Şafii nin tahsili ve ilminin kaynakları

ŞAFİÎ´NİN TAHSİLİ VE İLMİNİN KAYNAKLARI

22- Şafiî´nin İlimdeki Mevkii, Âlîmlerîn Bu Husustaki Sözleri:

Şafiî´nin hayatını, bütün safhalariyle, seyahatleriyle anlatmış bulunuyoruz. Bu esnada onun hayatındaki tutumu ve geçirdiği safhalara ışık tutacak şekilde ilminden de biraz bahsettik. Fakat Şafiî´nin ilminin kaynaklan başlı başına bir bahiste incelenmeğe lâyıktır. Yoksa onun hayatından bahsederken tesadüfen söz açmak, içinde yaşadığı olayları anlatırken münasebet aldırarak bahsetmek suretiyle bu iş olmaz. Zîrâ üzerine fıkhını kurduğu temel budur. Onun fıkhı ise bizim incelemek istediğimiz konunun Özüdür.

Şafiî, ilmiyle ve akliyle insanları alâkadar ve meşgul eden bir zâttır. Ehl-i re´y yatağı olan Bağdad´da onunla ilgilendiler. Cüz´iyyât yerine küllî esaslar, fer´î meseleler yerine usûl kaideleri kurarak yepyeni bir fıkıh ile ortaya çıkmaya başlayınca Mekke´de de dikkatleri üzerine topladı. Fuka-hânın ihtilâflarım, bâzı ashabın ihtilâflarını kendi bulduğu usûllere göre incelemeğe başlayınca, Bağdad´da da fikirleri meşgul etti. Ulemânın ilgisini çekip, onları alâkalandıran bu ilim nedir? Bunun kaynaklan nedir? Biz bunlardan bâzılarına onun hayatından bahsederken temas ettik. Şimdi müstakil bir bölümde ele alacağız.

Bütün üstâdları, yakınları ve kendisinden ilim alan talebeleri ittifak etmişlerdir ki o, ulemâ arasında bir bayrak gibiydi, onunla kimse, boy ölçüşemez, yarışa giremezdi. Bunlar tarihin kayd ve nakil ettiği şehâdet-ler hâlinde bize kadar gelmiştir.

Şafiî henüz olgunlaşmamış, gayesine ulaşmamış olduğu bir zamanda üstadı Mâlik onu öğmüştür.

Abdurrahman Ibn-i Mehdî, kendisinin arzusu üzerine yazıp gönderdiği usûl hakkındaki risalesini okuyunca şöyle diyor:

"Bu, anlayışlı, zekî bir gencin sözüdür."

Mısır´daki talebesinden biri olan Muhammed b. Abdullah b. Hakîm diyor ki; eğer Şafiî olmasaydı, bir kimseye nasıl mukabele edeceğimi, nasıl cevap vereceğimi bilemezdim. Ben öğrendiklerimi ondan Öğrendim. Bana kıyâsı o Öğretti; o, sünnet ve esere riâyet eden, faziletli, hayırsever bir kimseydi. Lisânı düzgün, üstün ve salim akıl sahibi idi.

Ahmed b. Hanbel onun hakkında şöyle demiştir: "Hz. Peygamber´-den rivayet olunduğuna göre Aîlâhu Teâlâ her yüzyılın başında bu ümmete dînini doğrultacak bir adam gönderir. Birinci yüzyılın başında Ömer b. Abdulazîz vardı. Umarım ki ikinci yüzyılın başında da Şafiî´dir."

Dâvud b. Ali Zahirî diyor ki: Şafiî´nin öyle faziletleri vardı ki, bunlar başkasında bir arada toplanmış değildir. Şerefli soy; din ve akîde sağlamlığı; cömertlik; hadîsin sahih olanını, olmıyanmı bilmek; nâsihini, mensûhunu tanımak; Kur´ân´ı ve hadîsi ezberlemek; ilk Halîfelerin sîre-ti üzere olmak; güzel güzel eserler yazmak. Bunların hepsi onda vardır.

Böyle onun hakkında çağında ilmî mevkiini gösteren bu k«abîl şehâ-detler çoktur. Bunların hepsini öğrenmek istersen, onun hâl tercümesi ve menâkıbı hakkında yazılmış kitaplara bak[1].

Biz o gehâdetleri bir yana bırakalım, günkü onların bir değeri olmakla beraber, söyleyenler, Şafiî´ye taassubla bağlı bulunmakla itham olunabilirler. Onların aksini söyleyenler de aleyhtarlık töhmetinden kurtulamaz. Her ne kadar bâtıl da olsa gehâdete kargı şehâdettir. Bunları bir yana bırakıp geçersek, delil yönünden kuvvetli ve çok açık olan şahitler buluruz ki, onlar da bıraktığı eserler, yazdığı risaleler, ondan naklolunan sözler ve fetvalar, dikte ettiği kitaplar, tesbit ettiği ihtilâflar, yaptığı münazaralardır. Bunların hepsi onun ilmî kudretini, yüksek kaabiliyetini, bilgi ufkunun genişliğini, ifâdesinin düzgünlüğünü gösterir. O bir edib olmaktan daha büyük, bir fakîh olmaktan daha yüksektir. [2]

23- Arap Edebiyatına Olan Derîn Vukufu:

Şafiî´ye, Allah ondan razı olsun Arap edebiyatı bilgisi verildi. Kur´ân bilgisi verildi. Bu sayede Kur´ân´m mânasını inceledi, esrarını ve maksadlarını öğrendi. Derslerinde bunları yaydı. Talabesinden bâzısı diyorlar ki: Şafiî âyeti tefsir etmeye bağlayınca, sanki onun indirilişini görmüş gibi vâkıfâne konuşurdu; hadîs ilmini bilirdi. Mâük´in Muvatta´ını ezberledi. Sünnetin kaidelerini kurdu. Maksûd olanı ve onu delil olarak kullanmağı bilirdi[3].

Nâsihini, mensûhunu tanırdı. Re´y ve kıyas fıkhına vâkıftı, sağlamını, çürüğünü ayırmak için kıyâs kaidelerini ve ölçülerini vaz´etti. O dâima bilgi almağa davet ederdi. Şöyle derdi: "Bir kimse Kur´ân´ı öğrenirse değeri artar, bir kimse hadîs yazarsa hücceti kuvvetlenir. Bir kimse fıkıhla meşgul olursa derecesi artar, bir kimse edebiyat bilirse tabiatı nazikleşir, hesab bilirse görüşü genişler. Bir kimse kendi şerefini korumazsa ilmi ona fayda vermez."

Onun ilim meclisinde türlü ilimler öğrenilirdi. Rabî* b. Süleyman diyor ki: "Şafiî merhum, sabah namazını kıldıktan sonra kürsüsüne oturur, Kur´ân ehline ders vermeğe başlardı. Güneş doğunca onlar kalkarlar, hadîs ehli gelirdi. Hadîs yorumlarını, mânâlarını Sorarlardı. Güneş yükselince onlar da kalkarlardı. Ondan sonra ders halkasında müzâkereler ve münazaralar başlardı. Kuşluk vakti olunca dağılırlardı. Arkasından arapça, aruz, nahiv, gür yânî edebiyat erbabı gelirdi. Öğleye yakın böylece devam ederdi." [4]

24- Onun Bılgî Hamurunun Yoğrulduğu Unsurlar:

Şafiî, bunca ilmi nereden elde etti? Onu ilmin bu mertebesine ulaştıran kimdir? Bütün kuşaklar üzerinde böyle derin tesiri nedendir? Öyle ki, zamanında, etrafında dönülen bir kutub oldu. Herkes ona koşuyor, onu arıyordu. Bence insanı bilgiye yöneltmede tesiri olan dört unsur vardır:

1- Kişinin şahsî kaabiliyeti; istidadı ve temayülleri ki, diğerlerinin zaten direği ve temeli budur.

2- Kendisine ilim yolunu gösteren, bilgi çığırını açan üstâdları ve rehberleri ki, bunlar onu doğru bir yöne çevirip içinde silinmez tesirler bırakırlar, takip edeceği yolu çizerler.

3- Şahsî araştırmaları, tecrübeleri ve incelemeleri.

4- Yaşadığı çağ, iğinde bulunduğu muhît ve kendisini besleyen fikir çevresi.

îşte bu unsurlardan birer birer bahsedelim. Çünkü bunların hepsinin Şafiî´yi, Şafiî yapmakta tesiri vardır. Bunların her biri muayyen bir Ölçüde onun üzerinde tesirini göstermiş, onu yoğurup meydana getirmiştir. [5]

25- Şahsî Kaabilîyeti, Însan Pstkolojisîne Vukufu, Hakikati Aramadaki Temiz Nîyetî:

Allâhu Teâlâ Şafiî´ye Öyle bir istidâd ve kaabiliyet vermiştir ki, bu mevhîbeler onu mütefekkirlerin başına geçirir, görüg sahiplerinin birincisi yapar.

1- Şafiî kavrayışı kuvvetli bir zattı. Aklî kuvvetleri sağlamdı. Hazırcevaptı. Lüzumu ânında mânalar ona akardı, düşüncelerinde duraklama ve tıkanma olmazdı, mânalar kapalı kalıp anlayışta tutukluğa uğramazdı. Okuttuklarına kendi düşünüşünden öyle ışık tutardı ki, önünde hakikatler perde perde açılır, hakikatlerin mantığı dosdoğru görünür ve gerçeklerin yolu belli olurdu. Düşüncesi derindi, zekâsı engin deniz gibiydi. Eşyanın yalnız dışını, kabuğunu Öğrenmekle yetinmezdi. Onların, derinliklerine inerdi, dibini bulurdu. Anlayışı çok derindi. Hakikatin tâ kendisini bulmadıkça hiçbir had tanımaz ve durmazdı. Olayları ve hükümlerini incelerken onları umûmî kaideler altında toplamayı hedef tutardı, incelemeleri küîlî kaidelere, umûmî nazariyelere yönelmişti. Yalnız parça parga incelemeler hâlinde değildi. Şüphesiz ki küllî kaidelerin Öğrenilmesi daha kuvvetli akıl, daha keskin düşünce, daha parlak basiret ister. Cüz´î meselelerin incelenmesi böyle bir şeye ihtiyaç gösterir. Onun cüz´î mes´e-îeieri değil de küllî kaziyyeleri incelemeğe yönelmesi onu, usûl-ü fıkıh ilmini ve onun esaslarını vaz´etmeğe götürmüştür.

2- Şafiî´nin ifâde tarzı hem çok açık, hem de çok kuvvetli idi. lisanı düzgün, ifadesi beliğ, beyânı kuvvetli olduğu gibi çok tesirli tok bir sesi vardı. Düzgün kelimelerle açık anlattığı gibi, sesinin âhengiyle de tesir ederdi, imam Mâlik´le görüştüğü zaman Mâlik, Muvatta´ım ona, bâzı arkadaşlarına okutmak istemiştir. O da, ben sana bir sahife okuyayım bakayım, demişti ve bir sahife okuyunca imam Mâlik, sonuna kadar devanı etmesini istemiş ve dinlemişti. Bu, onun sesinin güzel, tesirinin, ifadesinin hog olmasının bir eseridir. Kelimeleri telâffuzu tatlı idi. Sesi güzel olduğundan Kur´ân okuduğu zaman dinleyenleri ağlatırdı.

Ha,tîb Bağdadî, Târih´inde onun çağdaşlarından nakleder; diyorlar ki: Biz gözyaşı dökerek gönlümüzü yumuşatmak istediğimiz zaman, aramızda birbirimize: Haydin şu Muttaübî gence gidelim, Kur´ân okutalım, derdik. Ona geldiğimiz vakit Kur´ân okumağa başlardı. Etrafına halk toplanırdı. Ağlayış sesleri çoğalırdı. O, bu hâli görünce okumağı keserdi.

Yine aynı kitapta nakl olunuyor: îbn-i Ebî El-Cârud, Şafiî hakkında şöyle diyor: "Hiçbir kimse görmedim ki, her yazdıkları, sözlerinden iyi olmasın. Ancak Şafiî böyle değildir. Çünkü onun lisanı, kitaplarından daha hoştur."

Şafiî´nin kitapları, temiz ifâde ve düşünceyi güzel tasvir bakımından en iyi bir durumda olduğu halde, konuşması onlardan daha hoş olunca, artık onun konuşması kimbilir nasıldır? İbareleri düzgün, ifâdesi tatlı, edası kuvvetli, beyânı açık bir konuşma olduğu muhakkak. Yukarıda bâzı çağdaşlarından naklolunan, bunu gösterir, ifâdesinin güzelliği o dereceye ulaşmıştır ki, îbn-i Râhavey ona Hatîbü´I-Ulemâ (Bilginlerin hatîbi) nâmını vermiştir.

3- ´Şafiî insanların ruh haletine vâkıftı. Kuvvetli bir feraset, sezgi sahibi idi. Üst...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın