Merhamet

Merhamet

Damarlarımızdan çekilen kan misali hayatımızdan eksiliyor muhabbetin kaynağı. Merhamet, insanlığı terk ediyor yavaş yavaş.

Sevgi, saygı, fedakârlık, hoşgörü, huzur, güven giderek yenik düşerken; stres, kargaşa, çatışma, yolsuzluk, şiddet, vahşet dalga dalga yayılıyor modern insanın hayatında.

Böylesine hassas bir dönemde Kutlu Doğum Haf-tası'nın merhametle bezenmesi çok anlamlıdır. Diyanet İşleri Başkanı Prof. Dr. Mehmet Görmez'i, bu yoğun çabası yanında İstanbul ve Diyarbakır'daki konuşmalarından dolayı kutlarız. Nitekim insani değerlerin özünü oluşturan merhamet eksildikçe ötekileşme, şiddet ve vahşet dolduruyor hayatımızı. Ötekinin yarasına duyarlılığımızı yitirdikçe iç barışımız bozuluyor ve kendimizden uzaklaşıyoruz. Merhametten giderek uzaklaşan dünya insanı, adeta bir insani krizin pençesinde debeleniyor.

Temel bir insani özellik olan merhamet, sıradan bir acıma hissi ve basit bir iyilik isteğinin ötesinde, bir davranış dinamiği, ufuklu bir yaşam tarzıdır. Yüce Yaratıcı'nın insan üzerindeki en önemli izidir. Günlük hayatımızın her anına rengini veren ve onu kuşatan bir bakış açısı, bir duruş ve bir insani derinliktir. Bu boyadan nasibini almış gönüller, adeta bir renk cümbüşü halinde yaşarlar ve çevrelerine yayarlar merhameti.

Egosantrik merhamet

Merhametten uzaklaşan insanlığın, insan olmaktan da uzaklaştığına her geçen gün yeniden ve yeniden şahit oluyoruz. Özgürlük adına zenginlik kaynakları için yapılan savaşlar, hızla çoğalan ötekileşmenin yol açtığı toplumsal kırılmalar, kurumlarda yaşanan insani sorunlar, özellikle aile kurumunun baş belası olan şiddet ve nihayet bireylerin iç dünyalarında yaşadıkları ruhsal sorunlar. Kalabalıkta kendini ifade etmekten uzaklaşan yalnızlar. Gürültünün içinde dinlemeyi unutan sessizler. Nihayet kaynağını merhametten alan gerçek mutluluk, bedensel hazların sanal mutluluğuna dönüşüyor.

Evlerimizin başköşesine taşınan her şiddet karesi, genetik yatkınlığımızda yer alan merhamet hissini adeta söküp alıyor beş duyumuzdan. Önce kulaklarımız duymaz oldu merhamet dolu ninnileri. Şiddetin seyircisi olmaktan şefkatli davranışlara hasret kaldı gözlerimiz. Sonra merhametin kokusunu yitirdik. Nihayet söz dağarcığımızdan uzaklaştı merhamet. Ve artık merhamet yüklü dokunuşları hissedemez olduk.

Günümüz insanının hızla yitirdiği bu temel değer, psikoloji ve davranış bilimlerinin de önemli bir uğraşı alanı olmuştur. Diğer bütün insani değerler ve özellikler gibi merhamet hissi de genetik bir yatkınlık olarak her insanda farklı düzeyde vardır. Hayatın ilk yıllarındaki deneyimler özellikle aile içindeki iletişim, merhametin hayata ve davranışlara akmasının düzeyini belirliyor. Toplumların, insani değerler odaklı çıkmazına ilişkin araştırma sonuçları, günümüz insanının, hayatın hemen her alanında "gerçek"ten "sanal"a doğru bir dönüşümün içinde olduğuna işaret ediyor.

Araştırmalar, merhamet davranışının iki temel amacından birinin kendini tatmin, ikincisinin diğerlerini tatmin olduğunu vurguluyor. İç içe görünen bu iki amaçtan kendimizi tatmin, kaynağını içgüdülerimizden, egomuzdan alır. Başkasını tatmine yönelen merhamet davranışı ise duygularımızdan ve ruhsal derinliğimizden kaynaklanır. Konuyu daha sade bir soruya indirgeyebiliriz: Yaptığımız bir iyiliğin asıl amacı, kendimizi yüceltmek, konumumuzu güçlendirmek ve sonuçta kişisel tatminimiz midir? Yoksa amaç başkasını yüceltmek, geliştirmek midir? Gerçek merhamet hissi, başkalarına iyilik üretmek, onları geliştirmek, onları kendimize tercih edebilecek olgunluğu gösterebilmektir.

Şu halde modern insanın, merhamet zenginliğini hızla yitirmesi bir yana bu insani değeri, kendi çıkarları doğrultusunda adeta kullanması yani egosantrik bir merhamet anlayışı daha da vahim bir sorundur. Davranış bilimlerinin, günümüz insanının yaşadığı bu eksen kaymasına ilişkin tespiti dikkat çekicidir. Nitekim ötekinin yarası, ötekine merhem olmak için değil kendi tatminimiz, çıkarlarımız ve şişme eğilimindeki egomuz için dikkatimizi çekiyor. Çıkarımız yoksa ötekinin yarasına duyarsızlaşıyor, yabancılaşıyoruz. Böylece merhamet kaynağını eriten bir davranış kalıbı olarak, günümüz insanının adeta önlenemez biçimde yükselen ego şişmesi ile karşı karşıyayız. Kibir, enaniyet, bencillik, dünyevileşme, benmerkezci duruş. Adına ne derseniz deyin aynı yere çıkıyor. Dolayısıyla başkasına rahmet ve merhamet üretmenin ve davranışa dönüştürmenin en önemli engellerinden biri olarak "ben"lik takıntısından kurtulmak çok önemlidir.

Rahmetin rehberi

Kaybolan gerçek medeniyetin anahtarı olan merhametin asıl kaynağı için inanç sistemimizin cevabı açıktır: Rahmet, varlığın hem sebebi hem sonucudur aslında. Bu sebepten sonuca doğru yol alan insan, âlemlerin rahmeti olan Rehberi'ni, "komşusu açken tok yatmamanın" hassasiyetiyle yaşamalıdır. Varlıklar âlemindeki acizliği, küçüklüğü, hiçliği ile yüz yüze gelme cesaretini gösterebilmelidir. Bunun yolu, yaratılanı, Yaratan'dan dolayı hoş görme, kabullenme ve benimsemekten geçiyor. Ötekinin yarasını, kendi yaramız mesafesinde görmekle yetinmeyip bu acıyı hissetmekten söz ediyoruz. Bu sadece insanları değil, canlıyı, cansızı, çevreyi, eşyayı, kısacası her şeyi gönül nazarı ile görebilmek, yaşayabilmek ve yaşatabilmektir.

Dr. İlhami Fındıkçı - Davranış Bilimleri Uzmanı -ZAMAN
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın