Hizane

ÎKÎNCİ BÖLÜM

HIZANE HAKKINDADIR

İçindekiler : Hızanenin mahîyyetî ve kıymet ve ehemmiyeti. Ebeveynin ilk vazifeleri. Htzaneye kimlerin müstahik oldukları. Rabbül-hızanenin evsaf ve şeraiti. Hızane müddeti. Hızanenin mekânı. Hızane için ücretin lüzum ve ademi lüzumu. Hızane ve çocuk hakkındaki ihtilâflar, dâvalar. [57]

Hızanenin Mahiyyeti Ve Kîymet Ve Ehemmiyeti :

100 - : Hızane kelimesi, îûgatde cenb yan mânâsına olan «hızn» lâfzından alınmıştır. Bir kimsenin meûnetini, terbiyesini deruh-de etmek, bir şeyi kucaklamak, bir şeyi bir şeye zam ve ilâve eylemek mânâlarını ifade eder. Bu münasebetle bir Validenin veya ekribadan herhangi bir kadının veya erkeğin bir çocuğu himayesi altına alarak hıfz ve terbiye etmesine de hızane adı verilmişdir.

islâm hukul´.unda hızane - ıstılah kısmında da yazıldığı üzere - çocukları veya çocuk hükmünde olan mecnun, matuh gibi âcizleri salahiyetli olan kimselerin hıfz ve terbiye etmeleri, onların yiyeceklerine ve içeceklerine bakmaları, nezafetlerini, istir ah atlerini temine çalışmaları, kendilerim muzir şeylerden korumaları demekdir.

101 - : Malûmdur ki, çocuklar büyük bir aciz içinde dünyaya gelirler. O hükümdeki şahıslar da büyük bir aciz içinde yaşarlar. Bunlar senelerce bakılmaya muhtacdırlar. Bunları himaye ve siyanet etmek beşeriyetin hayatî, fıtrî, dinî bir vazifesidir. Bahusus çocukların güzel bakılmaları, güzel terbiye edilmeleri, insaniyyete lâyık âdab ve fe-zail ile muttasıf bir hale getirilmeleri büyük bir vecîbedir. İşte bu cihetle hızanenin büyük bir kıymet ve ehemmiyeti vardır. Hızane müessesesini güzelce temin ve idame etmek, medenî bir cemiyet için pek mühim, pek f aideli bir gayedir.

Binaenaleyh islâm hukukunda bu hususa dair pek mühim esaslar vardır. Ezcümle ana ile babanın mütekabil vazifeleri, hakları tayin edil miş, her iki tarafın biri birini mutazarrır etmeksizin çocuklarının nesv-ü nemasına, terbiyesine nasıl çalışmakla mükellef oldukları hem ahlâk, hem de hukuk bakımından tesbit olunmuşdur. [58]

Ebeveynin Îlk Vazifeler! :

102 - : Bir baba, çocuğunu muayyen bir müddet için hazına adı

nı alan bir mürebbiyeye tevdi etmekle mükellefdir. Bu müddet içinde çocuğun nafakasını, süt ana ücretini ve bazı hallerde hazine ücretini vermesi icab eder.

103 - : Bir baba, hızanesi kendisine teveccüh eden çocuğunu yanına alıb, beslemekle terbiyesini temine çalışmakla mükellefdir. Bu halde kendisi de çocuğu sabık hazinesinden cebren almaya müstahik olur.

104 - : Bir baba, kazanç çağına ayak basan erkek çocuğunu bir yan´ate, bir ticarete veya ücretli bir hizmete tevdi ve kazancından nafakasına sarf edebilir. Baba, mübzir olursa çocuğun kazancı bir yedi emine tevdi olunur. Nitekim sair emval ve emlâki hakkında da hüküm böyledir.

105 - : Bir ana, bir mani yok ise, çocuğunu hızanesi altına alarak beslemekle diyaneten mükellefdir, fakat hükmen mükellef değildir. Meğer ki kendisinden başka çocuğa bakabilecek kimse bulunmasın. Nitekim sair hazineler için de hızane, mecburî bir vazife, değildir. Bunlar çocuğu yanlarına alıb terbiye etmekden kaçınırlarsa, cebr olunmazlar. Fakat çocuğun hazinesi, teayyün ederse, yani çocuğun bir hazmeden başka hazinesi olacak kimse bulunmazsa veya onun aşağısmdaki hâzineler de hızaneyi kabul etmezlerse o zaman, o muayyen hâzine, hızaneyi kabule mecbur olur. Meğer ki yabancı bir şahıs ile evli olmak bir mania bulunsun.

106 - : Bir ana, çocuğuna süd vermeğe icbar edilemez. Çünkü bundan mutazarrır, zaafa duçar olabilir. Bununla beraber validelerin çocuklarına süt vermeleri lüzumu, müftabih bulunmuşdur. Bu, mürüvvet ve diyanet muktezasidır. Zevç ile zevce, nikâha aid maslahatları müştereken deruhde etmelidirler ki, nikâhdan maksud olan faideîer tahakkuk etsin. Reza´ da bu Maslahatlar cümlesindendir. Şu kadar var ki, bundan imtina etdikleri takdirde cebr olunamazlar. Meğer ki başka süt verecek bir kadın bulunmasın.

107 - : Bir çocuğun anasiyle babası arasında zevciyyet kaim oldukça anası, vereceği süt mukabilinde ücrete müstahik olmaz. Çünkü dinayeten mükellef olduğu bir vazifeyi yapmış olur. Çocuğun siyanet edilmesi ise kendisinin de menfaati ıcablarmdandır.

Valide, ric´iyyen mu´tedde olduğu takdirde de hüküm böyledir. Fakat bainen mu´tedde olduğu suretde iki kavi vardır. Birine nazaran yine ücrete müstahik olmaz. Çünkü mu´tedde bulundukça iddet nafakası alacağından artık bu nafaka ile ücreti reza, cem edilemez. Diğer kavle nazaran alabilir. Zira beynunet ile zevciyyet zail olmuşdur.

108 - : Bir çocuğun anasiyle babası arasmda iddetin hitamiyle müfarekat tekarrür edince anası ücreti rezaa müstahik olur. Fakat çocuğun babası, ücretsiz veya daha az bir ücretle süt ana bulduğu takdirde çocuğun validesine reza ücreti vermesi lâzım gelmez, babası fazla ücret vermekle izrar edilemez. Şu kadar var ki, tedarük edeceği mürzia, çocuğa anasının yanında süt verir, onu anasından ayıramaz. Bedayi, Dürri Muhtar.

« (Malikî ve Şafiî fukahası diyorlar ki : bir baba için çocuğunun tedibine bakmak, çocuğunu mektebe veya bir san´ate teslim etmek bir vecîbedir. Mevkii´ yüksek olan bir baba, çocuğunu her halde mektebe verir; âdî sanatlere vererek mutazarrır edemez.

Şafiî fuRahasından Mâverdînin ifadesine nazaran şerif, içtimaî mevkii yüksek olan bir baba, çocuğunu âdî bir sanate verib mutazarrır edemez. Çünkü çocuğun hakma riayet etmesi lâzımdır. Bu hususları çocuğun validesine havale edemez. Zira kadınlar bu gibi şeyleri teminden âcizdirler. Tuhfetül´inuhtac.)

(Malikîlere göre bir kadın, şerife ise, yani : yüksek bir aileye men-sub olub kendi işlerini bizzat kendisi görmez, hizmetçi kullanır takımdan ise, çocuğuna süt vermeğe cebr edilemez. Böyle bir hareket, âdete muha lifdir. Fakat kadın, aşağı tabakadan ise cebr edilebilir. Bedayi.)

(İmam Şafiî ile imam Ahmede göre bir kimse, çocuğunu dilediği bir süt anaya verebilir. Meğer ki validesi, bizzat süt vermek istesin. O halde başkasından eîıak olur. Velev ki bir ecri misi talebinde bulunsun ve aralarında zevciyyet gerek kaim olsun ve gerek mutallâka bulunsun ve gerek şerife bulunsun ve gerek bulunmasın.

Şaifî fukahasına göre bir kimse, kendi zevcesini çocuğuna süt vermek için isticar edemez. Çünkü zevcenin menafii kendisine aiddir. Bu menafiin bir kısmı hakkında onu isticar etmesi caiz değildir.. El-

muğni.)

(Hanbelîlere göre bir mutallâka, çocuğuna bir ecri misi mukabilinde süt vermek istediği halde zevci mutallıkı, çocuğu başka süt anaya teslim etmek isteyince bakılır : Eğer bir ecri misi ile veya daha ziyade bir bedel ile teslim edecek ise buna müsaade olunmaz. Fakat çocuğa te-berrüan veya ecri mislinden noksan bir ücretle süt verecek kimse var ise o halde zahiri mezhebe nazaran çocuğu validesinden alabilir. El-muğnî.)

(îbni Ebî Leylâ ile Hasan ibni Şaline göre bir erkek, zevcesini çocuğuna süt vermeğe cebr edebilir. Ebu Sevrin kavli de böyledir.)

(Zahiriyyeye göre de bir kadın için hurre olsun, cariye olsun, za-tüzzevc bulunsun bulunmasın çocuğuna süt vermesi bir vecibedir. Velev ki, yüksek bir aileye mensub olsun, buna cebr olunur. Meğer ki mutallâka bulunsun. O halde zevci mutallikinden olan çocuğuna süt vermeğe mecbur değildir. Bu çocuğa babası bir süt ana tedarük eder. Şü kadar var-ki, çocuk başkasının memesini kabul etmediği takdirde validesi ir-zaına mecbur olur. Ko.cası razı olsun olmasın.

Kezalik : Çocuğun babası ölür veya iflas eder veya mefkud bulunursa validesi yine İrza ma mecbur olur. Şayed validesinin südü bulunmaz veya süt vermesi kendisine muzir bulunursa başka bîr süt ana te darük edebilir. Bilâhare ber hayat olub mah mevcut ise babasına reza ücretiyle müracaate müstahik olur. Elmuhallâ.) [59]

Hızaneye Kimlerin Müstahîk Oldukları :

109 - . Çocukların hızaneleri, bazı vakitlerde kadınlara, bazı vakitlerde de erkeklere aid olur. Şu kadar var ki, hızane de asi,plan kadınlardır. Binaenaleyh hızane hakkı, evvelâ kadınlara teveccüh eder. Çünkü onlar daha şefkatlidirler. Çocukların terbiyelerine ve onları yanlarında tutmaya daha ehildirler. Bu hak, sonra da erkeklere müteveccih olur. Zira yaşları bir dereceye kadar ilerleyen, çocukların sıyanet ve himayesine, mesalihini ikameye erkekler daha ziyade muktedir bulunurlar.

110 - : Bir çocuğun hızanesi, evvelâ validesine aiddir, validesi bulunmaz veya hakkı hızanesi bir veçhile zail olursa bu hak, şu tertib üzere sair kadınlara teveccüh eder : Ananın anası, ananın anasının anası.. babanın anası, babamn anasının anası, ana baba bir kız kardeş, ana bir kız kardeş, baba bir kız kardeş. Ana baba bir kız kardeşin kızı, ana bir kız kardeşin kızı, ana baba bir teyze, ana bir teyze, baba bir teyze, baba bir kız kardasın kızı. Ana baba bir er kardasın kızı, ana bir er kardasın kızı, baba bir er kardasın kızı, ana baba bir amme, ana bir amme, baba bir amme, ananın ana baba bir halası, ana bir halası, baba bir halası. Sonra.bu tertib üzere ananın ammeleri, babanın ammeleri.

İmam Muhammed ile imam Züfere ve İmamı Azamdan bir rivayete göre teyzeler, baba bir kız kardeşden ve ondan sonrakilerden mukaddemdirler. Hattâ îmam Züf ere göre teyzeler babamn validesinden de mukaddemdirler. Çünkü teyzeler, valide mesabesindedirler.

Velhâsıl : Bu kadınlardan mukaddemi var iken muahharına hızane hakkı teveccüh etmez, Meğer ki mukaddemin bu hakkı, lâzım gelen şeraiti cami olmadığından dolayı sakıt olsun.

111 - : Kadınlardan hızane sahibesi bulunmadığı takdirde hızane hakkı, miras tertibî üzere asabata intikâl eder. Şöyle ki : bir çocuğun hızan...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın