|
Konu Başlığı: Savaş ve Sorumluluk Gönderen: Ekvan üzerinde 27 Temmuz 2011, 15:52:56 Savaş ve Sorumluluk Müslümanların, müşriklere fiilî müdahalede bulunmalarına ve gerekirse savaşma rina izin verecek ilâhî bir talimatı bekledikleri günlerde vahyolunan ayetler Bakara sûresinin bir grup ayetiydi (2:246-252). Bu ayetlerde, İslâm davetinin emir ve komutasını risâlet sürecinin her aşamasında elinde tutan ilâhî irade, Müslümanlara önemli bir uyarıda bulunuyor ve bu uyarısını ise tarihte yaşanmış bir örnek üzerinden gerçekleştiriyordu. Böylelikle söz konusu uyarı, soyut ve herkesin kolaylıkla anlayamayacağı bir nitelikten, herkesin kolaylıkla anlayabileceği ve her türlü tereddütten uzak bir şekilde sorumluluğunu hissedebileceği bir niteliğe sahip kılınmış oluyordu. Söz konusu ayet grubu, tarihte yaşanmış ve örnek olarak anlatılacak durum sanki Medine'deki Müslümanların gözlerinin önünde o anda gerçekleşiyormuş ve onu bizzat seyrediyorlarmış gibi 'görmedin mi?' [132] sorusuyla başlıyordu. Böylelikle dikkatlerin anlatılan olaya yöneltilmesi, zihinlerin verilecek mesaja yoğunlaştırılması sağlanıyordu. İlk ayette, geçmişteki Müslüman bir topluluğun peygamberlerine sundukları bir istekleri anlatılıyordu: 'Musa'dan sonra İsrail oğullarının önde gelenlerinin ne yaptıklarını görmedin mi? Onlar, peygamberlerine; 'Başımıza bir hükümdar tayin et ki, Allah yolunda savaşalım.'1 dediler.' Bu, Medine'deki Müslümanların son zamanlarda yoğun bir şekilde dile getirdikleri bir isteklerinin aynısının geçmişte dile getirildiğini ifade eden ilâhî bir tanıklıktan başka bir şey değildi. Medine'deki Müslümanlar da, geçmiştekiler gibi, peygamberlerinden savaş izni isteyip duruyorlardı. Özellikle son aylarda, savaşarak müşriklerin zorbalıklarına fiilî karşılık vermeyi arzuladıklarını dile getirip duruyorlardı. Dolayısıyla ilk anda, bu ayetin, Medine'deki Müslümanların isteklerine cevap verdiği düşünülebilirdi, ama öyle değildi. İzin verilmiyor, izin vermek yerine izin verilmesi durumunda sahip olunacak sorumluluğun gereğine göre olu-nup-olunmayacağı soruluyordu. Bu ise kendisinden savaş izni istenen peygamberin sözleriyle ifade ediliyordu: Teki ama savaşmanız emredilir de savaşmaktan kaçınırsanız'.' Bu önemli bir hatırlatmaydı. Üstlenilecek sorumluluğu dile getiren bir uyarıydı. Ancak izin isteyenlerin cevapları hazırdı; aynen Medine'deki Müslüman-lannki gibi: 'Yurdumuzdan çıkarılmış, çocuklarımızdan uzaklaştırılmış olan bizler niçin savaşmayacağız kir Bu sözler, savaşmalarına izin verilmesi durumunda sahip olacakları sorumluluğun gereklerini yerine getireceklerinin teminatını dile getiren bir açıklamaydı. Öyle ya, bu kadar mağdur edilmişliklerine; evlerinden, çocuklarından, mal ve mülklerinden uzaklaştırılmalarına; onurlarıyla alay edilmiş, canlarına kastedilmiş olmasına rağmen niçin savaşmayacaklardı! Böylesi bir durumda savaşılmazdı da hangi'durumda savaşılırdı! Ayet, geçmişteki o Müslüman- savaş isteğini ve savaşın gereğine uyacaklarını dile getiren açıklamalarını ta-en sürecin doğrudan sonuna geçiyor ve geçmişte yaşanan kötü akıbete dikkat çekiyordu: 'Fakat kendilerine savaşmaları emredilince, çok azı hariç büyük çoğunluğu dönüp kaçtılar; savaşa katılmak istemediler.' İşte bu, tamamen duygusal bir atmosferde istenen, sonucu hesaplanmadan arzulanan ve bu şekilde üstlenilen sorumluluğun altında ezilmenin yaşanmış tipik bir örneğiydi. Yaşanan acıların etkisiyle düşmandan uzakta durup savaşmayı istemek kolaydı; ama iş başa düşünce, düşmanla karşı karşıya kalınca üstlenilen sorumluluğu yerine getirmek kolay değildi. O hâlde Medine'deki Müslümanlar peygamberlerinden isteklerini tekrar gözden geçirmeli ve olur ki kendilerine savaş izni verilirse sorumluluklarının ne kadar ağır olduğunu düşünmeliydiler. İzin verilip de, sorumluluklarım yerine getirmezlerse ilâhî katta suçlu konuma düşeceklerini bilmeliydiler. Selefleri olan Müslümanların çoğunluğunun durumuna düşmemeliydiler. Onlar savaşmalarına İzin verilip, kaçınmamaları gereken bir savaş durumuyla karşı karşıya kalınca sorumluluklarının gereğine göre davranmaktan kaçınarak, ilâhî emre uymayarak 'zalimlerden olmuşlardı. Medine'deki Müslümanları eğitme, uyarma görevini en güzel biçimiyle yerine getiren Kur'an, geçmiş zamanlardaki Müslümanların yaşadıkları ve çoğunluğu için kötü sonuçlanan durumu hatırlatan ayeti takiben, bir başka hatırlatmada bulunuyordu. Peygamberlerinden savaş konusunda izin isteyen geçmişteki o Müslümanlardan 'zalim! olmayıp, sorumluluğunun gereğine göre davrananların savaşa çıkınca daha başka imtihanlarla karşılaştıkları hatırlatılıyordu. Bu hatırlatmada, savaşa uzanan sürecin ne gibi daha başka sorumlulukları gerektirdiği, duygu ve düşüncelerin ne tür yanlışlara kayabileceği ifade ediliyordu. Konuya ilişkin ilk hatırlatma, komutan tayin edilecek kişi veya kişilerin kimlikleriyle ilgiliydi. Bu komutan veya komutanların Müslümanlarca düşünülen ve umulan kimseler olmayabileceği bildiriliyordu. Hiç ummadıkları kişilerin yönetiminde savaşa çıkabilecekleri ifade ediliyordu. Bunu geçmişteki örneğinden hareketle dile getiren ayet şöyleydi: 'Peygamber 'Allah, Tâlût'u size hükümdar olarak tayin etti' dediği zaman onlar 'Biz hükümdarlığa ondan daha layık kimseler olduğumuz halde, kendisine servet ve zenginlik konusunda geniş imkânlar verilmemiş birisi nasıl olur da bizim hükümdarımız olur?' dediler. Peygamber dedi ki: 'Allah sizin başınıza onu seçti. O, bilgi ve cüsse bakımından size üstün kılındı. Allah hükümranlığı istediğine verir. Allah'ın mülkü ve kudreti çok geniştir. O her şeyi ilmiyle kuşatan ve her şeyi bilendir.[133] Medine'ye toplanmış bulunan Müslümanlar arasında, itibarı diğerlerine göre daha yüksek kimseler vardı. Mekkeli Müslümanlar için Ebû Bekir, Ömer, Medineli Müslümanlar için ise Sâ'd b. Ubâde, Sâ'd b. Muaz söz konusu kimselerden bazılarıydı. Bu kimseler hâl ve hareketleriyle, kimlik ve kişilikleriyle, sosyoekonomik konumlarıyla İslâm öncesi dönemde sahip oldukları itibarlarını, Müslüman olduktan sonra da olumlu özellikleri nedeniyle devam ettirmişlerdi. Kendileri istemeseler ve hatta karşı çıkıyor olsalar bile, Müslüman halk tarafından herhangi bir Müslüman gibi algılanmıyorlardı. Seçkin bir konumda bulunuyorlardı. Müslümanların bu kimselerin komutası altında savaşa çıkmaları bir probleme neden olmaz, gururlarını zedelemezdi. Ancak diğer bazı Müslümanlar vardı ki, bunlar köle geçmişleri, yoksullukları, fiziksel zayıflıkları nedeniyle halk arasında itibarlı kimseler değillerdi. Bu açıkça dile getirilmese bile durum açıkça böyleydi. Hatta açıkça dile getirildiği zaman da olmuş, Ebü Zerr, bir gün bir şeyden dolayı kızdığı BilâTe 'Siyah kadının oğlu' diyerek deri'renginden, ırkından dolayı hakaret etmişti. Kuşku yok ki, bu değerlendirmeler Islâmî bir temele sahip değildi. Bu nedenle Resulüllah, Ebû Zerr'i 'Sen de hâlâ cahiliye kalıntıları vaf diyerek azarlamış ve durumunu düzeltmesini istemişti.[134] Ve yine bu nedenledir ki, daha sonraları birçok kez şu sözleriyle hatırlatmalarda bulunmuştu: 'Başı kuru üzüm tanesi -gibi bir Habeşli bile idareci olsa ona itaat, edin [135] 'Kim idarecisini beğenmiyor oha bile sabretsin, şunu bilin ki idarecisinin (emirlerin)den bir karış dışarı çıkarsa cahiliye ölümüyle ölür [136] Bir köle bile olsa size idareci tayin edilmişse, Allah'ın kitabına göre sizi yönettikçe ona itaat edin [137] 'Sevse de sevmese de Müslüman bir kimsenin dinleyip itaat etmesi gerekir, ancak isyan emrediîmesi bundan istisnadır. Eğer isyan em-redilirse buna itaat yoktur. [138] Bilâl, Ammar, Zeyd b. Harise ve başta Suffe topluluğu olmak üzere diğerleri Müslüman halkın önemsemediği kimselerdi. Onları birer arkadaş, komşu olarak kabul etmekte problemleri yoktu, ama kendisine saygı duydukları bazı itibarlı kimseler varken, bu kimselerin emir ve komutası altında olmaktan hoşlanmayacak kimselerin bulunduğu da kesindi. Hatta daha da önemlisi, henüz yeni iman etmiş birçok kişi açısından Abdullah b. Ubeyy'in itibarı bile bu köle, yoksul Müslümanlardan daha yüksekti. O hâlde savaş konusunda izin isteyenler bilmeliydiler ki, savaşa izin verilir ve düşmana karşı çıkmaları gerektiği zaman istedikleri kişilerin komutası altında olmayabilirlerdi. Hatta komutan olması düşünülenler birer er, er olması düşünülenler ise tam yetkili birer komutan olabilirlerdi. O halde savaşa izin verilmesi isteklerini dile getirirlerken, Allah ve Resulü tarafından kendilerine komutan tayin edilmiş kişi her kim olursa olsun, onun emri ile sonu ölüm olan yolculuklarına çıkmakta tereddüt etmemeliydiler. Daha savaşa izin verilmediği bir aşamada bunu dikkate almalı ve isteklerini buna göre dile getirmeliydiler. Fakat bu arada şunu da hatırlarında tutmaları gerekiyordu: Eğer Allah ve Resulü birisini Müslümanlara komutan tayin ederse, bu tercih o kişinin bu işi hakkıyla yerine getireceğinden dolayıydı. İlâhî emanetin sorumluluğunu taşıyabilecek birisi olmasmdandı. Yoksa keyfi bir tercih değildi. Müslümanlara, savaşa izin verilmesi durumunda, hiç ummadıkları kişilerin ernri altında savaşabilecekleri hatırlatıldıktan sonra, savaşın zorluklarını hatırlatan bir başka uyarı daha yapıldı. Bu, geçmişteki Müslümanlara komutan tayin edilmiş kişi vesilesiyle yapılan bir uyarı ve hatırlatmaydı: Tâlût ordusuyla yola çıkınca 'Allah sizi şimdi bir nehirle imtihan edecek, onun suyundan içen benden değildir, onu tatmayan bendendir; ondan sadece bir avuç dolusu içen ise affedilmiş olacaktır' dedi. İçlerinden pek azı hariç hepsi sudan doyasıya içtiler.[139] Savaşta üstün olmanın, galibiyeti elde etmenin değişmeyen şartları vardır. Komutanın emrine uymak, verilen sorumluluğun gereğini yerine getirmek, zorluklara direnip kolayca pes etmemek, sıkıntılara katlanıp sabırlı olmak söz konusu şartlardan bazıları ve en önemlileridir. Geçmişteki Müslümanların komutanı olan Talût, askerlerinin tüm bu özelliklere sahip olmasını sağlamak ve bu Özelliklere sahip olmayan ve olamayacakları ayırt etmek için, Allah'ın emri gereği bir imtihana başvurmuştu. Susamış, çölün sıcağında iyice bunalmış askerlerine içinden geçecekleri nehrin suyundan içmemelerini, susuzluğa sabredip, dirençlerini muhafaza etmelerini emretmişti. Fakat, zor şartlarda kolayca gevşeyen, direnip durumunu muhafaza edemeyen, nefsine hakim olamayan kişiler komutanlarının bu İsteğine itaat etmeyip, emre karşı gelerek sudan doyasıya içmişlerdi. Talût bu kimseleri ordusundan çıkarıp uzaklaştırmış; üstelik sayıca çok fazla olmalarına ve onların ordudan uzaklaşmaları ile düşman karşısında sayıca daha da azalmalarına rağmen. Ayette açıklanıyordu ki, peygamber tarafından komutan tayin edilen Talüt'un bu tercihi esasen ilâhî bir talimatın gereğiydi ve bunu askerlerine açıkça ifade etmişti: 'Allah sizi şimdi bir nehirle imtihan, edecek, onun suyundan içen benden değildir...' Bu imtihanın olması gerekiyordu, çünkü korkaklarla, emir dinlemeyen ve disiplini bozanlarla, direnci zayıf kimselerle savaşın kazanılması mümkün değildir. O kimselerin orduda kalması, diğer askerleri de olumsuz etkilemelerinden başka bir şeye neden olmayacaktır. Kur'an canlı örneğini açıklamaya devam ediyordu. Anlatımın bu sahnesinde, komutanlarının emrine uyan az sayıdaki Müslüman kendilerinden sayıca çok fazla olan düşman ordusuyla karşı kar siyaydılar. Bu bir başka imtihandı. Bazıları güçlü ve sayıca çok olan düşman ordusunu görünce 'Bugün Câlût ve ordusunu ..rr-şı koyacak hiç gücümüz yok' diyerek dirençlerini bozup, korkularına yenik düşmüşlerdi. Artık, geride kalmış olanlar bir avuç mücahitti. Her türlü imtihanı başarıyla aşmış, sorumluluklarının bilincinde olan bu mücahitler kendilerinden sayıca çok fazla olan düşman karşısında korkmamışlar ve gerilememişlerdi. Korksa-lar bile bunu durumlarını değiştirmenin vesilesi kılmamışladı. Zira fiziksel açıdan zayıf olduklarının, sayıca bir avuç olduklarının farkındaydılar, ancak bunların hepsinden daha önemli bir başka şeyin de farkındaydılar. Bunu ise açıkça ifade etmişlerdi: 'Sayıca az nice topluluklar, Allah'ın izniyle, kendilerinden çok büyük ordulara galip gelmişlerdir. Zira Allah, güçlüklere karşı sabırlı olanlarla beraberdir.[140] Onlar güçlerinin kaynağının, zaferi elde etmelerinin olmazsa-olmaz Kiünrinde kimseler olarak savaşın hemen öncesinde yegâne sığınaklarına yönelmişlerdi: 'Ey Rabbimiz! Üzerimize sabır yağdır. Bize cesaret ver ki, tutunalım, korkup kaçmayalım. Bu kâfir topluluğa karşı bize yardım et.[141] Tüm bunlar, ısrarlı bir şekilde savaş konusunda izin isteyen, ısrarları nedeniyle Resulûllah'ı bunaltma noktasına gelmiş olan Müslümanlara yönelik bazı önemli uyarı ve hatırlatmalardı. Savaşa izin verilmesi durumunda sürecin nasıl gelişeceğini bildiren, karşılaşılacak zorluklara dikkat çeken açıklamalardı. Ancak aynı zamanda da bir müjdeydi. Eğer Müslümanlar sorumluluklarının gereklerini yerine getirirlerse, sayıca az olmaları, fiziksel açıdan zayıf olmaları zaferi elde etmelerine engel olamayacak, Allah kendilerine zaferi lütfedecekti. Bu da geçmişteki örneğine bağlı olarak şöyle bildiriliyordu: 'Onlar, Allah'ın izniyle düşmanlarını yendiler. Davud, Calût'u öldürdü. Allah ona hükümdarlık ve hikmet verdi; dilediği şeyleri kendisine öğretti. Eğer Allah, insanların bir hışmını diğer bir kısmıyla defetmeseydi, yeryüzü fesada uğrardı. Allah alemlere karşı lütuf sahibidir. Bunlar Allah'ın mesajlarıdır. Ey peygamberi Hakikati ortaya koyan bu mesajları sana iletiyorum. Doğrusu sen bu mesajların emanet edildiği elçilerdensin'.[142] Müslümanlar mesajı almışlardı. Sorumluluklarının hiç de hafif olmayacağını anlamışlardı. Artık istedikleri şeyin neleri gerektirdiğinin farkındaydılar. Ve bu şartlar içerisinde sorumluluklarını üstlenmeye hazır olduklarını gördüler, isteklerini tekrar dile getirdiler. Hicretin 7. ayında vahyolunan bir ayetle istediklerine kavuştular. Ayet şöyleydi: 'Kendileriyle savaşılanlara (mü'minlere.), zulme uğramış olmaları nedeniyle (savaşma) izni verildi. Şüphe yok ki Allah, onlara yardım etmekte mutlaka kadirdir. Onlar, başka değil, sırf 'Rabbimiz Allah'tır' dedikleri için haksız yere yurtlarından çıkarıldılar.[143] [132] Bakara, 2:246 [133] Bakara, 2: 248 [134] Buharı, İman 22, Itk 15, Edeb 44; Müslim, Hibât 40. [135] Buharı, Ezan 54, 56, Ahkâm 4. [136] Buharı, I ...,, 2, Ahkam 4; Müslim, İmâre 55. [137] Müslim, İmâre 33; Ibn Mâce, C'ûıââ 39. [138] Buharı, Ahkam 4; Müslim, İmâre 33; Ibn Mâce, Cihâd 40; Tirmizî, Cihad 29. [139] Bakara, 2: 249 [140] Bakara, 2: 249 [141] Bakara, 2: 250 [142] Bakara, 2:251,252 [143] Hac, 22:39 |