Sirketler hakkinda olub bir mukaddime ile 4bölüme ayrilmistir

YİRMİ İKİNCİ KİTAB

ŞİRKETLER HAKKINDA OLUB BİR MUKADDİME İLE DÖRT BÖLÜME AYRILMIŞTIR

(MUKADDİME)

Şirketler Hakkinda Olub Bir Mukaddime İle

1 - (Hâli) : Duvar, çit, tahta perde, Cem´i; Hitandır.

2 - (Hacim) : Bir şeyin çevresinde bulunan yer = Saha ki o şeyin hukuku ve merafıki cümlesindendir. Bu yerde sahibinden başkasının tasarruf etmesi haram ve memnu olduğu cihetle buna «Harîm» denilmiştir.

3 - (Hakk-ı mecra) : Bir yerden sulan akıtmak, kehrizi geçirmek salâhiyetidir. Buna «Hakk-ı mesil» de denir.

4 - (Hakk-H mürur) : Bir yoldan, bir yerden gelip gitmek salâhiyetidir.

5 - (Hakk-ı şirb) : Ekin ve hayvan sulamak için su ile intifa etmek nöbetine müstahik olmaktır.

Şirb kelimesi, lügatte hayvan ve cemad için rakid veya carî olan bir sudan hisse manasınadır.

6 - (Kakk-! şefe) : İnsanların ve hayvanların bir sudan ahb içmeğe müstahik olmasıdır. Şefe, lügatte dudak demektir. Burada şefeden maksad, harareti defetmek, taâra pişirmek, temizlik yapmak için kullanılması iktiza eden sudan ibarettir.

7 - (İbza) : Bir kimsenin kân tamamen kendisine aid olmak üzere başkasına sermaye vermesidir. Bu sermayeye «Bizaa» bunu veren kimseye «Müb-zi\ bunu alan şahsa da «Müstehzi´» denilir. Bu halde rihbin tamamı sermaye sahibine aid olur.

Bir şahsa kârın tamamı kendisine aid olmak üzere sermaye vermek suretiyle yapılan bir akd ise bir «Karz» muamelesidir.

8 - (İhya) : îmar demektir ki araziyi hayat-ı namiye sahibi kılmak, yani: Onu ziraate elverişli bir hale getirmektir.

9 - (ArarJ-l mevat) : Danislâmda bir kimsenin mülkü veya vakfı ve bir kasabanın veya karyenin mer´ası veya baltalığı veya mezarlığı olmadığı halde

aksai ümrandan uzak bulunur. Şöyle ki Kasabanın veya kariyenin en kenarındaki hanelerden cehirüssavt olan kimsenin sadası işidilmiyecek kadar uzak olur.

10 - (Kanat) : Yerde su isâle edecek künk ve kârizdir. Cem´i: Kanevat ve kanadır. Süngüye de kanat denir.

11 - (Kısmet) ı Taksim etmek, bir şeyi bölmek demektir. Yani : Müte-addid kimselerin bir şeydeki hisse-i şayialarım bir mikyas ile tâyin ve tahsis etmektir. Mesel: Mekilâttaki hisse-i şayia keyl ile, mezruattaki şayi hisse zira´ ile temyiz ve ifraz edilir.

Kısmetler, kısmet-i ayan, kısmet-i menafi namiyle ikiye ayrılır. Ayan hakkındaki kısmetler de kısmet-i cemi´, kısmet-i tefrik nevilerine ayrılır. Ve bu kısmet-i cemi´ ile tefrikden her biri kısmet-i riza, kısmet-i kaza nevilerine ayrılır.

12 - (Kısmet-i ayan) : Menkûl veya gayrı menkûl ayinlerdeki şayi haklan tâyin ve tahsis etmekten ibarettir.

14 - (Kssprset-i cemi´) : Müşterek ayinlerin kısımlara bölünerek bunların ferdinde şayi olan hisselerin birer kısmında cemi´ edilmiş olmasından ibarettir. Üç kimse arasında müşterek olan otuz koyunu onar onar üçe taksim gibi ki hisseler onar koyunda cem edilmiş olur.

13 - (Kısmet-! menâfi´) : Müşterek îenfaatleri tâyin ve tahsis den ibaret olup kıyemiyyatta carî bulunur. Bu halde ayinleri baki olup kendileriyle intifa mümkün olur. Müşterek bir hanede şeriklerin muayyen vakitlerde mü-navebeten ikamet etmeleri gibi.

15 - : (Kısmet-i tefrik) : Bir müşterek aynin taksim olunub her cüz´ün-de şayi olan hisselerin birer kurunda tâyin edilmesinden ibarettir. Bir arsanın ikiye taksimi gibi. Buna «Eismet-i ferd» de denir.

16 - (Kssrî-,i rıza) : Şeriklerin" kendi rizalariyle yaptıkları kısmettir ki, ya kendi aralarında birriza taksim ederler veya hepsinin birriza müracaatiyle hâkim taksim eyler.

17 - {K(smeî-i kaza) : Şeriklerden basılarının talebi üzerine hâkim tarafından cebren ve hükmen yapılan taksimdir.

18 - (Kelâ) : Ot, saki olmayan ve nabit olunca yerlere serilen nebattır ki, ağaçlara şâmil olmaz. Mantar dahi üt hükmündedir. Deve dikeni denilen otun saki .= sapı, kök ile dallar arasındaki kısmı olup bir derece yerden yükseldiği için fukahaca ot sayılmayıp ağaç sayılmıştır.

19 - (Marre) : Ammeye aid yollardan mürur ve ubur edenlerdir.

20 - (Muftayee) : Menfaatleri taksimde nibaret olup zamanen ve mekâ-nen mühayee nevilerine ayrılır. Meselâ: Müşterek bir hanede bir ay bir seri- " kin, bir ay da diğer şerikin oturması «Zamanen mühayee» dir. Bu hanenin bir kısmında bir şerikin, diğer kısmında da diğer şerikin oturması da mekânen mühayeedir.

21 - (Merafık) : Lügatte mirfek´in cem´i olup dirsek manasınadır. Istı-lahda bir şeyin tetümmatından, müşternelâtından olup kendisine ihtiyaç görülen şeyler demektir. Bir hanenin su yolları gibi.

22 - (Müsennat) : Sinur, su bendi, su harklarının kenarlarıdır. Cem´i : Müsenneyatdir.

23 - (ftflüsâkat) : Bir tarafdan eşcar, diğer tarafdan da terbiye ve İska olmak, hâsıl olan meyva, semere de aralarında bir nisbet dairesinde taksim edilmek üzere yapılan bir nevi şirkettir. Buna «Muamele filesraar» da denir. Yonca gibi, üzüm çubukları gibi bir seneden ziyade yerde kalan nebatat, eş-cardan maduddur.

24 - (Müzârea´) : Bir tarafdan arazi, diğer, taraf dan da amel, yani: Ziraat olup hâsılat aralarında müşaen taksim olunmak üzere yapılan bir nevi şirkettir. Müzârea´ya muhabere, münakale de denir. ´

Müzârea´, zeri´ maddesinden alınmıştır. Zeri´ ise lügatte tohum ekmek manasınadır. Buna «Ziraat» de denir."Tohum ekene «Zarf», tohum ekilecek yere «Mezrea» denilmektedir.

25 -. (Re´süi´maî) : Sermaye, bir ticaret, bir şirket için kullanılan asıl mal

26 - (Rîbh) : Faide, kâr, demektir. Meselâ: Yüz kuruşa alınan bir mal, yüz on kuruşa satılsa bu on kuruş ribh olmuş olur. Cem´i: Erbahdır. îrbah da bir maldan kâr temin etmektir.

27 - (Sayd) : Av, av avlamak = Istıyad, avcılık etmek.

28 - (Şirket) Lügatte ortaklık, ortak olmak manasınadır. îstüahda bir şeyin birden yizade kimselere ihtisası ve o kimselerin o şey ile imtiyazı demektir. Maamafîh şirket tâbiri, böyle bir ihtisasa sebeb olan akd-i şirket yerinde de rnütearefdir.

Şirket sahihlerinden her birine şerik, müşterik ve müşârik denir. Şirketin sermayesi olan mala da mal-i müşterek, mal-i müşterekünfîh´ denilir. Ortaklığa da «îştirâk» tâbir olunur.

Şirketler başlıca §irket-i mülk, şirket-i akd ve girket-i ibahe kısımlarına

ayrılır.

29 - (ŞlrkeH mülk) : Bir malın birden ziyade kimselere esbab-ı temellük-den biriyle muhtes olmasıdır ki, ihtiyarî ve gayrı ihtyarî nevîerine ayrılır. Şöyle ki: İştira, ittihab, kabul.vasiyyet gibi şerklerin fiilleryle sabit olan şirket, bir şirket-î ihtiyariyedir. Tevarüs gibi veya malların birbirinden koîaylik-la*tefrik edilemeyecek surette ihtilâli gibi bir sebeble vücuda gelib şeriklerin ´fiilleriyle, sabit o´mayan şirket de bir şirket-i gayrı ihtiyariyyedir. Bir hanede veya birbirine karışmış olan bir miktar zahirede iki kimsenin hisse sahibi olması gibi ki bunlara şerik, müteşârik, hissedar denilir.

30 - (ŞirkeH akd) : iki veya daha ziyade kimseler arasında bir akd ile, yani: bir icab ve kabuî ile husule gelen şirkettir ki, kazanılacak bir kâr aralarında müşterek olmak üzere yapılır.

Şirket-i akd, şirket-i inan, şirket-i müfaveze kısımlarına ayrılır. Bunlardan her biri de şirketi emval, şirket-i amal ve şirketi vucuh nevilerine mün-kasim olur.

31 - (ŞirkeM tbaha) : Mubah-olan şeyleri, Yani: Muhrez bulunmayan sular, hüdayı nabit otlar ve av hayvanları gibi filasü kimsenin mülkü olmayan şeyleri ahz ve ihraz ile temellük hususunda âmmenin müteşârik olmasından . ibarettir.

32 - (ŞirkeM inan) : Ticaret gibi bir maksadla iki veya daha ziyade kimse tarafından sermaye konularak akd edilen bir şirkettir. Bu şirkette şeriklerin arasında müsavat-ı tamme meşrut bulunmaz. .Meselâ: Birinni sermayesi bin, diğerinin sermayesi beş yüz lira olabilir. ´..

´İnan, zuhur manasınadır, dizgin mânasını da müfittir. Bu şirkete inan denilmesi, ya bazı mallarda şirketin zuhur etmesinden veya bu şirket ´sebebiyle ticaretin dizgini elde edilmiş olmasından dolayıdır.

Şöyle de deniliyor´ ki; Bir hayvana râkib olan, onun dizginini bir eliyle tutar, diğer eliyle de başka amelde bulunabilir. Bu şirkette de şeriklerden her ´ biri, sermayenin bir kısmında inan-ı tasarrufu gerilime havale eder, bazısında etmez. Bu cihetle buna bu ad verilmiştir.

33 - (Şirket-i müfaveze) : Şerikler arasında hem sermayenin miktarı ve hem de ribhden hisseleri mütesavi bir halde buîunub hiç birinin fazla ticarete elverişli,malı bulunmamak üzere akd edilen bir şirkettir. •

İmamı Azarn ile imam Muhammed´e göre bu şirkette şeriklerin tasarrufa-tî da müsavat üzere olmak şarttır. Binaenaleyh şeriklerden birinin ahb satabileceği bir şeyi diğerleri de ahb satabilmelidirler. Bu halde bir müslüman, bir gayrı müslim ile şirketi müfavezede bulunamaz. Çünkü bir gayrı müsiim, şa-rab, hinzir gibi şeyleri alıb satabileceği halde bir müslim ahb satamaz.

îmanı Ebû´Yusuf´a göre-tasarruf atta müsavat §art değildir.

Müfaveze suretiyle şirketi akd edenlere «Müfavizin denir.

Müfaveze lâfzi ya tefvizden müştakdir Müsavat mânasını ifade eder, şerikler, ticaret malîarmm hepsinde birbirine bütün tasarrufati tefviz ettiği cihetle buna bu ad veriSmişir. Ve yahud intişar ve zuhur mânasını müfid olan fevz ve feyezan lâfzından rne´huzdur. Bu şiiket, bütün tasarrufatta zuhur ve intişar üzere -mebni olduğundan bu namı almıştır.. Ve ihtimâl ki böyle bir şirket, feyz ve berekete vesile olacağı cihetle böyle tesmiye edilmiştir.

34 - (Şirket-! «nwâf) : Bir şirkettir ki şerikler, ortaya sermaye olarak bir miktar mal koyub ya birlikde veya ayrı ayrı veya bu ciheti şart etmeksizin alıb satmada bulunurlar, hâsıl oian. kârı da aralarında bir nisbet dahilinde taksim ederler.[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın