Camilerde ne yazıyor okuyabilir misiniz?

Camilerde ne yazıyor okuyabilir misiniz?

Kubbelerde yer alan metinlerde ilk yapılması gereken besmeleyi, dolayısıyla yazının başlangıcını bulmak. Yandaki resimde yazılı olan İhlas Sûre-i Şerifesi avizeyi tutan zincirin hizasından başlıyor.

Erkam Emre'nin haberi:

Müslüman sanatkârlar elinde gelişen hat sanatı, en güzel meyvelerini ibadethaneleri süsleyerek verdi. Bu zirvelerden şimdi öyle bir noktaya geldik ki, hüsn-i hatla süslenen cami levhalarını okuyabilenlerin sayısı bir elin parmaklarını geçmiyor.

Mâbetlerimiz, İslam inancıyla 1400 senelik İslâm medeniyetinin kucaklaşma mekânları. Mimari, hat, çini, halı dokuma, ahşap oyma, hâkkâklık gibi muhtelif sanatların incelerek tezyin ettiği camiler, sanat ve kültürün zirveye çıktığı alanlar olageldi. Geçmişten kalan muhteşem camilerin günümüzde daha mükemmelini hatta mislini yapmaya muvaffak olamayışımızın birçok sebebi bulunmakla beraber belki de en önemlisi eldeki hazineden bîhaber oluşumuz. Bugün İstanbul veya Anadolu’nun dört bir yanında tarzı ve üslûbuyla hâlâ ilk günkü tazeliğini koruyan mimari yapılarımızı süsleyen hüsn-i hatlar ancak çalınınca veya tahribata uğrayınca mevzubahis olabiliyor. Hatta bu mefhumu bilmediği için birçok kereler camiye faydası dokunacakken zarar verenlerin haberlerine de şahit oluyoruz.

Bugün bir camiye girdiğimiz vakit, mâbedin neredeyse tamamını süsleyen Arapça ibareler dikkatli kimselerin gözünden kaçmaz. Ne var ki, bu levhalarda, çinilerde, oymalarda ne yazar, bunlar nasıl ve niçin yazılmış diye soranların sayısı bir hayli azdır. Uzun zaman Arap harflerinin yasak oluşu, Kur’an-ı Kerim’i hakkıyla okuyamamamızın yanı sıra harf ve harekeleri intizamla dizme sanatı olan istifin sırrından yoksun olmamız, sanat eserlerine kaba nazarla bakan bir nesli ortaya çıkardı. Halbuki her ne veçheden bakılırsa bakılsın, o bütünün içinde yer alan cümle kapısı, şadırvan, kemerler, mihrap, minber, kubbe ve minareler, o yerin işlevine göre hikmetli bir tarzda seçilerek Kur’an-ı Kerim’den alınmış muhtelif ayetler ve Efendimiz’in (sas) dilinden dökülen hadislerle süslenmiş. Mesela kapıların üzerine yerleştirilen ayetler kapılarla ilgili olurken, mihraba hâk edilen kutsi kelimeler de kıbleye teveccüh etmeyi anlatıyor. İşte camilerde yer alması mutad olan yazılardan bazıları:

Hulefa-i Raşidin levhaları

Tüm camilerin mihrabı üstünde bulunan iki ufak levha herkesin dikkatini çekmiştir. Bunlar Lafzatullah ile İsm-i Nebi yani Allah (celle celalühü) ve Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem) isimleridir. İsimler büyük harflerle, salat ve selam ise küçük harflerle aynı levha içinde yazılıdır. Her iki levha da Arapçayı okuma kaidelerini az çok bilen herkesçe kavranabilir. Bunların dışında caminin sütunlarına veya hizasındaki duvarlara asılı aynı tarzdaki diğer levhalarda ise Ebu Bekir es-Sıddîk Radıyallâhü anh, Ömer el-Faruk Radıyallâhu anh, Osman Radıyallâhü anh, Ali Radıyallâhü anh, Hasan Radıyallâhü anh ve Hüseyin Radıyallâhü anh isimleri yer alır. Yine isimler büyük, dua ve lakaplar ise küçük yazılıdır. Dört halifenin isimlerine Çehar Yar levhaları denilir.

Kapılar: Güvenlik içinde girin buraya

Camilerin içi çoğu zaman ibadet ve namaza teşvik eden ayetlerle ve dua ifadelerini ihtiva eden hadis-i şeriflerle süslüdür. Her ibarenin kendine has bir yeri olmakla birlikte, camiler adeta orada yapılacak ibadetin âdâbını ve kazancını tasvir eden ayetlerle örülüdür. Mesela ibadethanelerin cümle kapısı denilen avlu girişi veya doğrudan giriş kapılarının üzerinde Hicr Sûresi’nin 46. ayeti olan “Güvenle ve esenlik içinde girin buraya” ve İsra Sûresi’nin 80. ayeti olan “Rabb’im! (Gireceğim yere) doğruluk ve esenlik içinde girmemi sağla. (Çıkacağım yerden de) beni doğruluk ve esenlik içinde çıkar. Katından bana yardımcı bir kuvvet ver.” ayetleri yazılmıştır.

Mihraptaki ibareler Mekke’ye yöneltir

Anadolu’daki camilerin pek çoğunun mihrabında Ayete’l-Kürsî yazılıdır. Bu noktadan yola çıkıldığında duvar üzerindeki karmaşık sayılacak yazıları okumak kolaylaşıyor. Mihrabın üzerinde yine kapılardaki gibi iki ayet de yoğunlaşıyor. Osmanlı mihraplarında sıklıkla Âli-İmran Sûresi’nin 37. ayeti olan “Zekeriyya, onun mabetteki bölmesine (mihraba) her girişinde...” ve aynı sûrenin 38-39. ayetleri olan “Mihrapta durup bu duayı ettiği sırada melekler kendisine (Zekeriya’ya) seslenmişti.” ifadeleri yer alır. Bakara 149. ayetinden bir parça olan “Namazda Mescid-i Haram’a doğru dön.” kelamı kutsiyesi de mihraplarımızı süsleyen bir başka ayet-i kerime.

Yüceliğin vasıfları kubbedeki hatlarda

Kubbe telakkisi, İslam mimarisinde imamdan başlayarak en arkadaki son cemaati de içine alacak şekilde yekvücut olma gayesiyle oluşturulmuştur. Cami içindeki manevi soluğun hissedildiği en üst nokta olan kubbeler, bu algıya matuf ayetlerle tezyin edilir. Kubbelerde en fazla Rabb’in sıfatlarını temsil eden ve Kur’an’ı özetleyen âyetler yer alır. En çok da Fatır Sûresi’nin 35 ila 41. âyetlerine rastlanır. Süleymaniye ve Eminönü Yeni Cami kubbelerinde de yer alan âyetlerde yüce Allah (cc) şöyle buyuruyor: “Şurası kesindir ki, gökleri ve yeri –yok olup gitmesinler diye- Allah tutmaktadır. Bir de yok olup gitmeleri kesinleşti mi bunları Allah’tan başka hiç kimse tutamaz. İnanın, O hep halim, bağışlayıcı olmuştur.” Bununla beraber Nûr Sûresi 24-36. ayetleri de gökleri tasvir eden vasıflarıyla bu zirvenin ruhunu yansıtır.

Suyun hakikati şadırvanlar üzerinde yazılı

Eski camilerin ayrılmaz bir parçası olarak haziresinde bulunan kabristan ve cemaatin abdest almasını sağlayan şadırvanlar... Bu iki bölüm de kendi vasıflarınca âyet ve hadislerle tezyin edilmiş ve müminlerin nazarı her defasında Cenab-ı Hakk’ın kutsiyetine çevrilmiş. “Ve canlı olan her şeyi sudan yarattık” mealindeki Enbiya Sûresi 30. âyeti ve “Rableri onlara tertemiz içkiler sunmakta” mealindeki İnsan Sûresi 21. âyetinin yazılı olduğu kitabeler, suyun en geniş mânâdaki hakikatini mümin cemaate sanat yoluyla ikram ediyor. Ve tabii ki ehl-i kubur... Eski camilerin hazirelerinde bir ibretnüma tablo olup her daim ölümü unutmamaları için, “Her nefis ölümü tadacaktır. Sonra bize döndürüleceksiniz.” âyeti de o küçük kabristanların duvarına nakşedilmiştir.

Küçük yardımlar:
1- Öncelikle Kur’an-ı Kerim’den bu sûreleri ezberleyebilmek içinden çıkılmaz gibi görünen yazıları adeta bir bilmeceye çevirecek, âyeti tam olarak çözmenizde büyük fayda sağlayacak.

2- Kubbelerin tam tepesinde yer alan veya camiyi baştan başa çeviren yazılarda ilk hedef besmeleyi bulabilmek.

3- Kur’an-ı Kerim ayetleri şayet ‘istif’ sûretiyle yazılmışsa yazılar kat kat sıralanmıştır ve zaman zaman geriye dönüşler gerekir. Dolayısıyla sağdan sola yazılan Arap alfabesi eğer kesin çizgilerle ayrılmamışsa bir hat üzerinde aşağıdan yukarıya doğru takip edilmelidir.

4- Kâle (de ki), Allah lafzı, Muhammed (sas), illâ, en, fî, alâ, an, inne gibi her levhada mutlaka bulunan isimlere ve bağlayıcı seslere aşina olmak gerekir.

5- Hatların üzerinde yer alan hareke ve küçük harfler metinlerin okunması için birer ufak ipucudur.

6- Üzerinde nokta bulunması gereken harflerin noktası mutlaka bulunmaktadır. Fakat istif sanatı kaidelerince bu noktaların hizası hafiften sağ, sol veya yukarıya doğru yer değiştirebilir. Levhaları kolay çözebilmek için noktalara yoğunlaşıp kalmamak gerekir.

Camilerin mihrabını süsleyen kısa âyetleri ezberleyebilmek mümkün.

Minber kapılarında yazılan Kelime-i Tevhid veya Kelime-i Şehadet ufak bir dikkatle okunabilir.

İslâm yazı sanatının abidevi tarzı kûfî ile oluşturulmuş bir tablo. İsra Sûresi’nin ilk ayeti, harfler kare şeklindeki zemine yerleştirilerek yazılmış.

Süleymaniye Camii’nin girişi. Atalarımız kapıların üzerine yazdıkları âyetlerle oraya her giriş ve çıkışlarda hayır dua edilmesini sağlıyordu.

Haberdeki görseller ve bilgiler için Prof. Dr. Murat Sülün’ün “Sanat Eserlerine Vurulan Kur’an Mührü” kitabından faydalanılmıştır.

Zaman
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın