Hz Muhammed zamanında çevre

8- Çevre

Fıtrat ve tabiat üzerinde ısrarla duran, Yaratan ve yaratılan ile uyumlu bir şekilde yaşamayı tavsiye eden Hz. Peygamber'in çevrecilik ile ilgili o kadar güzel tavsiyeleri ve tatbikatı vardır ki, hepsi bugün dünyadaki çevrecilerin çevre meselesinin çözümü için getirdikleri önerilerle benzerlik ve aynîlik arzetmektedir. Hz. Peygamber, doğal çevrenin korunması ve insanın içinde yaşamak zorunda olduğu yakın maddî ve manevî çevresinin nasıl olması gerektiği konusunda bazı faaliyetlerde bulunmuştur.

Hz. Peygamber insanları ağaç dikmeye ve mevcut ağaçları korumaya sevketmiştir. Onun ağaç dikmeye sevkeden, ağacın çevre ile ilgili ve ekonomik değerini gösteren pekçok hadisi vardır.[764] Bazı ağaçlara ve özellikle hurma ağacına özel bir ilgisi olduğu bilinmektedir. Hz. Peygamber, bizzat kendisi ağaçlandırma faaliyetlerinde bulunmuştur. Ormanlar te'sis etmiş, mevcut ormanları korumaya önem vermiştir. Bir defada beş yüz hurma ağacı dikmiştir. Eski bir orman yeri olan Zurayb mevkiini yeniden ormanlaştırmıştır. Bu bölge bu olaydan sonra, orman anlamına gelen "el-Ğâbe" adıyla anılır olmuştur. Belirli bölgeleri özel koruma altına almıştır. Bunlar Harîm (veya Haram) ve Himâ, yani yasak, korunan bölgeler olarak adlandırılmıştır. Buralarda ağaçların kesilmesini, ot yolunmasını, kuş ve diğer hayvanların avlanmasını yasaklamıştır.

Hz. Peygamber'in her zaman ve her fırsatta ağaç dikmeyi tavsiye eden, ağaç dikmenin dünyevî ve uhrevî mükâfâtını dile getiren sözlerinden bazıları şunlardır: "Elinizde bir ağaç fidanı varsa kıyamet kopmaya başlasa bile eğer onu dikecek kadar vaktiniz varsa mutlaka dikin".[765] "Kim ağaç dikiminde bulunursa, onun için ağaçtan hasıl olan ürün miktarınca Allah sevap yazar".[766] "Her kim, boş kuru ve çorak bir yeri ihyâ edecek olursa, bu amelinden dolayı Allah tarafından mükâfatlandırılır. İnsan ve hayvan ondan faydalandıkça orayı ihyâ edene sadaka yazılır".[767] "Müslümanlardan bir kimse ağaç dikerse, o ağaçtan yenen ürün mutlaka onun için sadaka olur. Yine o ağaçtan çalınan meyve de o Müslüman için sadaka olur. Kuşların yediği de sadakadır. Herkesin ondan yiyip eksilttiği ürün de onu diken Müslümanlara ait bir sadakadır."[768] Buhârî, Sahîhinde, ekip dikme ile ilgili hadisleri ayrı bir kitâb halinde derlemiştir.[769]

Hz. Peygamber sit alanları da oluşturmuştur. Medine ve Taif sit alanı korunmuş bölgelerden en önemlileridir. Medine şehri merkez olmak üzere her yönden bugünkü mesafe ölçülerine göre yaklaşık 32 km'lik çevresi koruma altına alınmıştır. Burada ağaçların kesilmesini yasaklamıştır.[770] Taif'te oturan Sakîf kabilesinden bir heyet hicretin dokuzuncu yılında Medine'ye gelip Müslüman olduğunda, Hz. Peygamber onlara uymaları gereken hususları içeren bir yazı verdi. Siyâsî, sosyal ve ekonomik meseleleri içeren bu yazının metninde çevre ile ilgili olarak, onların vadilerinin tümünün koruma altına alındığını, yabani ağaçları kesmenin ve hayvanları öldürmenin yasak olduğunu bildirdi. Hz. Peygamber Vecc Vâdisine Sa'd b. Ebû Vakkas'ı korucu tayin etti.[771] Tay ve Cüreş kabileleri de kendi arazilerinin koruma altına alınmasını Hz. Peygamber'den istemişler, o da onların isteklerini kabul etmiştir. Görüldüğü gibi Hz. Peygamber, ancak günümüzde farkına varılan ve ihtiyacına inanılan milli park, sit alanı ve yeşil alan gibi çevrecilik faaliyetlerini kendi döneminde başlatmıştır. Onun bu faaliyetleri sonucu tabiatın ve yerleşim yerlerinin ekolojik yapıları korunmuştur. Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer de Hz. Peygamber'in tespit ettiği sit alanlarını korumak için gayret sarfetmişledir.

Hz. Peygamber tabiatın bir parçası olan bütün hayvanları severdi. Ancak at, deve, koyun, keçi, kedi ve güvercine özel ilgisi ve merakı vardı.[772] Çeşitli vesilelerle insanların hayvanların hayat hakkına saygı göstermesini açıklamıştır. İşlerinin en yoğun olduğu bir anda bile hayvanların korunması ve bakımı ile ilgilenmiştir. Mekke'nin fethinde ordusuyla birlikte Mekke'ye doğru ilerlerken yol kenarında yavrularını emziren ve onları korumak için havlayan bir köpek görür. Askerlerin köpeğe ve yavrularına herhangi bir zarar vermesini önlemek amacıyla önlem alır. Cuayl b. Sürâka adlı sahâbîye, köpeğin karşısında durmasını emreder.

Huneyn savaşından sonra Ci'râne'de iken, Sürâka b. Mâlik, elindeki emannâme ile kendisine gelir. Havuzlarına kendi develeri için doldurmuş olduğu sulardan, çevrede otlayan yitik develerin de su içtiğini, bunun için kendisine mükâfat olup olmadığını sorar. Hz. Peygamber, her susamış canlıya su vermekte ecir bulunduğunu söyler.[773] Birçok hadisinde hayvanlara iyi muamele edilmesini, şefkatli ve merhametli davranılmasını, eziyet edilmemesini fazla yük yüklenmemesini onların bakımının iyi yapılmasını, aşağılanmamasını ve yaratılışlarına uygun işlerde kullanılmalarını emretmiştir.

Hayvanların yavrularını bile düşünmüştür. Keçi sağan bir adama, yavru için süt artırmasını söylemiştir. Kuş yuvalarının bozulmasını, yumurta ve yavruların alınmasını yasaklamıştır.[774] Sırf zevk ve eğlence maksadıyla yapılan avcılığı hoş görmemiştir.

Hz. Peygamber, geniş, çok odalı, yüksek olmayan, geniş avlulu ve bahçeli evlerin yapılmasını tavsiye etmiştir. Meskenlerin iki kattan fazla olmasına müsade etmemiştir; hatta yüksek inşaatlara müdahele ederek yıktırdığına dair rivayetler vardır. Yolları daraltmayı kınamıştır. Seferde bile çadırların kurulmasına varıncaya dek düzenli olmayı severdi.[775]

[764] İbn Hanbel, VI, 420. 444; Buhârî, III, 66 vd.; ayrıca bk. Zebîdî, VII, 117-189.

[765] İbn Hanbel, III, 184, 191.

[766] İbn Hanbel, V, 415.

[767] Münâvî, VI, 39.

[768] Buhârî, VI, 122.

[769] Buhârî, III, 66-74.

[770] Buhârî, II, 220.

[771] Vâkıdî, III, 973.

[772] Makrîzî, s. 400.

[773] İbn Hişâm, I, 490.

[774] Ebû Dâvud, III, 469.

[775] Kettani, II, 41-42; Hz. Peygamber'in çevre hakkındaki faaliyetleriyle ilgili geniş bilgi için şu araştırmalara bakılabilir: İbrahim Canan, İslam'da Çevre Sağlığı, İstanbul 1986 s. 89; Mehmet Bayraktar, İslam ve Ekoloji, Ankara 1997, s. 49-61; İbrahim Özdemir, Çevre ve Din, Ankara 1997 s. 163-168; 180-184; aynı yazar ve Münir Yükselmiş, Çevre Sorunları ve İslam, Ankara 1997.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın