Ribâ yasağının illeti

Ribâ Yasağının İlleti:

Şeriatın genel ilkelerine en uygunu, illetin altın ve gümüşte (nakdeyn) semenlik (para olma) vasfı; bu vasıf sadece bu iki madene mahsustur diğer dört nesnede ise, gıda maddesi olma ve bi-riktirilebilme özelliği olmasıdır. Tuza, ilaçlar ve baharat kıyas edilemez. Zira yemeğin, tuza olan ihtiyacı, diğerlerine olan ihtiyacı gibi, hatta onda biri kadar bile değildir. Sonra tuz, gıda maddesinin bir cüzü olmakta ve bizzat kendisi mesabesinde bulunmaktadır; diğerleri ise öyle değildir.

Bu sonuca gitmemizin sebebi şudur: Sâri' Teâlâ, semenlik vasfını birçok hükümde dikkate almıştır; akit meclisinde karşılıklı kabzedilmesi gibi. Sonra hadis "taâm=yemek, yiyecek, gıda maddesi" lâfzı ile gelmiştir. Bu kelime, örfte iki mana için kullanılır:

i. Buğday, ki burada murat o değildir.

ii. Biriktirilebilen yiyecek, gıda maddesi.

Bu Özelliğiyledir ki "taam", meyve ve baharata türdeş ikasîm[1174] kılınır. [1175]

Ribevî Mallarda, Bedellerin Akit Meclisinde Kabzedilmesi Şartı:

Mecliste bedellerin kabzediimiş olması şartı, iki sebepten dolayı ileri sürülmüştür:

i. Nakde ve yiyeceğe olan ihtiyaç, en üst seviyede olur ve ihtiyaçlar içerisinde en çok vuku bulan budur. Bunlardan faydalanmak ise, ancak onların tüketilmesi ya da mülkiyetten çıkarılması yoluyla olur. Eğer kabız şartı olmasa, kabız anında niza çıkabilir ve o anda karşı bedel tüketilmiş bulunabilir. Bu ise en çirkin münakaşalara sebep olur. Bu itibarla, kabzın birbirlerinden ayrılmadan önce akit meclisinde tamam olması şartı getirilerek bu kapının tamamen kapatılması gerekli olmuştur.

Şeriat, bu illeti, yiyecek maddelerinin kabzedilmeden önce satılması konusunda da dikkate almış ve böyle bir tasarrufu yasaklamıştır.[1176] Keza altın alacağının gümüşten tahsili ya da aksi durumlarda dikkate almış ve, behemehal akit meclisinde bedellerin kabzediimiş olması şartıyla ancak bunun caiz olacağını beyan etmiştir. [1177]

ii. Akitte bir tarafta nakit, öbür tarafta da yiyecek maddesi ya da başka bir şey bulunduğunda; nakdin öncelikli olarak teslimi gerekir. Çünkü nakit, semen olma özelliğinin bir gereği olarak karşı taraftaki şeye talip olunduğunu gösterir bir araçtır. Her iki tarafın da yiyecek maddesi ya da nakit olması halinde ise, bunlardan sadece birinin akit meclisinde teslimine hükmetmek tahakküm ve keyfîlik olur. Her iki tarafın da teslim edilmemesi halinde akit, yasak olan "beyu'l-kâlî bi'l-kâlî" olur. Hem taraflardan biri malı önce teslim etmeye yanaşmayabilir. Bu durumda adalet, her ikisinin de akit meclisinde bedelleri teslim etmelerine hükmederek anlaşmazlığı kökten kesip atmayı gerektirmiştir. [1178]

Ribevî Mallar:

Ribevî mallar olarak nakdin ve gıda maddelerinin tahsisi şunun için olmuştur:

i. Bunlar malların büyük çoğunluğunu oluşturur.

ii. Mübadelesi en çok olan mallardır.

iii. Bunlardan yararlanma, ancak harcayarak ve tüketerek olur.

Bu Özellikleri sebebiyle, tarafların bedelleri kabzetmeden önce ayrılmaları büyük zorluklar içerir ve çokça nizaya sebebiyet verir. Bu durumda muamelenin selameti için bunu yasaklamadan daha uygun bir şey olmayacaktır.

Bil ki: Bu gibi hükümler, insanların bir kazanç yolu olarak bu tür alım satım şekillerini itiyat etmelerini önlemek için konulur; yoksa insanların bu gibi bir tasarrufa hiç girmemelerini sağlamak amacı güdülmez. Bu yüzden Rasûlullah (s.a.), Bilâl'e: "(Kalitesiz) hurmayı bir başka şeyle sat, sonra (almak istediğin hurmayı) onunla satın [1179]buyurmuştur.[1180]

[1174] Bir cinsin alt türlerinin birbirine nisbetine "kasım" denir.(Ç)

[1175] Şah Veliyyullah Dihlevî, Hüccetullâhi’l-Bâliğa İslâm Düşüncesinin İlkeleri, İz Yayınları: 2/330.

[1176] bkz. Müslim, Büyü", 29-35.

[1177] bkz. İbnMâce, Ticârât, 51.

[1178] Şah Veliyyullah Dihlevî, Hüccetullâhi’l-Bâliğa İslâm Düşüncesinin İlkeleri, İz Yayınları: 2/331.

[1179] Müslim, Müsâkât, 96.

[1180] Şah Veliyyullah Dihlevî, Hüccetullâhi’l-Bâliğa İslâm Düşüncesinin İlkeleri, İz Yayınları: 2/331-332.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın