Sâbiîlik

d- Sâbiîlik

Sâbiîler Kur'an-ı Kerim'de, Araplar tarafından Ehl-i kitap olarak bilinen Yahudiler ve Hristiyanlarla birlikte anılmış, bunlardan (Hz. Peygamber'den öncekiler için) Allah'a ve ahiret gününe inanıp salih amel işleyenler için Rab'leri katında mükâfat bulunduğu, korkularının olmayacağı ve üzüntü çekmeyecekleri bildirilmiş;[30] ayrıca Arapların yaşadığı çevrede bulunan diğer gruplarla birlikte Sâbiîler de zikredilmiş, Allah'ın kıyamet günü bunlarla ilgili hükmünü vereceği belirtilmiştir.[31]

Sâbiîliğin menşei Hz. İsa öncesi dönemde resmi Yahudilik anlayışına karşı çıkan Nasuraizm akımına kadar uzanır. Bu hareket içinde yer alan ilk Sâbiîler daha sonra Hz. Yahya'nın vaftizci cemaati ile ilişki içinde olmuşlar ve Yahya'nın öldürülmesinden sonra Yahudilerin baskısına maruz kalmışlardır. M. I. yüzyılda anavatanları Filistin-Ürdün bölgesinden bu baskılar nedeniyle önce Kuzeydoğu Mezopotamya'da yer alan Musul civarındaki dağlık Medye bölgesine, daha sonra da buradan büyük oranda, muhtemelen m. II. yüzyılda Güney Mezopotamya'ya gelip yerleşmişler, bölgede mabetler inşa etmişlerdir. Araplar bunları Sâbiîler olarak adlandırmışlardır. Bölge VII. yüzyılda Müslümanlar tarafından fethedilmiş ve Sâbiîler Ehl-i Kitap muamelesine tâbi tutulmuşlardır.

Sâbiîler Yüce varlık inancı (hayat kültü), Yaratıcı Güç, gnostik düalizm gibi temel inanç esaslarına sahiptirler. Kutsal metinleri vardır. Kendilerine özgü dua, vaftiz, oruç, kurban kesme, kutsal günler, bayramlar ve kendine has işlevleri olan mabetleri vardır. Sarhoşluk veren alkollü maddelerin içilmesini haram, heykel ve suretlere tapınmayı büyük günah kabul ederler. Sâbiîler dinlerinin Hz. Âdem'le başladığını iddia ederler. Onların literatürüne göre Sâbiîlikte mevcut olan vaftiz, âyin yemekleri ve ibadetlerin protatipleri Âdem'e, yaratıldığında öğretilmiş, uygulaması yaptırılmıştır. Sâbiîler kutsal kitaplarında Hz. Yahya'ya büyük önem verir, onu ışık peygamberi ve gerçek peygamber olarak tavsif ederler. Ahir zaman ve ahiret inancına sahiptirler. Kur'an-ı Kerim'de işaret edilen Sâbiîler bunlar olmalıdır. Bu, ilk dönem İslâm bilginlerinin Sâbiîleri tavsif etmesine uygun düşmektedir. Bu bilginler Sâbiîlerle ilişkili olarak yıldız-gezegen kültünden, ya da putperestlikten bahsetmemektedirler.[32]

Diğer yandan Araplar, kavminin dinini terkedip başka bir dine giren kimseye de Sâbiî derlerdi. Bu ikinci anlamda olmak üzere Mekkeliler Hz. Muhammed (s.a.s.)’e ve ilk Müslümanlara da Sâbiî demişlerdi.

Öte yandan Abbâsîler döneminde yaygınlaşan kanaate göre, özellikle Harran putperestleri Sâbiîler olarak tanımlanmış, onların eski Asur-Babil geleneğinin devamı olarak sürdürdükleri yıldız-gezegen kültüne dayalı putperestliği Sâbiîliğin önemli karakteristiği olarak belirtilmiştir. Halbuki Harran putperestleri, Sâbiîliği geç bir dönemde, muhtemelen Abbâsîler döneminde zimmî statüsünü sürdürebilmek amacıyla almışlardır.

Yıldızlara-gezegenlere tapınma Harran, Yemen ve Irak’ın yukarı kesimlerinde mevcuttu. Güney Arabistan’da ay, güneş ve zühre yıldızından oluşan üçlü tanrılar sistemi mevcuttu. Burada ay, baba tanrı; güneş ana tanrıça ; zühre de oğul tanrı sayılıyordu. Ay tanrının bir adı Almakah, diğer adı da Vedd idi. Almakah için tapınaklar da kurulmuştu. Ay bütün tanrıların en büyüğü kabul edilirdi. Bu üç gök cisminin oluşturduğu tanrılar sisteminin Bâbil kaynaklı olduğu bilinmektedir.

Câhiliye Dönemi Araplarında güneşe tapanlar da vardı. Güneş, güney Araplarında dişi, Tedmürlülerde ise erkek tanrı olarak kabul edilirdi. Meşhur putlardan Lât, Menât ve Uzzâ, güneşi temsil eden tanrılar olarak kabul edilirdi. Güneşin kutsal kabul edilmesi ve tanrı olarak algılanması dolayısıyla, İslâm’dan önce Abdüşems (güneşin kulu) adı yaygın olarak kullanılmaktaydı. Abdüşems adı Sebelilerde olduğu gibi, Kureyş kabilesi arasında da kullanılıyordu. Ay, güneş ve zührenin dışında daha başka yıldızların da kutsal sayıldığı görülmektedir. Lahm, Himyer ve Kureyş kabileleri tarafından şi’râ yıldızı (Sirius) takdis ediliyordu. Kur’ân-ı Kerim’de[33] bu yıldıza işaret edilerek “Doğrusu, şi’râ yıldızının Rabbi O (Allah)’dur” buyrulur. Bu yıldıza ilk tapanın ve bu suretle Kureyş kabilesinin putperestlik anlayışına muhalefet eden kişinin Ebû Kebşe adlı bir Huzâalı olduğu söylenir. Güneşe tapanlar, güneşi temsil eden putun bulunduğu tapınakta güneşin doğuşu, zevâli ve batışı sırasında günde üç vakit dua ederlerdi. Bu üç vakit, güneşe tapanlara muhalefet için İslâm’da kerahet vakti kabul edilmiştir.

31. Hac Sûresi 17

32. Sâbiîler için bk. Şinasi Gündüz, Sâbiîler-Son Gnostikler- Ankara 1999.

33. Necm Sûresi 49.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın