Bir Mukaddime Île İki Bölümden Gasb Ve İtlafa Müteallik Bazı Istılahlar

Bir Mukaddime Île İki Bölümden
Gasb Ve İtlafa Müteallik Bazı Istılahlar

1 - (Gasb) : Lûğatde başkasına aid bir şeyi istimal etmek için düşmanlık ve tegallüb yoîiyîe alıvermekdir, o şey gerek mal olsun ve gerek olmasın.

îstıîahda: «Bir kjjnsenin mütekavvim ve muhterem bir malını sarahaten ve deîâlet&n veya âdete nazaran izni olmaksızın haksız yere elinden veya daire-i tasarrufundan ahz etmekdir.»

Gasbm lûgavî mânası, ıstılahı mânasından eamdır, daha şümullüdür.

Meselâ : Hür bir insanı alıb kaçırmaya lûgatde gasb denilirse de istilanda gasb denilmez. Gasb yerinde «îğtisab» da kullanılır.

(Malikî´lerce gasb, ıstılahda : «Başkasının malmı kahr ve taaddi suretiyle bilâ hirabetin ahz etmekdir.» hırabe kaydiyle yol kesiciler tarif de;ı hariç bırakılmışdır. Çünkü yol kesicilik de lûgaten bir gasb ise de hususî ahkâma tâbi olduğundan ıstılah itibariyle gasb değildir. (Şerh-ı Muham-med Hırşî.)

(Şafiî´lerce gasb; lûgatde bir şeyi zulmen ahz etmekdir. îstılah-ı şer´î-de yani başkasının hakkına zulüm´ ve taaddi veçhile el koy-makdan ibaretdir»)

(Hanbelflere göre de gasb : «Harbîden başka bir şahsın örfen istilâ sayılan bir fi´il ile bir kimsenin hakkına haksız yere kahren müstevli olmasıdır.» Harbînin istilâsı, gasb değildir, o istilâ etdiği bir mala malik olur. Sirkat, nehb, ihtilas da gasb değildir. Çünkü bunlarda kahr ve istilâ yok-dur. Gasbın mücahereten, yani alenen olması da şart olarak gösterilmektedir. (Keşşafül´kına.)

2 - (Gâsıb) : Başkasının malını elinden veya daire-i tasarrufundan tegallüb tarikiyle haksız yere alenen ahz eden kimsedir.

Meselâ : Bir zatın emini elinde bulunan bir malı, kendisinin daire-ı tasarrufunda bulunmuş olur. îşte bu malı başkasının haksız yere tegallüben alması da bir gasbdır ki, o zatın elinin kasr etmiş, yani bu malında tasar-rufdan men eylemiş olur.

3 - (Magsub) : Başkasından haksız yere tegallüben ve alenen ahz edilen şeydir. Bunun ıstilahen magsub sayılabilmesi için mütekavvim, mua-terem bir mal olması lâzımdır. Gasb lâfzı da «Magsub» mânasına kullanılır.

4 - (Magsubimnıinh) : Elindeki veya daire-i tasarrufundaki bir ma-i başkası tarafından tegallüben ve alenen ahz olunan kimsedir.

5 - (Ahz) ; Bir kimsenin bir şeyi olması, tutması, tahsil edib kendi nefsine zam etmesi demekdir ki bazen: meşru suretde olur, bazan de kahr ve galebe yoluyle olarak gasb veya sirkat sayılır.

6 - (Kaimen kıymet). : Binaların veya ağaçların bulundukları yerde durmak üzere kıymetleridir. Bunu tâyin için bunların bulundukları yer, bir kerre bu binalar ile veya ağaçlar ile beraber, bir kerre de bunlardan halî olarak takvim olunur, yani kendisine kıymet biçilir, aradaki fark ne ise o, bu binaların-veya ağaçların kaimen kıymeti olmuş olur.

Meselâ: Bir arsanın kıymeti üzerindeki müstekar bina ile beraber bu binadan hali olduğu halde ise beş yüz lira olarak îesbit edilse bu binanın karnen kıymeti beş yüz lira olmuş olur.

Binaların böyle kaimen kıymetine (Mebniyyen kıymet) de denir. Ağaç-lamı kaimen kıymetine de (Nabiten kıymet) de denilir.

7 - (îakîûan kıymet) :,Arsa üzerindeki bir binanın aya ağacın kal´mdan, yani yıkılmasından, koparılmasından, sökülüb atılmasından sonraki kıymetinden ibaretdir.

Meselâ : Bir binanın kıymeti, arsa üzerinde iki bin Ura, yıkıldığı takdirde beş1 yüz lira olsa makiûan kıymeti, kaimen kıymetinin yarısına müsavi olmuş olur.

veya ağacın maslûan kıymetinden söküb yıkma ücreti çıkarıldıkdan sonra hâki kalan mik-d ardır.

8 - Meselâ: Bir binanın makiûan kıymeti beş yüz lira, yıkılması ücreti, de yüz lira takdir edilse müstahikkurkali´ olan kıymeti dört yüz lira etmiş olur. Bu kıymete (Mamuren bü´kali´ kıymet) de denir.

9 - (Tarik-ı âm) : Gayrı mahsur -= Sayısız bir kavmin gidib gelmek-de oldukları yoldur. Nafiz ve gayn nafiz olabilir. Gayrı nafiz tarik, çıkmaz yol demekdir.

10 - (Tarik-î has) : Mahdûd kimselerin mülkünde bulunan yoldur ki nafiz ve gayri nafiz olabilir, (Ked dür muhtar.)

11 - (Hâit) : Duvar, tahta perde ve çit demekdir. Ce´mi haytândır.

12 - (Marre) : Tarik-i âmdan mürur ve ubûr eden, yani geçib giden kimselerdir- Yoldan geçib gidene (Gabiri sebil) denir.

13 - (Noksan-ı arz) : Bir yerin üzerine ekin ekilmeden, veya bina yapılmadan evvel değeri olan kira bedeliyle ekin ekiîdikden veya bina yapıt-dıkdan sonra değeri olan kira bedeli arasındaki mikdardir.

Meselâ : Bir tarlanın ziraatden evvel kira bedeli bin, ziraatden sonra ise sekiz yüz kuruş olsa noksan-ı arz, iki yüz kuruş olmuş olur. Müftabih olan budur. Fakat bazı fukahaya göre böyle bir tarlanın ziraatden evvel sd-tıldığı takdirdeki kıymeti ile ziraatden sonra satıldığı takdirdeki kıymeti arasındaki tefavüt ne ise noksan-ı arz ondan ibaret bulunmuş oîur. (Mec-maüî´enhür.)

14 - (Mübaşerete» itlaf) : Bir şeyi başkasının fi´ili araya girmeksizia bizzat itlaf etmekdir ki o şeyi böyle telef edene (Fâil´i mübaşir} denir.

15 - (Tesebbiiden itlaf) : Bir şeyin telef olmasına sebeb olmakdır. Yani bir şeyde başka bir şeyin âdet cereyanı üzerine telefine müeddi olan bir işi vücuda getirmekdir. Bunu böyle yapan şahsa1 (Mütesebbib) denir. .

Meselâ : Bir kimse asılmış bir kandilin ipini kesmekle kandil yere dü-şüb kırılsa ipi kesmesine göre fâil-i mübaşir, kandilin kırılmasına sebebiy-yet vermesine göre de mütesebbib bulunmuş olur. [34]

Gasba Dairdir

İÇİNDEKİLER : Gasbın rükünleri. Gasbzn şartlan. Gasbm hükmleri. Akarlarda gasb carî olub olmadığı. Magsubun aevâldi, münafiî mazmun mu-Gaçtbül´gasıbın hükmü. Gasb edilen şeylerin red ve istirdadı. Gasb edi-şeylerin misüleriyle veya kıymetleriyle tazmini. Magsısbun tağyir ve

16 - : Gasbın rükünleri, bir malın ayninde yapılan bir fi´il ile muhik eli izâle ve mübtil eli isbatdan ibaretdir. Böylece izâle ile beraber isbât, tahakkuk etmedikçe gasb vücuda gelmiş olmaz. Bu, tmairn Âzam ile îmam Ebû Yusuf´a göredir.

Binaenaleyh bir kimse bir mala bihakkın vaz-ı yed eden bir şahsın elinden o malı cebren alıb götürürse bu ahb götürmek fi´iüyle o maldan o sahsm muhik olan elinin izâle etmiş ve o mala kendisinin mübtil olan elini haksız yere vazı´ etmiş olacağından bu hareketi bir gasb olmuş olur. Bunda bütün fukahanin ittifakı vardır.

Fakat İmam Muhammed´e göre gasb, yalnız muhik eli izâle ile de vücuda gelir. Velev ki mübtil eli isbât bulunmasın.

(Eimme-i Selâseye göre ise gasb, yalnız yed-i mübtileyi isbât ile de tahakkuk eder. Velev ki yed-i muhikkayı izâle bulunmasın.)

Bu ihtilâfın semeresi şu gibi meselelerde tezahür eder :

(1) : Bir kimse başkasının bir malını, meselâ hayvanını tagalîüben alıb götürse bilitifak gâsib olur. Çünkü bunda hem muthik eli izâle, hem de mübil olan eli isbât vardır.

(2) : Bir kimse bir şahsı bir malının, meselâ koyunlarının başından tagalîüben uzaklaşdırmakîa veya hapis etmekle koyunlar zayi olsa, İmamı Âzam ile İmam Ebû Yusuf a göre o kimse gâsıb olmuş olmaz. Çünkü "koyunlar üzerinde yed-i mübtiîesini isbât etmiş değildir. Fakat îmam Muhammed´e göre gâsıb olur. Zira sahibinin yed-i muhikkasmı izâle etmiç-dir.

(3) : Bir kimse başkasının döşeyib yapmış olduğu bir yatağına izni olmaksızın gelib yatsa da bâdehû bu yatak kendisinin taaddisi ve taksiri olmaksızın telef olsa bu kimse, Eimme-i Hanefiyyeye göre gâsıb sayılmaz.

Çünkü bu yatağı başka yere alıb nakl etmemiş, bunda sahibinin muhik eli berdevam bulunmuşdur.

Fakat Eimme-i Selâseye göre ğâsib sayılır. 2ira bunda yed-i muhİK-kayi izâle yok ise de yed-i mübtileyi isbât vardır.

Meselâ Şafiî fukahası diyor ki : Bir kimse başkasının sarahaten veya delâieten izni olmaksızın firâşına otursa veya hayvanına binse gâsıb cimuş olur. Velev ki bunları yerinden nakl etmesin. Çünkü bununla istilânın gayesi tahakkuk etmiş olur (Hindiyye, NetayicüTefkâr, MecmaüTenhtiı\ Ni-hayetürmuhtac.)

(4) : Bir kimsenin gasb et-diği bir hayvana başka bir hayvan veya yavrusu kendiliğinden uyarak gitse telefi takdirinde bu, tâbi hayvan için zaman lâzım gelmez. Çünkü bunda gâsıbın sun´i yokdur, bu tâbi hayvana yed-i mübtiîesini vazı´ etmiş değildir.

(5) : Bir kimse başkasının mülkü içinde rızası olmaksızın hayvanına binse de oradan bir tarafa sürmeksizin hemen iniverse, Eimme-i Hanefiyyeye göre gâsıb sayılmaz. Binaenaleyh o hayvan bâdehû telef olsa tazmini lâzım gelmez. Çünkü bu hayvan bir tarafa nakl edilmemiş, bu cihetle sahibinin yed-i ipuhikltası izâle olunmamışdır.

(6) : Akarda gasbın cereyan edib etmemesi, gâsıbın elinde magsub-dan hâsıl olan ziyade-i muttasıla ile ziyade-i münfasılanın ve sair menfaatlerin mazmun oîub olmaması hakkındaki ihtilâf da bu yed-i muhikkanın izâlesine lüzum olub olmaması esasına müstenid bulunmaktadır. Nitekim ileride izah edileceKdir.

olur. (Hindiyye, Tahtâvî.) [35]

Gasbın Şartları

17 - : Gasb edilen şeyin mal olması şartdır.

Binaenaleyh hür olan insanlarda gasb cereyan etmez.

Kezalik : Bir buğday danesi, bir katre su veya bir avuç toprak, iddihar edilecek bir mal olmadığından bunlarda gasb-i ıstılahı carî olmaz

Kezâlik : Lâşsyi, yani : Kendi kendine ölüb eti yiyilmez olan hayvanı "almak gasb değildir.

Kezalik : Bir kimse başkasının yumurtalarım veya cevizlerini izni olmaksızın kırsa da içleri bozulmuş bulunsa üzerine zaman lâzım gelmez. Çünkü bir mali istihlâk etmemiş olduğu tebeyyün etmiş olur.

Kezalik : Bir kimse bir şahsın râic olan bir dirhemini kırıb da bunun bakır veya kalay olduğu...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın