Hüküm ve illet

6) Hüküm Ve İllet

Allah Teâlâ’nın Kulların FiillerindenRazı Olması Ya Da Gazaplanması Hükümdür:

Bil ki: Kulların öyle fiilleri vardır ki, âlemlerin Rabbi, o fiiller yüzünden onları işleyenlerden razı olmakta; öyle fiiller de vardır ki, onlar yüzünden Allah Teâlâ gazap etmektedir. Bazı fiiller ise, ilâhî rıza ya da gazap gerektirmemektedir. Allah Teâlâ’nın yüce hikmeti ve sonsuz rahmeti, insanlara peygamberler göndererek, onlara kendi dilleriyle neyin rızaya, neyin de gazaba neden olduğunu bildirmesini gerektirmiştir. Böylece birinci türden olanların yapılması, ikinci türden olan fiillerin de terki istenecektir. Yine gönderilen peygamberler, bunların dışında kalan daha başka meseleleri de onlara bildirecek ve sonuçta şu âyette belirtilen husus gerçekleştirilmiş olacaktır:

“Helak olanın açık bir delille helak olması, yaşayanın da açık bir delille yaşaması için böyle yaptı.” [459]

Rıza ve gazabın fiile taalluk etmesi, fiilin onlardan birine sebep olması ve bunun sonucunda bir şeyin işlenmesinin ya da terkinin istenmesi veyahut da kulun tercihine bırakılması hüküm adını almaktadır.

Allah Teâlâ’nın İnsanlardan Bir Şeyin İşlenmesini Ya da Terkini İstemesi, Sevap Ve Azabı Gerektirmektedir:

Talep bazen güçlü olmakta ve yapılması istenilen fiilin işlenmesi halinde rıza ve sevabı, terki istenilen fiilin yapılması halinde de gazap ve azabı gerektirmektedir. Bazen de talep güçlü olmamakta ve dolayısıyla, işlenilmesi istenilen fiilin yapılması halinde rıza ve sevabı gerekli kılarken, terki durumunda gazap ve azabı gerektirmemektedir.

Aynı şekilde yasak (nehiy) da bazen güçlü olmakta ve bu durumda yasağa riayet edilmesi halinde rıza ve sevap, yasak olan şeyin işlenmesi halinde de gazap ve azap gerekmektedir. Bazen ise yasak güçlü olmamakta, bu durumda terki istenilen şeye yanaşılmaması halinde sevap ve rıza gerekirken, işlenmesi halinde gazap ve azap gerekmemektedir. Bu konuda bildiğin ve insanların konuşmaları sırasında kullanmış oldukları talep ve men lâfızlarına dikkat ettiğinde, şunu göreceksin: Rıza ve gazaba müncer olması bakımından talep ve men lâfızları bağlayıcı olan ve olmayan şeklinde tabiî olarak ikiye ayrılmaktadır. Bunun sonucunda da hükümler aşağıdaki kısımlara ayrılacaktır:

Hükümler Beş Kısımdır:

(Teklifi) hükümler beş kısımdır:

1. İcâb (vâcib).

2. Nedb (mendûb),

3. İbâha (mübâh)

4. Kerâhiye (mekruh),

5. Tahrîm (haram).

İlâhî hitabın, teker teker bütün fiillere yönelik olarak gelmiş olmasına imkân yoktur. Çünkü fiiller, sonsuz niteliktedir ve insanların onları ihata edebilme imkânları yoktur. Bu durumda, onlara yönelik hitapların küllî kaziyyeler (genel önermeler) şeklinde olması zorunlu olmuştur. Böylece çok olan, az ile düzene konulabilecek, sonsuz nitelikte olan fer’îler bunlar sayesinde ihata edilebilecek, böylece insanların fiillerinin hükmü öğrenilebilecektir. Sayısız cüz’î durumlara tatbik edilmek üzere küllî kaideler geliştiren ilim dallarına baktığımızda, orada da durumun aynı olduğunu görürüz. Meselâ Nahiv âlimi, “Fail, merfûdur.” şeklinde bir kural söyler. Dinleyici onun bu sözünü ezberler ve bu kural sayesinde, “Kâme Zeyd’un.” sözündeki Zeyd’in; “Ka’ade Amr’un.” cümlesindeki Amr’ın cümle içerisindeki durumunu öğrenmiş olur ve benzeri bütün cümleleri bu kurala uygulayabilir.

Hükmün Etrafında Dönüp Dolaştığı Cami Nokta:

Sonsuz nitelikte olan fer’îleri, belli bir yere oturtan toplayıcı (cami’) vasıf, hükmün mihverini oluşturan “illet” olmaktadır.

[459] Enfal: 8/42.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın