Fikri Uyanış

Fikri Uyanış

Ey Hatice! Vallahi ben hiçbir zaman Lat ve Uzza'ya ibadet etmeyeceğim. (Muhammed b. Abdullah)

Ukâz panayırı, her yıl olduğu gibi bir kez daha, yarımadanın dört bir yanından ve hatta Habeşistan, Anadolu ve Iran bölgesinden gelen tüccarların, şairlerin, Kabe'yi veya Kabe'deki putunu ziyaret etmek isteyenlerin, dinine taraftar arayan misyonerlerin, aylakların ve daha başka kişisel amaç taşıyanların katılımıyla açılmıştı. Mekke ve çevresi her yıl aynı zamanda olduğu gibi, bir kez daha büyük bir canlılığa kavuşmuştu, insanlar gruplar halinde toplanmışlar ya alışveriş yapıyorlar, ya da şiirini okuyan bir şairi veya inancını açıklavan kimseleri dinliyorlardı. İnsanlara, gidişatlarının yanlış olduğunu, yanlış şekre- inanıp, yanlış bir hayat tarzı takip ettiklerini hatırlatan konuşmacılardan birisinin etrafı oldukça kalabalıktı. Çünkü o yetenekli bir şair, usta bir konuşmacı ve belki de hepsinden önemlisi düşünceleriyle insanların doğrudan kalbine etkide bulunabilen özel birisiydi. Bu seferki konuşması daha çok ölüm üzerineydi; .dinleyicilerine ölümü düşünmelerini, ölümün son olmadığını, ölümün bir doğuş olduğunu, bu doğuşa iyi hazırlanılması gerektiğini hatırlatıyor ve anlatıyordu. Etkileyici bir konuşma olduğu, çevresini saran kalabalığın fazlalığından ve onu can kulağıyla dinlemelerinden belliydi. Esasen onu ilk kez dinlemiyorlardı. O, yakından tanıdıkları birisiydi. O, hayatını, inançları ve hayat tarzları konusunda insanları uyarmaya adamış birisiydi. Küs b. Saide denildi mi neredeyse yarımadadaki herkes onu tanır, herkes kendisine saygı duyardı.

Kûs b. Saide'nin Ukâz panayırında yaptığı konuşmayı dinleyenlerin arasında, bir süredir ticarî faaliyetlerim askıya almış, o zamana kadar gerçekleştirdiği maddî birikimlerini harcayarak hayatını sürdüren ve gittikçe kendisini inanç, varoluş, yaratılış, ölüm gibi konulara daha fazla ilgili bulan Muhammed de vardı. O, bu ünlü hatibin konuşmasını dikkatli bir şekilde dinleyenlerden birisiydi. Çünkü, işittikleri, son zamanlarda zihnini kurcalayan, aklına takılan bazı soruların cevapları olabilecek şeylerle ilgiliydi. Konuşmayı ezberlercesine dikkatle dinledi ve hatta büyük oranda ezberledi. Bu nedenle, Kûs b. Saide'nin konuşması onlarca yıl hafızasında kaldı. Öyle ki, risâleün Medine döneminde Kûs'un mensubu olduğu îyâd boyunun başkanı Carud b. Abdullah İslâm'a girdiği gün Kûs b. Saide'den bahsedince, Resulüllah, Kus'a olan takdirini dile getirdi. Ukâz panayırmdaki konuşmasından bahsetti. O konuşmayı tamamen hatırlayacak birisinin bulunmadığını söyledi. Bunun üzerine, Hz. Ebû Bekir aynı konuşmanın bir dinleyicisi olarak, o konuşmayı hatırladığını belirtti ve Kûs b. Sâide'nin sözlerini tekrarladı.

Araplar putperesttiler, ama putperestliğe mensup olmayan, hatta bu yaygın inancı eleştirip karşısında yer alanlar da vardı. Kûs b. Saide bunlardan birisiydi. Daha da önemlisi bizzat putperestliğin merkezi konumundaki Mekke'de yaşayan bazı kimseler Kûs ile benzer durumdaydılar. Bunların içerisinde Varaka b. Nevfel örneğinde olduğu gibi ya halkın yanlış inancına ve hayat tarzına müdahale etmeden kendi şahıslarında ve ailelerinde kendilerine özgü, putperestlik karşıtı bir inancı sürdürenler veya Zeyd b. Amr örneğinde olduğu gibi bazen putperestliğe açıkça eleştiri yöneltenler de vardı. Zeyd b. Amr bir şiirinde durumunu şöyle dile getirmişti:

İşlerimi yaparken bir Rabbe mi, yoksa bin rabbe mi boyun eğeyim! Lâfı da Uzza'yı da; hepsini terk ettim Kuvvetli ve sabırlı olan böyle yapar.

Bundan böyle ne Uzza'ya ne de onun iki kızma inanıyorum, Ne Amr oğullarının ne de Gunem'in iki putuna giderim. Hübel'i de ziyaret etmem,. Ki o, aklımın ermediği bir çağda bana İlâhtı.[37]

Klasik kaynaklarca Hanif ismiyle anılan ve sayıları konusunda kesin bir bilgiye sahip olmadığımız bu şahısların en önemli özellikleri, putları ve onlarla ilgili bütün inançları reddetmeleri ve toplumlarında geleneksel bir değer olarak bazı unsurları yaşamaya devam eden Hz. ibrahim'in dinine mensup olma gayreti içerisinde bulunmalarıydı. İçlerinde, putperestliğe oranla daha doğru bulduğu Hıristiyanlığa veya Museviliğe girenler veya meyledenler eksik değildi. Ancak Varaka b. h Saide. Zevd b. Amr. Osman b. Huveyris, Ubeydullah b. Cahş, Suveyd b. Amr el-Müstalikî, Vakî b. Selâme b. Zübeyr el-Iyadî, Amr b. Cûndüb el-Cühenî, Ebû Kays Serme b. Ebî Enes, Amir b. ez-Zerb el-Advanî, Allaf b. Şehab et-Temimî, El-Mütelemmis b. Umeyye el-Kinanî, Züheyr b. Ebû Selmâ, Halid b. Sinan b. Gays el-Absî, Abdullah b. Kudaî, Umeyye b. Ebû's-Salt'tan teşekkül eden bu kimselerin çoğu kendilerine has bir tarzda inanmaya ve bu inançlarına göre yaşamaya devam ediyorlardı. Bunların ekseriyeti, o gün kitleler tarafından bilinen, taraftarı olan belirli bir dinin mensupları değillerdi.

Bir rivayete göre; Mekke müşrikleri her yıl tekrarladıkları bir tören gereği Buvâne adlı putlarının etrafında toplanıp kurban keserek ve puta saygı ifade eden davranışlarda bulunarak putperestliklerinin gereğini yerine getirmeye çalışırlarken, dört kişi gizlice bir araya gelerek toplandılar. Bunlar kendi aralarında, kavimlerinin yaptıkları bu davranışlara karşı tepkilerini dile getirdiler ve ortak bir karara vardılar. Zeyd b. Amr, Varaka b. Nevfel, Osman b. Huveyris ve Ubeydullah b. Cahş ismindeki bu dört kişinin toplantılarının sonunda vardıkları karar şöyleydi: "Birbirimize dost olup, birbirimizi koruyalım ve bu durumumuzu da gizli tutalım. Kavmimiz yanlış bir yolda. İbrahim'in dinini terk ettiler ve ona muhalif oldular. Yanlış bir din edindiler. Ne zarar ne dejayda vermeyen bu taşlara ibadet edilmez. Kendimize yeni bir din arayalım. [38] Bunlar hak dini bulmak için uzun yolculuklara çıktılar. Varaka b. Nevfel, Zeyd b. Amr ile birlikte Şam'a gitti. Burada karşılaştıkları bir Yahudi din adamının tavsiyeleri üzerine Varaka Musevî oldu. Fakat Zeyd çekimser kaldı. Daha sonra birlikte Hıristiyan bir din adamıyla görüştüler. Varaka, bu sefer Hıristiyan olmaya karar verdi. Ancak Zeyd yine çekimser kalmayı tercih etti. Varaka, Hıristiyanlık'tan etkilenmiş birisi olarak Mekke'ye döndü. Hayatının sonraki döneminde Tevrat ve İncil'i okuyarak, Musevilik ve Hıristiyanlık konusundaki görüşlerini geliştirdi. Zeyd b. Amr ise ne Hıristiyanlığı ne de Museviliği hak din olarak gördü. Tanıştığı Hıristiyan ve Musevilere 'Sizin dininizle, kavmimin dini arasında önemli bir fark yok. Sizler de Allah'a şirk koşuyorsunuz- Sizin tek farkınız Allah'ın ismini anıyor olmanızdır [39] diyerek, Hıristiyan veya Musevî olmama gerekçesini açıkladı.

Zeyd b. Amr putperestliğe kesinlikle karşıydı. Mevcut dinlerin hepsinin de yanlışlarla dolu olduğunu düşünüyordu. Hak dinin Hz. İbrahim'in bildirdiği din olduğuna inanıyor, ama o dinin bilgilerine ulaşamıyordu. Çaresiz bir şekilde mevcut doğrularıyla yetinmeye karar verdi. Bu arada, düşünce ve sözleriyle putperestleri rahatsız etmekten geri durmadı. Kabe'nin yanında sıklıkla dile getirdiği 'Ey Kureyş! Zeyd'in nefsi kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki, benden başka sizden hiç kimse ibrahim dininde değil [40] sözleriyle, geleneklerinin doğruluğuyla övünen Kureyşlilerin geleneklerini sorguladı; onları eleştirdi. Bu sözleri ve dozajı gittikçe artan eleştirileri problemlere neden olmakta gecikmedi. Mekke dışına sürüldü. O da ihtiyaçlarını karşılayabilmek için Mekke'ye girdiği zamanların dışında.

Mekke yakınındaki bir dağda yaşamayı tercih elti. Daha sonra, gittiği Şam bölgesinde saldırıya uğradı ve öldürüldü.

Osman b. Huveyris, diğer üç arkadaşıyla aralarında geçen hak dini arama konusundaki kararlarından sonra birçok yerleri gezdi. Son olarak İstanbul'a kadar gitti ve İmparatorla görüştü. İmparatorun takdirini kazandı. Kısa sürede imparatorun gözdelerinden birisi oldu. Yüksek bir makama getirildi. Hıristiyan oldu. Sonraki durumu, Hıristiyanlığa girişinde samimiyetten ziyade, kişisel menfaatinin ve bu menfaati elde etme konusundaki hırsının etkin olduğunu gösterir niteliktedir. Hicaz bölgesinin yöneticisi olmayı arzuladı ve bu amaçla Bizans İmparatorunu Hicaz bölgesini işgale teşvik etti. Her ne kadar Osman b. Huveyris'e imparator tarafından sembolik bir taç giydirildiği rivayet olunuyorsa da, İmparator Hicaz'ı işgale kalkışmadı. Osman b. Huveyris bilmediğimiz bir sebepten dolayı zehirlenerek öldürüldü. Bu suikastın Hicaz bölgesi ileri gelenlerince planlanıp gerçekleştirilmiş olması muhtemeldir. Çünkü, onun Bizans İmparatorunu Hicaz'ı işgal etmesi konusundaki teşvikinden haberdar olanlardan Esved b. Esed, onu bu teşvikinden ve Hicaz'ın yöneticisi olma sevdasından vazgeçmesi için sert şekilde ihtar ettiği kaynaklarda yer almaktadır.

Ubeydullah b. Cahş da diğer arkadaşları gibi hak dini bulma arzusuyla birçok yerler gezdi. Aradığı şeyle ilgili olarak birçok kişiyle görüştü. Bu görüşmelerinin sonrasında Hıristiyan olmaya karar verdi. Resulüllah'm İslâm davetine başlamasıyla Müslüman oldu. Mekke müşriklerinin baskı ve zulümleri üzerine gerçekleşen ikinci Habeşistan hicretine katılarak, Ebû Süfyan'm kızı olan eşi Ümm-ü Habibe ile birlikte Habeşistan'a gitti. Halkı Hıristiyan olan Habeşistan'da kaldığı süre içerisinde, tekrar Hıristiyan olmaya karar verdi. Onun bu durumunu Ümm-ü Habibe şöyle anlatmıştır: Bir defasında kocam olan Vbeydullah b. Cahş'ı yüzü kapkara ve kötü bir vaziyette rüyamda görmüştüm. Bu durum beni korkuttu. Onun kötü hir durumla karşı karşıya olduğunu düşündüm. Konuşunca Vaha önce dinleri incelemiştim. Hıristiyanlığı hepsinden iyi bulmuştum. Ancak sonradan Muhammed'in dinine girdim. Fakat şimdi Hıristiyanlığa dönüyorum' dedi. Gördüğüm rüyayı kendisine anlattım. Fakat gidişatını değiştirmedi. Sonra içkiye düştü ve çok geçmeden de öldü? [41] Kocasının bu ol...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın