıklara Karşı Mücadele İçin Halîfelerin Mu´tezileyî Harekete Geçirmesi, Fukahânın Ve Muhaddislerın Onlara Karşı Tutumu:

Abbasî halîfeleri, devlete karşı gelen zındıklara karşı kılıç çektiler, İslâm cemaatında fesat çıkarıp Müslümanlar arasında ibahacılığı yaymak, gerîat emirleri, din hududu dışına çıkmak isteyenlere karşı da kırbaç kullandılar. Yaldızlı delillerle bozuk akideleri Müslümanlar arasına yaymak isteyenlere karşı ulemayı ileri sürdüler. İslâm fikir târihinde Mu´tezile[4] nâmı verilen ulemâ, üstün gelen cemiyetleri, kuvvetli delilleri ile bozguncuların karşısına dikildiler. Onları mağlûp ettiler. Halîfeler

Mu´tezileyi kendilerine yakın tuttular, meclislerine aldılar. Mansur ve Mehdî halifelikleri sırasında saraylarının kapılarını onlara açtılar. Sonra Me´nıun, Mu´tasım ve Vâsik zamanlarında hep böyle devam etti. Bu son üç Halîfe zamanında Mu´tezileden vezirler, mâbeyn memurları, saray kâtipleri vardı. Hattâ Me´nıun kendisini Mu´tezileden sayardı.

Zındıklara, Mecûsîlere ve bozgunculara cevap vererek İslâm´ı müdafaa işine bu ulemânın kendilerini vermesi, akideleri isbat ve onları korumak için delil getirme hususunda yeni bir yol tutmalarına sebep oldu. Bu yol, daha önce ashâb ve tabiîn devirlerinde selef-i sâlih nezdinde alışılmış değildi. Mu´tezile bu yoîda felsefeden silâhlarını bilemeğe yarayacak olanı, delillerini kuvvetlendirecek şeyleri aldılar. Bundan başka hücum ve müdafaada düşmanlarının taktiğini, usûlünü aldılar. Bu yüzden, karşılarındaki düşmanların, içine daldıkları meseleler onlara da sirayet etti. Bundan dolayı, ashâb ve tabiîn zamanında Müslüman ulemâsının düşünmedikleri felsefî meseleleri kurcalamağa başladılar: İnsan iradesinden ve fiillerinden, ALLAH´ın bunlar üzerinde hâkimiyetinden söz açtılar, Allâhu Teâlâ´nın vasıflarından bahsederek, sıfatlar ile zât aynı şey midir, sıfat zâtının aynı mıdır, yoksa gayrı mıdır, diye konuştular. Fukahâ onların bu yaptıklarını hoş karşılamadılar. Çünkü bunu akideye, istidlal hususunda selef-i sâlihin yoluna, muhaddislerin ve fukahânın yoluna aykırı buldular. Pek tabiî ki, İslâm Dîni´ne hizmette bulunan bu her iki grubun, akliyeti ve düşünce mantığı birbirinden farklı olduğundan bunlar birleşemezdi. Fukahâ ve muhaddisler dîni, Kitap ve Sünnetten öğreniyorlardı. Onların akıllarının işi ALLAH´ın Kitabı´nm ve Peygamber´in Sünnetinin naslarım anlamaktı. Onların ibarelerinden ve işaretlerinden hüküm çıkarmağa çalışıyorlar, nass olnııyan yerlerde re´y ile ictihâd yapıyorlardı. En çok yayabildikleri bu idi. Mu´tezile ise akaidi isbat hususunda aklî kıyâsı lüzumlu görüyordu. Onun için mantık kullanıyorlar ve felsefî bahislere başvuruyorlardı.

İşlerin akışı, herkesin ihtisası dâhilinde yürümesini icâb ederdi. Bunların vazifesi Kur´ân-ı Kerîm´in ve Hz. Peygamber´in hadîslerinin nassla-nnı anlayıp onlardan İslâm kanunlarını çıkarmak, onların ise karşılarındaki hasımlarını ilzam ederek İslâm akidesini beyân ve müdâfaa etmeğe Çalışmak ve bu savaşta zafere götüren her vasıtadan faydalanmak. îş böyle iken Abbasî Halîfelerinden bâzıları, ulemâyı bir ana meselede Mu´-tezilenin görüşünü kabule zorlamaya kalkıştılar. Buna İslâm târihinde Halk-ı Kur´ân meselesi denir[5]. Me´mun, Mu´tasım, Vâsık fukahâyı ve muhaddisleri bu meselede .Mu´tezilenin dediğini kabule zorladılar. Bu uğurda yumuşaklık değil, şiddet gösterdiler, işkence yaptılar. Böylelikle Mu´tezile, fukahâ ve muhaddislere hasım, durumunda oldular.

Kelâm ilmi, Şafiî zamanında Mu´tezilenin Öğretilerine ve üslûbuna dayanırdı. O yüzden Şafiî bu ilimden nefret etti ve onunla meşgul olmağı hoş görmedi. Çünkü o, bu ilmi ancak Mu´tezüede gördüğü şekilde anlamıştı. Diyebiliriz ki, Mu´tezilenin, Şafiî üzerindeki tesiri umumiyetle menfî olmuştur. Ancak bir bakımdan müsbet oldu. O da onların cedel ve münazara usûlünü benimseyerek fıkıh meselelerinde bunu kullandı. Delilleri kuvvetli oldu. Mu´tezile saflarına katılmış olan Bişr Merîsi gibi bâzı re´y fukahâsiyle münakaşa ve münazara yapardı. Bunlar cedel ve münazarada mehâret sahibi idiler. Şafiî de onların1 cedel yolunu tuttu. Hasımla nasıl tartışılır, onun sözlerinden aleyhine delil nasıl çıkarılır, bunu öğrendi. Şafiî bu hususta şöhret kazanmış bir âlimdir. Kitapları bunlarla doludur. Her duruma göre Şafiî´nin çağı her yönden cedel ve münazara çağı idi. [6]

35- Mezhebleri Yaymak İçin Hareketler, Zeydiyye Mezhebi:

Emevîlerden hâkimiyeti almak için kılıca sarılmış olan islâm fırkaları, yâni Şîa ve Haricîlerin artık kılıçları korleşmişti, kuvvetleri zayıflamıştı, fitneleri yatışmıştı. Fakat bu fırkalara mensup kimseler cihâd tarzlarını değiştirmişlerdi. Ok yerine kalem kullanıyorlardı. Görüşlerini nazma çekiyorlar, hüccetlerini yazıyorlar, fırsat düştükçe delil ve burhanla dâvalarını müdafaa ediyorlardı. Şîa nıezhebleri meydana gelmişti. Bunlardan biri On îki İmam fırkası idi. Onların ayrı fıkıhları vardı. îmâ-miyyenin îsmailiye kolu teşekkül etmişti. Onların felsefesi, ictimâiyyâtı vardı, propagandaları vardı. Zeydiyye mezhebi kurulmuştu. Bu çağda onların büyük bir fıkhı vardı. Milano´da bâzı islâm eserleri bulundu. Bunlar arasında 122 senesinde vefat eden îmanı Zeyd´e mensup bir fıkıh yazması mevcuttur. Bu yazma eserin İmam Zeyd´e nisbeti ister sahih olsun, ister olmasın, şüphe götürmeyen bir cihet vardır ki, o da Şafiî zamanında Şîa fıkhının okunur ve yazılır bir halde olmasıdır. Yukarıda arzettiğîmiz gibi Şafiî, Mukâtü b. Süleyman´ın eserlerine muttali´ idi. O ise Şîa-nın Zeydiyye mezhebındendir. Şüphesiz ki, Şafiî, bu fırka hakkında bilgi sahibi idi. Kitaplarında her ne kadar onların adını zikretmemişse de onların fıkhını bilirdi. O, birçok münakaşalar...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın