Talebeleri ve mezhebinin ana kitapları

TALEBELERİ ve MEZHEBİNİN ANA KİTAPLARI

43- Talebesinin Çokluğu:

Mâliki fıkhının iki yolla naklolunduğunu söyledik. Bunlardan biri yazdığı kitapları olup bunlar nisbet bakımından en sahih ve sened yönünden en kuvvetli olup bunların sağlamı Muvatta´dır, ki onu tanıttık. İkincisi talebeleri olup onun fıkhını onlar nakletmişlerdir. Ondan fıkhı nasıl aldıklarını, onların naklettikleri kitapları ve derecelerini hangi ülkelerde bulunduklarını beyan etmeden önce, iki şeye işaret etmek isteriz; Birincisi: İmamlardan hiç birinin, İmam Mâlik kadar çok talebesi olduğu malum değildir. Talebeleri cidden çoktu ve en uzak yerlerden gelmişlerdi. Horasan´dan, Irak´tan, Suriye´den talebeleri vardı. Çoğu da Medine´den, Mısır´dan, Kuzey Afrika´dan ve Mağrip diyarındandılar. Bu çokluğun sebebi de şudur: O Hicaz´da yaşıyordu. Medİne-i Münev-vere´de ikamet ediyordu. Oradan yalnız hacca gittiği zaman ayrılırdı. Medine, Hz. Peygamber Aleyhisselâm´ın makamı, Ravza-ı Mutahhara orada. Kabe´ye gelip hac yaptıktan sonra hacılar, ziyaret için Medine-i Münevvere´ye geliyorlardı. Böylece ilim ehli onunla görüşüyor, İslâm ülkesinin her tarafından ilim talibleri oraya geliyordu. Sonra Allah Teâlâ ona uzun ve bereketli bir ömür verdi. 86 yıl yaşadı, 60 yıl kadar ders okuttu. Böylece talebelerinin sayısı çoğaldı, uzak yerlerde onun fıkhını götürüp yaydılar. İkincisi: Menakıb kitapları, onun bu kadar çok talebesi olmasıyla yetinmediler, talebesi olmıyanları da onlara kattılar. Ondan yaşça büyük olanları, ondan önce yaşayanları da talebesi arasında saydılar. Hatta bazen ders aldığı, kendilerinden rivayet ettiği hocalarını bile talebesi gibi gösterdiler. Üstadın talebesinden rivayet etmesinde bir garabet yoktur, fakat bu gerçeğe uygun birşey olmalıdır. Zira mücerred mübalağa için yapılırsa o zaman ilim bunu kabul etmez,

reddeder.

44- Asılsız İki İddia:Zührinin Ondan Rivayeti, Ebû Hanife´nin de Talebesi Olması:

Bunlar arasında İki iddia var ki, muhakkak ulema onları tasdik etmezi Biri, İbni Şihab Zühri´nin ondan rivayet ettiğidir. Bunu Kadı b. MüsiinS b. Ubeydullah b. Şihab Zühri ´dir, der.[1] Suyûtf de ona uymaktadır vp İbni Şihab, Mâtik´ten rivayet etti demektedir. Fakat İbni Abduî-Ber, bununtersini söylemekte, İntikâ da bu iddiayı çürütmektedir, onun sözü Uymaya layıktır. İbni Şihab Zührî ondan rivayet etti, deniyor. Bu doğru ´değildir. İbni Şihab tından değiî, amucası Ebû Süheyi Nâfi´ b. Mâlik´ten rivayet etmiştir.[2] İkincisi de şudur: Ebû Hanife´nin, Malik´in talebesi olduğu iddiasıdır. Hafız Zehebi Tabakat´ında der ki: Sald İbni Ebû Meryem, Eşheb´ten şunu rivayet eder: Ebû Hanife´yi Mâiik´in önünde gördüm, babasının önünde durduğu gibi duruyordu. İbni Ebû Hatem´in Cerh ve Tadil kitabının mukaddimesinde, Ebû Hani-fe, Mâiik´in kitaplarını mütâlâa ediyordu, denir.

Bu iki haber de makui olamaz, Çünki bilinen gerçeklere aykırıdır. Ebû Hanife, Mâlik´ten daha yaşlıdır. Mâlikin önünde, sabinin babasının önünde oturduğu gibi oturması makul olamaz. Eşheb, Ebû Hanife vefat ettiği zaman, ilim meclislerinde bulunacak bir yaşta değildi, o Şafii´den az büyüktür. İlim tahsilinde beraberdiler. Şafii 150 yılında doğdu. O yıl Ebû Hanife´de Hakk´ın rahmetine kavuşmuştu. Şu da var ki , Ebû Hanife ve Mâlik, her ikisi de birbirlerinin ilimdeki yerini ve değerini bilirlerdi. Buna dair olaylar geçti, Medârik´te geçtiği üzere: (O büyük bir fakih) dediği Ebû Hanife´nin, kendisi önünde bir sabi gibi oturmasına asla razı olmaz. Ebû Hanife ondan daha yaşlı, din ve ilim sahiplerince yaşın saygı değeri vardır.

Bu açıklamalar, iki haberden birincinin doğru olmadığını gösterir; İkinci habere gelince (Ebû Hanife´nin, Mâiik´in kitaplarını okuduğu haberi): Ebû Hanife sağken, Maük´in kitabı olduğu bilinmiyor, Muvatta´, Ebû Cafer Mansur´un ölümünden sonra ortaya çıktı, yani 158 yılından sonra yayıldı. Ebû Hanife ise 150 de öldü. Öyleyse, Ebû Hanife´nin, Malik´in kitaplarını okuması makul olamaz.

45- Ebu Hanifenin ,Malikten Rivayeti Meselesi:

Biz, Ebû Hanife´nin, Mâiik´in talebesi olduğu iddiasını kabul etmiyoruz. Fakat acaba ondan rivayet etti mi? Ulemanın bazısı, bazısından rivayet edegelmiştir. Bu kendisinden rivayet eyleyenin fazlını gösterirse, râviye bir noksanlık vermez. Ravi ilim ehlindendir. Bazı hadis uleması, Ebû Hanife´nin Mâlik´ten rivayet ettiğini söylerler ve o hadislerin bir kısmını zikrederler ki, bir tanesi şudur: «Nikâhta dui kadın, kendi hakkında velisinden daha çok sahiptir. Bakire olan kızın görüşü alınır, sükût etmesi rıza sayılır». Bu hadisin senedini şöyle gösterirler: Hammâd, babası Ebû Hanife´den, o da Mâlik´ten rivayet eder. Fakat bazı ulema Mâlik´ten ravi doğrudan Hammâd´dır, babası Ebû Hanife arada yok, derler.

Bu konuda Suyûtî şöyle demektedir. Hanefiler, Mâlik´ten rivayet edenlerin en değerlisi, ulusu Ebû Hanife´dir, derler. Bu söz, onun Mâlik´ten birkaç hadis rivayet ettiğini göstermektedir. Ben yalnız iki hadis bulabildim. Birisi İbni Husrev´in Ebû Hanife müsnedinde, diğeri de, Hatib BağdadVnin Malik´in ravilerindendir.[3] Bu da gösteriyor ki, Ebû Hanife Mâlik´ten rivayet etmiştir. çünki o mevsuktur. Ancak rivayet ettikleri gayet azdır, okadar az ki, uzun arama sonu bir iki bulunuyor.

46-Talebeleri Onun Takrirlerini Yazarlardı:

Bu kısa açıklamadan sonra ,İmam Malikin talebelerinin ve onlardan sonrakilerin onun fıkhını gelecek kuşaklara nakil neler yapyıklarını beyan edelim.

Muvatta´da az fıkıh mes´elesı vardır, onun fıkhının büyük bir kısmını talebeleri rivayet etmişler, ondan sonra gelen talebeleri yazmışlardır.Bazen çok yazıya kaçmalrını yasaklar,fakat ekseriya yazmalarına müsaade ederdi.Ne teşvik eder, ne nehyederdi. Medârik şöyle kaydeder:İbni Medini der ki :Yahya?ya sordum:Malik size dikte edip yazdırır mıydı? Şöy dedi:Ben onun önünde yazardım. Mus?ab der ki; Malik, önünde birini yazarken görür, onu nehyetmezdi, ne yazdığına bakmazdı.Yine Medarik?te şöyle der:Malik bir mesele hakkında konuştu mu talebesi onu yazardı.[4]

Öyle anlaşılıyor ki, Mâlik bunu ders meclisinde böyle yapardı, ne yazdıklarına bakmazdı, çünki ne yazdıklarına baksa, ders kesilecek, düşünce zinciri, takrir duracak, meclisin vakarı bozulacak. O, dersinde sükût ve vakar olmasına çok dikkat ederdi. Fakat talebeleriyle özet surette yalnız kalınca yazdıkları meseleleri kontrol ederdi. İbni Vehb yazdıklarını onaarzederdi. Şöyle anlatır: Mâlik´e gelirdim. Kitabımı alırdı ve okurdu. Çok defa yanlış bulur, bir parçasını alır, onu suyla ıslatıp siler, doğrusunu yazardı.[5]

Görülüyor ki o, seçkin talebesini yanına alır, onunla özel surette görüşür, onlara, hadis ye´mesele yazarlar, tashih ederlerdi, İbni Vehb der ki: Mâlik´in yanında yazıyordum. Namaz kılmaya kalktılar. Diğer bir rivayette müezzin ezan okudu, önümde kitaplar dağınık halde, onları toplamaya koyuldum. Bana dedi ki: Ağır oi, bizim bu kalktığımız şey, niyet doğru olunca, senin yaptığından daha efdal değildir.[6]

47- Mezhebi Nakleden Talebeleri Olmuştur:

Bu kısa fıkralardan anlaşıldığı üzere, Mâlik´in talebeleri, ondan Muvatta´ı naklettikleri gibi ondan muhtelif meselelere dair fetvaları da nakletmişlerdir. Bunları ülkelerinde yaydılar, onlardan sonra da talebeleri bu görevi yaptılar. Onun için onların naklettikleri Mâliki fıkhının ikinci kaynağı olmuştur ve bunlar sayıca çoktur.

İmam Mâlik´in talebelerinin hepsini burada saymaya, biyografisini yazmaya imkân yok. Çünki onlar pek çok. Tabakât kitapları özellikle Medârik, Dibâc-ı Müzehheb onları tanıtmakta, onların ilimleri, dereceleri, eserleri, mezhebdeki yerleri ve hizmetleri yeterli derecede beyan etmektedir. Biz onlardan bir kısmını tanıyalım: İbni Abdul-Ber´in seçtiklerinden başlayalım:

48-Abdullah b. Vehb:

Abdullah, asıl soyca Berberi´dir. Kureyş azadlı kölelerindendir. 20 yıl kadar Mâlik´in yanında bulundu, ona devam etti. Onun fıkhını Mısır´da o yaydı. O yalnız Mâlik´îen ders almadı, Zühri´nintaiebelerİnin çoğunda okudu. Mısır, Hicaz ve Irak´ta 400´den fazla hadis üstadından Hadis aldı ki, Süfyan Sevri, İbni Cüreyh, İbni Uyeyne, Abdurrahman b. Zeyyad İfrikl, Sa´d b. Ebû Eyüp bunlardandır. Ondan da bir çokları rivayet ederler. Üstadı Leys b. Sa´d bunlardandır, onun adını tasrih etmiştir. Mâlik´in ondan rivayet ettiği hadisler çoktur, birçok ulemadan alması yüzünden bazı zayıf kimselerden de rivayeti vardır. Mâlik´in talebesi olan Esbağ şöyle der: İbni Vehb, Mâlik´in, sünnet ve asarını en iyi bilen talebesidir, ancak zayıflardan rivayeti var. İbni Vehb kendisini de bunu farketmiş ve şöyle demiştir: Allah beni Mâlik ve Leys gibi sağlam iki âlimle kurtarmasaydı, ben şaşırırdım. Bu nasıl şey, dediler? Cevap verdi. Çok hadis rivayet ettim ve hayrete düştüm. Bunları Mâlik´e ve Leys´e arzederdim, onlar da bunu al, şunu bırak derlerdi.[7]

İmâm Mâlik onu sever ve sayardı. Onun azarlamasından İbni Vehb´den başka kurtulan yoktur. Ona Fakih unvanını verirdi. Mâliki Mezhebini Mısır´da, Afrika´da yayanlardan biri odur. Ve ölümünden sonra, Mâliki Mezhebini öğrenmek isteyenler ona baş vurup gelirlerdi. Mâlik´in sağlığında bile ona gelmekte güçlük bulanlar, İbni Vehb´e gelirlerdi. Onun değerli, faydalı birçok kitapları vardır. 30 kitap kadar Mâlik´ten dinledikleri tutar. O bildiğin gibi, meseleleri yazar ve onları Mâlik´e arzederdi. Muvatta´ı Kebir, Cami-i Kebir, Emval kitabı, Muvatta´ı Tefsir kitabı, Menâsik kitabı, Megâzi kitabı başlıca eserleridir.[8]

Bir çokları ondan bu kitapları dinleyip naklettiler. Fakat bunların," Abdurrahman b. Kasım´dan naklettikleri kadar mezhebde tesiri olmadı. İbni Vehb 125 H./742 M. yılında doğdu,...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın