Hükmün sartlari,giyabi hükümler

(İKİNCİ BÖLÜM)

HÜKMÜN ŞARTLARINA, GIYABÎ HÜKMLERE VE SAİREYE MÜTEALLİK BAZİ MESELELER HAKKINDADIR.

İÇİNDEKİLER : Hükümlerde vücudu şart olub olmayan şeyler. Gıyabî hükmler. Kitâbül´kazı Ilel´kazıya dair meseleler. Mektûbünileyh olan hâkimin vezalfi Dâvaların hükmden sonra tekrar rü´yet edilib edilmemesi. Bir lahika: Hükmlerin temyizi hakkında. Hâkimin hükmiyle mahkûmünbihin hıll ve hürmet bakımından mahiyyetinin tebeddül edib etmeyeceği. Hâkimlerin azl ve İn´İzâlini İcab edib etmeyen hâller. Bir lahika: Islâmdan millî hâki m iy yet hakkında. Tahkime dair meseleler. [20]

Hükmlerde Vücudu Şart Olub Olmayan Şeyler :

66 - : Hukuk-ı ibada aid hususlarda sebk-i dâva sartdır. Binaenaleyh, nâsın hukukına müteallik bir hususa hükm edilebilmesi için

o hususu bir kimsenin başkasından dâva etmesi lâzımdır. Böyle bir dâva bulunmadıkça hâkimin hükmü sahih olmaz. Hukûkuilâha müteallik dâvalar ise müstesnadır. Onlarda her kimse hasım = Dâvâcı olmaya salihdir. Onların hakkında dâva mevcud bulunmuş sayılacağından hâkim, o hususlarda bilâ dâva hükm verebilir (Dürrimuhtar.) Hudud mebhasine müracaat!.

67 - : Hükm ânında müddeî ile müddeaaleyhin veya vekillerinin huzurları şartdır.

Şöyle ki: îki tarafın bil´muvacehe muhakemelerinden sonra hükm olunacağı vakit hükm meclisinde hazır olmaları lâzımdır.

Fakat müddeaaleyh, dâva edilen hususu ikrar etdikden sonra kablel´hükm meclis-i hükmden gâib olsa hâkim, onun gıyabında ikrarına binaen hükm. edebilir. Bu hükm, bir ianeden, bir hakkın iyfa edilmesine yardımdan îbaretdir.

Kezalik : Müddeî, müddeaaleyhin inkârına mukarin dâvasını bil´muvacehe beyyine ile isbât etdikden sonra daha tezkiye ve hükm vuku bulmadan müddeaaleyh, hükm meclisinden tegayyüb etse hâkim, onun gıyabında beyyı neyi tezkiye ve hükm edebilir.

Fakat hâkim, müddeaaleyh gâib olduğu halde ikâme edilecek beyyineyi büistimâ onunla hükm edemez. Çünkü müddeaaleyhin bu beyyineye ta´n etmesi melhuzdur (Kâidiyye, Tahtavî.)

68 - : Müddeaaleyhin vekili muvacehesinde beyyine ikâme olundukdan sonra müddeaaleyh bizzat meclis-i hükmde hazır olsa hâkim, o beyyine ile müddeaaleyh üzerine hükm edilebilir. Bil´akis, müddeaaleyhin muvacehesinde beyyine ikâme edüdikden sonra vekili meclisde hazır olub müddeaaleyh hazır bulunmazsa hâkim, o beyyine ile vekilin aleyhine hükm edebilir. Bu, imam Ebû Yusuf´un kavlidir. Nâsa erfak olduğundan Mecelle´de bu, kabul edilmişdir. Diğer kavle göre ise bu beyyineler ile hükm edilemez (ReddüT-muhtar.)

69 - : Müddeaaleyh, üzerine beyyine ikâme edüdikden sonra kablel´hükm vefat etse o beyyine ile vârisi aleyhine hükm olunabilir.

Kczalik : Vârislerin hepsine husûmet teveccüh eden bir dâvada vârislerden biri üzerine beyyineikâme edüdikden sonra o vâris, kablel´hükm gâib olsa hâkim, bu beyyine ile diğer vârisler üzerine hükm edebilir.

Keualik : Bir çocuğun naibi üzerine beyyine ikâme edüdikden sonra o çocuk baliğ olsa bu beyyine ile o çocuk aleyhine hükm olunabilir. Müddeî, bey-yineyi iade ile mükellef olmaz (Hâniyye.)

(Şafiî mezhebinde dâva ikâmesi şart olub olmayan hâdiseler:

(1) : Kısas ve hâdd-i kazf gibi ukûbet-i âdemîyi müstelzim hususlarda ve nikâh, ric-at, iylâ, zihar, beyi gibi muamelât hususlarında hâkim huzurunda dâva ikâmesi şartdır. Fakat mücerret mala müteallik hususlarda daima dâva şart değildir. Şöyle ki: Bir kimse, kendisinin müstahik olduğu bir malı başkasının yanında bulsa onu bizzat alabilir, meğer ki bir fitne zuhurundan korksun, o zaman alamaz, keyfiyeti hâkime arz etmesi lâzımgelir.

(2) : Bir medyun, borcunu ikrar etdiği halde mümatalâda bulunub vermek-den kaçınsa veya borcunu inkâr etdiği hâlde aleyhine beyyine mevcud bulunsa dâyin, o medyunun malından bu hakkını büistiklâl ahz edebilir, mahkemeye müracaata herhalde mecbur olmaz. Şöyle ki: Dâyin, alacağının cinsinden medyunun malını bulursa onu alır, cinsinden bulunmazsa başka malından bedelini alır. Çünkü mahkemeye müracaat, me´ûnetden, meşakkatden hâli değildir. Fakat diğer bir kavle göre bu ikinci takdirde keyfiyyeti hâkime reff etmek lâzımdır. Zira bu, mümkündür.

(3) : Hak sahibi, hakkının cinsini ahz edince ona malik olur. Fakat hakkının hilaf-i cinsini veya o cinsinin daha yüksek vasıfda olanım ahz ederse onu başkasına satıb semeninden hakkını istifa eder. Fakat diğer bir kavle göre bu halde onu satmak için hâkime teslim eder. Çünkü kendisini başkasının malında tasarrufa ehil değüdir.

Maamafih ahz edilen mal, matlûbun cinsinden olsun olmasın, kendisini ahz eden şahs aleyhine mazmundur. Bu mal, temellükden veya beyiden evvel telef olsa bedelini zâmin olur, mücerred ahz ile ona malik olmuş olmaz. Esah olan, budur.

(4) : Men´lehülhak, hakkının fevkinde bir şey alamaz. Meğer ki, hakkı mikdan bir şey bulunmasın. Meselâ: Yüz lira alacağı olan kimse, medyunun maundan yüz liralık bir §ey bulamayıb da iki yüz lira kıymetinde bir kılıcını

bulsa bunu alabilir. Bu halde bunu satıb fazla mikdarını sahibine iade etmeden kendi yanında taaddisi olmaksızın telef olsa bu fazla mikdarı zâmin olmaz. Çünkü onu ahz etmekde mazurdur.

(5) : Bir hak sahibi, malını bizzat almaya istihkakı olan hususda o mah almak için başka çare bulunmayınca men´ aleyhilhakkın kapısını kırabüir, duvarını delebilir. Çünkü bir şeye müstahik olan kimse, ona vusule de müstahik olur, fevt olan şeyleri zâmin olmaz - Buna medyun, sebebiyyet vermişdir. -

(6) : Bir müeccel deyn hakkında daha müddeti hülûl etmeden dâva ikâmesi, - esah olan kavle göre - dinlenilmez. Çünkü buna fil´hâl ilzam ve muta-lebe taallûk etmez. Ancak deynin bir kısmı muaccel olursa bu kısmı mutale-be için tamamı hakkında ikâme edilecek bir dâva, dinlenir. Müeccel olan kısım, bu muaccel kısma tâbi olur. Velev ki bu ikinci kısım, cüz´î bir şey olsun (Tunfetül´ muhtaç.)

(Hanbelî´lere göre bir kimse, bir şahsdaki bir hakk~ı mâlîsini hâkim vası-tasiyle ahza kadir olamazsa bu hakkını o şahsın malından bizzat ahz edemez, bu, batinen caiz değildir, yani: Hak saihbine bu hakkı mikdarını hodbehodahz etmesi helâl olmaz. Çünkü bu, bir nıuaveze mesabesindedir. Muaveze ise malikin rizası olmadıkça caiz olmaz. Bir hadis-i şerîfde: «Sana hıyanet edene sen hıyanet etme» buyurulmuşdur.

Kezalik : iki kimseden her birinin zimmetinde diğerinin cinsleri başka başka alacakları bulunsa da bunlardan biri, kendi borcunu inkâr etse diğeri için de kendi borcunu inkâr etmek caiz olmaz. Çünkü bu, borcu borca satmak-dır ki, caiz değildir. Şu kadar var ki, bu borçlar bir cinsden olursa aralarında şeraiM dairesinde takas hâsıl olur. ,

Bir de bir kadın, nafakasını kocasının malından bizzat ahz edebilir. Çünkü H´esûli Ekrem Efendimiz, Hind´e hitaben: «Sana ve çocuğuna maruf veçhile kifayet edecek nafakayı kocan malından ahz et.» diye müsaade buyurmuşlardı (Kegşâfâfürkınâ,) [21]

Gıyabî Hükmlere Dair Meseleler :

70 - : Fukaha-i Hanet´îyyeden bir kısım zevata göre gâib aleyhine hükm sahih değildir. Bu mezhebce meşhur olan da budur. îmam Muhammed´e göre

bu hükm, nafiz olmaz. Fakat müftabih olan, bunun nafiz olmasıdır.

71 - : Hâkim, müddeînin taleb ve istidası üzerine müddeaaleyhi mahkemeye davet eder. Müddeaaleyh, meşru bir mazereti olmadığı halde mahkemeye geimekden, vekil de göndermekden kaçınırsa mahkemeye cebren ihzar edilir.

72 - : Müddeaaleyh mahkemeye geimekden ve vekil göndermekden imtina eder de celb ve ihzarı kabil bulunmazsa hâkim, müddeînin talebiyle mahkemeye mahsus olan davetiye varakasını ayrı ayrı günlerde üç defa kendisine göndererek mahkemeye davet eder ve gelmediği suretde ona bir vekil nasb ile müddeînin dâva ve beyyinesini dinleyeceğini kendisine tefhim eyler.

73 - : Yukarıdaki veçhile tefhime rağmen müddeaaleyh yine mahkemeye gelmez, vekil de gondermezse hâkim, onun hukukini muhafaza edecek bir kimseyi onun namına vekil nasb eder. Bu vekil muvacehesinde müddeînin dâva ve beyyinesini dinleyerek sıhhate rnukarin olduğu tebeyyün eder ise mukte-zasiyle hükm eyler. Ve bu hükm-i gıyabî, müddeaaleyhe tebliğ edilir, onun namına nasb edilen bu vekile de «Vekil-i musahhar» adı verilmişdir.

74 - : Müddeaaleyh, aleyhine gıyaben hükm olundukdan sonra mahkemeye hazır olub da müddeînin dâvasını defe salih bir dâvaya teşebbüs ederse dinlenir. İcabı veçhile dâva, fasl ve hâllolunur. Fakat müddeaaleyh, dâvayı defe teşebbüs etmediği veya edib de def e salih olmadığı takdirde evvelce verilmiş olan hükm-i gıyabî, infaz ve icra kılınır (Mecelle, Tenkih-i Hâmîdî, Reddimuhtar.)

(Mâİikî´lere göre hükm-î gıyabî :

(1) Hâkim, gâib olan müddeaaleyh üzerine hükm edebilir. Şöyle ki: Bir hasmın gaybubeti, ya karib veya baid veya mütevassıt olur. Baid olan, Medi-tıe-i Münevvere´ye nazaran akrikıyye gibi ki, bu halde gâib aleyhine her hu-susda hükm edilebilir. Müddeabîh, gerek deyn, gerek ayrı ve gerek hayvan veya akar olsun. Şu kadar var ki, bu halde müddeîye bir yemin tevcih edilir. Müddeî, «Müddeaaleyhin kendisini ibra etmemiş olduğuna ve başkası üzerine havale etmedizine ve bunu iktizaya başkasını t...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın