Kitaplar 2

KİTAPLAR 2

109- Şafiî Eserlerini Nasıl Yazardı, Ona Nisbet Olunan Bazı Eserler:

Şafiî´nin kitaplarının tedvini hakkındaki sözü kesmeden Önce, yukarıda söz arasında geçen bir mes´eleye işaret edelim. Çünkü onun araştırıcılar katında büyük değeri vardır; o da gudur: Şafiî´nin talebelerinin rivayet ettikleri kitaplar iki kısımdır: Bir kısmını tarihçiler ve râvîler Şafiî´ye nisbet ederek zikrederler, Şafiî´nin El-Üm kitabı, onun risalesi-dir derler. îhtilâf-ü El-Irâkıyyen onundur. îhtilâf-ü Mâlik, îhtilâf-ı Ali ve Abdullah onundur, derler. Bir kısmım da onun talebesine nisbet ederek söylerler, Şafiî´nin kavillerinin bir hulâsası gibi sayarlar. Buvey-tî´nin Muhtasarı, Müzenî´nin Muhtasarı derler. Şüphe yok ki, bu son kısım onun talebelerinin te´lîfidir, onun sözlerinin bir hulâsasıdır. Her ne kadar bu son kısımdaki görüşlerin Şafiî´ye nisbeti, birincilerin ona nisbe-tinden az değilse de, birinci kısımda hem mânâ ve hem ibareler Şafiî´nindir, ikinci kısımda ise yalnız mânâ ve mazmun onundur. Sözlerin kalıba dökülmesi, ibare ve üslûp, eserin sahibi olan yazarındır. Bu hal, Hanefî Mezhebine nisbetle. İmam Muhammed b. Hasan´m kitaplarının durumunun aynıdır. Birinci kısmın Şafiî´nin te´lîfi olduğunda hiç şüphe yoktur, bunda kimse niza edemez. Çünkü bunu yapmağa kalkışan, târihin gerçeklerini inkâr ediyor demek olur. Buna kulak asılmaz. Allah´a şükürler olsun, böyle bir niza´ yapan olmadı.

Râviîer, Şafiî´nin kitaplarını te´lîf yolunu da anlatıyorlar. Bâzısını kendi yazardı, bâzısını imlâ eder, başkasına yazdırırdı. Rebî´ Şafiî´nin te´lîf usûlünü bize söyle nakleder: "Şafiî Mısır´a gelmezden önce yanında bulundum. Onun zenci bir cariyesi vardı. Şafiî bir ilim mes´elesini işleyip hazırlar, sonra:

Ey câriye, kalk, kandili yak, derdi. O da kandili yakardı. Şafiî yazacaklarını yazar, sonra kandili söndürürdü. Bu hal bir sene böyle devanı etti. Ben:

Ey Ebû Abdullah, bu cariyeyi pek yoruyorsunuz, çekeceği varmış, dedim, O da:

Kandil gönlümü meşgul ediyor, dedi."[6]

Demek, Şafiî gecenin sükûnetinde düşünceye dalıyor ve derin derin düşünüyor. Bu derin düşünce içinde görüşlerinin isabetini ölçüyor, muhakeme ediyor; ışığın gözlerini meşgul etmesinden korkuyor. Düşüncesinde bir neticeye vardı mı, lâmbayı yakıyor, yazacağım yazıyor. Sonra ışığı yine söndürüp yeni düşüncelere dalıyor ve bu hal böyle devam ediyor; hizmetçisi de, Rebî´in dediği gibi buria katlanıyor.

Çok defalar camide yazardı. Harmele yoluyla şöyle naklolunur:

"Şafiî camide şu sütunun dibinde otururdu, altına bir minder konurdu, onun üzerine otururdu. Yüzüstü eğilir, öyle yazardı."

İçlerindeki Hadîsleri bilmek için, yazarken başkalarının kitaplarına bakardı. Tenkîd etmek ve münakaşasını yapmak üzere fıkıh eserlerinden yardımlanırdı. Tevâlî El-Te´sîs kaydediyor:

"Şâfü Mısır´a geldi. Mısır´da dört sene kaldı. Bu kitapları orada yazdı. Hicaz´dan beraberinde İbn-i Uyeyne´nin kitaplarım getirmişti. Yahya b. Hassân´a giderek ondan da yazdı. Eşheb´den bâzı kitaplar aldı, onlarda birçok meseleler vardı. Kitapları önüne kor, öyle yazardı. Bir kitap kalın oldu mu, ibn-İ Harem´e gelir, yazardı. Buveytî de ona okurdu. Orada bulunanların hepsi İbn-i Harem´in kitabından dinler, sonra ondan istinsah ederlerdi. Rebî´ Şafiî´nin ihtiyaçlarını te´mîne koşardı. Bir hacet için gittiğinde kendisine bildirilir, dönünce Rebî´ kaçırdığı dersi ona okurdu."

Bu haberler gösteriyor ki, Şafiî (Allah ondan razı olsun) eserlerini kendisi yazardı, başkasına dikte etmeden te´lîf ederdi. Bu haberler bize yalnız bunu göstermekle kalmıyor, onun yazma usûlünü de bir nevi´ taf-sîl ediyor. Sonra talebelerinin onun yazdıklarını ondan nakletmelerini ve ondan dinlemelerim de anlatıyor.

Şâfü bâzan eserlerini imlâ suretiyle dikte ederdi, yâni o söyler, talebesi yazardı. El-Üm kitabım araştıranlar onda çok yerde: Şafiî bize yazdırdı, ibaresini bulurlar.

Meselâ bunlar o cümledendir:

1- Sulh bahsinde: Rebî´ b. Süleyman bize haber verdi ve dedi ki: Şafiî bize yazdırdı.

2- Havale bahsinde: Rebî´ b. Süleyman bize haber vererek şöyle dedi: Şafiî imlâ yoluyla bize haber verdi.

3- Vekâle bahsinde: Rebî´ bize haber verdi ve şöyle dedi: Şafiî imlâ suretiyle bize haber verdi.

4- Vesîkatü´1-Habs bahsinde: Rebî´ b. Süleyman bize haber verdi ve dedi ki: Şafiî imlâ yoluyla bize bildirdi.

5- Tagyirü Vasıyyetü´1-Itık bahsinde: Rebî´ b. Süleyman bize haber verdi, dedi ki: Şafiî imlâ yoluyla bize anlattı.

6- Velîme bahsinde: Rebî´ b. Süleyman bize haber verdi, dedi ki: ŞâfİÎ imlâ suretiyle bize anlattı.

7- Nikâh-ı Mefsuh bahsinde: Rebî´ dedi ki: Buradan i´tibâren bu kitabı Şafiî bize imlâ yoluyla yazdırdı (Allah ona rahmet eylesin).

8- İkrârü´l-Vâris bahsinde: Rebî´ bize haber verdi ve dedi ki: Şafiî imlâ suretiyle bize anlattı.

îşte böylece, görülüyor ki, Şafiî bâzan kendi yazıyor, bâzan dikte ederek yazdırıyor, onun yazdıklarını talebeleri istinsah ederler, ona okuyorlardı[7].

KÎTÂBÜ´L-ÜM

110- El-Üm Kitabı, Yazmak Veya Yazdırmak Suretiyle Şâfiî´nîn Kaleminden Çıkma Olduğu, Ebu Tâlîb Mekkî´nin Dedikleri:

Şafiî´ye nisbet olunarak zikrolunan Kitâbü´l-Um acaba hangi nevîdendir Şafiî´nin kendi eliyle yazdığı tasniflerinden mi, yoksa imlâ suretiyle olan eserlerinden mi? Veyahut da onun kavillerini başkalarının nakli suretiyle meydana gelmiş bir eser mi

Hatıra ilk gelen cevap, Kitâbü´l-Ümm´ün, Şafiî´nin kendi eliyle yazdığı veya imlâ suretiyle yazdırdığı bir eser olduğundan, meşhur olan budur. Kitaplar böyle nakletmiş, seleften halefe bu böyle geçmiş, ulemâ bunu inkâr etmeksizin kabul etmiştir. Müzeni, Rebî´, Buveytî gibi Şafiî´nin talebelerinden naklolunan budur. Ulemâ bu nakil olunanları kabul ettiler, çünkü bunu red eden bir şey bulmadılar. Kitâbü´l-Ümm´ü tedkîk ettiler, o önlerinde idi, onu, Şafiî´nin kavillerini nakleden, ihtisar eden kitaplarla mukayese ettiler. El-Ümm´ü Şafiî´nin yazdığınde şüphe etmediler. Diğerlerini Şafiî´nin yazdığı, ibareleri o düzenleyip dikte ettirdiği iddia olunmuş değildir.

El-Ümm´ün Şafiî´nin olduğunda ittifak vardır. Fakat, bir mutasavvıfın yazdığı Kûtü´l-Rulûb adlı tasavvuf kitabında, kardeşlik babında istitrat kabilinden bir ibare geçiyor ki, ona bakılırsa, Kitâbü´l-Ümm´ü Buveytî yazmış, onu Rebî´a vermiş ve onun adiyle tanıtmış. Uzun olmakla beraber o kısmı nakledelim: Tâ ki ne maksatla söylendiği anlaşılsın ve muayyen bir mesele hakkında tahkîka dayanan bir şey midir, bilinsin; şayet tahkîka benzer yeri varsa! Bu kardeşlik ve arkadaşlık konusundadır. Ebû Tâlib, Kûtü´l-Kulûb´da Allah için kardeşlik ve arkadaşlık ve kardeşliğin hükümleri bâbmda şöyle diyor:

"imam Şafiî (Allah´ın selâmı onun üzerine olsun), Muhammed b. Ab-dulhakem Mısırlı ile kardeş olmuştu. Onu severdi, en yakınlarından sayardı. Mısır´da beni ikâmete mecbur eden ancak odur, başkası beni burada tutamaz, derdi. Bu Muhammed hastalandı. Şafiî onu ziyaret etti. Kardeşi, Rebî´den naklen bana anlattı ve dedi ki: Şafiî Muhammed´i ziyaret ettiği zaman şu şiiri inşâd ederken duydum:

"Sevgili hastalanmış, ben de onu ziyaret ettim. Bu defa Ona endişemden ben hastalandım".

"Sevgili de beni ziyarete geldi. Onu görünce bir bakışta hastalığım geçiverdi".

Mısır halkının hiç şüphesi yoktu ki, Şafiî ölümünden sonra ders halkasında yerine Muhammed´i geçirecektir. Onun dersine gelmelerini halka emredecektir. Hastalığında kendisine bu soruldu:

Ey Ebû Abdullah, senden sonra makamına kimi oturtalım? Ders-halkasının başına kim geçecek? denildi. Onlar Muhammed´e işaret edecek sanıyorlardı. Hattâ o esnada baş ucunda oturmakta olan Muhammed uzanıp kendini gösterdi. Şafiî:

Sübhânallah, dedi, bunda şüpheye ne hacet, Ebû Yâkûb Buveytî yerime geçecektir.

Muhammed bundan hiç de hoşnud kalmadı, ona gücendi. Şafiî´nin talebesi Ebû Yâkûb Buveytî´nin etrafında toplandılar. Muhammed de Şafiî´nin ilmini hâmildi, mezhebine sâlikti. îmanı Mâlik´in mezhebinden ayrılmıştı.

Ebû Yâkûb Buveytî daha zâhid, daha muttaki idi. Onun için Şafiî dîne İtilâsından ve Müslümanların hayrını dilemesinden dolayı bu işi Bu-veytî´ye tevcîh etti, onu tercihte tereddüt etmedi. ´Çünkü o, bu işe en lâyık olandı. Şafiî bu âlemden göçünce (Allah ondan razı olsun) Muhammed b. Abdulhakem Şafiî´nin mezhebini bıraktı, arkadaşlarından ayrıldı, yine Mâlik´in Mezhebine döndü. Babasının Mâlik´ten alarak yazdığı kitaplarını rivayet etti. Mâlikî fıkhında ilerledi. Bugün o imam Mâlik´in (Allah razı olsun) kibar-ı ashâbındandır. Buveytî (Allah ona rahmet etsin) inzivayı severdi. Mısır kasabalarından Buveyta´da bir köşeye çekilerek insanlardan kaçtı. Orada Kitâbü´l-Ümm´ü te´lîf etti. Bu eser şimdi Rebî´ b. Süleyman´a nisbet olunur, onun diye tanınır. Halbuki onu Buveytî yazmıştır. Onda kendi adını zikretmez. Onu Rebî´a gösterdi. Rebî´ ona bâzı ziyâdeler yaptı ve onu ortaya çıkardı. Halk onu ondan dinledi. Buveytî hâlk-ı Kur´ân sınamasında Mısır´dan alınarak sultânın huzuruna götürüldü ve hapsedildi. Rebî´ bize anlattı ve dedi ki: Buveytî hapishanede iken bana yazarak beni ilim meclislerine teşvik eder, ilme devam etmemi emrederdi. Öğrencilere yumuşak ve tatlı muamele yapmamı, onlara i´tinâ etmemi, tevazu´ göstermemi emrederdi. Rebî´ yine der ki: Çok defalar Şafiî´yi şöyle derken işitmişimdir:

"Bana hürmet göstersinler diye ben kendimi onların önünde hakir görürüm, tevazu´ gösteririm!"[8]

"Tevazu göstermeyen bir kimse...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın