Îmam Şafii hayatı ve yaşadığı çağ 2

Îmam Şafii hayatı ve yaşadığı çağ 2

16- Bağdad´da Muhammed b. Hasan´la Görüşmesi Ve Ehl-i Re´y Fıkhını Öğrenmesi:

Bu sınamayla Şafiî´nin Bağdad´a gelişi 184 yılında idi. O zamanlar 34 yaşında bulunuyordu. Başına gelen bu hâl onun hükümet umuriyle uğraşmaktan, valilik işlerinden el çekip ilme dönmesine bir vesile oldu. Bundan sonra yine kendini ilme verdi. Okudu, okuttu; ders aldı, ders verdi, însanlar için fıkıhta ebedî eserini meydana getirdi. Zîrâ Muhammed b. Hasan´ın nezdinde misafir olarak kalıyordu. Bundan önce onun adını ve fıkhını duymuştu. Onun Irak fıkhının hâmili ve naşiri olduğunu biliyordu. Belki daha önce karşılaşmışlardı. Şafiî Irak fıkhını öğrenmeğe başladı. îmâm Muhammed´in kitaplarını okudu, ondan ilim aldı. Böylece Hicaz fıkhı ile Irak fıkhı onda birleşmiş oldu. Yâni çoğu nakle dayanan fıkıh ile akla önem veren fıkıh bir arada toplandı. Bunları zamanındaki en büyük fakîhlerden aldı. İbn-i Hacer bu konuda der ki: "O zaman Me-dîne´de fıkıhta riyaset imam Mâlik b. Enes´te nihayet bulmuştu, Şafiî oraya giderek ondan ders aldı. Irak´ta fıkıhta otorite Ebû Hanîfe olmuştu. O vefat etmiş bulunması hasebiyle Irak fıkhını hâmil olan talebesi Muhammed b. Hasan´dan aldı. Irak fıkhına dâir ne varsa hepsini ondan dinledi. Böylelikle ehl-i re´y fıkhını ve ehl-i hadîs fıkhım elde etmiş oldu ve bunlar üzerinde işleyerek usûl vaz´etti, kaideler kurdu. Muvafık, muhalif bu konuda herkes ona baş eğdi. Şöhreti yayıldı, nâmı duyuldu, itibarı arttı ve olgunlaşa olgunlaşa bildiğin o hâle yükseldi."

Şafiî, Muhammed b. Hasan´dan ilim aldı. Onun kitaplarını okudu, ondan nakletti, bu nakil ettiklerini kaydetti. Kendisi şöyle demiştir:

"Muhammed b. Hasan´dan bir deve yükü ilim aldım, hepsi de bizzat ondan duyduklarımdır." Muhammed b. Hasan´ı çok sever ve sayardı. Onda sanki üstazmı görürdü. Onu çok öğer, ilmini çok takdir ederdi. Onun hakkında şöyle derdi: "İncelenmesi gereken bir mes´eîp sorulduğu vakit

yüzünü çatmayan tek bir kişi görmedim, ancak Muhammed b. Hasan Öyle değildi." Şafiî ondan hadîs de rivayet etti, ondan yalnız re´y fıkhını almakla iktifa etmedi. (El´Üm)´de diyor: "Bize Muhammed b. Hasan haber verdi, o da Yâkûb b. İbrahim´den, o da Abdullah b. Dinar´dan, o da îbn-i Ömer´den rivayet ediyor, Hz. Feygamber buyurmuştur ki: Velâ da neseb akrabalığı gibi bir akrabalıktır, ne satılır, ne de hibe olunnr." imâm Muhammed de Şafiî´ye lâyık olduğu hürmeti göstermekte hiç kusur etmezdi. Hattâ Şafiî´nin meclisinde bulunmağı, sultanın meclisinde bulunmağa tercih ederdi. Rivayet olunduğuna göre: Bir defa imam Muhammed Halîfenin sarayına gitmek üzere atma binerek evinden çıkmıştı. Şafiî´nin geldiğini gördü. Hemen atından indi ve Şafiî´ye koştu. Hadimine: Sen hadi git, Özür dile, ben gelemiyeceğim, dedi. Şafiî: Ben başka vakit geleyim, dedi ise de o: Hayır, dedi ve Şafiî´nin elinden tutarak evine getirdi. Şafiî, imam Muhammed b. Hasan´m ders halkasına devam ederdi. Bununla beraber kendisini îmanı Mâlik´in talebesinden, onun mezhebinin fukahasmdan ve Muvatta´ın râvilerinden sayardı. Onu korur, onun üstüne titrer, Medine ehlinin fıkhım müdafaa ederdi. îşte bu yüzdendir ki, İmam Muhammed ders meclisinden kalktıktan sonra onun talebeleriyle münazara ve mübâhase yapar, Hicaz fıkhını ve onların yolunu müdafaa ederdi. Belki de üstadhk mevkiine saygısından bizzat imam Muhammed´le münazara yapmazdı.

imam Muhammed, onun kendi talebesiyle münazara yaptığını haber alınca, ondan bizzat kendisiyle münazara yapmasını istedi. O sıkıldı ve bundan kaçındı. İmam Muhammed ısrar edince istemiyerek münazaraya girişti. Hicaz fukahası ile Irak fukahası arasında münakaşa mevzuu olan bir şahit ve yeminle hükmetme[14] meselesinde Şafiî, imam Muhammed´le münakaşa yaptı ve Şafiî olan râvilerin rivayetlerine göre bu münakaşada Şafiî kazanmıştır.

Şafiî Bağdad´da îmam, Muhammed´in talebesi olarak oturdu. îmam Mâlik´in talebesinden Medîneli bir fakîh olması itibariyle onunla ve talebesiyle münazaralar yapardı. Bundan sonra Mekke´ye döndü. Yukarıda

söylediğimiz veçhile yaranda Iraklıların kitaplarından bir deve yükü kitap götürdü. Râvilerin çoğu bu gelişinde Bağdad´da ne kadar kaldığını söylemiyorlar. Fakat herhalde ehl-i re´y fıkhım öğrenecek kadar bir müddet kalmış olması akla yakındır. Bu da iki sene kadar olsa gerek. [15]

17- Mekke´ye Dönüşü Ve Mescîd-i Haram´da Ders Vermesi:

Şafiî Mekke´ye döndü ve Mekke´de Harem-i Şerifte derslerini vermeğe başladı. Hac mevsimi gelince nice büyük âlimler onunla görüşür, onu dinlerlerdi, işte bu esnada Ahmed b. Hanbel de onunla görüştü. Artık Şafiî´nin şahsiyeti yepyeni bir fıkıhla ortaya çıkmıştı. Bu, ne yamız Me-dîne ehlinin fıkhı idi, ne de yalnız Irak ehlinin fıkhı. Belki de her ikisinden de alınmış yeni bir fıkıh ki, Kitap ve Sünnet ilminin olgunlaştırdığı, arapçayı ve insanların ahvâlini iyi bilmenin perçinlediği, kıyas ve re´yin geliştirdiği parlak bir aklın hulâsasıdır. Kendisiyle görüşen âlimler, onda nev´i şahsına münhasır yepyeni bir âlim tipi görürlerdi[16]

Râvilerin sözlerinden anlaşıldığına göre Şafiî bu gelişinde Mekke´de dokuz sene kadar oturdu.

Şüphesiz Şafiî, birbirinden farklı olan her iki türlü fıkhı gördükten, münazara ve münâkaşalarda bulunduktan sonra görüşlerin ayrıldığını, nokta-i nazarların muhtelif bulunduğunu, tutumların ´aşka başka olduğunu görünce hakkı bâüldan ayırmak için belli ölçüler, usûl kaideleri vaz´etmek zarurî olduğunu anladı. Yâhût en azından hakikate en yakın olanı bilmenin yolunu aradı. Zîrâ Hicaz fukahası ile Irak fukahası arasında görüş farkları, ihtilâflar bulunduğunu gördükten sonra, Şafiî gibi her iki görüş sahiplerini tanıyan ve sayan, kanaatlere hürmet eden bir zâtın, ince ve esaslı bir ölçüye vurmadan bu görüşlerden birinin bâtıl olduğuna hükmetmek asla makûl bir şey olamazdı. îşte bunun içindir ki, o istinbat usûlünü, hüküm alma kaidelerini tesbit etmeği düşündü. Görüşlerin birbiriyle çarpıştığı ve boğuştuğu Irak´ın gürültülü hayâtından uzak kalıp Mekke´de uzun müddet oturmayı da bunun için tercih etmiştir. Zî-râ bu kaideleri çıkarmak için kendisini huzur içinde ilme ve teemmüle vermesi gerekli idi. Vaktini Kur´ân´a vakfedip onun delâlet yollarını araştırdı, hükümleri inceledi, nâsıh ve mensûh, her ikisinin hususiyetlerini tanıdı. Sünneti ele aldı, onun şeriat ilminde yerini ve değerini belli etti- Sa-hîh olanını çürük olanından ayırmayı, sünnetle istidlal etmeyi, Kur´ân-ı Kerîm´e nazaran derecesini tanıdı. Sonra Kitap ve Sünnet´te bulunmayınca hükümler nasıl çıkarılacak ve bu durumda içtihadın usûlü ve kaideleri ne olacak? Müctehid için çizilmiş hudut nelerdir ki, ictihâdde bir yanlışlığa düşmemek için o hududu aşmasın, işte bütün bunları tesbit etmesi lâzımdı. Bu da salim kafayla olurdu. Onun için, durmadan seyahat eden bir kimse olarak tanıdığımız Şafiî´nin bu defa Mekke´de uzun müddet kaldığım görüyoruz. îşte bu esnada istinbat usûlünü vaz´etti ve onları insanlara sundu. Belki*de cumhûr-ı fukahâya arzedecek kadar birtakım kaideler vaz´ettikten sonra bilûmum fukahâ yatağı olan Irak´a tekrar gitti. Târk imam Mâlik´in vefatından sonra Medine eski parlaklığını kaybetti ve artık Bağdad´da hem ehl-i re´y ve hem de ehl-i hadîs vardı. [17]

18- Tekrar Bağdad´a Gîtmesî Ve Görüşlerini Orada Yayması:

195 senesinde imam Şafiî´yi tekrar Bağdad´da görüyoruz. Bu ikinci gelişidir. Bu gelişinde fıkıhta yepyeni bir yolu vardır. Artık yalnız-hükümlerini beyân için fer´î mes´elelere bakmıyor, yalnız fetva vermek için cüz´î mes´eleleri ele almıyor. Bu defa Bağdad´a geldiğinde o heybesinde küllî kaideler taşıyan bir fakîhtir. Usûlü vaz´etmiştir. Onlarla cüz´î mes´eleleri bir kaide altına zabt ve tesbit etmiştir. O halde fıkhı, cüz´î ve fer´î değil, küllî bir ilim hâline getirmiştir, hususî fetvalar ve hükümler değil, umumî kaideler kurmuştur. Bağdad Şafiî´de bunları gördü. Âlimler ve fıkıh isteyenler, onun başına toplandı. Muhaddisler ve ehî-i re*y hepsi ona koştu.

Bu gelişinde o ilk defa olarak, usûl-ü fıkıh ilminin esasım kurmuş olan Kitâbü´r-Risâle´sini te´lif ettiğini söylerler. Fahreddin Râzî, Menâkıb-ı Şafiî eserinde diyor ki: "Rivayete göre Abdurrahman b. Mehdî, Şafiî´den daha gençken kendisi için öyle bir kitap yazmasını istemişti ki, onda Kur´ân, Sünnet, icmâ ve kıyasla istidlalin şartlarım bildirsin. Nâsıh ve mensûhu, umûm hususun mertebelerini beyân etsin. Bunun üzerine Ş|fiî, Kitâbü´r-Risâle´sini yazarak ona gönderdi. Abdurrahman Mehdî, kitabı okuyunca şöyle dedi: "Zannetmem ki, Allâhu Teâlâ bu adamın bir dengini yaratnuş olsun."

Sonra Râzî şöyle diyor: "Bilmiş ol ki, Şafiî, (ALLAH ondan razı olsun) Kitâbü´r-Risâle´sini Bağdad´da iken yazdı. Mısır´a dönünce onu tekrar yazdı. Bunların her ikisinde de çok ilim vardı."

Buna göre Şafiî Kitâbü´r-Risâle´sini Bağdad´da yazmış oluyor. Ta-rih-i Bağdad´da böyle kaydediyor. Ancak Râzî´den naklettiğimiz fıkranın başında Abdurrahman b. Mehdî kendisinden bu kitabı yazmasını dilediği zaman Şafiî´nin genç olduğu söyleniyor. Halbuki Şafiî Bağdad´a bu gelişinde orta yaşma girmişti, 45 yaşını aşkındı. Ancak bu yaşta bir kimseyi genç sayarsak iş düzelir. Bâzı insanların §öyle dedikleri de olur: Er-Risâ-le´yi Abdurrahman b. Mehdî´nin dileği üzerine Mekke´de iken yazıp sonra Bağdad´a geldiğinde kendisine göndermiş olması da ihtimal dahilindedir ve onun için Bağdad´da yazdı denilmiştir.

Şafiî, Irak´ta kendisinin açmış olduğu bu yeni yolu yaymağa başladı. Onun esaslarına göre mücâdele ediyor, ilim mes´elelerini onun...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın