İlmin Adamları

İlmin Adamları

Kur'an, ilmi ve ilim adamını övmüştür; tüm insanlardan ilmin adamları olmalarını istemiştir. 'Bilesin' (ilam) veya 'bilesiniz' (i'lamû) şeklindeki emir kipleri hep bununla ilgilidir. Elbette ki tüm insanlardan istediği ve müminler için olmazsa-olmaz şart olarak ifade ettiği şey 'bilim adamı' olmaları, din konusunda 'uzmanlaşmaları' değil; imanlarını ve hayat tarzlarım ilme dayandırmalarıdır. Şu ayetler ise bunun örneklerinden bazılarıdır:

Bil ki, Allah'tan başka ilâh yoktur. [378] Bilesiniz ki, Allah'ın azabı çetindir. [379] Bilesiniz ki Allah'ın huzuruna toplanacaksınız. [380] Bilesiniz ki Allah çok güçlü ve her şeyi yerli yerince yapandır. [381] Allah, yedi kat göğü ve yerden bir o kadarını yaratandır. Ferman bunlar arasından inip durmaktadır ki, böylece Allah'ın her şeye kadir olduğunu ve her şeyi ilmiyle kuşattığını bilesiniz. [382]

Eğer sen sözü açıktan söylersen bilesin ki, O, gizliyi de, gizlinin gizlisini de bilir. [383]

Kur'an idrak etmeye; düşünüp gerçeği anlamaya, akıl erdirme çabasına ayrıcalıklı bir önem vermiştir. Akıl erdirilmesini/idrak edilmesini emretmiştir. Çünkü daha bilinçli imana sahip olunmasını amaçlamaktadır. İnancın ve hayat tarzının, müşriklerin/kafirlerin yaptıkları gibi zanlarla, sanmalarla değil, bilinçli bir bilgiye dayandırılarak gerçekleştirilmesini istemektedir. Bu nedenle de her fırsatta 'idrak edecek misiniz?'-, 'idrak etmeyecek misiniz?' diye sormuştur. Sorusunu iş olsun diye, amaçsız bir şekilde sormadığı için de, beşerî bilgi imkânlarıyla cevabı verilemeyecek bazı soruların cevabını bizzat kendisi vermiş ve idrakleri açıp, harekete geçirmenin çabasını yürütmüştür:

Ceza gününün ne olduğunu idrak ediyor musun? Bir kez daha (soruyorum): Hesap gününü idrak ediyor musun? (O) hiç kimsenin başka birisine zerre miktarı fayda sağlayamayacağı bir gündür. Çünkü o gün hakimiyet sadece Allah'a aittir. [384]

Siccîn nedir, idrak ediyor musun? O (silinmez bir şekilde) tutulan kayıttır. Vay haline o gün hakikati yalanlayanların.[385] O sarp yokuşun ne olduğunu idrak ediyor musun? O, insanları tutsaklık zincirlerinden kurtarmaktır; kendisi ihtiyaç içindeyken bile başkasının ihtiyaç içinde olduğunu düşünüp bencillik yapmamak, açları doyurmaya çalışmaktır; yakınlığı olan bir yetime veya herhangi bir yakınlık bağı olmayan yabancı yoksula yardım etmektir; iman edenlerden ve birbirlerine sabrı, merhameti tavsiye edenlerden olmaktır. [386]

Kadir gecesinin ne olduğunu idrak ediyor musun? Kadir gecesi bin aydan daha hayırlıdır. O gece melekler, Rabbinin izniyle ilâhî bir ilham taşıyarak bölük bölük inerler; (insanı) her türlü (kötülük)ten emin kılar bu gece; tâ şafak vaktine kadar. [387]

Aniden kopup gelen o şey! Ne dehşet vericidir o aniden kopup gelen şey! idrak ediyor musun aniden kopup gelen o şeyi? (O) insanların şaşkın vaziyette uçuşan pervanelere benzeyeceği gündür. Dağlar yumuşak yün yumakları gibi (dağılırlar, uçuşurlar). O gün tartıda (iyilikleri) ağır basan kişi kendisini mutlu bir hayat içinde bulur. Tartıda (iyilikleri) hafif gelen ise, bir uçurumunun girdabına sürüklenir. İdrak ediyor musun, nedir o (uçurum)? O kızgın bir ateştir.

Kur'an, ilmi, gerçeğe uygun olmak, gerçekle örtüşmek anlamında kullanmıştır, ilmi herhangi bir bilgiden titizlikle ayırmıştır. Bilginin ilim olabilmesi için zandan ayrılmasını sağlayacak sağlıklı ve tutarlı kavrayışı; kuruntu ve yanılgılardan seçilmesini sağlayacak realiteye uygunluğu; taklit ve bilinçsiz bağlılıktan ayrılmasını sağlayacak delile dayanmayı bir şart olarak ifade etmiştir. Davetin muhaliflerinin ilim olarak düşündükleri şeylerin esasen sadece zan, sanı, tahmin olduğunu açıklayan ve gösteren Kur'an, müminlerin ilmin adamları olması gerektiğini çok değişik vesilerle ve sürekli bir şekilde bildirmiş, istemiş ve hatta emretmiştir. Küfür, şirk, cehalet, zan arasında bağlantı kuran ve hepsini aynı anlam alanında buluşturan Kur'an; kendisini, imanı ve ilmi de başka bir anlam alanında buluşturup birleştirmiştir:

(Resulüm!) İşte böylece sana (önceki kitapları tasdik eden) bu Kitab'ı indirdik. Onun için, kendilerine kitap verdiklerimiz ona iman ediyorlar. Şunlardan (Mekkelüerden) da ona iman eden nice kimseler vardır. Âyetlerimizi, ancak kâfirler (inatları yüzünden) bile bile inkâr ederler... Hayır, o (Kur'an), kendilerine ilim verilenlerin sinelerinde (yer eden) apaçık âyetlerdir. Âyetlerimizi, ancak zalimler bile bile inkâr ederler. [388]

Bir de, kendilerine ilim verilenler, onun (Kur'an'm) hakikaten Rabbin tarafından gelmiş bir gerçek olduğunu bilsinler de ona inansınlar, bu sayede kalpleri huzur ve tatmine kavuşsun. Şüphesiz ki Allah, iman edenleri, kesinlikle dosdoğru bir yola yöneltir. [389]

Ve böylece biz onu Arapça bir hüküm (hikmetli bir söz) olarak indirdik. Eğer sana gelen bu ilimden sonra, onların arzularına uyarsan, (işte o zaman) Allah tarafından senin ne bir dostun ne de koruyucun olur. [390]

İlmi beşerî ve ilâhî olmak üzere iki grupta ele alan ve açıklayan Kur'an, duyu organları aracılığıyla elde edilen ilmi beşerî, vahiy ile Allah'tan gelen ilmi ise ilâhî olarak nitelemiştir. Ancak bunları hiçbir şekilde birbirlerinin karşıtı veya çelişiği olarak görmemiş; böylesi bir anlayışa veya yoruma katılmamıştır. Bunların birbirleriyle olan uyumlarına, birbirlerini anlaşılır kılmalarına, birbirlerini tamamlamalarına dikkat çekip, ilâhî ilmi doğru anlayabilmek için beşerî ilmin önemine vurguda bulunmuştur. Bu önemli bir açıklamadır. Çünkü zanna, sanıya, tahmine dayansa da müşriklerin, kafirlerin inançlarını teşkil eden bilgileri de esasen bir 'iman'dır; müminlerinkinin de iman olduğu gibi. Fakat Kur'an bu iki imandan müminlerinkini ilme dayandırırken, diğerini en 'doğru1 haliyle bile sadece bir zan, sanı, tahmin olarak nitelemiştir. Ancak bu ayrımı sadece bir söylem olarak gerçekleştirmemiş, hiçbir şekilde kendisi hakkında 'sebebini sormayın; ben doğruyum, o yanlış' yaklaşımı sergilememiştir. Tespitinin gerekçesini somut nedenlere dayandırmıştır. Şöyle ki, 'iman' sübjektif bir kabuldür. Bu durumda da şu soru büyük bir önem kazanmaktadır: 'Hem müminlerin ve hem de kafirlerin 'imanları sübjektif olduğuna göre, bu İki kesimin imamyla ilgili olarak Kur'an'ın ifade ettiği zan-üim ayrışması sadece bir iddia olarak mı kalacaktır? Eğer bir iddia olarak kalacaksa Kur'an'ın müşriklerin/kafirlerin bilgisi için söylediğini, onların da Kur'an için söylemelerini ne engelleyebilir; iki tespitten gerçek olan nasıl fark edilecek?' işte bu aşamada gerçeğin bilgisi olan vahyin farkı açığa çıkmaktadır. Kur'an açıklıyor ki, vahyin bilgisi olan kendisi iç ve dış 'tabiatın' bilgisiyle uyumludur; onları aşar, ama onlara aykırı değildir. Tabiatın bilgisi de ayettir, aynen kendisinin olduğu gibi. Ve ayetler birbirleriyle çatışmazlar; birbirlerini desteklerler. Bu nedenle Kur'an, doğruluğunun delillerinin bir kısmım dış tabiattan (âfâkî ayetler), bir kısmını ise iç tabiattan (enfüsî ayetler) hareketle sunmuştur.[391] Bu delillerin düşünülmesini, akledilmesini, fıkhedilmesini, tedebbür edilmesini istemiştir:

Şüphesiz göklerde ve yerde inananlar için birçok âyetler vardır. Sizin yaratılışınızda ve (Allah'ın) yeryüzünde yaydığı canlılarda, kesin olarak inanan bir toplum için ibret verici işaretler vardır. Gecenin ve gündüzün değişmesinde, Allah'ın gökten indirmiş olduğu rızıkta (yağmurda) ve ölümünden sonra yeri onunla diriltmesinde, rüzgârları değişik yönlerden estirmesinde, aklını kullanan toplum için dersler vardır. İşte sana gerçek olarak okuduğumuz bunlar Allah'ın âyetleridir. Artık Allah'tan ve O'nun âyetlerinden sonra hangi söze inanacaklar? Vay haline, her yalancı -ve günahkâr kişinin! O, Allah'ın kendisine okunan âyetlerini işitir de sonra büyüklük taslayarak sanki hiç onları duymamış gibi (küfründe/nankörlüğünde) direnir, işte onu acı bir azap ile müjdele!... İnkâr edenlere, 'Âyetlerim size okunmuş, siz de büyüklenip suçlu bir toplum olmuştunuz, değil mi?' denilir. [392]

Üstlerinde kanatlarını aça-kapata uçan kuşları (hiç) görmediler mi? Onları (havada) rahman olan Allah'tan başkası tutmuyor. Şüphesiz O her şeyi görmektedir. [393]

Biz gökleri, yeri ve bunlar arasında bulunanları, oyun ve eğlence olsun diye yaratmadık. Onları sadece gerçek bir sebeple yarattık. Fakat onların çoğu bilmiyorlar. [394]

Kur'an kendisi ile insanlığa sunulan bilgilerin gerçek olduğunu, Allah'ın tabiattaki 'ayetlerini' şahit tutarak ispatlamaktadır. Her ne kadar taraftarları tarafından ilim kabul edilse bile, zanna dayanan bilginin inşa ettiği inançların ve hayat tarzlarının 'iç tabiatın' ve 'dış tabiatın" ilmi ile örtüşmediğini, tabiattaki 'ayetlerin' zanna dayanan bilgileri yanlışladiğım bildirmiş ve örnekleriyle de göstermiştir:

De ki: 'Göklerin ve yerin Rabbi kimdir?' Derler ki: 'Allah'tır.' O halde de ki: 'O'nu bırakıp da kendilerine fayda ya da zarar verme gücüne sahip olmayan dostlar mı edindiniz?' De ki: 'Körle gören bir olur mu hiç? Ya da karanlıklarla aydınlık eşit olur mu?1 Yoksa O'nun yarattığı gibi yaratan ortaklar buldular da bu yaratma onlarca birbirine benzer mi göründü? De ki: 'Allah her şeyi yaratandır. Ve O, birdir, karşı durulamaz güç sahibidir'. [395]

Kendileri yaratıldığı halde hiçbir şeyi yaratamayan varlıkları (Allah'a) ortak mı koşuyorlar? [396]

De ki: 'Allah'ı bırakıp da taptığınız, ortaklarınızı gördünüz mü? Gösterin bana! Onlar yerdeki hangi şeyi yarattılar! Yoksa onların göklerde mi bir ortaklıkları var!' Yahut biz onlara, (bu hususta) bir kitap mı verdik de onlar, o kitaptaki bir delile dayanıyorlar? Hayır! O zalimler birbirlerine, aldatmadan başka bir şey vâdetmiyorlar[397]...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın