Geleneksel Rekabetler Kişisel Husumetler

Geleneksel Rekabetler ve Kişisel Husumetler

Bizler Abdumenaf soyu ile şan ve şeref konusunda yarışıp durduk. Onlar yemek yedirdiler, biz de yedirdik. Onlar çeşitli görevler üstlendiler, biz de üstlendik. Onlar verdi, iyilik etti; biz de verdik, iyilik ettik. Develer üzerinde karşılıklı diz çöküp yarışanlar gibi yarışıp durduk. Şimdi onlar; 'Gökten kendisine vahiy gelen bir peygamberimiz var" diyorlar. Biz bunu nasıl kabul ederiz? Onların bu çıkışlarına nasıl bir karşılık verebiliriz? Vallahi biz O'na asla inanmayacağız; O'nu asla tasdik etmeyeceğiz. Yapabileceğimiz tek şey budur. Abdumenaf soyuna itaat etmemiz olacak şey değil? (Ebû Cehil )

Müşriklerin, özellikle de Mekke'nin müşrik eşrafının, davetin daha ilk günlerinden itibaren Hz. Peygamber'e veya İslâm'a düşmanca tepkiler vermeleri birbirine oranla çok farklı durumlarla veya konularla irtibatlandınlabilir. Söz konusu tepkilerin doğrudan veya dolaylı bir çok gerekçesinden bahsedilebilir. Elbette ki Hz. Peygamberin şahsına yönelik tepkilerle, İslâm'a yönelik tepkilerin gerekçeleri tamamıyla birbirlerinden ayrı değildir. Zira, Resulüllah İslâm davetinden veya risâlet sürecindeki İslâm daveti Resulüllah'm şahsından ayrı değildi. Fakat buna rağmen, bazen islâm'a göre Resulüllah'ın şahsı veya Resulüllah'm şahsına göre İslâm daha öncelikli olmak üzere, müşriklerin düşmanca tutum ve tavırlarının hedefi olabilmiştir. Mekke eşrafının, davetin bir aşamasında, Resulüllah'a 'Biz, seni değil, getirdiğin şeyi reddediyoruz [1] demeleri, bu durumun bir delili ve örneği olarak anlam kazanmaktadır. Hatta şu da kesindir ki, risâlet sürecinin ilk yıllarındaki tepkilerin Öncelikli nedeni çoğu zaman bizzat Resulüllah'm şahsı olmuştur. Mekke eşrafı, geleneksel nitelik kazanmış bazı rekabet ve husumetlerim Mekke toplumunun tarihsel bir problemi olmaktan çıkarıp, Resulüllah'm şahsına yönelik olmak üzere, risâlet sürecindeki düşmanlıklarının temel konusu ve gerekçesi haline getirebilmişlerdir. Mekke toplumunun söz konusu geleneksel rekabet ve husumetleri ile kastedilen şey, Mekke toplumunu teşkil eden boylar ve soylar arasındaki, geçmişi kuşaklar öncesine dayanan bazı problemlerden başkası değildir. Buna ilaveten, bazı kişisel husumetler de, Resulüllah'a yönelik bireysel tepki ve düşmanlıklara kaynaklık yapabilmiştir.

Mekke halkının tamamına yakınını temsil eden Kureyş kabilesi, farklı soya mensup insanlar topluluğunun ortak ismiydi. Kureyş, Resulüllah'm mensubu olduğu ve Resulüliah'tan bir süre önce Abdumenaf ve Abdüddâr boylarına bölünen Kusayy soyu ile Teym, Adiyy, Esed, Zühre, Mahzûm, Sehm, Amîr, Haris, Cumah, Muhârib soylarından oluşuyordu. Mekke'de yaşıyan bu soyların mensupları arasında geleneksel nitelik kazanmış bir husumet ve o husumetten beslenen bir rekabet vardı. Geçmişte birbirleriyle ilişkilerinde açığa çıkan ve arada bir tekrarlanan bazı olaylar, aralarındaki husumet ve rekabetin sebebiydi. Sahip oldukları bu özellik, islâm davetini değerlendirmelerinde de etkili olmuş; gerek Resulüllah'a ve gerekse İslâm'a tepkileri birçok bakımdan söz konusu husumet ve rekabetten kaynaklanmış veya güç almıştır. Bunun nasıl ve niçin olduğunu anlamak için tarihin sayfalarını karıştırmak ve biraz gerilere gitmek gerekiyor.

Resulüllah'm doğumundan yüzyıl kadar önce Mekke'nin yönetimi Huzâalarm elindeydi. Huzâalar, Mekke'nin ve Kabe'nin geleneksel saygınlığına uygun olmayan tutum ve davranışlara sahip kimselerdi. Bu durumdan en çok rahatsız olanlar ise Huzâalara göre Mekke'nin daha eski sakinleri olan Kureyşlilerdi. Kureyş'e mensup soyların büyük çoğunluğu, gördükleri kötü muameleler nedeniyle Mekke'den uzaklaşmışlardı. Fakat tekrar Mekke'ye yerleşmek hepsinin ortak arzusuydu. Bunun gerçekleşmesini sağlamak ise Resulüllah'm büyük dedesi Kusayy b. 'Kitab'a nasip oldu.

Kusayy, Arap yarımadasının farklı bölgelerine dağılmış olan Kureyş'e mensup adamlardan oluşturduğu silahlı birliklerle Huzâalara karşı mücadeleye girişti ve onları Mekke'den attı. Başarılı ve ileri görüşlü bir yönetici olan Kusayy, Mekke'nin ve Kabe'nin bir daha, onların geleneksel saygınlığına değer vermeyen kimselerin eline geçmemesi için, gerekli sosyal ve siyasal tedbirleri aldı. Özellikle bölge dışında yaşayan Kureyşlileri Mekke'de topladı. îmar çalışmaları yaparak, Mekke'yi Kureyşliler için uygun bir yerleşim merkezi haline getirdi. Yaptığı işler nedeniyle de Kureyşliler arasında nesiller boyunca hep saygıyla hatırlanan, toplayıcı/birleştirici manasında olmak üzere 'mücemmî' sıfatıyla anılan birisi oldu.

Kusayy'm Abdüddâr, Abdumenaf, Abduluzza ve Abdukusay isminde dört oğlu vardı. Kusayy yaşlanınca, Mekke'nin yönetimi ve Kabe ile ilgili görevleri büyük oğlu Abdüddâr'a devretti. Kusayy'm hayatta olduğu zamanlarda, bu görev devri ile ilgili herhangi bir ihtilaf açığa çıkmadı. Kardeşler ve çocukları, Kusayy'm kararına saygı gösterip, gereğine itirazsız uydular. Ancak Kusayy'm ölümünden sonra [2] özellikle kardeş çocuklarının işe karışmasıyla, Mekke ve Kabe ile ilgili görevlerin sadece Abdüddâr'm elinde olmasına itiraz sesleri yükselmeye başladı. Kabe ile ilgili görevler itirazın esas konusunu teşkil ediyordu. Zira bunlar Mekke'nin yönetiminden bile önemli görevlerdi. Sahibine diğer topluluklar katında büyük itibar kazandıran görevlerdi. İtiraz daha çok Abdumenaftan ve çocuklarından geldi. Abdüddâr ile Abdumenaf kardeşlerle, bu iki kardeşin çocukları arasında, dostça olmayan tutum ve davranışlar görülmeye başladı. Bu bölünmeyi takiben, Kusayy'm diğer çocukları ve torunları da kendi aralarında bölündüler Bir kısmı babalarının tercihine saygı gösterip Abdüddâr'ı desteklerken; diğer bir kısmı ise kendilerinin de Kusayy'm çocukları olduklarını, Mekke, Kabe ile ilgili işlerde kendilerinin de paylan olması gerektiğini söyleyip, Abdumenafm itirazına destek verdiler. Bölünme sadece Kusayy'm çocukları arasında kalmayıp, diğer soylara da yansıdı. Mahzûm, Sehm, Cumah, Adiyy soyuna mensup olanlar Abdüddâr'ı desteklerken; Esed, Zühre, Haris soyuna mensup olanlar ise Abdumenaf desteklediler. Görüş ayrılıkları gittikçe büyüdü ve Kureyş kabilesi birbirine düşman iki kampa ayrıldı. Bir gün her iki tarafın da erkekleri ayrı yerlerde toplanarak savaş için hazırlıklara başladılar. Tarafların adamları, sonuna kadar birbirlerini destekleyeceklerine ve ölümleri pahasına davalarından vazgeçmeyeceklerine yemin ettiler. Silahlı çatışmanın patlak vermek üzere olduğu bir anda Abdüddâr ve taraftarları, Mekke'yi kana boyayacak bir savaşı önlemek için, Kusayy'm kendilerine verdiği bazı görevlerden vazgeçip, Kabe ile ilgili görevlerden hacılara yemek (rifâde) ve su (sikâye) verme işlerini Abdumenafm çocuklarına devretmeye razı oldular. Abdumenafm çocukları ve taraftarları bu yeni görev dağılımını kabul ettiler. Taraflar bir araya gelip dostluk anlaşması yaptılar. Ancak bu olay, hatırası her zaman canlı kalan bir husumetin de kaynağını teşkil etti. Bu husumet, soylar ve aileler arasında bir üstünlük rekabetine dönüşerek varlığını sürdürmeye başladı. Gerek Abdumenaf ile Abdüddâr'm çocukları arasında, gerekse bunların çevresinde toplanmış aileler arasında ve özellikle de Kusayy b. Kiîab soyu ile Kureyş'in diğer soyları arasında çoğu zaman örtük, bazen de açık bir husumet hep varoldu. Bir sonraki kuşakta, Abdumenafm çocukları arasında gerçekleşen bir başka bölünme ise, aileler arası rekabete yeni bir boyut kazandırdı.

Abdumenaf, kardeşi Abdüddâr'la çekişme ve kavgaları sonrasında elde ettiği görevleri başarıyla yerine getirdi. Mekke toplumu ve putları Mekke'de olan diğer kabileler Abdumenaftan fazlasıyla memnun kaldılar. Abdumenafm itibarı ve gücü her geçen gün arttı. Her ne kadar Mekke'nin idarî yapısıyla ilgili bazı işler Abdüddâr'm çocukları tarafından yürütülüyor olsa bile, Abdumenaf Mekke'nin lideri konumuna erişti.

Abdumenafm Abduşems, Hâşim, Muttalib ve Nevfel isminde dört oğlu vardı. Abdumenaf ölünce yerine oğlu Haşim geçti. Diğer kardeşler, babalarının işlerini devralan Hâşim'e yönelik herhangi bir muhalefette bulunmadılar. Çünkü babalarının tercihi böyleydi. Ancak Abduşems'in çocuklarından Umeyye, amcası ve Ku-reyş'in lideri Haşimle geçinemedi. Mekke ve Kabe ile ilgili görevlerden bazılarına sahip olmak istedi. Ticaretten kazandığı büyük sermayesine güvenerek rifâde görevine talip oldu. Çekişme, bir süre sonra, ilgili görevleri nesepçe daha üstün olanın yerine getirmesi gerektiği iddiasına dönüştü. Anlaşılan o ki zenginliği ve uzak kabilelerle olan ilişkileri nedeniyle Umeyye bu yarıştan galip çıkacağını ummuş ve bu nedenle söz konusu çekişmeyi özellikle gündeme getirmişti. Münafereye [3] karar verildi. Kureyş'in diğer soyları ve aileleri, Abdumenaf in çocukları arasında her an bir kavganın ve hatta savaşın patlak vereceğini, bunun ise Mekke'nin güvenliğini tehlikeye sokacağını hissettikleri için, münafere öncesinde bir şart ileri sürdüler. Münafereyi kaybeden on yıllığına Mekke'yi terk edecekti. Taraflar bu şartı kabul ettiler ve münafere için Usfanlı ünlü kâhin Huzaî hakem olarak seçildi. Hakem, şerefçe üstün olanın Haşim olduğuna karar verdi.

Umeyye iddiayı kaybedince, iddianın şartı gereği Mekke'den ayrılıp on yıllığına Şam'a yerleşti. On yıl sonra Mekke'ye döndüğünde Haşim ölmüş ve Abdülmut-talib Kureyş'in lideri olmuştu. Umeyye, kuzenine muhalefet etti. Amcası Nevfel'in de yardımıyla Abdülmuttalib'in bazı arazilerini gasp etti. Abdülmuttalib ise Medine'de yaşayan Neccar oğullarına mensup dayılarının yardımlarıyla ve Mekke dışındaki diğer bazı kabilelerle yaptığı siyasî anlaşmaların sağladığı imkânlarla, kuzenine karşı direndi. İki taraf arasında, fiilî kavgaya dönüşmeyen bir çekişme hayatlarının sonuna kadar devam etti. İki kuzen arasındaki çekişmeler, çocuklarına geçti. Haşim oğullarının yeni...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın