Mefkudlara dair

YİRMİ ÜÇÜNCÜ KİTAB

Meflnıdlara, lakttlere, lukatalara müteallik mesaili muhtevi olnb bir mukaddime ile üç bölüme avrılmışdrr. [99]

MUKADDİME

Mefkuda, Lakite Ve Lukataya Müteallik Istılahlar

1 - (Mefkud) : Mekânı, hayat ve mematı bilinmeyen gaib kimsedir. Buna «Gavbet-i münkatıa ile gaib» namı da verilir. Böyle bir kimseye hem beldesinden aynlıb tagayyüb etmiş olması, hem de alâkadarlar tarafından araştırılması münasebetiyle «Mefkud» denilmiştir. Çünkü mefkud, fa-kid tâbirleri lügat itibariyle gaib etmek, madûm olmak ve araştırmak mânalarını ifade eder. «Fakd» lâfzından müştakdirler.

2 - (Fıkdan) : Fukûd kelimeleri de fakd gibi gaib etme, gaib olma, bâdelvücud madûm olmak mânalarını ifade eder, mukabilleri: Vücud, vicdandır.

3 - (İfkad) : Bir şeyi gaib ettirmek manasınadır. Gaib olan bir şeyi araştırmaya da «îftikad, tefekkud» denilir.

4 - (Lakıt) : Lügatte melkut mânasına olarak mutlaka yerden kaldırılmış şey demektir. Bilâhare menbuz veled, yani: Atılmış çocuk mânasında istimali şayi olmuştur. Çünkü yere atılan şeyler, adete nazaran yerden kaldırılır. Himayeye lâyik bir şey ise himaye edilir. Bir yere atılan çocuk da oradan kaldırılacağı cihetle kendisine - meali hali itibariyle - lakit namı verilmiştir. Bir şeye âkibetine göre ad verilmesi lügatte şâyidir. Yaş üzüme hamr, ölecek bir halde bulunan bir zihayata meyyit ismi verilmesi gibi. Lakit ıstılahta: Ehli tarafından bir yere atılmış diri veya ölü çocuk demektir.

5 - (tltikat) : Bir çocuğu atılmış olduğu yerden alıb kaldırmak dır Onu alıb kaldırana «Mültekit, lâkit» denilir.

6 - (Menbuz) : Bazı zevata göre hemen doğmasını müteakib bir yere atılmış bulunan çocukdur. Lakit ise böyle değildir. Lakit, kendi mesa-lihini, meselâ: Yiyip içmesini bizzat idareden âciz bir halde olarak bulunan herhangi erkek veya kız çocuğudur.

7 - (Lukata) : Lügatte alıb kaldırmak mânasına olan lakit lâfzından mehuzdur. Gaib olmuy, düşürülmüş bir mala da - hasbel´âde ahniD saklanıldığı cihetle - lukata namı verilmişdir.

Lukata tâbiri, aza da çoğa da şâmil bir ismi cemidir. Lâfzan cem´i: «LukataUdır.

Lukata, «Canlı ve cansız iytifc mal», «Maliki bilinmeyen sâkit mal» veya «Yolunu şaşırmış hayvan», «Ziyaa maruz herhanvi masum bir mal» diye tarif olunmuşdur. Bunlar binnetice müttehiddirler.

Lukatayı kaldıran kimseye: Lâkit, mültekit denildiği gibi bu yoldaki harekete de iltikat denir. Bu cihetle lukatayı: «Zayi olan bir şeyi temellük için değil, sahibi namına hıfz için alıb kaldırmaktır» diye de tarif etmişlerdir. Bu, ayni zamanda iltikatm da tarifidir.

8 - (Dal) : Yolunu şaşırmış insan demektir. Gaib olmuş, yerinden uzak düşmüş itik hayvana da bilhassa «Dalle» namı verilir. [100]

(BİRİNCİ BÖLÜM)

MEFKUDLARA DAİR MESAİLİ MUHTEVİDİR

İÇİNDEKİLER : Mefkudun mahiyeti, vaziyeti hukukiyyesi, hâkimin mefkud üzerinde velayeti ve hakkında bazı tasarrüfleri. Mefkud için kay-yim nasb edilmesi, ve kayyimin yapıp yapamayacağı işler, Mefkudun malından kimlere nafaka verilebileceği. Mefkudun vefatına hükm edilmesi ve bu hükmün netayici hukukiyyesi. Bir mülâhaza. [101]

Mefkudun Mahiyeti Ve Hukukî Vaziyeti :

9 - : Mefkud, ikametgâha ve hayatta olub olmadığı bilinmeyen ga-ib kimsedir. Berhayat olub olmadıtına dair haber alınan bir gaibe ise mefkud namı verilmez. Maamafih gaib ile mefkud arasında ahkâm itibariyle de fark vardır. Meselâ: Hâkim, gaibin emvalinde tasarruf ve gaib namına kayy;m tâyin edemez. Mefkud ise bunun hilâfmadır.

Velhâsıl: Beldesinden tegayyüb edib de nerede olduğu, yaşayıb ya-şamâdığı bilinmeyen herhangi bîr şahs, mefkud olduğu gibi esir olarak danharbe götürülüb sağ olub olmadığına dair haber alınamayan kimse de mefkud hükmündedir.

10 - : Bir mefkud ´.endi nefsi hakkında -diri, başkaları hakkında ise Ölü sayılır. Ea?ka bir tâbir ile mefkud, kendisine muzir olan ahkâm husu-srnda berhayat sayılu . Bunlar, mevtinin sübutuna mütevakkıf bulunan hükümlerdir. Malının mirasa konulması gibi. Bilâkis kendisine faideli, başkasına muzir olan ahk^m hususunda ise ölü sayılır. Bunlar da hayatının sübutuna tevakkuf eden hükmlerdir. Başkasına vâris olmak gibi. Çünkü mefkudun hayatı bir hücceti dâfia olan istishab tarikile sabittir, yani: Mefkudun hayatı evvelce sabit olduğundan bunun zevaline bir delil bulunmadıkça bekasiyle hükm olunur.

Binaenaleyh mefkud,- bu veçhile berhayat sayıldığından başkaları onun aleyhine olarak bazı hukuka nail olamazlar.

Fakat istishab, bir hücceti müsbite olmadığı, yani: Evvelce sabit ol-nayan bir şeyin sübutu için bir delil teşkil etmediği cihetle de mefkud, bu asîe istinaden başkaları aleyhine olarak tevarüs gibi bir takım haklara kail olamaz.

Filhakika mefkudun berhayat addedilmesi, evvelce hayatı sabit bilâhare vefat edip etmediğinin meşkûk bir halde bulunmasından ileri gelmektedir. Bu cihetle mefkudun tahtı temellük ve tasarrufunda bulunan emvali ve sair bir kısım şahsî hakları kendisinin hakikaten veya hükmen vefatı tarihine kadar siyanet altında bulunur.

Fakat böyle zarureten sabit olan şeylerin kendi mikdarlarınca takdir olunması da hikmet ve maslahat icabatındandır. Binaenaleyh bu husus-da tatbik sahasını tevsi etmek, mefkudu kemafissabık kat´î surette berhayat sayarak kendisinin sabık haklarından başka yeniden bir takım haklara da nailiyetini kabul etmek doğru olamaz.

Mahaza «Beka ihtidadan esheldir», «Bekaerc tecviz edilen bir takım şeyler ibtidaen tecviz edilemez» tarzındaki kavaidi külliyyeye nazaran mefkudun kendi emvali üzerindeki sabık haklarının bekasını kabul etmek icab ederse de kendisinin mefkudiyeti halinde tevarüs gibi bir tarik ile başkasının zararına olarak yeniden bir takım haklara nailiyeti kabul edilemez.

Şu da malûmdur ki, irse istihkak, kat´î bir sebebe istinad eder. O -da vâris olacak şahsın kat´î surette berhayat bulunmasiyle kabil olur. Mefkudun ise hayatı kati surette malum olmadığı cihetle mefkudiyyetinden sonra vefat eden kimselere vâris olması tecviz edilemez.

Maamafih mefkudun tevarüsü tecviz edildiği takdirde bir çok kerre irs muameleleri, teşevvüşleri mucib olur, daha yakın vârislerin haklarının ziyama sebebiyyet verir, hakikati ketm suretiyle bazı tezvirat ikaına müeddi olabilir. Şöyle ki:

Evvelâ: Hükm zamanına kadar mefkudun ne tarihden itibaren vefat etmiş addolunacağı kat´î surette kesdirilemeyeceğinden o zamana kadar mefkud hakkında birhayat nazariyyesi bizzarure kabuî edileceği cihetle bu müddet zarfında vefat edecek bazı kimselerin terekesinden mefkuda bir hisse ifraz edilebilecektir. Halbuki müehharen zuhur eden bir beyyineye binaen mayize ircaı hükm ile mefkudun daha evvel vefat etmiş olması tahtı hükme alınabileceği ihtimâl dairesindedir. Bu halde mefkudun hisse-i irsiyyeye müstahik olmadığı tezahür ederek bu suretle hakikaten vâris olacak kimseierin izrarı cihetine gidilmiş olduğu tahakkuk eder, buna meydan vermek ise elbetöe tasvibe şayan olamaz.

Saniyen: Mefkudun vefatına hükm tarihine kadar başkalarına tevarüs etmesi tecviz edildiği takdirde devamı hayatı meşkûk olan bir kimse, hayatı kat´iyyen malûm olan sair´vereseye, müzahim olacakttr. Böyle bir muamelenin muvafık görülemeyeceği ise bedihîdir.

Salisen : Mefkudun tevarüsü kabul edildiği takdirde çok kerre bir müteveffanın terekesine kendi akrabasından olmayan veya karabetleri kendisine binnisbe yakin bulunmayan eşhasın mefkud vasıtasiyle tevarüs etme-

leri ıcao eaer ki, bu aa naKKaniyyete muvafık görülemez.

Rabian : Mefkudun daha evvel vefat etmiş olduğuna efradı ailesi veya sair akribası herhangi bir suretle muttali oldukları halde mücerret başkasından mirasa nail olmasını temin maksadiyle bunu ketm edebilirler. Bu, her zaman ihtimâl dahilindedir. Bu yüzden vârislerin mütezarrır olacakları ise aşikârdır.

Velhâsıl: Mefkudun başkalarına tevarüs etmesi adalete mukarin olamaz. Bu bususda asıl yapılacak muamele, mefkudun vâris olabileceği kimselerden birinin vefatı halinde mefkut namına - hayatta bulunduğu takdirde - isabet edecek hissenin ihtiyaten tevkif edilmesidir. Bu hususda mezâhibi selâse fukahası müttefikdirler. Hanbelî mezhebinde de asıl olan budur.

(Mahaza Hanbeîî mezhebine mensub bazı fukahaca mefkudun tevarüs hakkına malikiyyeti kabul edilmiş-dir. Bu hususa dair aşağıda bazı tafsilât görülecektir.)

11 - : Mefkudun kendi nefsi hakkında berhayat sayılması esasına aşağıdaki gibi meseleler teferru eder:

12 - : Mefkudun vefatına hükm edilmedikçe malları vârisleri arasında taksim edilemez. Çünkü verese, müverrislerinin emvaline vefatından sonra müstahak olurlar. Mefkudun ise vefatı malûm değildir. Şu kadar var ki vârisler, ellerinde bir miktar menkûl emval bulunduğu halde mefkudun vefatını iddia etseler hâkim, yalnız bu emvali aralarında taksim edebilir. Çünkü veresenin sözü, ellerinde bulunan bu mallar hakkında muteberdir.

Kezalik vârisler, mefkudun vefatını bilikrar ona aid bir deyinden veya bir vediadan hisselerini almak isteyib de borçlu ile müstevda da mefkudun vefatını itiraf etseler hâkim, bunları da verese beyninde taksim edebilir.

Mahaza bundan akaret müstesnadir. Akar böyle ikrar ile taksim olunamaz.

13 - : Mefkudun evvelce yapmış olduğu akdi kare, mefkudiyetile münfesih olmaz. Çünkü icare mucir ile müstecirden birinin vefatiyle münfesih olur, mefkud ise berhayat s ayılmak da dır.

14 - : Mefkudun medyunu zimmetinde, mûdei veya müzaribi elinde bulunan mallarını beytül´mâl emini hıfz için alamaz, velevki mefkuda vâris olacak bir kimse bulunmas...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın