Hicrî Üçüncü Asırdaki Sünneti Tedvin Faaliyetleri

VII. Hicrî Üçüncü Asırdaki Sünneti Tedvin Faaliyetleri

Bu asır genelde İslamî ilimlerin, özelde sünnet-i nebevîyeye ait ilimlerin olgunlaşma dönemi olarak kabul edilir. Hatta bu asır sünnet-i nebeviye açısından en verimli asır sayılır. Zira bu asırda ilmi talep uğruna "rihle" denen yolculuklar yapılmış, rical ilmi ve hadislerin tedviniyle ilgili yoğun bir tedvin faaliyeti gerçekleşmiştir. Bunun sonucu olarak müsnedler, kütüb-i sitte veümmetin itimad edip kaynak kabul ettiği sünenler ortaya çıkmıştır.

Bu asırda, bir çok hadis hafızı ve müdakkik alim yetişmiştir. Örnek olarak Ahmed b. Hanbel, İshak b. Râheveyh, Ali b. el-Medînî, Yahya b. Maîn, Muhammed b. Müslim b. Vare, Ebu Abdillah el-Buharî, Müslim b. el-Haccâc, Ebu Zur'a er-Râzî, Ebu Hatim er-Râzî, Osman b. Said ed-Darimî ve Abdullah b. Abdurrahman ed-Darimî gibi birçok şahsiyeti zikredebiliriz. Keza genelde Ulumu'l-Hadisin, özelde cerh ve tadilin teessüs etmesinde büyük hizmetleri geçen alimleri de bu çerçevede zikredebiliriz. Bunun yanısıra bu dönem alimleri yeni bir telif türünün oluşmasına, yani akide kitaplan olarak bilinen kitaplann yazılmasına, hizmet ettiler. Bu dönemdeki akideyle ilgili telifleri iki kısma ayırmak mümkündür:

1. Kitap ve Sünnette varid olan nasslan derleyip, bununla beraber sahabe, tabiin ve tebe-i tabiîn gibi seİef-i Salih'inin bu nasslan anlamada izlediği yöntemi ve bidat ehline karşı takındığı tavrı anlatan kitaplar. Bu kitapların geneli esSürme unvanını taşımaktadır. Ahmed b. Hanbel ve Ebu Nasr el-Mervezf nin "es-Sünne" adlı eserleri gibi.

2. Bida fırkalannın tavnnı reddeden kitaplar. Bu kitaplar, bida fırkalarının gerçek yüzünü ortaya çıkarmak, müslümanlan uyarmak ve bu fırkaların ümmet için teşkil ettiği tehlikeyi beyan etmek üzere telif olunmuştur.

Mutezile; Me'mun, Mu'tasım ve Vâsık döneminde Abbasî idaresinin resmî desteğiyle faaliyetlerini artırınca, buna paralel olarak Mutezile'ye karşı yazılan reddiyeler de artış gösterdi. Bu cümleden olarak Ahmed b. Hanbel ve Darimî'nin er-Red ala'I-Cehm'ıyye adlı eseri, Buharî'nin Halku Ef'âli'l-İbâd adlı kitabı zikredilebilir.

Tebe-i tabiîn, hicrî ikinci asırda sünneti tedvin etmek noktasında, cerh ve tadîl prensiplerini uygulayarak onu haricî unsurların kanşmasından korumak için büyük ve öncü gayretler gösterdikleri gibi, hicrî üçüncü asırda da sünnete hizmet etmeve ona aykırı bida ve eğilimleri ortadan kaldırma konusunda çok geniş ve zorlu bir faaliyet içerisine girmişlerdir.

Nitekim sünnet uğruna gösterilen bu gayretler, bir yandan müsnedler, sihâh ve sünen gibi kitapların yazılmasıyla, diğer yandan değişik alanlara ilişkin rical kitaplarının ve bu asırda sıkça karşılaştığımız akide kitaplannın yazılmasıyla zirveye ulaşü. Bunun yanısıra bidat ve sapkın eğilimlere ve bunları benimseyenlere karşı verilen mücadeleler ve bunların gerçek niteliğini deşifre edip ümmeti bunlann şerrine karşı uyarmayı amaçlayan faaliyetler, Ehl-i Sünnetin İmamı, Sıddîk-i Sânî Ebu Abdillah Ahmed b. Hanbel (r.a.)'in muhteşem duruşuyla taçlandı. O, başına üşüşen Cehmiyye ve Mutezile mensuplarına karşı direniş gösterip Cenab-ı Hakk'in inayeti sayesinde bu hengâmeden muzaffer olarak çıkmayı başardı. Allah'ın inayetiyle bidatler ortadan kalktı ve bidat savunuculan geri püskürtüldü. Aslında sünnet-i seniyyeyi ve ona bağlı olanları zedelemeyi amaçla-yanlann durumu şairin şu ifadesindeki adamın durumundan farksızdır.

Koca taşı parçalamak için boynuzlayan bir hayvan gibi Taşa zarar vermedi keçi, sadece boynuzunu parçaladı.

Bu asırdaki tedvin faaliyetlerinin özelliklerini şöyle sıralamak mümkündür:

1. Peygamber (S.A.V.)'in hadislerini başka söz ve rivayetlerden ayırmak.

Bilindiği gibi hicrî ikinci asırda hadisler, sahabe sözleri ve tabiin fetvalarıyla birlikte tedvin edilmiştir.

2. Sıhhat ve zaaf açısından hadislerin derecelerinin belirtilmesine itina gösterme

3. Sünnetin tedvini konusunda değişik eserlerin oluşması. Bu süreçte oluşan başlıca eser türlerini şöyle sıralayabiliriz:

a. Her bir sahabînin hadislerini müstakil olarak aktaran "müsned"ler. Ahmed b. Hanbel'in Müsnedi gibi.

b. Hadisleri, kitab ve bablara göre sınıflandıran ve sahihi, sahîh olmayandan ayırmaya Özen gösteren "sihâh" ve "sünen" kitapları. Kütüb-i Sitte gibi

c. "Muhtelifu'1-Hadis" ve "Muşkilu'l-Hadis" kitapları. İmam Şafiî'nin ve Ali b. el-Medînî'nin İhtilafu'l-Hadîs adlı

kitaplarıyla İbni Kuteybe'nin Te'uîlu Muhtelifi I-Hadîs adlı eserleri buna Örnek verilebilir.[304]

[304] Muhammed Salih Ekinci, Hüccet Değeri ve Tedvin Açısından Sünnet, Rağbet Yayınları: 119-122.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın