|
Konu Başlığı: Şerî hükümler hadler ve farizalar ilmi Gönderen: Sümeyye üzerinde 05 Şubat 2011, 16:46:24 B) Şer’î Hükümler, Hadler Ve Farizalar İlmi: İkinci türü, şerî hükümler (şerâi’), hadler ve farizalarla ilgili ilim teşkil etmektedir. Bununla, Şâri’in, miktar/sınır belirleyerek koymuş olduğu hükümleri kastediyoruz. Bu kısımda, maslahatlar için bilinen ve munzabıt olan mahaller (mazinne) ve emareler konulmuş, hüküm bunlar üzerine bina edilmiş, insanlar bunlarla yükümlü tutulmuştur. İyilik türleri, rükünlerinin, şartlarının ve âdabının tayin edilmesi suretiyle zabturapt altına alınmış, her tür için insanlardan mutlak surette riayet etmeleri istenen bir sınır (had) belirlenmiş, ayrıca vacip olmaksızın mendup olmak üzere riayeti istenilen ikinci bir sınır da belirtilmiştir. Her iyilik türünden belli bir miktar vacip, belli bir miktar da mendup kılınmıştır. Böylece bu kısımda yükümlülük, bizzat mazinnelerin kendisine yönelik olmuştur, hükümler de bizzat bu emarelerin kendisine bağlanmıştır. Bu türün esasını, şer’î siyaset kanunları teşkil eder. Maslahata mahal (mazinne) olan her şey, vacip kılınmaz. Vacip kılınması için munzabıt, duyularla algılanabilen bir durum ya da herkesin bilebileceği açık bir vasıf olması gerekir. Bazen îcâb ve tahrîmin (vacib ve haram kılma), sonradan ortaya çıkan sebepleri de olabilir ve sırf bu yüzden Mele-i a’lâ’da yazılabilir, böylece orada îcâb ya da tahrîm sureti gerçekleşmiş olabilir. Bir kimsenin soru sorması veya insanların arzu göstermesi ya da yüz çevirmesi gibi. Bütün bunlar, akıl yoluyla gerekçesi idrak edilemeyen şeylerdir (gayrı makûlu’l-ma’nâ). Şu manada ki, biz her ne kadar belirleme (takdir) ve hüküm koyma (teşri.’) kıstaslarını biliyorsak da, o şeyin Mele-i a’lâ’da yazılmış olup olmadığını, Hazîre-i kuds’te vücûb suretini alıp almadığım ancak Şâri’ Teâlâ’nın bildirmesiyle (nassla) bilebiliriz. Çünkü bu, ancak ihbar-ı ilâhî yoluyla bilinebilecek olan şeylerdendir. Bu aynen şuna benzer. Meselâ biz, buzun meydana geliş sebebinin, suyun soğuktan etkilenmesi olduğunu biliriz. Fakat şu anda kaptaki suyun donmuş olup olmadığını görmeden, ya da görenin verdiği haber olmadan bilemeyiz. Örneği konumuza tatbik edersek şöyle deriz: Biz, zekât için nisâb [658] takdirinin gerekli olduğunu bilmekteyiz. Yine ikiyüz dirhemin ve beş vesk tahılın, nisab için uygun miktar olduğunu da bilmekteyiz. Çünkü bunlarla, kale alınabilecek bir zenginlik gerçekleşir. İkiyüz dirhem ve beş vesk, munzabıt olan, insanlarca kullanılmakta olan birimlerdir. Fakat biz, bu nisabın Allah Teâlâ tarafından bizim üzerimize yazılıp yazılmadığını, rıza va gazabını bunlar üzerine bağladığını, Şâri’ Teâlâ’dan gelen bir nass olmadıkça bilemeyiz. Nasıl bilebiliriz ki?! Zira nice sebep vardır ki, haber (nass) olmadan onları bilmeye imkân yoktur. Şu hadisler bu manaya işaret etmektedir: “Müslümanlar hakkında cürmü en büyük olanı, bir şey hakkında soru soran ve sorusu yüzünden o şeyin haram kılınmasına sebep olan kimsedir.” [659] “Üzerinize yazılmasından korktum...” [660] Miktar Belirleyen Hükümlerde Kıyas: Dikkate alınması gereken ulema, miktar belirleyen hükümlerde kıyasın cari olmadığı noktasında görüş birliği etmişlerdir. Çünkü kıyasın hakikati onlara göre, aslın hükmünü, müşterek bir illet sebebiyle fer’e geçirmektir. Yoksa maslahatın mahallini illet kılmak ya da münasib bir şeyi, rükün veya şart kılmak değildir. Keza onlar, maslahatın varlığı sebebiyle kıyasın uygun olmayacağı, kıyasın ancak hükmün üzerinde kurulu olduğu munzabıt bir illetin bulunması halinde caiz olacağında da müttefiktirler. Buna göre, güçlük içerisinde bulunan mukîm bir kimse, namaz ve oruç ile ilgili ruhsatlardan yararlanması için yolcuya kıyas edilemez. Çünkü zorluğun bertaraf edilmesi, ruhsat verme hükmünde amaçlanan maslahat olmakta, namazı kısaltma va oruç tutmama ruhsat hükmünün illeti olmamaktadır. İllet, bizzat yolculuktur. Bu konularda genelde ulemâ arasında ihtilâf bulunmamaktadır. Fakat tafsilat esnasında çoğu, bu gibi hamillerde bulunmaktadır. Bu da maslahatın, illet ve teşrî’e benzemesinden kaynaklanmaktadır. Bazı fakihler, kıyas konusunda aşırılığa kaçmışlar, bunun sonucunda şaşırmışlar ve bazı miktar belirleyen hükümlere de dalmışlardır. Bunun sonucunda bazı miktarlara yapışmışlar ve onun, ona yakın bir bedel ile karşılanmasını inkâra kalkmışlardır. Bazılarında ise müsamaha göstermişler ve bazı şeyleri onların yerine ikâme etmişlerdir. Buna örnek olarak, pamuk nisabını beş yük olarak belirlemelerini, denize binmeyi baş dönmesine mazinne kılıp, namazı oturarak kılma ruhsatını bizzat gemiye binmeye bağlamalarını, (pislik tutmayacak çok) suyu ona on (arşınlık bir alan) olarak belirlemelerini verebiliriz. Şeriat bize herhangi bir yerde bir maslahatı tayin etse vabiz o maslahatı başka yerde de görsek, Allah’ın rızasının Özellikle o yere değil de bizzat o maslahata bağlı olduğunu anlarız. Miktar belirleyen hükümlerde ise durum böyle değildir. Çünkü rızayı ilâhî, bunlarda bizzat miktarı/sınırı belirlenmiş hükümlerin kendisine (mekâdîr) bağlanmıştır. Biraz açıklayalım: Meselâ, bir vaktin namazını terkeden kimse günahkâr olur, o vakitte zikir ve daha başka taatlerle uğraşmış olması hükmü değiştirmez. Farz olan zekâtı vermeyen kimse, daha fazla bir miktarı hayır yollarına sarfetse bile günahkâr olur. Kişi, fakirlerin kalplerini kırma, insanları sefahat hayatına teşvik etme ihtimali bulunmayan tenha yerlerde altın takmsa ya da ipek giyinse, bununla dünyalığa önem verme gibijbir kastı olmasa bile günahkâr olur. Keza kişi tedavi niyetiyle içki içse, bu herhangi bir fesat da içermese, namazı bu yüzden terketmese yine günahkâr olur. Çünkü ilâhî rıza ve gazap, bizzat bu şeylerin kendisine bağlanmıştır. Her ne kadar bunlardan gözetilen aslî maksat, insanların fesattan alıkonması, onların maslahatlara yöneltilmesi ise de, Hak Teâlâ, ümmetin idaresi, bizzat bu şeylerin kendisinin vacip ya da haram kılınması söz konusu olmaksızın mümkün olmayacağını bildiğinden, ilâhî rıza ve gazab bizzat onlara yönelmiş ve Mele-i a’lâ’da o şekilde yazılmıştır. Kişinin, ipekten çok daha kaliteli ve pahalı olan yün elbise giymesi, yakutla süslü kaplar kullanması halinde ise, bizzat bu fiilleri işlemekten dolayı günahkâr olmaz. Ancak bu yaptığı şeyler yüzünden, fakirlerin kalplerinin kırılmasına sebebiyet verir, insanları da sefahat hayatına sevkeder ise, fiilin bizatihi kendisi sebebiyle değil de, bu sonuçlan yüzünden ilahî rahmetten uzaklaşır. Böyle bir sakıncası yoksa o zaman bir beis olmaz. [658] Asgarî zenginlik sınırı. (Ç) [659] Buhârî, İ'tisâm, 3. [660] Buhârî, Teheccüd, 5, Terâvîh, 1; Müslim, Müsâfırîn, 177. |