Mu'tezile 2

Mu'tezile 2

88- Fukahanın Ve Muhaddislerin Mu´tezîleyi İthamı:

Fukahânın ve muhaddislerin Mu´teziîeye hücumları çok şiddetli oluyordu. Onları her §eyle itham ediyorlardı. Hanefiyyeden îmam Muhanı-med b. Hasan Şeybânî, Mu´tezile arkasında namaz kılan kimsenin namazım iade etmesi lâzımgeldiğine dâir fetva vermişti. îmam Ebû Yûsuf, onları zındıklardan sayardı. îmam Mâlik, onlarm şahitliğini kabul etmezdi. Haklarında türlü sözler söylenirdi. Onları fıskla, haram şeyleri irtikâbla itham ettiler. Çünkü husûmet şiddetlenince ölçüsünü kaybeder, iş sövüş-meye varır. İki taraf birbirine haklı haksız söz söyler, ileri geri çatar. Mu´tezileye yöneltilen ithamların çoğu insaf ölçüsünü aşıyordu. îşe tarafgirlik ve taassup karışıyordu. Her taassüb, anlayış ve idrâk yollarından birini mutlaka kapayıp tıkar. Dîninde töhmet altında bulunan bâzı sapık kimseler, Mu´tezile arasına sızsa da, Mu´tezilenin iyi tarafları hiç de yok denemez. İslâm´ı ilk müdâfaa edenler onlardı. Vâsıl tbn-i Atâ´nm adamları îslâm ülkelerine dağılarak dinsizlere karşı dîni müdâfaaya koyuldular. Amr b. Ubeyd, zındıklarla amansız savaş yapıyordu. Onlara ateş yağdırıyordu. Beşşâr b. Bürdük dostu idi. Fakat onda dinsizlik sezince onu Bağdat´tan sürgün ettirdi, o, ancak Amrtn ölümünden sonra Bağdat´a dönebildi. Mu´tezile içinde âbidîer, zâhidler vardı. Amr b. Ubeyd onlardandı. Amr b. Ubeyd[17] hakkında Câhız şöyle diyar: "Onun ibâdeti bütün fukahânın ve muhaddislerin ibâdetine denk gelir,"

Halîfe Vâsık, vezîri olan Ahmed îbn-i Ebî Duâd´a sordu:

__ Neden benim dostlarımı, yâni Mu´tezileden olanları, başkaları gibi Kadı ve Hâkim tâyin etmiyorsun?

__ Yâ Emîrü´l-Mü´minîn, onlar bunu kabul etmiyorlar ki. MeseLâ

Cafer b. Mübeşşer´e onbin dirhem gönderdim. Onları kabul etmedi. Kendim kalkıp onun ayağına gittim. Yanına girmek için müsâade istedim. Müsâade etmedi. Ben de izinsiz olarak girdim,. Kılıcına sarılarak:

İzinsiz girdiğinden şimdi seni Öldürmek bana helâldir, dedi. Ben de geri dönüp çıktım. Öylelerine kadılığı nasıl kabul ettireyim?

Halbuki bu Cafer o anda ihtiyaç içinde kıvranıyordu. Bâzı dostları ona iki dirhem verdi. Onları kabul etti. Bunun üzerine ona:

__ Onbin dirhemi geri çevirirsin, iki dirhemi alırsın, bu ne? dediler.

__ Onbin dirhemin sahipleri olan fakirler ona benden daha müsta-

haktırlar, onlar milletin parasıdır. İhtiyacım olduğundan dolayı bu iki dirhem de benim istihkakım dır. Allah bana bunları istemeden gönderdi. Şüpheli ve haram olanlardan beni kurtardı.

îşte onların içinde böyleleri vardı; içleri temizdi, şüpheli şeylerden çekinirlerdi. Helâl olmayan yollarla toplandı diye Sultânın parasını kabul etmez, hediyeyi geri çevirir. Dostundan gelen helâl ve temiz iki dirhemi alır.

Bunlardan anlıyoruz ki, Mu´tezile içinde de zühd ü takva sahipleri vardı. Mutediller bulunurdu, fakat içlerinden azı ne kötü yapıyorlardı. [18]

89- Mu´tezîlenin Münazaraları Ve Kelâm Îlmi:

Mu´tezilenin hasımlarıyla yaptıkları münazara ve mübâhaselerden kelâm ilmi meydana çıktı. Bu münazaralar Râfızîler, Mecûsîler, Putperestler, dinsizler ile yapıldığı gibi fıkıh ve Hadîs ulemâsiyle de yapılırdı. Bu münazaraların dairesinin merkezi, ağırlık noktası Mu´tezile idi. Üç asır İslâm camiasını mücâdeleleri ve münâzaralariyle meşgul ettiler. Onların meclisleri ümerâ, vüzerâ ve ulemâ ile dolup taşıyordu. Fikirler orada birbiriyle çarpışıyor, mezhebler birbiriyle boğuşuyor, cevaplar hazırlanıyor, islâm, düşüncesi burada cilalanıyordu. İran, Yunan veya Hind fikir kırıntılariyle bu meclisler süsleniyordu. Mu´tezile bu münazaralarda hususî bir temayüz gösteriyordu. Hüküm çıkarma yolları başka başka olsa da netice itibariyle dînin davet ettiği gayeye varıyorlardı. Başlıca mümeyyiz vasıfları şunlardır:

1- Taklîdden uzak kalmaları: Araştırmadan, incelemeden, delilleri tartmadan, işleri mukayese etmeden rastgele başkasına tabi´ olup körü körüne taklîd etmiyorlardı. İsimlere değil, re´y ve kanâatlara hürmet ediyorlardı. Söyleyene değil, hakîkata bakıyorlardı. Onun için birbirlerini bile taklîd etmedilerdi. Onların tuttuğu yol şu idi: Her mükellef, dinde içtihadının bulduğu şeyi alır, onunla amel eder. Onun içindir ki, bu kadar çok kollara ayrılmış olsalar gerektir. Her şahıs bir fırka reisi sayılmistir. Şu isimlere bakın:

1) Vâsıliyye[19], 2) Hüzeyliyye[20], 3) Nazzâmiyes[21] 4) Hâitiyye[22], 5) Biş-riyyes[23] 6) Ma´meriyyes:ı,[24] 7) Müzdâriyye[25] 8 ) Sümâmiyye[26] 9) Hişâmiy-ye[27], 10) Câhızıyyes:[28] 11) Hayyâtiyyes[29] 12) Cübbâiyye[30].

2- Akaidi isbatta akla itimad etmekle beraber, dînin ulu caddesinden dışarı çıkmasınlar diye Kur´ân-i Kerîm´in yardımına sarıldılar. Âyetlerden faydalandılar. Hadîs bilgilen çok değildi ve akâid hususunda Hadîsi delil almazlardı.

3- Devirlerinde terceme olunan ilimleri aldılar ve bu ilimlere hizmetleri de oldu. Düşmanlarına karşı bu ilimlerden yardımlanarak cevap hazırladılar. Kelâm meydanında kar´şılarındakilere üstün gelmek için bunlardan faydalandılar. O devirde Arap aklını besleyen yabancı kültürleri almış olan her kültürlü Müslüman, Mu´tezileye katıldı. Çünkü dînî ruh ile tevhîd ve tenzihe çok önem veren ve aklın ihtiyacını karşılayan felsefî fikirleri birleştiren Mu´tezilenİn görüşü, onlara uygun geliyordu. Mu´tezile arasında birçok seçkin muharrirler, üstün âlimler, anlayışlı feylesoflar çıkmıştı.

4- Fesahat ve belagat sahibi, edebiyatçı idiler. İçlerinde beliğ ha-tibîer vardı. Münazara ve mübâhase yaparken dilleri belagata alışmıştı. Düşmanları, sözle nasıl mağlûp edeceklerini deneye deneye belagat yolunu bulmuşlardı. Vâsıl İbn-i Atâ, büyük bir hatîb, psikolojiye vâkıf bir âlimdi. Hazırcevaptı. Sözlerini kolayca hazırladı. Üstâdları olan Nazzâm, zeki ve beliğ bir zâttı. Keskin lisanlı, düzgün sözlü bir şâir ve edibti. Ebû Osman Amr Câhız hakkında Sâbiîlerden olan Sabit b. Kurre şöyle diyor: "Ebû Osman Câhız; Müslümanların hatibi, kelâmcıların üstadıdır. Müte-kaddimîn ve mütaahhirînin en seçkinidir, kalbur üstüne gelenlerdendir. Konuştuğu zaman belagatta Sehbân´ı andırır. Münazara ve mübâhase yaparken münazara üstadı Nazzâm´ı hatır.latır. Kitapları taze çiçek bahçesi, risaleleri meyve yüklü dallar gibidir. Mübâhaseye giriştiklerini magıup eder, kimse onun karşısına çıkamaz." [31]

90- Mu´tezilenîn Düşmanları:

1- Mu´tezile; Râfızîler, putperestler, Cehmiyye ve diğer bid´atçıiarla münakaşa yapmıştır.

2- Fukahâ ve nıuhaddisler.

Evvelâ Mu´tezilenİn; dinsizler, zındıklar, Cehmiyye ve saire ile yaptıkları münakaşaları ve mücadeleleri nakledelim.

Dinsizler, sapıklar ve zındıklarla olan münakaşaları: Emevîlerin son, Abbâsîlerin ilk devirlerinde zındıklar, sapıklar çoğaldı. Bunlar bâzan maskelerini indirip hakîkî hüviyetleriyle meydana çıkarlar, bâzan islâm kisvesine bürünerek kendi prensiplerini Müslümanlar arasında yayarlar, kimse farkına yarmadan zehirlerini saçarlardı. Bunların islâm´a düşmanlığı hepsinden daha fazla idi, zararları çok olurdu. Çünkü bazıları onlara aldamyor, onların yaldızlı sözlerine kapılıyordu. Mu´tezile bunlarla çetin bir savaşa koyuldu ve cnları her meydanda mağlûp etti. Vâsıl b. Atâ, arkadaşlarını îslâm merkezleri: zit yayarak zındıklarla mücadeleye başladı. Kendisi de İslâm´ı müdâfaa ediyordu. Eserleri arasında maniliğe karşı bir reddiyesi vardı. Adı ManL.ğe Red İçin Bin Mesele´dir. Onun arkasından gelen arkadaşları da aynı şekilde hareket ettiler. Münakaşalarını kuvvetli delillerle, fesahat dolu beyanlarla yapıyorlardı, îkna´ kuvvetleri çoktu. Düşmanları onların kuvvetli delillerine karşı mukabele edecek silâh bulamıyorlar, teslimden başka çare kalmıyordu. Bu münakaşalarla birçoklarını ikna´ ediyorlardı. Ebû Hüzeyl Al-lâf´m eliyle üç binden fazla Mecûsî ve putperest Müslümanlığı kabul etmiştir. O, münazarada son derece maharet sahibi bir zâttı; davet ettiği şeyi kuvvetli delillerle gösterirdi.

Mu´tezilenİn münazaralarına ve nasıl kuvvetli deliller bulduklarına örnek olmak üzere bâzı misâller nakledelim: El-İntisâr´da şöyle deniyor: "Maniler sıdk ile yalanı birbirine zıt sayarlar. Sıdk hayırdır, nurdandır; yalan ise serdir, zulmettendir, derler. İbrahim Nazzâm onlara sordu:

Bir insan bir söz söylese ve o söz de yalan olsa, bu yalanı söyleyen kimdir?

Zulmettir, dediler.

O adam söylediği bu yalana pişman olup da: Ben yalan söyledim ve bununla kötülük işledim, derse, "Yalan söyledim ve kötülük işledim"

diyen kimdir?

Buna ne cevap vereceklerini şaşırdılar. Çünkü bu fazileti, zulmet,

yâni karanlık işleyemez.

Nezzâm bunun üzerine şöyle dedi:

Yalan söyledim ve kötülük işledim diyen nur ise, bu yalan olur. Çünkü yalan söyleyen o değildir. Yalan serdir, nurdan ger sâdır olmuş, olur. Bu sizin sözünüzü çürütür. Eğer "Yalan söyledim ve kötülük işledim" diyen zulmet derseniz, zulmet doğru söylemiş olur, doğru söylemek hayırdır, zulmet baştan yalan söylemiş, sonra da doğru söylemiş olur, yâni ondan hem d...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın