|
Konu Başlığı: Reddü´l Muhtar / Şuf´a Gönderen: Zehibe üzerinde 02 Şubat 2010, 20:16:29 Reddü´l Muhtar / Şuf´a
ŞUF´A KİTABI ŞUF´A TALEB ETME BABI ŞÜF´ANIN SABİT OLUP OLMADIĞI ŞEYLERİN AÇIKLAMASI BABI ŞUF´AYI BÂTIL KILAN ŞEYLER BABI ŞUF´A KİTABI METİN Şuf´anın gasbla ilgisi şudur: Her ikisi de başkasının malını, rızası olmaksızın mülk edinmektir. Şuf´a sözlükte; bir şeyi bir şeye katmaktır. Bir terim olarak ise; şüf´a hakkı, sahibinin satılan malı, müşterinin ödediği satış bedeli ile zorla kendi mülküne kalmasıdır. Malı eğer satış bedeli misli yattan ise mislini, değilse kıymetini vererek, alır. Şuf´anın sebebi, şuf´a hakkı taleb edenin satılan mülke ortaklık ve-ya komşuluk vasıtası ile bitişik olmasıdır. Şuf´anın şartı ise, şuf´a hakkı taleb edilen yerin akar olması ge-rekir. İster yukarıda, ister aşağıda olsun. Yukarıda bulunanın yolu her-ne kadar aşağıda olmasa bile. Çünkü karar hakkı olan akara bitişmiştir. Dürer. Ben derim ki: İbni Kemal Şuf´a hakkı hangi mülkte olur babının baş tarafında. «Karar hakkı ile satılırsa, o bina akara bitişir» demiştir. Şey-himiz Remlî, İbni Kemal´in bu kesin ifadesini reddederek ve Bezzâziye ve diğer kitaplara uyarak onun akara bitişmeyeceği şeklinde fetva ver-miştir. Hıfzedilsin. Şuf´anın rüknü ise, sebeb ve şartın bulunduğu yerde iki akit yapa-nın birinden almasıdır. Hükmü ise, sebeb tahakkuk ettiği zaman şuf´ayı taleb etmenin ca-iz olmasıdır. Velev ki bir kaç yıl sonra olsun. Vasfı ise, bir mülk şuf´a ile almak başlangıçta satın alma menzisindedir. Öyleyse, alışta sabit olan görme ve ayıp muhayyerliği ile red-detme, şuf´ada da sabittir. Şuf´a hakkı satıştan sonra bu hakka sahib olan için sabit olur, fa-kat üzerine vacip değildir. Satış fasit bile olsa, ondan malikin hakkı kesilir. Nitekim ileride gelecektir. Müşteri muhayyerlik hakkına sahip olsa bite şuf´a yine sabit olur. Şuf´a şefiin şahit tutmasıyla işhat meclisinde kararlaşır. Yani muvasebe talebinden sonra. Ondan sonra da bâtıl olmaz. Mülke, tarafların rızası ile almakla veya hâkimin hükmü ile hissele-rinin miktarına malik olurlar. Çünkü itibar olunmaksızın, ortakların hep-si şefiin mülkiyeti almazdan önce yalnız hükümle de sabittir. Burada Şâfii´ye hilaf vardır. Malını karıştıran ortağın mebiin kendisinde, sonra mebî karışık olsun veya olmasın, hakkı vardır. Ki bu da, mebii bayi taksim etmiş, ona akarda ortaklık hakkı kalmıştır. Özel yol ve sulama hakkı gibi. Sonra musannıf bunları şu sözüyle tefsir etmiştir: «Gemilerin çalış-mayacağı küçük bir nehirdeki sulama hakkı ve başkasının geçmeyeceği yol gibi şeylerde ona şuf´a hakkı sabit olur. Bu yol ile nehir genel olsa, onlarda şuf´a olmaz.» Bunun açıklaması şöyledir: Bir topluluğun ortak-laşa kullandıkları bir nehir olsa, onların arazilerinden bir parçası satıl-mış olsa, yine oradan arazisini sulayanların hepsinin şuf´a hakkı var-dır Eğer nehir umumî olursa, o zaman şuf´a hakkı yalnız ona bitişik olanındır. Satılan binanın arkası bir kimsenin evinin arkasına bitişik olsa bu kimsenin evinin kapısı başka bir binası bitişik olan adam sokağa açılsa bile zımmî, mezun veya mükâteb köle bile olsa, şuf´a hakkı onundur. Eğer kapısı aynı sokağa açılıyorsa, yukarıda geçtiği gibi o zaman o mül-künü ona karıştırmıştır. Birisi direğini başkasının duvarına koysa, direğe ortak iseler o kom-şudur. Yok eğer duvarın kendisine ortak iseler o zaman satılan binaya ortaktır. Mülteka. Ben derim ki: Şu kadarı var ki musannıf şöyle demiştir: Eğer kom-şulardan birisi duvara ortak olsa, diğer komşular üzerine şuf´a hakkın-da tercih yapılmaz, Çünkü ortaklık yerde değil, yalnız duvardadır. Onun-la da şuf´a hakkı kazanılmaz. Mecma şerhinde şöyle denilmektedir: «Çıkmaz bir sokakta karşı-sındaki komşu için de şuf´a hakkı sabittir. Ama açık sokakta karşıdaki komşu bunun, aksinedir.» Hükümden sonra ortaklardan bazısı şuf´adaki hakkını düşürse, ge-ri kalanlar hakkından vazgeçen adamın hakkını alma hakkına sahip de-ğildirler. Ama eğer hükümden önce ise, geri kalan kalabalığın zail ol-masıyla, geri kalanın hepsini alabilir. Çünkü hükümle her birisinin hak-kı, diğerinin hakkından ayrılmıştır. Zeylaî. Ortaklardan bazısı gaib olsa. o zaman hazır olanlar arasında mebi-in hepsinde şuf´a ile hüküm verilir. Çünkü onun taleb etmeme ihtimali vardır. O takdirde de şüphe ile şuf´a tehir edilmez. Mesela, iki ortaktan birisi gaib olsa, diğer ortak şuf´a hakkı taleb etse, satılan şeyin hepsin-deki şuf´a hakkı ona hükmedilir. Sonra gaib olan kimse gelse, şuf´a hak-kı taleb etse, ona da hüküm verilir. Eğer birincisinin hakkı kadar ortaksa, yarısı ile ona hükmedilir. Eğer onun üstünde ise, hepsi ona hükme-dilir. Eğer ondan aşağı ise engel olunur. Hülâsa. İZAH «Gasbla münâsebeti ilh...» Musannif burada gasbın şüf´adan önce takdiminin sebebini zikretmemiştir. Halbuki şuf´a gasbın aksine meşru-dur. Takdim şekli şudur: Gasb çok olmaktadır. Bir de gasb hem akarda, hem de menkulde olmaktadır. Ama şuf´a bunun aksinedir. Zira Sadiye´de şöyle denilmektedir: «Gasbın mezun kitabından sonra gelmesini be-yan etmesi, şuf´adan önce gelmesinin açıklanmasına lüzum bırakmamış-tır.» «Şuf´a sözlükte, bir şeyi bir şeye katmaktır ilh ..» Zeylâî şöyle de-mektedir: «Şuf´a kelimesi katma anlamına gelen şefi kelimesinden alın-mıştır. Bu da tekin zıddı, yani çift etmektir. Peygamberin günahkârlara şefaat etmesindeki şefaat de bundandır. Zira, Resulullah günahkârları şefaatiyte, imanıyla kurtulup cennete gidenlerle birleştirmektedir. Şefi de satılanı kendi mülkü ile birleştirmektedir. Bundan ötürü de satılan mülkü şefiin almasına şuf´a denilir.» Kuhistânî de şöyle demektedir: «Şefi sözlükte, zamm ile meful ma-nasınadır. Bu da alınan mülk ile çiftleşen mülke isim olmuştur.» Muğrib´te de bu kelimenin iki manaya kullanıldığı ifade edilmiştir. Şuf´a kelimesinden fiil çekimi de işitilmemiştir. Ama fakihlerin »O binaki onda şuf´a hakkı sabit olur» şeklindeki kullanımı istilahi kullanımdır. «Şeriatta ise bir mük parçasını temlik etmektir ilh...» Uygun olan, Kenz ve diğer kitaplarda olduğu gibi «temellük» denilmesiydi. Çünkü temellük şefiin vasıflarındandır. Zira şefi, malik olandır, başkasına mülk eden değildir. Belki bundan daha uygunu Gâyetü´l-Beyân´da olan, «Şuf´a temellük hakkından ibarettir» ifadesidir. Zira buradaki hak kelimesi ol-mazsa, Kadızâde´nin de Fetih´in tekmilesinde dediği gibi/ musannifin «Şefiin talebinden sonra şahit tutmasıyla kararlaşır» sözünün doğru ol-maması gerekir. Çünkü mülk edinme hükümsüz veya rızasız olmaz. Yine, şuf´anın hükmü talebin cevazıdır. Birşeyin hükmü de ya onun-la birlikte olur veya onu hemen takip eder. Eğer temellük talebten evvel hasıl olursa, hasıl olan şeyin tahsil edilmesi gerekir. Mülk parçasından maksat, mülk parçası veya parçanın bazısıdır. Böyle denilmelidir ki, şefiilerden birisinin o parçayı satın alması da ifadenin içine girsin. Nitekim ileride gelecektir. «Müşteri üzerine cebren ilh...» Bu, müşterinin rızası ile olandan ka-çınmak için değildir. Zira ekseriyetle mülkü olan kimse şefiin almasına razı olmaz. Nitekim Kuhistanî de buna işaret etmektedir. Ebussuud. İbni Kemal de, «Bu sözden murad, ihtiyara itibar edilmemesidir. Yoksa ademi ihtiyara itibar olunur demek değildir» demiştir. Musannif «alınan şey» ile hibe, irs, sadaka veya maldan başka olan bir karşılıkla mehir, kira bedeli, muhâlea, hulu bedeli, kasdi kan dök-mekteki sulh bedeli gibi karşılıksız şeylerle mülk edinmeden kaçınmış-tır. Yani şuf´alı bir arazi birisine hibe edilse, onun bitişiğindeki şuf´a hak-kı olan kimse, şuf´a hakkını kullanamaz. Bir karşılıkla yapılan hibe de bu tarife girmektedir. Çünkü o nihayetinde alman birşeydir. Kuhistanî. Kuhistanî´nin bu sözü ile zahir olmaktadır ki, evla olan satın alarak kelimesinin terk edilmemesidir. Belki uygun olan «beyi» kelimesinin de eklenmesidir. Çünkü beyinin bey´i ikrar, müşterinin inkâr etmesi halinde bazan müşteri de cebredilir. Feteva-yı Suğra´da şöyle denilmektedir: «Şuf´a mülk satıcıdan ke-silmesine dayanır. Müşteriye sübutu üzerine dayanmaz. Bundan dolayı muhayyerlik şartıyla sattığı takdirde şuf´a, müşteriye sabit olur.» «Mevcut olan bahası ile ilh...» Yani ister hakikaten, ister hükmen. Nitekim ileride, şarap ve diğerlerinde geleceği gibi. Turî. Burada üzerinde mevcut olandan maksat, müşteriye alışla gerekli olan masraflardır. Bu açıklama ile Dürer sahibi gibi Aynî´nin sözündeki kusur anlaşılmaktadır. Zira Aynî, «Müşteri üzerine mevcut olan semen-le» demiştir. Eğer metni böyle tefsir etmeyip umumu üzerine bıraksaydı daha uygun olurdu. Ebussuud. «Sebebi ilh...» Turî şöyle demektedir: «Şuf´anın meşruiyet sebebi, devamlı kötü komşuluktan doğan zararı gidermektir. Ateş yakması, du-varını yükseltmesi ve toz kaldırıp dağıtması gibi zararların defidir.» Zahir odur ki Turî´nin zikrettiği meşruiyet sebebidir. Musannifin zik-rettiği ise, alma sebebidir. Denilmesin ki, Turî´nin zikrettiği zannedilen bir zarardır. Mülkü müşteriden alması ise muhakkak bir zarardır. Çün-kü biz diyoruz ki Turî´nin zikrettiği galibtir. Vukuundan önce şuf´a yo-luyla kaldırılır. Yoksa çoğu defa şuf´a hakkı ile almakla da kaldırılmaz. Bu konuda şair ne güzel demiştir: «Çok insan vardır ki hiçbir canavar-dan eziyet görmemiştir. Ama ben insanın eziyet vermediği bir insan göremiyorum.» «Ortaklık veya komşuluk vasıtası ite ilh...» Buradaki ortaklık keli-mesi, akardaki ortaklığa da, haklardaki ortaklığa da şamil olur. Nitekim ileride gelecektir. Aynı zamanda komşuluk gibi ortaklığın azlığına ve çokluğuna da şamil olur. Nitekim bunlara İtkanî dikkat çekmiştir. T. «Şartı ilh...» Burada akardan maksat, gayri menkuldür. O zaman bağ, değirmen, kuyu ve herne kadar yolu alt kattan geçmese de üst kat da ona dahildir. Bu kayıtla tariften bina ve ağaçlar çıkmaktadır ki bun-larda şuf´a yoktur. Bunlardaki şuf´a ancak akara tabi olmaları iledir. Herne kadar yerlerinde karar tutma şartı ite de satılsalar bunlarda yine şuf´a yoktur. Dürrü Münteka. Bir de akarın mülk olması şarttır. Nitekim zikredilenden anlaşıldı. İleride de gelecektir. Bu tariften vakıf çıkmaktadır. Çünkü vakıfta şuf´a yoktur. Yine, devlet arazisinde de hüküm böyledir. Ama öşür veya haraç arazileri böyle değildir. Onlarda şuf´a hakkı vardır. Çünkü onların öşür veya haraç arazisi olması, mülkiyete aykırı değildir. Nitekim gelecek babtan hemen önce biz bunu zikredeceğiz. Bir de aktin ivazlı akit olması gerekir. Bir de satıcının satılan şeyde-ki mülkiyetinin sona ermesi şarttır. O halde, muhayyerlikle satılan bir akarda şuf´a yoktur. O zaman fasit bir satış ile satılanda da şuf´a yok-tur. Bir de, şuf´a hakkı taleb eden kimsenin taleb vesilesi olan mülke satış anında malik olması şarttır. Bir de delalet yoluyla da olsa şefiin satışa razı olmamasıdır. Nitekim bunların hepsi gelecekte bilinecektir. «Yolu herne kadar aşağıda olmasa bile ilh...» Yani satılan yüksek-teki mebin yolu aşağıdan olmasa. Zahire´de şöyle denilmektedir: «Satı-lan mülkün yolu aşağı mülkten geçiyorsa, o zaman şuf´a yoldaki ortak-lık sebebiyledir. Yok eğer büyük sokaktan geçiyorsa, o zaman da kom-şuluk yoluyladır. Eğer yukarının sahibi aşağı ile birlikte olmasa, İmam Ebû Yusuf´un görüşü üzere şuf´a hakkı bâtıl olur. Zira komşuluk biti-şiktir. Bitişmede son bulmuştur. Mesela şuf´a hakkı taleb ettiği yeri al-madan kendi mülkünü satarsa, şuf´a hakkı bâtıl olmaktadır. İmam Muhammed´e göre ise, o zaman şuf´a hakkı vacib olmaktadır. Çünkü şuf´a bina sebebiyle değil, yerine oturma sebebiyledir. Karar hakkı da devam etmektedir. Eğer üst üste üç ev olsa, her birisinin kapısı ayrı ayrı so-kağa açılsa, o zaman ortadaki evin satılması yukarıdakine de aşağıdaki-ne de şuf´a hakkını sabit kılar. Eğer alttaki veya en üstteki satılırsa, orta katta oturan şuf´a hakkına daha uygundur» Özetle. «Çünkü karar hakkı olan akara iltihak etmiştir ilh...» Zira yukarının hakkı devam üzere baki kalır. Çünkü gayri menkuldür. O zaman akar gibi karar hakkı ile de şuf´a hakkedilir. Zeylaî. Bu ifadenin açık anlamı, yukarıda geçen İmam Muhammed´in gö-rüşünün tercihidir. «Karar hakkı ile satılırsa ilh...» Devlet malında veya hapsedilen va-kıf malında yapılan bina gibi. «Şeyhimiz reddederek ilh...» Remli, İbni Kemal´in bu fetvasını red-dederken nakle istinad etmiştir. Uygun olan şudur ki, şeyhimiz bununla üst kat meselesi arasındaki farkı açıklamak istemiştir. Umulur ki, zik-redilen şeyde binaya devam üzere beka hakkı yoktur. Belki, o topraklar üzerinde yapılan bina zeval üzeredir. Zira fakihler; «İhtikar edilen bir toprakta muhtekir ecri misli vermekten kaçınsa, binasını kaldırması em-redilir ve toprak başkasına kiraya verilîr» demişlerdir. Devlet arazisin-de sultanin tayin ettiği ücreti vermekten kaçınsa, elinden alınır. Ama üst katın hakkı yukarıda geçtiği gibi devam üzere bakidir. İşte bununla Hanin zikrettiği, «Fakihlerin, «Üst katın karar hakkı olması sebebiyle akara ilhak olur» açıklamaları İbni Kemâl´i teyid eder» defedilmiş olur. Düşü-nülsün. «Bezzâziye ve diğer kitaplar ilh...» Bezzâziye´de şöyle denilmekte-dir: «Binada şuf´a yoktur. Harezm´de buna karar hakkı denilir. Çünkü bu nakledilir. Beytü´l-mala ayrılan devlet arazisi gibi ki sultan onu yarı .yarıya ekmeleri için halka verir. Onu yarıya alan halkın bina, ağaç gibi topraktan evi olur. İşte bu evleri satmak bâtıldır. Bina eğer malum ise onu satmak caizdir. Ama onda şuf´a hakkı yoktur.» Özetle. Bunun benzeri Nihâye ve Zahire adlı kitaplarda da vardır. Tatarhâniye´de Siraciye´den naklen şöyle denilmiştir «Adamın vakıf arazisinde bir binası olsa, onda şuf´a yoktur. Eğer adam o vakıf arazi-sindeki binasını satmış olsa, onun komşusu için şuf´a hakkı yoktur.» İHTİKAR EDİLEN YERDE YAPILAN BİNADAKİ ŞUF´A HAKKI BAHSİ Ebussuud Miskin haşiyesinde İbni Kemal´e yardım ederek şöyle de-miştir: «İhtikar edilen arazide yapılan binada şuf´a yoktur diye fetva ve-ren adamın hatası kesindir. Turî gibi. Zira onun fetvasına hiçbir daya-nak yoktur.» Bu yardımdan sonra, şerh-i Mecmaü´l-Melikiye´de olan ifade ile istidlal etmiştir. Çünkü Şerh-i Mecma´nın ifadesi şöyledir: «Bağı veya binayı yalnız satmış olsa, onda şuf´a yoktur. Zira arsasız onlara ka-rar hakkı yoktur.» Ebussuud sözlerine şöyle devam etmiştir: «Onun il-leti şuf´anın ihtikar edilen toprakta yapılan binada sübutu hususunda açık bir ifade gibidir. Çünkü muhtekir arazide yapılan bina için karar hakkı vardır.» Bundan önce de yine kendi lehine değil, aleyhine olan bir delille istidlal etmiştir. Nitekim sen bunu bileceksin. Mecma şerhinde olana gelince, yine bunda da onun için bir delil yoktur. Zira Mecma şerhinde zikredilen illet binanın veya ağacın yalnız satılması ile kaim olduğu mahalle birlikte satılması arasındaki farkı be-lirtmek içindir. Zira bina veya bağ kaim olduğu yer ile birlikte satıldığı takdirde onda devamlı karar hakkı bulunduğundan onda şuf´a sabittir. Ama bunun aksine bina veya ağaç yalnız satılırsa, velevki bunlar ihti-kar edilen yerde olsun, bunlarda şuf´a hakkı sabit olmaz. Nitekim bizim yukarıdaki ikrarımızdan da bunu bildin. İbni Kemal´in karar hakkı ile maksadı, malın mevcut olduğu yer-dir, denilmesi mümkündür. O zaman İbni Kemal´in ifadesinde başkasına muhalefet olmaz. Ebussuud´un yukarıdaki «Fetvasının senedi yoktur» sözü de bu nakillerden sonra garib birşeydir. Çâmiü´s-Sağîr´de olan da buna yine kesinlikle delalet eder. Çâmi´ü´s-Sağîr´d.e olan şudur: «Mekke´nin toprağının satılması ca-iz değildir. Ancak caiz olan Mekke´deki binanın satışıdır. O zaman onda şuf´a vacib değildir. Hasan, Ebu Hanife´den Mekke´de satılan binada şuf´a sabit olduğunu rivayet etmiştir. Hasan´ın bu rivayeti de İmameynin sözüdür. Fetva da bunun üzerinedir. Çünkü mülk olan birşeyi satmış-tır.» Şerh-i Vehbâniye´de şöyle denilmektedir: «Gizli değildir ki bu sö-zün ifade ettiğine göre Mekke´de şuf´a sabittir. Ancak Mekke´nin top-rağının memluk olduğuna hükmeden söze binaendir. Yoksa, Mekke´de-ki binanın sırf kendisi şuf´ayı gerektirmez. O zaman Mekke´deki bina-nın hükmü diğer binaların hükmüne aykırı olur. Nitekim İbni Vehban´ın ifadesi de bunu düşündürüyor.» Yani Vehbaniye´nin ifadesi düşündürüyor ki; «Mekke´deki binada şuf´a, yalnız bina için sabittir. Eğer böyle denilirse, Mekke´nin toprağı kimsenin mülkü değildir, belki Mekke´deki bina için şuf´anın sabit ol-ması Mekke´nin toprağının da mülk olduğuna kail olan bir hükme has-tır ki, bina yere tabi olur. O zaman da Mekke´deki binanın satışı menkul satışlardan olmaz.» Ebussuud´un yaptığı garip birşeydir. Bu sözle istidlal etmiş ve bu-nu, iddiasında açık bir delil kabul etmiştir. Halbuki bu söz Ebussuud´un aksine olan hükmün açık bir şekilde delilidir. Nitekim bu açıktır. Çünkü biz Mekke´nin yeri kimsenin mülkü değildir diye hükmetsek, yine de Mek-ke topraklarında yapılan binaya devamlı olarak karar hakkı vardır. De-vam hakkı olmakla da onda şuf´a yoktur. Onda Şuf´a olmayınca, ihti-kâr sayılan yerde yapılan binada nasıl şuf´a olur? Çünkü bunun devam hakkı da yoktur. Bu ifadeden şuf´a hakkının üst kata da sabit olmadığı anlaşılmak-tadır denilmesin. Çünkü biz diyoruz ki, bina yalnız başına menkuldür. Ama üst kat, yukarıda da geçtiği gibi bunun aksine olup, alt kata bağ-lıdır. Buna Zeylaî. de işaret edecektir. Bu sonuçlan ganimet bil. «Velev ki birkaç yıl sonra olsun ilh...» Yani şuf´ayı bilmediği takdir-de birkaç yıl sonra da şuf´a hakkı taleb edebilir. T. «Üzerine vacip değildir ilh...» Yan,i şuf´a hakkı sahibinin şuf´ayı ta-leb etmesi vacib değildir. Buradaki vücubtan maksat da İtkanî´nin de-diği gibi sübuttur. «Satış fasit bile olsa ondan mâlikin hakkı kesilir ilh...» Yani hibe bina veya ağaç dikmekten. «Müşteri muhayyerlik hakkına sahip olsa bile ilh...» Çünkü eğer muhayyerlik satıcının olsa veya her ikisinin de olsa, fakihlerin ittifakı ile şuf´a yoktur. Çünkü satılan mal. satıcının mülkünden çıkmamaktadır. Ama bunun aksine muhayyerlik müşterinin olursa, şuf´a hakkı sahiptir. Bu konudaki açıklama ikinci babta gelecektir. Kuhistanî´de Kadıhan´dan naklen şöyle denilmektedir: «Bey-i vefada şuf´a yoktur. Çünkü mâlikin hakkı re´sen kesilmemiştir.» «Şahit tutmasıyla kararlaşır ilh...» Yani ikinci taleble ki bu da takrir talebidir. Bundan maksat şudur: Bir kimse şuf´a üzerine şahit gösteril-se, ondan sonra sussa da şuf´a bâtıl olmaz. Ancak şuf´a hakkı sahibi diliyle hakkını düşürürse veya fiyatını ödemekten aciz olursa, hâkim onun şuf´a hakkını ibtal eder. O zaman muvasebe lazımdır. Bu isa zayıf bir haktır, yüz çevirme ile bâtıl olur. O zaman taleb etmek ve şahit gös-termek, gerekir. Cevhere. «Şahit gösterme meclisinde, yani mevasebe talebinden sonra ilh...» Yani duyar duymaz taleb etmesidir. Bu da gelecek üç talebten birisidir. Sarihin bu ifadesinde bizim cevher´den naklettiğimize muhalefet oldu-ğu gibi, ondan sonra taleb bâtıl olur sözüne de aykırıdır. Çünkü takrir talebini tehir etmek, yine şuf´ayı ibtal eder. Nitekim ileride gelecektir. Sarih burada İbni Kemal´e uymuştur. Zira İbni Kemal, şahit göster-mekten muvasebe talebini murad etmiştir. Çünkü talebten önce şuf´a hakkı sallantıdadır. Eğer tehir ederse şuf´a hakkı bâtıl olur. Eğer tehir et-mezse, ondan sonra bâtıl olmaz. Sarihin ifadesine cevap vermek şu şe-kilde mümkündür: Denilebilir ki, Şahit göstermekten maksat, ikinci talebtir. Eğer muvasebe talebi meclisinde olursa. Çünkü ileride geleceği gibi bu taleb iki taleb yerine geçer. Öyleyse en doğru olanı şöyle denil-mesiydi: Velev ki muvasebe meclisinde olsun. O zaman sabit göstermekten maksat ikinci taleb olur. «Ondan sonra do bâtıl olmaz ilh...» Yani üçüncü talebten sonra şuf´a hakkı bâtıl olmaz. Üçüncü taleb de mülk edinme talebidir. Bu ya mutlaka bâtıl olmaz veya bir aya kadar batıl olmaz. Nitekim bu konu ileride gelecektir. «Malik olurlar ilh...» Dürer´de şöyle denilmektedir: «Yani akar vs akarın hükmünde olana malik olur.» Bunun benzeri Minah´ta da vardır. «Almakla ilh...» Zira müşterinin mülkiyeti tamamlanmıştır. O mülk artık müşteriden intikal etmez. Ancak ya razı olmakla veya hâkimin hükmü ile intikal eder. Hibeden dönmek gibi. O halde eğer şuf´ayı is-tihkak eden kimse ölse veya şuf´asına vesile olan şeyi satsa, veyahut şuf´a edeceği yeri almazdan veya hüküm verilmezden önce o binanın yanında başka bir bina satılmış olsa, şuf´a hakkı bâtıl olur. Müşteri, şuf´a hakkı sahibi kabzetmeden önce, aldığı yerden bir mey-ve yese onu zamin olmaz. Bu konunun tamamı Cevhere´dedir. «Ortakların hepsi ilh...» Çünkü hepsi istihkak etmekte eşittirler. Zi-ra şuf´ayı istihkak etme İlleti hepsinde mevcuttur. O zaman hükümde de eşit olmaları gerekir. Bu ifade şunu da kapsamına alır: Müşteri o şuf´a hakkı sahiplerin-den birisi olsa, o da onlarla beraber şuf´a hakkını taleb etse, onlardan birisi sayılır ve mebi onların aralarında taksim edilir. Vehbâniye ve şerh-lerinde de böyledir. Bu ikinci babta gelecektir. «Sonra ister mebi karışık olmasın İlh...» Yani mebiin kendisinde is-tihkak sahibi bir karıştıran ortak olmasa veya o gaib olsa veya hazır olsa, teslimin dışında başka bir düşürücü ile şuf´a hakkı düşmüş olsa... «Satıcı taksim etmiş ilh...» Aynî´de de hüküm böyledir. Merhum Şeyh Şahin diyor ki: «Bunda bir görüş vardır. Zira mebiye malını karış-tıran ortak ister mukaseme yapsın, İster yapmasın umumîdir. Yani me-biye kısmetsiz olarak ortak olmasıdır. Buna şöyle cevap vermek müm-kündür: Bu ihtiraz! bir kayıt değildir. Metin yine kendi mutlak ifadesi üzerinedir.» Ben derim ki: Bu kayıt ihtiraz! bir kayıttır. Çünkü taksimden önce ortak, ortak olmak bakımından mebiin kendisinde şuf´aya hak kazanır. Mebiin hakkında değil. Çünkü mebideki ortaklık mebi hakkındaki karış-tırmaya takdim edilir. Ebussuud. «Özel yol ve sulama hakkı gibi İlh...» Kuhistanî yol kelimesini «sümme» ile sulama üzerine atfetmiş ve şöyle demiştir: «Eğer bir akar sulamasız ve yolsuz olarak satılmış olsa, o akarda haklan cihetiyle şuf´a yoktur. Ama o akara birisi sulama yoluyla, diğeri de yol yoluyla ortak olsa, sulama yoluyla ortak olan kimse şuf´a için önde gelir.» Dürrü Münteka´da da şöyle denilmektedir: Bercendî şunu nakletmiş-tir: «Yol, şuf´a hakkı için sulama hakkından daha kuvvetlidir.» Oraya mü-racaat edin. «Gemilerin çalışmayacağı küçük bir nehir ilh...» Bazı âlimler tara-fından, «musannif burada gemi ile en küçük gemiyi kasdetmiştir» denil-miştir. Bütün meşâyih şu söz üzerinde ittifak ederler: Eğer bir nehrin üzerinde bulunanlar sayılacak kadar olursa, o nehir küçük nehirdir. Yok eğer sayılamıyorsa, büyük nehirdir. Sonra sayılamayacak rakam husu-sunda ihtilaf etmişlerdir. Bazı âlimler tarafından eğer beşyüz kişi olur-sa, o sayılamayacak kadar çok kabul edilir denilmiştir. Bazı alimler ta-rafından da sayının kırk olduğu söylenmiştir. Bazı âlimler tarafından da en sağlamı, bunu zamanın müçtehidinin görüşüne havale etmektir. Eğer o sayılır derse, sayılır, sayılmaz derse sayılmaz denilmiştir. Kifâye Özetle. Aynî de «En şüpheli görüş bu son görüştür» demiştir. Muhit´ten naklen Dürrü Münteka´da da «Sağlam görüş ancak budur» denilmiştir. Dürrü Münteka´da Netif´ten naklen şöyle bir ifade vardır: «Eğer akardaki hissesini sulama hakkı ile birlikte satsa, şuf´a onun arsadaki ortağının hakkıdır. Ondan sonra bent yapanların, sonra da o sudan ara-zisini sulayanların, sonra da büyük nehirden arazi sulanan kimselerin hakkıdır.» Ben derim ki: Dımaşk (Şam) şehrinin sularının hepsi Bereda´dandır. Bereda nehrinden birçok sular ayrılır. Bundan evlere su getiren birçok kanallar açılmıştır. Bu kanallardan da başka küçük kanallar açılmıştır. Bu böyle devam eder. Netif kitabında olan ifadenin muktezası şunu ifa-de eder: Önce en yakın olan suya İtibar edilir. Sonra ondan sonraki ya-kına itibar edilir. Bu şekilde büyük suya ulaşıncaya kadar devam eder. Bu da Şam ve köylerinin hepsini sular. Bunun mesafesi de sekiz saatten fazladır. Netif´te olan bu ifade üzerine eğer bir yer satılsa ki onun su-laması Bereda nehirinden yapılsa, Bereda nehrinin kendisinde hiç kimsenin şirket hakkı yoktur. O zaman Bereda nehirinden sulananların hep-si o araziyi şuf´a yoluyla alma hakkına sahiptir. Bunda daire genişletilebilir. Şüphe yoktur ki burada en .sağlam görüş, bu hakkı müctehidin gö-rüşüne havale etmektir. Açık olan, burada müctehidden maksat da, ıs-tılahı manada müctehid bulunmadığından, ilim ile isabet eden görüş sa-hibi hâkimdir. Evet bizim aşağıda Hidâye´den nakledeceğimize göre de bir sakınca meydana gelmez. ALLAH daha iyisini bilir. «Başkasının geçmeyeceği yol İlh...» Yani o yolda oturanların hepsi-nin, velev karşısında da otursa, şuf´a hakkı vardır. Oradan başkasının eçmemesinden maksat orada oturanların, başkasının oradan geçmesi-ne engel olabilmeleridir. Dürrü Münteka´da olduğu gibi. Eğer orada bir mescid olursa, hükmen o yol açıktır. Eğer mescid yeni değil, eski bir mescid ise. Bu konunun tamamı Bezzâziye´dedir. Eğer yo! çıkmaz bir sokak olursa, o sokaktan da yine çıkmaz so-kaklar ayrılırsa, birinci sokağın ehline onda şuf´a hakkı yoktur. Ama aksi bunun hilafınadır. Yani ana çıkmaz sokakta oturanların ondan ayrı-lanlar üzerinde şuf´a hakkı yoktur. Küçük bir nehir olsa, daha küçük bir nehir de suyunu ondan alsa. bu da yola kıyas edilir. O zaman küçük sudan su alan kimse ondan da-ha küçük suya bitişen yerde şuf´a hakkına sahip değildir. Hidâye ve şerh-lerinde olduğu gibi. Bu uzun sokak kaya ile yuvarlak çıkmaz sokak buradan çıktı. Onun beyan ve tevcihi kaza kitabının çeşitti meseleler kısmında geçti. «Arazisini sulayanların hepsinin şuf´a hakkı vardır ilh...» Yani o su-dan tarlasını sulayanların hepsinin. Bir topluluğa mahsus olan bir yolun üzerindeki evlerin hükmü de bunun gibidir. O halde o özel yoldan ge-denlerin hepsi, şuf´a hakkına sahiptir. İsterse karşısında olsun. Nitekim biz bunu zikrettik. Öyleyse sokağın başında olanla sokağın sonunda olan birdir. İtkanî. «Şuf´a hakkı yalnız ona bitişik olanındır ilh...» Velevki bitişik olan-ar birkaç kişi de olsalar. Bir tarafından bir karış bile olsa, bitişik olan-a üç taraftan bitişik olanlar şuf´a hakkında eşittirler. İtkanî. Kuhistanî´de şöyle denilmektedir: «Mebi ile hükmen de olsa, bitişik olan, mesela bir binadan bir oda satılsa, o odaya bitişik odanın sahibi ile aynı binanın en uzak yerinde oturan kimse eşittirler.» «Kapısı başka bîr sokağa açılsa bile îlh...» Diğer sokak ister açık olsun, ister olmasın. Dürrü Münteka. «Satılan binanın arkası adamın evinin arkasına ilh...» Yani şuf´a hakkı taleb edilen binanın arkasına yapışık olsa. Hidâye ve diğer kitaplarım ifadesi ise, komşunun binasının arkası şuf´a taleb edilen binanın arkası üzerinde olsa, şeklindedir. Bu kayıt gerekli bir kayıt değildir. İtkani ve diğerlerinin zikrettiği, yani binanın arkası, binanın arkasında olması sözü, karşılıklı olan binadan kaçınmak içindir. İtkanî ve di-ğerlerinin zikrettiklerinin manası şudur: Binaların sırtı birbirine doğru olsa, velev ki aralarında açık bir yol da olsa, yine şuf´a hakkı taleb eder. Zira Cevhere´de şöyle denilmiştir: «Komşu, o kimsedir ki, onun binası şuf´a taleb edilen binanın arkasına bitişik olandır. Kapısı başka bir so-kakta da olsa. Ama karşılıklı olsalar, aralarında açık bir yol olsa, kapı-ları herne kaçar birbirine yakın da olsa, yine şuf´a hakkı taleb edemez. Çünkü yol birbirinden ayırır ve zararı ortadan kaldırır.» Ebussuud. Özetle. Ben derim ki: Eğer iki bina birbirinin karşısında ise, aralarındaki yol kapalı ise, o zaman o evin karşısındaki kimse, komşu değil halittirler. Nitekim yukarıda geçti. Bu da şuf´a hakkı taleb edebilir. «Kapısı aynı sokağa açılıyorsa ilh...» Yani sokak da önü açık bir so-kak olmasa, yukarıda geçtiği gibi. T. Yine şuf´a hakkı vardır. «Yukarıda geçtiği gibi ilh...» Yani açılmayan yol meselesinde. BİR UYARI: Bir topluluğa ait bir binada iki kişinin ortak bir odası olsa, bunlardan birisi odadaki hissesini satsa, onun ortağı şuf´ada en çok hak sahibidir. Sonra binadaki ortaklar. Çünkü onlar daha yakındır. sonra o sokakta oturanlar, sonra da onunla bitişik olan komşular. Nİhaye ve diğer kitaplar. Ebussuud diyor ki: «Niçin önce onun ortağı hak sahibidir? Çünkü dai-mi olan bir zararı def için. O halde bitişiklik bakımından kim daha çok ihtisas sahibi ise o daha çok zarar görür. O halde şuf´aya o daha çok hak sahibidir. Ancak eğer hakkını başkasına teslim ederse, başka.» Bil ki, ortağın şuf´a hakkını teslim ettiği bir yerde komşusu satışı duyduğu zaman şuf´ayı taleb ederse, şuf´a ona sabit olur. Herne kadar onun alma hakkı yok ise de. Ama satışı duyduğunda taleb, etmese, ortak da şuf´ayı teslim etse, ona artık şuf´a hakkı yoktur. Şerh-i Mecma. Bu-nun benzeri Nihaye ve diğer güvenilir kitaplarda da mevcuttur. «Direğini başkasının duvarına koysa ilh...» Yani mülkiyeti olmayan bir duvar üzerine koymuş olsa. Yoksa bu gelecek meseledir. «Eğer duvarın kendisine ortak iseler ilh...» Yani eğer duvarın ken-disine ortak olursa, o mebide de ortaktır. Yani mebiin bâzısına ortaktır. «Ben derim ki: Şu kadar var ki ilh...» Sarih Dürrü Münteka´da, Mülteka´da olanı bina ile binanın üzerinde bulunduğu yerin ortak olmasına hamletmiştir. H. Ben derim ki: Muğnî adlı eserden naklen Kifâye´de belirtilen de bu-dur. Zira Kifâye sahibi şöyle demiştir: «Yol ortağından geri kalan kom-şunun müşterek duvarda ortak olmaması gerekir. Ama eğer ortak ise, o zaman o komşu takdim edilir...» «Onunla şuf´a hakkı kazanılmaz ilh...» Yani ortaklık şuf´ası kaza-nılmaz. Çünkü komşudur. Veya diğer komşular değil yalnız o şuf´a hak-kını kazanmaz anlamındadır. Düşünülsün. «Karşısındaki komşu için ilh...» Sarih bu sözüyle musannifin bina-sının arkası binanın arkasına yapışıktır sözünün bir kayıt olduğu düşün-cesini def etmiştir. T. Bunda da şu görüş vardır ki, burada bitişiklik yoktur. Çünkü binalar karşı karşıyadır. Yine geçen meselede binanın arkaları yapışık olsa da kapısı diğer bir sokaktadır. Bizim sözünü ettiğimiz meselede ise, kapılar aynı sokağa açılmaktadır. Bundan dolayı da Ebussuud bunu şöyle açık-lamıştır: «Binanın sırt sırta olmasında şuf´ayı istihkak etmenin sebebi mebideki ortaklık hakkındandır. O zaman artık bitişikliğe itib. Bu söz de ifade etmektedir ki, o açık olmayan yol, bi-nanın karşısındakini de kapsar, işte bu ifade ile, denilmesin ki, bu tek-rardır. Evet, şurası var ki uygun olan, bu konuyu da orada ar edilmez. Açık olan odur ki, musannifin bu sözü açık olmayan yol sözünü genel-leştirmek içindir zikretmesiydi.» «Ortaklardan bazısı şuf´adaki hakkını düşürse ilh...» Yukarıda geç-tiği gibi şuf´a hakkı sahibi almazdan önce mücerret hükümle ona şuf´a taleb ettiği binadan mülkiyet sabit olur. Gelecek babın sonunda mu-sannif şunu zikredecektir: Şuf´a ile hüküm verildikten sonra artık şuf´a hakkı sahibi şuf´a hakkını terkedemez. Eğer burada düşürme kelimesi satıcı veya müşteriye temlik etme anlamına hamledilirse, hükümle alan kimseye niçin hamledilmesin? Düşünülsün. Sonra ben T yi gördüm ki Allâme terketmesi sahih değildir. Çünkü onun mülkiyeti Mekkî´den şunu nakletmiştir: «Ge-ri kalanlar neden nasibini terkedenin hissesini alamıyorlar? Çünkü onu hükümle ona karar kıl-mıştır. Onun terkinin sıhhati ile birlikte haklarının onun hissesinden ke-silmesi için değildir.» Bununla kapalılık ortadan kalkmaktadır. «Kalabalığın yok olmasıyla îlh...» Yani ona ortak olanların istihkaktaki kalabalıkları zail olmuştur. Kalabalığın yok olması da onun mülkiye-tinin tekerrüründen önce yok olmuştur. Nihaye´de şöyle denilmektedir: «Bunlardan birisi hakkını teslim etse diğerinin alma hakkı yoktur. Ancak, ya hepsini alır veya hepsini terkeder. Zira teslim eden kimsenin kalabalığı yok olmuştur. Sanki hiç kala-balık yokmuş gibi oldu.» «Gaib olan kimse gelse ve şuf´a hakkı taleb etse ilh...» Yani gaib kimse her iki şekilde hazır olsa ve taleb etse. «Ona da hükmedilir ilh...» Hidâye´de de şöyle denilmektedir: «Eğer şuf´a hakkının hepsi hazır olana hükmedilmişse, gaib olan geldiğinde ona yarısı ile hükmedilir. Eğer ikisine verilse, üçüncü bir kimse hazır ol-sa, her ikisinin elinde olanın üçte biri ile üçüncü kimseye hükmedilir. Aralarında eşitliğin tahakkuku için. «Eğer birincisinin hakkı kadar ortaksa ilh...» İki ortak veya iki kom-şu gibi hazır olanın hakkı da birincisi kadar olsa. «Eğer onun üstünde ise ilh...» Meselâ birincisi komşu olsa, sonra hazır olan ise ortak olsa, o şuf´anın hepsi ona hükmedilir. Birincinin şuf´a-sı ibtal edilir. «Eğer ondan aşağı ise ilh...» Yani birincisi ortak, ikincisi komşu ol-sa o zaman hepsi ortağa hükmedilir, komşu düşürülür. Konu Başlığı: Ynt: Reddü´l Muhtar / Şuf´a Gönderen: Zehibe üzerinde 02 Şubat 2010, 20:18:01 METİN
Şuf´a hakkı sahibi, bu hakkını satıştan önce düşürürse, geçerli ol-maz. Çünkü şuf´anın şartı olan satım akdi yoktur. Şüfa´ hakkı sahibi şuf´a talep ettiği malın bir bölümünü alıp kala-nını terketmek istese, bu hakka sahip değildir. Müşteriye bu şekilde alış için zorlamaya malik değildir. Çünkü pazarlığın ayrılması ile zarar gelir. Şuf´a hakkı taleb edenlerden bazısı haklarını diğer birisine verse, sahih değildir. Ama kaçındığı için hakkı düşer. Şuf´a, diğerleri arasında taksim edilir. Ortaklardan birisi yalnız yarısı üzerinde hak sahibi olduğunu düşünerek yansını talep etse, şuf´ası bâtıl olur. Çünkü şuf´anın sıhhat şartı, hepsini taleb etmektir. Nitekim Zeylaî bundan uzun uzun söz etmiştir. Hatırda tutulsun. Mekke´nin binalarının satılması geçerli, onlarda şuf´a da sabittir. Fetva da bu görüş üzerinedir. Eşbâh. Ben derim ki: Bu ifadenin anlamına göre kiraya verilmesi öncelikle sahihtir. Biz bunu yukarıda zikrettik. Şu kadar var ki mekruhtur. Biz bu konuyu yasaklar bahsinde tahkik edeceğiz. Eşbah´ta şöyle denilmektedir: «Alış için vekil olan kimseden şuf´a hakkı taleb etmek sahihtir, eğer malı müvekkiline teslim etmemişse. Eğer teslim etmişse, sahih değildir. Şuf´ası da bâtıl olur.» Tercih edilen de bu görüştür. Vakıfta şuf´a yoktur. Vakıf için de civarından şuf´a talebi hakkı yok-tur. Nevazil, Şerhi Mecma ve Haniye. Bezzâziye ve Hülâsa için burada hilaf vardır. Öyle sanıyorum ki, onların nüshalarında «la» kelimesi düşmüştür. Bu yüzden ihtilaf ettikleri sanılmaktadır. Musannif diyor ki: Ben diyorum ki, şeyhimiz Remlî birincisini, vak-fın civarında olanı şuf´a ile alamayacağına ikincisini de, bizzat satıldığı takdirde vakfın orayı alabileceğine hamletmiştir. Feyz kitabında şöyle denilmektedir: «Şuf´a hakkı satım akdinin sıh-hati üzerine bina edilir.» Bu şunu ifade ediyor ki, vakfın hiçbir şekilde mülk edilmeyen kıs-mında şuf´a yoktur. Ama herhangi bir şekilde mülk edinilen vakıfta şuf´a vardır. Öyleyse, vakfın civarında bir mülk satılmış olsa veya mebiin ba-zısı mülk, bazısı vakıf olsa, o mülk satılmış olsa, vakıf için şuf´a yoktur. İZAH «Şartı olan satım akdi yoktur ilh...» Yani herne kadar şuf´a hakkı sahibinin mülkünün ittisali şartı mevcut ise de yine sahih değildir. Çün-kü o sebeb ancak şartın bulunduğu yerde sebebtir. Talik olunan talak-ta olduğu gibi. Minah. Özetle. «Bu hakka sahip değildir ilh...» Bu söz şuna işaret ediyor ki, bu taleble onun şuf´a hakkı bâtıl olmaz. Mecma´da şöyle denilmektedir: «Ebû Yusuf, «yarısını almayı» tealin kabul etmemiştir. İmam Muhammed buna muhalefet ederek teslim kabul etmiştir.» Mecma sarihi diyor ki: «Muhit´te, «En sağlam Muhammed´in görü şudur» denilmiştir.» Muhit´te olanın misli Gurerü´l-Efkâr ve şerhlerindi de mevcuttur. Haniye´de de şöyle denilmektedir; «Şuf´a hakkı sahibi, şuf´a davı edilen binanın müşterisine, «Ben hepsini alıyorum ama, bana yarısın teslim et» dese, müşteri de kaçınarak teslim etmese, onun şuf´ası sağ lam görüşe göre bâtıl olmaz. Zira yarısının teslimini taleb etmek teslim değildir.» Yani yarısının teslimini taleb etmek, diğer yarısını düşürmek demek değildir. «Bazısı haklarını diğer birisine verse ilh...» Yani Şuf´aya hükmedilmezden önce. Ama hükümden sonra verirse, onun şuf´a hakkı düşmez Nitekim yukarıdan da bu bilindi. «Şuf´anın sıhhat şartı hepsini talep etmektir ilh...» Çünkü hepsin istihkak etmektedir. Taksimat hak sahiplerinin çokluğu halindedir. Eğe şuf´a hakkı sahiplerinin ikisi hazır olsalar, her birisi satılan malın yarı sini taleb etseler hüküm yine böyledir. Yani şuf´a bâtıl olur. Şefilerden birisi yarısını, diğeri hepsini talep etse, yarısını taleb edenin şuf´a hakkı bâtıl olur. Hepsini taleb eden kimse ya hepsini alır, ya tamamen bırakır Onun yarısını alma hakkı da yoktur. Zeylaî. Ben derim ki: Açık olan şudur ki, burada talebten maksat, şuf´aya muvâsebe ve şahit tutma talebidir. Anifen bizim Mecma´dan naklettiğimiz ise. bu iki talebten sonra yarısını alma talebine hamledilir. O zaman iki söz arasında çelişki yoktur. Bunu teyid edecek görüş ileride gelecektir. «Şuf´a da sabittir ilh...» Bu görüş ifade ediyor ki, şuf´anın Mekke binalarında vücubu İmameynin müftabih olan görüşleri üzerine Mekke toprağının satışının cevazının fer´idir. Yoksa yalnız bina şuf´ayı gerek-tirmez. Biz bunun açıklamasını zikrettik. «Yasaklar konusunda tahkik edeceğiz İlh...» Musannıf yasaklar konusunda Vehbaniye ve Tatarhaniye´nin icare bahsinden şunu nakletmiştir: Ebû Hanife, «Hac mevsiminde Mekke´deki evlerin kiraya verilmesini mekruh görüyor.» Ebû Hanife; «hacıların Mekke´deki evlere, sahipleri ile birlikte oturmaları.» üzerine fetva vermekteydi. Zira Allahu taala, «Yerli ve yolcu bütün insanlar için eşit kılınan...» (Hacc: 25) buyurmuştur. Ebû Hanîfe, hac mevsiminin dışında Mekke´de kira muamelelerine ruhsat vermiştir.» Ben derim ki: Bu nakille Mekke için hac zamanı ile diğer zamanların arasındaki fark ortaya çıktığı gibi ikisi arasında uyum da sağlanmıştır. Bunun yanında kirayı mekruh görenle keraheti nefyedenler arasında da uzlaşma sağlanmış olmaktadır. T. «Taleb etmek sahihtir ilh...» Velvaliciye´de şöyle denilmektedir: «Bi-nayı almakla vekil olan kimse binayı alsa ve kabzetse, şüf´a hakkı sa-hibi de ondan şuf´a taleb etse, vekil eğer satın aldığı binayı müvekkiline teslim etmemişse, talebi sahihtir. Eğer teslim etmişse, talebi sahih de-ğildir. Şuf´ası da bâtıl olur. Tercih edilen görüş de ancak budur.» Bunun benzeri Tatarhâniye ve Kınye´de de mevcuttur. Umulur ki, butlanın açıklaması şudur : Vekil teslimden sonra artık şefiin hasmı de-ğildir. Burada ancak müvekkildir. O zaman şuf´a hakkı sahibi talebi ge-ciktirmiş oluyor ki. hasımdan taleb etme kudreti varken, hasmı olmayan bir kimseden taleb etmektedir. Bunun için de talebi bâtıldır. Düşünülsün. «Vakıfta şuf´a yoktur ilh...» Yani satıldığı zaman. Tecrîd adlı eserde şöyle denilmektedir: «Vakıf binaları gibi satım ak-di caiz olamayan akarlarda şuf´a yoktur. Bu da vakfın akarının satışını caiz görene göredir.» Sonra da şöyle denilmiştir: «Vakıfta ve vakfın ci-varından taleb etmede şuf´a yoktur.» Bunu Remlî nakletmiştir. «Vakfı için de civarından şuf´a talebi hakkı yoktur ilh...» Musan-nifin bundan sonraki «vakfın civarında şuf´a hakkı yoktur» sözü buna ihtiyaç bırakmamaktadır. Umulur ki sarih bunu şunun için zikretmiştir ki, bu daha genel bir ifadedir. Zira bu, şunu da kapsamına alır ki vakıf satılan mülke dahil olursa. Nitekim sarih de gelecekte böyle açıklamış-tır. O zaman sarihin bu sözü sırf bir tekrar değildir. «Ve Haniye ilh...» Minah´ta olduğu gibi Hâniye´nin ifadesi şöyledir: «Vakıfta ne vakfa bakan mütevelli için ne de üzerlerine vakfedilen kim-seler için şuf´a hakkı yoktur.» «Bezzâziye ve Hülâsa için burada hilaf vardır ilh...» Zira onların iki-si de «Şuf´a vakıf binasının civarına sabit olur» demektedirler. Ben derim ki: Bezzâziye´nin her iki nüshasında da «Şuf´a sabit ol-ma?» denilmiştir. Evet Den Hülâsa´nın her iki nüshasında da sarihin dediği gibi gördüm. «La kelimesi düşmüştür ilh...» Sarihin bu sözünü şu da teyid etmektedir: Hülasa ve Bezzâziye´de bu konudan önce şöyle denilmektedir: «Akardan satım akdi caiz olmayan da şuf´a yoktur...» Teşbih de bunu gerektirmektedir. «Şeyhimiz Remlî ilh...» Yani Minah haşiyesinde. Remlî´nin açıkla-masının özeti şöyledir: Bir kısım vakıflar hiçbir halde mülk edilemezler. Bunda da şuf´a yoktur. Çünkü satımı sahih değildir. Vakıf için şuf´a ta-lebi yoktur. Yani onun civarında satılan bir mülkten vakıf mütevellisi veya üzerine vakfedilen kimseler şuf´a talebinde bulunamazlar. Bir kı-sım vakıflar da mülk edilen cinstendir. Meselâ vakfedilmiştir, ama vak-fına hükmedilmemiş mülkler böyledir. Bu vakıf bitişiğinde satılan bina veya araziden şuf´a talebinde bulunamaz. Zira mâliki yoktur. Bu vakfın satımı caiz olduğundan, satıldığı takdirde ondan şuf´a taleb edilir. O zaman birincisi, yani Şerh-i Mecma´da olan «Ne vakıfta şuf´a vardır, ne de vakıf şuf´a taleb edebilir» ifadesi, hiçbir durumda mülk olmayan vak-fa yorumlanır. Hülâsa ve Bezzâziye´de olan, «Onun civarının satışı ha-linde şuf´a vardır» sözü ise, vakfın mülk edilebilen kısmına hamledilir. Şuf´anın onun civarında sübutundan maksat da, yani bizzat vakıf satıl-dığı takdirde, onun civarında olana Şuf´anın sabit olmasıdır. Hâniye´de olan sözle Bezzâziye´de olan söz ise, şöyle telif edilir: Birincisi, vakfın civarındaki binayı, satıldığı takdirde alabilmesine hamledilir. İkincisi ise, bizzat kendi nefsini kendinin alabilmesine hamledilir. Eğer o mülk edile-bilen vakıflardan ise. İşte Remlî´nin hâşiyesindeki sözü bu şekilde anlaşılır. Bununla açık olmaktadır ki, Remlî yalnız ikinci tevfike ihtisar etmiştir. Zira Mecma şerhinde olanın civarında satılan binanın vakıf tarafından alınmasına hamledilmesi mümkün değildir. Bu tesbiti ganimet bil. «Birincisi ilh...» Yani Hâniye´de olum Uygun olan Hâniye´nin ifadesini aynen almaktı. «ikincisi ilh...» Yani Hülâsa ve Bezzaziye´de olur. «Vakfın civarında bir mülk satılmış olsa ilh...» Yani onun civarında olan bir akar satılsa. «Mebiin bazısı mülk ilh...» Bunun özeti şudur; Vakıf için ne komşu-luk sebebiyle, ne de ortaklık sebebiyle şuf´a talebi yapamaz. O zaman bu her iki kısımda da açıktır. Nitekim sarih de Nevâzil´in ifadesini nakletmekte buna işaret etmiştir. Biz de orada dikkat çektik. «Vakıf için şuf´a yoktur ilh...» Çünkü mâliki yoktur. Konu Başlığı: Ynt: Reddü´l Muhtar / Şuf´a Gönderen: Zehibe üzerinde 02 Şubat 2010, 20:21:40 ŞUF´A TALEB ETME BABI
METİN Şüf´a hakkı sahibi satışı öğrendiği mecliste şuf´ayı taleb eder. Bu-nu da ister müşteriden, ister elçisinden, ister âdil bir kimseden, ister birkaç kişiden öğrensin sonu; değişmez. Meclis her ne kadar uzasa da. Sesbest bırakılan bir kadın gibi. Sağlam olan da budur. Dürer. Metinler de bu görüş üzerinedir. Ama burada Cevâhirü´l-Fetâvâ´ya hilaf vardır. Zira o «derhal (fevren) taleb etmesi gerekir» demiştir. Fetva da bu görüş üzerinedir. Şüf´a talebi anlaşılır bir sözle yapılmalıdır. Yani «Ben şuf´ayı taleb ediyorum» veya «Ben tâlibim» veya «Ben onu taleb ederim» gibi sözler-le yapılmalıdır. Bu talebe, muvâsebe talebi denilir. Yani mübaderet ta-lebi. Bunda şahit tutmak gerekli değildir. Şahit ancak inkârdan korkul-duğu takdirde tutulur. Sonra eğer akar satıcının elinde ise, şahit tutar. Veya müşteri üze-rine şahit tutar. Müşteri her ne kadar zilyed olmasa da. Çünkü mâliktir. Veya akarın yanında şahit tutar. Meselâ şöyle der: «Falan kimse bu evi almıştır. Ben onun şuf´a hakkı sahibiyim. Ben şuf´a talebi de yaptım. Şu anda da şuf´ayı taleb ediyorum. Siz şahit olun.» İşte bu taleb şahit tutma talebidir. Buna tesbit talebi de denir. Bu taleb gereklidir. Ta, mümkün olana kadar. Eğer bunu mektup veya elçi ile yaparsa, şuf´ası bâtıl olur. Eğer gücü yetmezse, şuf´ası bâtıl,olmaz. Bunlardan birisinin yanında muvâsebe talebinde şahit tutmuş olsa, yeterli olur. İki taleb yerine mevcut olur. Bu iki talebten sonra mahkeme önünde taleb eder. Şöyle der: «Fa-lan kimse bu binayı almıştır. Ben de şu binam ile onun şuf´a hakkı sahibiyim.» Eğer «Ben şu sebepten dolayı onun şefiyim» dese, Mülteka´ da olduğu gibi o zaman mebiin nefsindeki ortağa da şamil olur. Hâkime, «Ona emret, evi teslim etsin» der. Şefi bu sözü eğer müşteri binayı teslim almışsa der. Husumet taleb etmek müşterinin kabzına bağlı olmaz. İşte bu talebe temlik ve husumet talebi denir. Bunu mutlaka tehir etmekle şüf´a hakkını diliyle düşürmedikçe yani özürlü veya özürsüz bir ay veya daha fazla tehir etmekle şuf´a bâtıl olmaz. Fetva da bu görüş ile veri-lir. Çünkü ancak mezhebin acık görüşü budur. Bazı âlimler de «Muhammet´in görüşü ile fetva verilir» demişlerdir. Yani eğer özürsüz olarak bir ay tehir ederse, müşterinin zararına engel olmak için şuf´a bâtıl olur. Mülteka´da da böyledir, Biz deriz ki: Müşteri zararını şüf´a hakkı sahibini hâkime götürmekle def eder. Ki, hâkim ona ya almayı veya terketmeyi emreder. Şefi şuf´a hakkını taleb ettiği zaman hâkim hasma şefinin şuf´a talebine vesile olan mülke malik olup olmadığını sorar. Eğer mülkiyeti ile ikrar ederse, veya bilip bilmediğine dair yeminden kaçınırsa, veya şefi kendi mülkü olduğuna delil getirirse, hâkim müşteriye mülkü alıp al-madığını sorar. Eğer müşteri aldığını ikrar ederse, veya halit şuf´ası mevcut olduğu konusunda veya şuf´anın sebebi üzerine yeminden kaçı-nırsa, -Burada Şâfiiye hilaf vardır. Nitekim dava kitabında geçti.- veya şefi delil getirirse, eğer müşteri şuf´a talebini inkâr etmezse, şuf´anın ona olduğuna hükmedilir. Müşteri şefiin şuf´a talebinde bulunduğunu inkâr ederse, o zaman makbul olan söz yemini ile birlikte müşterinindir. İbni Kemal. Şüf´a hakkı sahibi dava zamanında mülkün semeni olan parayı hazırlamamışsa, ona hükmedildiği takdirde hemen hazırlaması gerekir. Müşteri de ödediği parayı almak için binayı elinde tutabilir. Hükümden sonra şüf´a hakkı sahibine «Semeni de eda et» denilse, o da tehir etse, şuf´a bâtıl olmaz. Ama hükümden önce denilirse, İmam Muhammed´e göre şuf´a bâtıl olur. Çünkü parayı hazırlamakla şuf´a ta-lebini tekid etmemiştir. Şefî için hasım mutlaka müşteridir. Mülkü teslim etmezden önce İse satıcıdır. Birincisi mülkiyeti ile, ikincisi İse, elinde bulunduğu için ha-sımdır, İbni Kemal. Şu kadar var ki hasım (müşteri) hazır olana kadar şüf´a hakkı sahibinin delili dinlenmez. Çünkü mâlik odur. Müşteri hazır olduğunda satım akdi feshedilir. Eğer satıcı mülkü müşteriye teslim etmişse, satıcının ha-zır olması gerekmez. Çünkü mülkiyeti de, eli de zail olmuştur. İbni Kemal. Şu kadar var ki hasım (müşteri) hazır olana kadar şüf´a hakkı sahi-binin delili dinlenmez. Çünkü mâlik odur. Müşteri hazır olduğunda satım akdi feshedilir. Eğer satıcı mülkü müşteriye teslim etmişse, satıcının ha-zır olması gerekmez. Çünkü mülkiyeti de, eli de zail olmuştur. İbni Kemal. Hâkim şüf´a ve uhde ile hükmeder. Çünkü şefîi istihkak ettiği takdir-de satıcıya ödemesi gerekecektir. Ama eğer teslim etmişse, semen müş-terinindir. Çünkü yukarıda geçti. Şefî görme ve ayıp muhayyerliğine sahiptir. Müşteri her ne kadar onlardan berâeti şart kılmış olsa da. Ama şart muhayyerliği ile vade mu-hayyerliğine sahip değildir. İhtiyar. Eşbah´ta şöyle denilmektedir: «Şüf´a bütün hükümlerde satım akdidir. Ancak aldatılma tazminatında satım akdi gibi değildir. Çünkü şüf´a hakkı sahibi onu müşteriden zorla almıştır.» ÖNEMLİ BİR KONU Arazinin öşri veya haracî olması mülkiyete engel teşkil etmez. O halde arazi devlet arazisi olmadıkça onda şüf´a sabit olur. BİR TAMLAMA: Yukarıda zikretiğimiz gibi devlet arazisinde şüf´a yoktur. Fetâvâ-yı Hayriyye´de şöyle denilmektedir: «Arazinin öşrî veya haracî olması mülkiyete aykırı değildir.» Kitapların çoğunda da şu vardır: «Haracî veya öşrî arazi memluk arazîdirler ki onun satımı ve vakfedilmesi caizdir. Miras da bırakılabilir. O halde onda şüf´a sabittir. Ama bunun aksine devlet arazisi ki, sultan onu ziraat ortaklığı için verir, o arazi satılmaz ve onda şuf´a da yoktur. O halde, araziyi ekip biçen kimse onun mülkiyetini ve haracını verdiğini iddia etse, söz onundur. Ancak onun mülkiyeti hakkında onunla münazaa eden kimsenin davası sahih ise, delil getirmesi lazımdır. Ben bu mese-leyi memleketimizde çok vuku bulduğu için zikrettim.» Özetle. Yine zikrettiğimiz gibi, ihtikar edilen arazide şuf´a yoktur. Onunla, vakıfta olduğu gibi, satılan civar mülklerde şuf´a da taleb edilemez. BİR KISMI MUHTEKİR OLAN BİNA SATILDIĞINDA KOMŞUSUNA ŞUF´A SABİT OLUR MU? Ben derim ki: Dımaşk hâkimi naibinden şunu sordum: Bir parçası ihtikâr olan bir bina satılsa, o binada şuf´a var mıdır? Bana şöyle cevap verdi: Ben bu konuda acık bir hüküm görmedim. Şu kadar var ki acık olan o parçanın ve o parçanın üzerindeki kısım dışında kalan yeri bir kimse alabilir. Şu şartla ki, şuf´a talebine vesile olan mülk, satılan bina-daki muhtekir parçaya bitişik olmaması gerekir. Bu hükmü de fakihlerin «İki parça toprak bir pazarlıkla satılsa, edam bunlardan birisinde şuf´a hakkına sahip olsa, yalnız onu alır» sözünden de hileler bahsinde gelen, «Adam bîr çok satsa, ancak şuf´a hakkı sahibine bitişik olan bir metresini satmasa, şuf´a yoktur. Çünkü ittisal yoktur» sözünden çıkar-dım. Allah daha iyisini bilir. «İster müşteriden, ister elçisinden, ister âdil bir kimseden, ister bir-kaç kişiden öğrensin ilh...» Yani haber veren fuzulî bir kimse de olsa. Burada birkaç kişiden maksat, şahitlerin sayısıdır ki, ya iki erkek veya bir erkek, iki kadındır. Musannif bu sözüyle şahitlerde adaleti şart kıl-madığını ifade etmektedir. Hüküm müşteride de böyledir. Çünkü müşteri hasımdır. Mahkemedeki hasımlarda da adalet şart değildir. Müşterinin elcisi de müşteri gibidir. Tatarhâniye´de olduğu gibi. Tatarhâniye´de şöyle denilmiştir: «Binanın satışını haber veren âdil olmise, şuf´a hakkı sahibi tasdik ettiği takdirde satış sa-bit olur. Eğer yalanlarsa Ebû Hanife´ye, göre haberin doğruluğu ortaya çıksa bile satın alma sabit olmaz.» Dürer´de de şöyle denilmektedir : «İmameyne göre, haber doğru oldadam ister hüruğu tak, ister köle, ister çocuk, ister kadın ol-sdirde bir un yeterli olur.» «Meclis herne kadar uzasa da ilh...» Meclisin uzaması şuf´a talebi-ne engel değildir. Eğer şuf´a hakkı sahibi vazgeçmeye delalet edece1 k´ ´´ birşeyle meşgul değilse. Dürrerü´l-Bihâr. «Serbest bırakılan bir kadın gibi ilh...» Yani o kadının muhayyerliği ki, kocası ona talakını istediğinde «senin işin senin elindedir» demiştir. Kadın ne zaman isterse, kendisini o zaman boşar. Sağlam olan da budur ilh...» Kerhî de bunu tercih etmiştir. «Metinler de bu görüş üzerinedir ilh...» Yani metinlerin açık şekli böyledir. Zira metin sahipleri «meclis» kelimesini kullanmışlardır. «Burada Cevâhirü´l-Fetâvâ´ya hilaf vardır ilh...» Sarih bu sözüyle Cevahirü´l-Fetâvâ´da olanı tercih etmediğine işaret etmektedir. Çünkü Cevâhirü´l-Fetâvâ´da olan metinlerin zahirine muhaliftir. Şu kadar var ki bu söz, musannifin muvasebe talebi ifadesine uygundur. Bunun gibi gelecek hadise de münasibtir. Zahirine göre Hidâye sahibi de Cevâhi-rü´l-Fetâvâ´da olanı tercih ederek meşâyihin umumuna nisbet etmiştir. Şurunbulâliye´de de Cevâhirü´l-Fetâvâ´da olan için, «Zahiri rivayet ancak budur» denilmiştir. Hatta satışı duyduğu halde şüf´a hakkı sahibi rahat bir şekilde susarak şuf´a taleb etmese veya lağv bir sözle konuşmuş ol-sa, şuf´ası bâtıl olur. Nitekim Haniye, Zeylaî ve Şerh-i Mecma´da da böyledir. «Fetva da bu görüş üzerinedir» sözü Cevherî´nin ifadelerindendir. İşte Cevherî´nin bu ifadesi Cevâhirü´l-Fetâvâ´nın zahiri rivayet olmasıy-la beraber açık bir tercihtir. O zaman bu tercih metinlerin tercihi üzerine takdim edilir. Halbuki metinlerde bunun aksi görülmektedir. Çünkü metinlerin tercihi zımnîdir. PRATİK MESELELER : Bir kimseye şüf´a hakkına sahip olduğu bi-nanın satıldığı mektupla haber verilse, şüf´a da mektubun başlarında ve-ya ortasında yazılı olsa, o da taleb etmeden yazıyı sonuna kadar okur-sa, şuf´ası bâtıl olur. Hidâye. Şüf´a hakkı sahibi hutbe okunurken mülkün satıldığını duysa, na-mazdan sonra taleb etse, eğer hutbeyi dinleyecek bir durumda ise, şuf´a bâtıl olmaz. Eğer hutbeyi dinleyecek durumda değilse, bunda meşâyih ihtilaf etmiştir. Ona mülkün satıldığı namazın içinde haber verilse, o da sünneti dört veya altı rekat kılsa, tercih edilen odur ki, onun şuf´ası bâtıl olur. Ama öğlenin farzından sonra duyduğunda son sünneti dört rekât olarak kılsa, sağlam görüşe göre onun şuf´ası bâtıl olmaz. Ama dört değil altı rekat kılınmış olsa, şuf´ası batıl olur. Farzdan önceki sünnetleri kılarken duysa ve dörde tamamlasa, şuf´ası yine bâtıl olmaz. Müşteriden başkası üzerine selâm vermesi de şuf´ayı bâtıl kılar. Eğer müşteriye selam verirse, bâtıl olmaz. Duyduğunda sübhanallah, elhamdülillah, la havle vela kuvvete... veya bir aksırana elhamdülillah dese şuf´anın batıl olmayacağı gibi. Tatarhâniye. Yani meclisin muteber ol-duğunu kabul eden rivayet üzerine bâtıl olmaz. Kifâye ve Şurunbulâliye. SATIŞI DUYDUĞUNDA MÜŞTERİYİ VE SEMENİ BİLMEDİĞİ İÇİN SUSAN KİMSENİN ŞUF´ASININ BATIL OLMAMASI BAHSİ Hâniye´de şöyle denilmektedir: «Şüf´a hakkı sahibine satış haber ve-rildiğinde sussa, fakihler, müşteriyi ve semeni bilmediği sürece, onun şuf´asının bâtıl olmayacağını söylemişlerdir. Bakire kız gibi ki, ondan birisi nikâh vekâleti istese ve o da verse, sonra da kız babasının kendisi-ni başka birisi ile evlendirdiğini duysa, kızın o evliliği reddetmesi sahih-tir.» Ben derim ki: Timurtaşî, Fetâvâ´sında şuf´anın bâtıl olmayacağına dair fetva vermiştir. Hıfzedilsin. «Şuf´a talebi anlaşılır bir sözle yapılmalıdır ilh...» Burada sözden maksat herhangi bir sözdür. Hatta İbn Fadl, «Bir köylü, «şuf´a» dese, kâfi gelir» şeklinde hikâye etmiştir. Tatarhâniye. «Muvasebe talebi ilh...» Buna Muvasebe talebi denilmesi, Rasulüllah´ın lafzı ile teberrük içindir. Zira Rasulullah (s.a.v.)«Şuf´a, şuf´aya kal-kışan içindir» buyrulmuştur. Yani sürat ile taleb edenindir. «Bunda şahit tutmak gerekli değildir ilh...» Hidâye ve diğer muteber kitaplarda da hüküm böyledir. Zira muvasebe talebi hakkı isbat için de-ğildir. Belki şuf´adan vazgeçmediğini bildirmek içindir. Nihâye ve Miraç. «Şahit ancak inkârdan korkulduğu takdirde tutulur ilh...» Yani müş-terinin talebi inkâr etmesinden korkulduğu takdirde şahit tutulur. Nite-kim fakihler «Baba küçük çocuğuna birşey hibe etse, bu hibesine de şa-hit tutsa...» demişlerdir. Burada fakihlerin «şahit tutsa» demeleri, şahitin hibenin sıhhat şartı olmasından değildir. Belki, babasının inkâr etme-si halinde hibeyi isbat etmek içindir. Miraç. Sayıhani´de şöyle denilmektedir:«Bunun açık anlamına göre bu kim-se yemini ile birlikte tasdik edilmez. Halbuki bununla beraber, «Ben duy-duğum anda taleb ettim» dese tasdik edilir. Ama «Ben dün öğrendim ve talebte bulundum» dese delil ikâme etmesi teklif edilir.» Dürer´in sözlerinin açık anlamına göre talebe şahit tutmak eğer şa-hit tutma kudreti varken terketse, şuf´asının bâtıl olacağını açıklıkla söy-lemiştir. Çünkü kudreti varken şahit tutmaması, vaz geçtiğinin delilidir. Şu kadar var ki, Şurunbulâliye, «Dürer sahibi bu sözü sehven söylemiş-tir. Çünkü şart olan yalnız talebtir, taleb üzerine şahit tutmak şart değil-dir» demiştir. Bu konudaki söz aşağıda kendi konusunda tam olarak ge-lecektir. Kuhistanî´de şöyle denilmektedir: «Yanında hiçkimse olmasa bile diyaneten şuf´anın düşmemesi için taleb etmek vacibtir. Ki ihtiyaç sıra-sında yemin etmeye imkân bulsun. Nihaye´de olduğu gibi. Şahit tutmak şart değildir. Eğer müşteri onu tasdik ederse, şahit tutmasa bile talebi geçerlidir. İhtiyar ve diğer eserlerde olduğu gibi.» İşte bu söz delâlet ediyor ki, şahit tutmak mutlaka şart değildir. Yemini ile birlikte şefinin tasdik edilmesi, bunun şart olmadığına delâ-let eder. Düşünülsün. «Sonra şahit tutar ilh...» Musannif burada «sonra» kelimesiyle ta-lep süresinin ekseri hallerde taleb meclisinin fevriliği üzerine olmadığına işaret etmiştir. Belki taleb süresi şahit tutma süresiyle takdir edilir. Nihaye ve diğer kitaplarda olduğu gibi. Kuhistanî. «Akar satıcının elinde ise ilh...» Eğer akar satıcının elinde değilse, Kuduri, İs´am ve Natifî´nin zikrettiklerine göre, şahit tutması sahih değil-dir. Sadrı Şehîd de bu görüşü tercih etmiştir. Şeyhülislâm ve diğer âlim-ler de istihsanen şahit edinmesinin sahih olduğunu zikretmişlerdir. Muhit´te olduğu gibi. Kuhistanî. «Zilyed olmasa da ilh...» Sarihin bu sözü musannifin Minah´taki sözünü reddetmektedir. Çünkü musannif Minah´ta, Cevhere, Dürer, Nihâye ve diğer kitaplara muhalefet etmiştir. «Veya akarın yanında şahit tutar ilh...» Çünkü hak akarla ilgilidir. İhtiyar. «Bu taleb şahit tutma talebidir ilh...» Ben diyorum ki, fakihlerin ifa-delerinin zahirine göre talebte şahit tutmak gereklidir. Şu kadar var ki, ben Haniye de şunu gördüm: «İkinci talebe şahit tutma (işhat) talebi de-nilmesi, şahit tutmanın şart olmasından değildir. Belki hasmın inkârı ha-linde talebi isbat etmek imkânına sahip olmak içindir.» «Mümkün olana kadar ilh...» Musannif bu sözüyle işhat talebinin vaktinin, yukarıda da geçtiği gibi, şahit tutma imkânına göre takdir edi-leceğine işaret etmektedir. O halde muvasebe talebinden sonra işhat ta-lebinden önce nafile namazına başlamış olsa, şuf´ası bâtıl olur. Haniye. ŞAHİT TUTMA TALEBİNDEN ÖNCE HAKİME ŞÜF´A TALEBİNDE BULUNMASI HALİNDE ŞÜF´A HAKKI BÂTIL OLUR Hayriye´de şahit tutma talebinden önce, hâkimden şüf´a talebinde bu-lunsa, şüf´a hakkının düşeceği üzerine fetva verilmiştir. Hıfzedilsin. Hâniye´de şöyle denilmektedir: «Satıcı ile alıcı, şüf´a hakkı sahibi ve bina bir şehirde olsalar, bina satıcının elinde olsa, şüf´a hakkı sahibi hangisinin yanına giderek taleb etse, talebi sahihtir. Burada daha yakın olmasına veya uzak olmasına itibar edilmez. Zira şehir, çevresi uzak ol-makla birlikte bir mekân gibidir. Ancak burada en yakın olanın yanından geçse, fakat ondan taleb etmese, şüf´a bâtıl olur. Eğer şüf´a hakkı sahi-bi kendi başına başka bir şehirde olursa, hangisine giderek taleb etse, talebi sahihtir. Satıcı veya müşteriden birisi şüf´a hakkı sahibinin bulun-duğu şehirde oturuyorsa, şüf´a hakkı sahibi uzak olandan taleb ettiği takdirde şuf´ası bâtıl olur.» Özetle. «Mebiin nefsindeki ortağa da şamil gelir ilh...» Zira, şüf´a hakkı sa-hibinin «Ben şu evle onun şüf´a hakkı sahibiyim» sözü ifade ediyor ki, şüf´a hakkı sahibinin işaret ettiği bina şüf´a taleb edilen binadan başkasındadır. O zaman şüf´a hakkı sahibi ya komşu, veya yalnız haklarda ortağı oluyor. Ama bunun aksine, «Şu sebeble» demiş olsa, hepsine de şamil gelir. «Şefi bu sözü ilh...» Yani şüf´a hakkı sahibinin hâkime «Sen müşte-riye emret» sözü, müşteri veya vekili binayı teslim almışsa farzedilir. «Taleb etmek, müşterinin kabzına bağlı bulunmaz ilh...» Zira eğer bina satıcının elinde de olsa, şüf´ayı taleb etmesi sahihtir. Hâkim o za-man da onun şüf´a hakkı sahibine teslim etmesini emreder. Ancak hu-sumet talebi yalnız müşterinin bulunmasına bağlı bulunur. Veya Şüf´a talebi teslim almasından önce yapılmışsa, satıcı ile birlikte bulunmasına bağlı olur. Nitekim musannif bunu aşağıda zikredecektir. Sarihin sözlerinin özeti şudur: Hâkimin emrinin müşteriye yönelme-si bir kayıt değildir. Zira müşterinin binayı kabzetmesi, talebin sıhhati için şart değildir. «Fetva da bu görüş ile verilir ilh...» Hidâye ve Kâfi´de de hüküm böyledir. Dürer. Azmiye´de şöyle denilmektedir: « Ebussuuti´un Ben mevlâ bu sözü i!e verilmiş fetvasını gördüm.» «Bazı âlimler de Muhammed´in sözü ile fatva verilir ilh...» Bu görü-şün kaili Şeyhülislam. Kadıhan Fetâvâ ve Cami üzerindeki şerhinde. Bu görüş Vikaye. Nikâye, Zahire ve Muğnî´de de yer almıştır. -Şurunbulâiye´de Burhan adlı eserden naklen, «En sağlam olan bu-nunla fetva verilmesidir. Yani Hidâye ve Kâfi adlı eserlerin belirttikleri sözden daha sahihtir, denilmiştir. Bu konunun tamamı Şurunbulaiye´dedir. Bu sözü Kuhistanî, Muhit, Hülâsa, Muzmarat ve diğer meşhur kitap-lara isnad etmiştir ve şöyle demiştir: «Hidâye ve Kâfi´de olan kapalıdır.» «Özürsüz olarak ilh...» Ama eğer hastalık ve sefer veya civar şufası hükmedecek bir hâkimin bulunmaması gibi özürlerle tehir ederse, şuf´a ittifakla düşmez. Şerh-i Mecmâ. «Müşterinin zararını def için ilh...» Bu görüş Muhammed´in görüşü ile fetva verme şeklinin açıklamasıdır. Mecma şerhinde deniliyor ki: «Hanî´nin Câmi´inde, «Günümüzde fetva Muhammed´in görüşü üzerine verilir. Çünkü halkın durumu zarar verme kastı bakımından değişmiştir» denilmiştir.» Buradan anlaşılmaktadır ki, fakihlerin zahirü´r-rivâyenin aksi ile fet-va vermeleri zamanın değişmesi yüzündendir. O halde Zahirü´r-rivaye herne kadar sağlam görülse bile bunun üzerine tercih edilemez. Nitekim gasb bahsinde elbisenin siyaha boyanması meselesinde geçmişti. Bu nün birçok örnekleri vardır. Belki fakihler bizim üç imamımızın rivayetle-rine aykırı olarak fetva vermişlerdir. Züfer´in görüşüyle fetva verilen me-seleler ve Kur´anı öğretmek üzerine adam kiralama meselesi gibi. «Biz deriz ki ilh...» Yani İmam Muhammed´in görüşü ile fetva verilir diyenlere cevap olarak. Burada sarihin sözünün açık anlamı musannif gibi, zahirü´r-rivayete meyletmesidir. Halbuki sarihin burada sözü Mülteka üzerindeki şerhindeki sözünün zahirine aykırıdır. Buna şöyle cevap verilir: Herkes murafaaya kadir değildir. Hatta bununla zararı def etmek bazen aklına bile gelmez. Bilhassa müşteri aldığı akarda bir bina yapar veya bir ağaç dikerse, zarar daha da şiddetli olur. Hatta ben bir defa değil birçok defa müşahede ettim ki, müşteriye zarar vermek ve fiyatı yükseltmek tamamdan dolayı birkaç sene sonra gelip şüf´a hakkını taleb et-mektedir. Şüphe yoktur ki. bu kapının kapanması daha sağlamdır. Allah daha iyisini bilir. «Şüfa hakkı sahibi taleb ettiği zaman ilh... Musannif burada hâkimin şüf´a hakkı sahibinin talebinin akabinde hasma sormasını zikretmiştir. Halbuki durum böyle değildir. Belki hâkim önce şüf´a hakkı sahibinden evin yerini, hududlarını sorar. Ki, böylece davasında haklı olup olmadı-ğını anlar. Şüf´a hakkı sahibinin bunları bilmesi lazımdır. Sonra, müşte-rinin kabzedip etmediğini sorar. Zira eğer kabzetmemişse, satıcı hazır olmadıkça şüf´a hakkı sahibinin müşteri aleyhine davası geçerli olmaz. Sonra da şüf´anın sebebini ve hangi bina veya akarla şüf´a taleb ettiğini ve onun hududlarını sorar. Çünkü onun davasının uygun olmayan bir sebebe dayanması veya başka birisi sebebiyle hakkının düşmesi müm-kündür. Sonra da şüf´a hakkı sahibine satışı ne zaman öğrendiğini ve ne yaptığını sorar. Zamanın çok uzaması veya ondan vazgeçmesi mümkün-dür. Sonra da takrir talebini sorar. Takrir talebini nasıl yaptığı ve kimi şahit tuttuğu, şahit tuttuklarının yakın veya uzak olduğu sorulur Bun-lardan sonra şüf´a hakkı sahibi hepsini beyan ederse, davası tamam-lanır. Bu sefer hâkim hasma döner ve ona sorar. Zeylaî. Özetle. «Hasma ilh...» Hasım burada müşteridir. Zeylaî. Yani musannif meseleyi bu şekilde farzetmiştir. «Şuf´a hakkı sahibinin mülke malik olup olmadığını ilh...» Zira o mül-kün mücerred onun elinde olması ile şuf´aya hak kazanamaz.İbni Melek. «Yeminden kaçınırsa ilh... Musannif kaçınmayı burada ve ileride delil getirmek üzerine takdim etmiştir. Halbuki uygun olan bunların de-lilden sonra zikredilmesiydi. Çünkü, yeminden kaçınmak ancak delilden aciz olunduktan sonra olur. Musannifin bunu takdim etmesi ifadede kı-saltma yapma düşüncesindendir. Eğer bu sözü sonra söyleseydi, o za-man faili açıklaması gerekirdi. Sen anla. «Bilip bilmediğine ilh...» Yani müşteri «Billahi ben onun talebine ve-sile olacak bir mülke mâlik olduğunu bilmiyorum» diye yemin eder. Çün-kü bu başkasının fiili üzerine yemindir. İşte bu yemin Ebû Yûsuf´un gö-rüşüdür. İmam Muhammed´e göre ise, katiyet üzerine yemin eder. Fetva da birinci görüş üzerinedir. Kuhistanî´de olduğu gibi. İbni Melek diyor ki: «Müşteri eğer «ben bilmiyorum» derse fetva bi-rinci görüş üzerinedir. Ama eğer müşteri onun şüf´aya vesile ettiği mül-ke malik olmadığını söylerse, o zaman katiyet üzerine yemin teklif edilir. «Şüf´a hakkı sahibi delil getirirse ilh...» Yani şahitler, «Şu bina bu şüf´a hakkı sahibinindir. Müşteri bu binayı almazdan önce de onundu. Bu saate kadar da onundur. Onun mülkiyetinden çıktığını da bilmiyoruz» deseler... Eğer «Bu bina bu komşunundur» deseler, Muhit´te de olduğu gibi yeterli değildir. İmam Ebû Yûsuf´tan ise delile ihtiyaç olmadığı ri-vayet edilmiştir. Kuhistanî. «Hakim müşteriye mülkü alıp almadığını sorar ilh...» Makim müşte-rinin hasımlığının sabit olması için sorar. İbni Melek. «Halit şüf´asının meydana geldiği konusunda yeminden kaçınırsa, i!h...» Zira onda şüf´anın sübutu ittifaklıdır. O zaman hasım olan müşteri «Billahi şüf´a hakkı sahibi bu akarda zikrettiği yolla şüf´aya hak kazan-mıştır» der. Kuhistanî.. Zira sebeb üzerine yemin taleb etmekte davacı için zarar vardır. Zira onun akti feshetmesi caizdir. İbni Melek. «Şüf´anın sebebi üzerine yeminden kaçınırsa ilh...» Şöyle der: «Bil-lahi ben bu binayı satın almadım.» Zira eğer onda hasıl üzerine yemin etmiş olsa, onun itikadmdaki yemini tasdik olunur. O zaman da davacı hakkında görüş yok olur. «Eğer müşteri şüf´a talebini inkâr etmezse ilh...» Bu ifadenin açık şekli şudur: Müşteri şirayı inkâr ederek şüf´a talebini reddederse, o za-man şefi ya delil getirerek satın almayı isbat eder veya delilden aciz olur-sa, müşterinin yemin etmesini taleb eder. Müşteri yeminden kaçınırsa, söz şefinindir. Bu da çelişki sayılmaz. T. «Makbul olan söz yemini ile birlikte müşterinindir ilh...» Eğer müşteri muvasebe talebini inkâr ederse, o zaman şefie, bilgisi üzerine yemin teklif edilir. Eğer takrir talebini inkâr ederse, o zaman da şefie katiyen üzerine yemin teklif edilir. Çünkü ilim kesinliği ihata etmiştir. Kübrâ´da olduğu gibi. Kuhistanî.. Şu kadar var ki, biz Kuhistanî´den, o da Nihâye´den naklen muva-sebe talebinin olduğunu zikretmiştik. Şüf´ası düşmesin ve ihtiyaç anında da yemin imkânı olsun diye. Bizim Nihâye´den naklen zikrettiğimiz şunu ifade etmektedir. Muvasebe talebine dair kabul olan söz, yemini ile birlikte şüf´a hakkı sahibinindir. Ancak, burada olanı, «Ben dün duydum ve taleb ettim» sözü üzerine hamlederiz. Ama eğer, «Ben öğrendiğim an-da taleb ettim» dese, makbul olan söz, yemini ile birlikte şüf´a hakkı sa-hibinindir. Nitekim biz Dürer´den de naklen zikretmiştik. «Mülkün semeni olan parayı hazırlamamışsa ilh...» Yani şüf´a taleb ettiği mülkün semenini hâkimin meclisine kadar hazırlamamışsa. Zira hükümden önce semen vâcib değildir. Hidâye adlı eserde şöyle denilmektedir: «Bu, Asi adlı eserin rivaye-tinin zahiridir. İmam Muhammed´den Zira müflis olması mümkündür şüf´a hakkı sahibi semeni hazırla-yana kadar ona hüküm verilmeyeceği rivayet edilmiştir. Bu da Hasan´ın Ebû Hanife´den yapmış olduğu rivayettir şüf´a hakkı sahibinin.» «Şüf´a hakkı sahibine denilse ilh...» Yani şüf´a ile hüküm verildikten sonra onun parayı ödemesi hazırlanırım» söylense ve o da tehir etse. Yani, «Benim ya-nımda şu ön semen yoktur» veya «Ben yarın veya buna benzer bir söz söylemiş olsa, imamların icmaı ile şüf´ası bâtıl olmaz. Eğer şüf´a ile hüküm verilmezden önce böyle derse, İmam Muhammed´e göre şüf´ası bâtıl olur. Zeylaî´de İmam Muhammed´in bu görüşü yer al-mıştır. Remlî. «Şüf´a hakkı sahibi için hasım mutlaka müşteridir ilh...» Burada «mutlaka» dan maksat, teslimden önce veya sonradır. Teslimden murad ise, mebiin müşteriye teslimidir. «Birinci»den murad müşteri, «İkinciden maksat, satıcıdır. O zaman ifadenin akışı şöyle olur: Müşteri mülkiyetin-den dolayı, satıcı ise akarı elinde bulundurduğundan dolayı hasımdır. Burada «mutlaka» demekte bir görüş vardır ki bu da İbni Kemal´in sö-zünün gidişinden anlaşılmaktadır. Zira İbni Kemal şöyle demektedir: «Şüf´a hakkı sahibinin hasmı müş-teri ve satıcıdırlar. Eğer birisi elindeki mebii teslim etmemişse. Bunların birisi mülkiyeti elinde olduğundan dolayı, diğeri de akar elinde olması hasebiyle hasımdır. O zaman satıcının üzerine, ta müşteri hazır olana kadar delil dinlenmez. Eğer satıcı mebii müşteriye teslim ederse, davada satıcının hazır olması şart değildir. Çünkü hem eli, hem de mülkiyeti son bulmuştur.» Özetle. İbni Kemal´in sözlerinin özeti şudur: Satıcı mebii teslim etmezden önce mahkemedeki şüf´a hakkı sahibinin hasmı hem satıcı, hem de müş-teridir. Teslimden sonra ise yalnız´ müşteridir. O zaman sarihin, «hasım müşteridir» demesi, eğer yalnız müşteriyi kasdetmişse, «mutlaka» deme-si doğru olmaz. Eğer müşterinin satıcı ile birlikte hasım olduğunu kas-detmişse, o zaman da «teslimden önce» sözüne uygun olmaz. Kısaca sarihe düşen, «mutlaka» kelimesini burada zikretmemesi idi. Ama satı-lanın tesliminden sonra yalnız müşterinin hasım olmasına gelince, bun-dan sonra buna dikkat çekilecektir. «Çünkü mâlik odur ilh...» Zeylaî şöyle demiştir: «Zira şüf´a hakkı sahibinin şüf´a davasından maksadı, hem mebinin mülkiyetini, hem de tasarrufunu eline geçirmektir. Çünkü hâkim şüf´a ile hükmettiği zaman her ikisine birden hükmeder. Çünkü bunlardan müşterinin mülk üzerinde mülkiyeti, satıcının ise eli vardır.» Bundan ötürü her ikisinin de hâkim huzurunda hazır olması gerekir. Hidâye´de olduğu gibi. Musannifin, «Müşteri hazır olduğunda satım akdi feshedilir» sözün-de müşterinin hazır olması için diğer bir açıklamaya da işaret edilmiş-tir. Müşterinin hazır olması satım akdinin feshi ile aleyhine hüküm veri-lebilmesi için şarttır. Nitekim Hidâye´de de buna dikkat çekilmiştir. Zira gaibin üzerine ne mülkiyet cihetiyle, ne de akitleri fesih cihetiyle hüküm vermek caizdir. Kifâye, «Müşteri hazır olduğunda satım akdi feshedilir ilh...» Yani müşteri-nin huzurunda. Feshin şekli şöyledir: Hâkim mahkemede, «Ben müşteri-nin alışını feshettim» der. Şüf´a hakkının bâtıl olmaması için, «Ben satım akdini feshettim» diyemez. Çünkü şüf´a satım akdi üzerine bina edilir. O zaman pazarlık şefi adına yapılmış olur, şefi sanki müşteri olur. Bu-nu Cevhere sahibi ifade etmiştir. O halde satımın aslı münfesih olmaz. Ancak müşteriye izafesi infisah eder. T. Bu da ancak satıcının mebii tes-lim etmesinden öncedir. Ama teslim etmişse, o zaman hüküm müşteri üzerine verilir. Zira yukarıda da geçtiği gibi satıcı yabancı olmaktadır. O zaman müşteriden almak, müşteriden satın almak gibi olur. Nitekim yakında gelecektir. «Çünkü mülkiyeti de, eli de son bulmuştur ilh...» Yani yabancı ol-maktadır. Hidâye. PRATİK BİR MESELE: Birisi bin liraya bir ev almış olsa, diğer bir kimse iki bin liraya satsa, sonra da şüf´a hakkı sahibi hazır olsa, o akarı birinci satım ile almak istese, Ebû Yûsuf´a göre şüf´a hakkı sahibi zilyedden bin liraya alır ve ona bin lirasını satıcıdan almasını söyler. İmameyne göre ise, birinci müşterinin de hazır olması şarttır. Şüf´a hakkı sahibi eğer ikinci müşteriden şüf´ayı taleb ederse, ittifakla birinci adamın hazır olması şart değildir. Tatarhâniye. «Semeni satıcıya ödemesi gerekir ilh...» Yani istihkak ettiği takdirde şefi mebiye karşılık ödeyeceği semeni satıcıya öder. «Eğer teslim etmişse, semen müşterinindir ilh...» Tatarhâniye´de Ebû Yûsuf´tan şöyle rivayet edilmiştir: «Eğer müşteri semeni peşin ver-miş, şüf´a şefiye hükmedilene kadar da akarı da kabzetmemişse, şefi se-meni müşteriye öder. Eğer şefi semeni satıcıya verirse, uhde satıcıya aittir.» Turî. «Yukarıda geçti ilh...» Yani satıcının mülkiyeti de, eli de yok olmuş-tur. «Şüf´a hakkı sahibi görme ve ayıp muhayyerliğine sahiptir ilh...» Zi-ra şüf´a yolu ile almak, müşteriden satın almaktır. Eğer bu alış, mebiyi müşterinin kabzından sonra olursa. Eğer müşterinin kabzından önce olursa, satıcıdan almış olmaktadır. Çünkü pazarlık satıcıya dönmektedir. Eğer onda muhayyerlik varsa, o zaman ona muhayyerlik sabit olur. Mesela, mebii ondan satın alsa, her ikisinin de muhayyerliği vardır. Müşterinin görmüş olmasıyla onun görme muhayyerliği düşmediği gibi, müşterinin muhayyerlikten ibra etmesiyle de muhayyerlik hakkı düşmez. Çünkü müşteri şüf´a hakkı sahibinin naibi değildir. O zaman müşterinin şartı ve görmesi şefi için geçerli değildir. Zeylaî. «Ama şart muhayyerliği ile vade muhayyerliğine sahip değildir ilh...» Yani Kuhistanî´de olduğu gibi şart muhayyerliği yoktur. Burada vadeden maksat, semendeki vadedir. «Aldatılma tazminatında ilh...» Eğer şüf´a hakkı sahibi arsanın üze-rine bina yaptıktan sonra, mebinin başka birisinin istihkakı olduğu çıkar-sa, o zaman şüf´a hakkı sahibine satıcıya ne de müşteriye binanın kıy-metinin noksanlığı ite rücu edemez. Çünkü burada aldatılmış değildir. Çünkü mebiî zorla temellük etmiştir. Mesele bu.babta metin olarak gelecektir. METİN Şüf´a hakkı sahibi ile müşteri, süf´ası iddia edilen akarın semenin-de ihtilaf etseler, akarın semeni nakten ödenmiş ve bina kabzedilmiş ise, o zaman yemini ile müşterinin sözü tasdik edilir. Çünkü o ziyadeyi inkâr etmektedir. Karşılıklı yemin de etmezler. Böyle bir ihtilaf halinde her ikisi de delil getirse, o zaman şüf´a hakkı sahibinin delili daha haklıdır. Çünkü onun delili bağlayıcıdır. Müşteri bir semen iddia etse, satıcı da kabzetmediği halde ondan az bir semen iddia etse, o zaman makbul olan söz satıcınındır. Eğer kabzedilmiş ise ve müşteriden daha az bir semen iddia ediyorsa, bu ih-tilaf eğer satıcının semeni kabzından sonra olmuşsa, makbul olan söz müşterinindir. Kabızdan önce ise,,karşılıklı yemin ederler. Yeminden han-gisi kaçınırsa, diğerinin sözü muteberdir. Eğer her ikisi de yemin eder-se, satım akdi feshedilir. O zaman şüf´a hakkı sahibi satıcının dediği fi-yatla şüf´ayı alır. Satıcı semenin bir kısmını müşteri için düşmüşse, o düşürme şüf´a hakkı sahibi hakkında da zahir olur. O zaman şüf´a hakkı sahibi geri kalan kısmı ile şüf´ayı alır. Satıcının semenin bir kısmını müşteriye hibe etmesinde de hüküm böyledir. Ancak bu hibe semenin kabzından sonra yapılırsa, hüküm böyle değildir. Eşbah. Ama satıcı semenin hepsini düşürse veya artırsa, bunlar şüf´a hak-kı sahibi hakkında zahir olmazlar. Şüf´a hakkı sahibi şüf´ayı satıcı ile müşterinin akitte konuştukları fiyatın tamamı ile alır. Eğer satıcı sattığı akarın semenin önce yarısını, sonra da diğer yarısını düşerse, şüf´a hak-ki sahibi şüf´ayı son düşürdüğü yarısı ile alır, Eğer şüf´a hakkı sahibi, satıcının bin liraya sattığını ve testim ettiğini bilse, sonra da satıcı bin liranın yüz lirasını düşse, şüf´a hakkı sahibi şüf´ayı yine bin lira karşı-lığında alır. Nasıl ki bin liraya satsa ve teslim etse, sonra müşteriye bir cariye veya meta ziyadeleştirse, yine şüf´a hakkı sahibine şüf´a hakkı vardır. Kınye. Akar mislî olan birşey satılsa, müslüman hakkındaki şarap gibi hükmen de olsa, şüf´a hakkı sahibi onu misliyle alır. Eğer kıymetli bir-şeyle satılmışsa, o zamanda satın alma sırasındaki kıymetiyle alır. Bir akar, bir akar karşılığında satılsa, akarların her birinin şüf´a hak kına sahip olan akarı diğer akarın kıymetiyle alır. Vadeli satışla satılan bir mülkü şüf´a hakkı sahibi o fiyatı peşin öde-yerek alır veya halen şüf´ayı taleb eder. Vadesi dolduktan sonra da şüf ayı alır. Eğer peşin alırsa, müşterinin üzerinde kalan parasını peşine çeviremez. Vadeli satılan bir akarın şüf asında susarak vadesi dolana kadar ta-leb etmese, şüf´ası bâtıl olur. Burada İmam Yûsuf muhalefet etmiştir. Eğer bayi, müşteri ve şefi zımmî olurlarsa, şefi şarapla veya domuz-la satılan mülkü şarabın misliyle, domuzun kıymetiyle alır. Eğer bayi zımmî olmazsa, bey fasit olur. O zaman şüf´a sabit olmaz. İbni Kemal, Mebsut´a nisbetle. Şarap veya domuzla satılan bir binada şüf´a hakkı sahibi eğer müslüman ise, o zaman şarabın mislini değil yukarıda geçtiği gibi kıymetini verir. Çünkü müslüman şarabı mülk ve temlik etmekten men edilmiştir. Sonra burada domuzun kıymeti, domuzun yerine değil, binanın yerine kaimdir. Bundan ötürü de onun temellükü haram değildir. Ama aşır bah-sinde geçen bunun hilafındadır. Şarap ve domuzun kıymetini bilmenin yolu, müslüman olan bir zımmiye veya tövbe eden bir fısıka müracaat etmektir. Eğer bu kıymette ihtilaf etseler, muteber söz müşterinindir. İnaye. Şüf´a hakkı sahibi, şüf´a edilen akarı satış bahası ve bir de müşteri tarafından üzerine bina yapılmış veya ağaç dikilmişse, onların sökülmüş şekildeki kıymetiyle alır. Nitekim gasb bahsinde geçti. Ben derim ki: Müşteri almış olduğu binayı birçok renkle boyasa, veya birçok kireçle kireçlenmiş olsa, şüf´a hakkı sahibi burada şüf´ayı terketme veya boyanın artırdığı kıymeti vererek alma arasında muhayyerdir. Çünkü boyayı bozmak çok zordur. Bozulması halinde de bir de-ğeri kalmaz. Ama bina yaparsa bunun aksinedir. Ona binayı sökmesi teklif edilebilir. Hâvi-i Zahidi. Bu konu gelecektir. İZAH «Akarın semeninde ihtilaf etseler ilh...» Yani semenin cinsinde. Bi-risinin dinar, diğerinin dirhem demesi gibi. Veya meblağında. Müşterinin iki yüze aldığını söylemesine karşılık satıcının yüze sattığını söylemesi gibi. Veya vasfında. Müşteri peşin para ile aldığını şovlarken satırının vadeli aldığını söylemesi gibi. Düreru´l-Bihaı «Semeni nakten ödemiş ve bina kabzedilmiş ise ilh...» Yani müşteri semeni nakten ödemiş ve binayı kabzetmiş ise. Ben birçok kitaba müracaat ettim, bu iki kaydın zikredildiğini görmedim. Yalnız ismini bilmediğim Kenz´in bâzı şerhlerinde gördüm. Sonra yine, Kenz´in eski bir nüshasının hamişinde Kâfî´ye isnadla bu iki kaydı gördüm. Turî´nin tekmilesindeki ifadesi aynen şöyledir: «Müellif burada mutlak zikretmiştir. O zaman müellifin bu mutlak zikri ihtilafın semenin verilmesi ve binanın kabzedilmesinden önce vukuuna veya semenin verilmesi ve kabzedilmesinden sonra binayı şüf´a hakkı sahibine teslimden önce veya sonra vukuuna da şamil olur. Şu kadar var ki Tatarhâniye´de şöyle birşey var-dır: «Adam bir bina alsa, kabzetse ve semeni de nakten satıcıya ödese, sonra şüf´a hakkı sahibi ile müşteri semende ihtilaf etseler, makbul olan müşterinin sözüdür.» "Zahîre´de Tatarhâniye´de olana «yemini ile birlikte» sözü ilâve edil-miştir. Yani söz yemini ile birlikte müşterinindir. Karşılıklı yemin de teklif edilmez. Çünkü şüf´a hakkı sahibi ile müşteri, satıcı ile müşteri menzilesindedirler. Ancak aradaki fark, satıcı ile müşteri karşılıklı yemin ederler, fakat şüf´a hakkı sahibi ile müşteri yemin etmezler. Düşünülsün. T. Diyor ki: «Bazen denilebilir ki, eğer semen nakit değilse, şüf´a hakkı sahibi satıcıya rücu eder. Eğer semen müşterinin iddia ettiğinden az ise, satıcının sözü esas alınır. O da gelecek meselede olduğu gibi fi-yatta bir düşme olur. Buna göre ihtilafın dayanağı semenin yalnız nakit olması üzerinedir.» «Çünkü inkâr etmektedir ilh...» Zira şüf´a hakkı sahibi semen az ol-duğu takdirde binanın istihkakını iddia etmektedir. Semenin azlığını da müşteri inkâr etmektedir. Hidâye. «Karşılıklı yemin de etmezler ilh...» Zira müşteri şüf´a hakkı sahibinden hiçbir şey iddia etmemektedir. Zira şüf´a hakkı sahibi şüf´ayı almakla terketmek arasında muhayyerdir. O zaman onun davalı olması tahakkuk etmez. Çünkü müşteri, davayı terketse de terkedilmeyecek kimsedir. O zaman bu nas manâsına gelmez. Nas şudur: satıcı ile müşteri ih-tilaf etseler, mebi mevcut ise karşılıklı yemin ederler, müşteri mebiyi red-deder, satıcı da parayı geri verir. Çünkü bu nas, inkârın ve davanın her iki tarafta da bulunması halindedir. İtkani «Çünkü onun delili ilzam edicidir...» Yani şüf´a hakkı sahibinin deli-li müşteri için gereklilik ifade eder. Ama müşterinin delili bunun aksine-dir. Zira şüf´a hakkı sahibi muhayyerdir. Beyyineler de hasmı ilzam için getirilir. O zaman onun delili ile hüküm vermek daha uygundur. İtkanî. Kuhistanî şöyle demektedir: «Bu ifade bildiriyor ki, eğer satıcı ile müşteri ihtilaf etseler, veya satıcı ve müşteri şüf´a hakkı sahibi ile ihti-laf etseler, o zaman da satıcının delili daha haklıdır. Çünkü onun delili ziyadeyi isbat etmektedir.» «Kabzetmediği halde ilh...» Yani satıcı semenin hepsini kabzetme-den önce. Müşterinin akarı kabzedip etmemesi eşittir. Kuhistanî. «Söz satıcınındır ilh...» Yani yemin etmeden satıcınındır. Kuhistanî. O zaman şüf´a hakkı sahibi satıcının dediği fiyatla akarı alır. Zira eğer akarın fiyatı onun dediği gibi ise, o zaman açıktır. Eğer öyle değil-se, bir düşmedir. Fiyat düşürmesi de şüf´a hakkı sahibi hakkında açık olur. «Eğer kabzetmiş ise söz müşterinindir ilh...» O zaman şüf´a hakkı sahibi dilerse müşterinin iddia ettiği fiyatla şüf´ayı alır, satıcının sözüne de iltifat etmez. Zira o semeni tam aldığından aktin hükmü son bulmuş ve satıcı aradan çıkmış bir yabancı hükmünü almıştır.1 O zaman ihtilaf şüf´a hakkı sahibi ile müşteri arasındadır. Biz bunu beyan ettik. Hidâye. Yani bu ihtilafta söz müşterinindir. Bil ki, bu hüküm, eğer kabz açık ise böyledir. Yani müşteri kabzı delil veya yerinin ile isbat ederse. Dürer´de olduğu gibi. Şu mesele kaldı: Eğer kabz açık değilse, yani şüf´a hakkı sahibine malum değilse. Satıcıya kabzettiğini ikrar eder veya etmez. Eğer kabzı ikrar etmezse, bunu Kitap´ta İmam Muhammed zikretmemiştir. O zaman zahir odur ki, onun hükmü, semenin kabzedilmemesindeki hükümdür. Eğer satıcı kabzı ikrar ediyorsa, müşteri de bina elinde olduğu halde daha fazlasını iddia ediyorsa, satıcı önce evvela semenin miktarını son-ra kabzı ikrar eder veya bunun aksine önce kabzı, sonra semenin mik-tarını ikrar eder. Eğer birincisi olursa, yine önce semenin miktarını, son-ra kabzı ikrar ederse mesela binayı ona bin liraya sattığını ve parayı aldığını söylemesi gibi, şüf´a hakkı sahibi o bin liraya alır. Zira satıcı şüf´anın taalluk ettiği miktarla satımını ikrar etmeye başlamıştır. Sonra da kabzettiğini söylemiştir. O zaman satıcı şüf´a hakkı sahibinin semen-den olan ikrarına taalluk eden hakkını düşürmüştür. Zira bu tahakkuk ettiği takdirde o zaman akitten yabancı hale gelmiş olur. Zira onun mülkü yoktur. O zaman da müşterinin iddia ettiği fiyatla alınır. Zira anifen geçtiği gibi, semen eğer kabzedilmiş ise, şüf´a hakkı sahibi müş-terinin dediği ile alır. Satıcı için de şüf´a hakkı sahibinin hakkını iskat etmek yoktur. Çünkü o zaman o, kabız ikrarı üzerine reddolunur. Eğer ikincisi olursa, yani satıcı önce kabzettiğini, meselâ bin lira olan semeni kabzettiğini söylerse, o zaman onun sözüne şüf´a hakkı sa-hibi iltifat etmez. Müşterinin dediği ile alır. Çünkü satıcının semeni kabzettiğini ikrar etmesi onu yabancı haline getirmiştir. Artık semenin mik-tarındaki sözüne itibar edilemez. İnâye. «Satıcının dediği fiyatla ilh...» Zira satım akdinin feshi şüf´a hakkı sahibinin hakkının bâtıl olmasını gerektirmez. Ama satıcıya iddia ettiği fiyat üzerine yemin teklif edilir mi? Uygun olan yemin teklif edilmeme-sidir. Zira bir defa yemin etmiştir. İtkanî, İsbicabî´den. «Satıcı semenin bir kısmını müşteri için düşmüşse ilh...» Yani satı-cı semenin bazısını müşteriden düşmüşse. O halde eğer satıcının satışla vekili semenin bir kısmını müşteriden düşerse, aktin aslına iltihak etmez. O zaman da bu düşme şüf´a hakkı sahibi hakkında zahir olmaz. Eşbah. Eğer vekilin düşmesi sahih olmuş olsa, müşteri borçtan kurtulur. Çünkü vekil, düştüğü meblağın zaminidir. O da başlangıçtan hibe gibi olur. Ni-tekim bunu Hamevî açıklamıştır. «Şüf´a hakkı sahibi kalan kısmı ile şüf´ayı alır ilh...» Veya şüf´a hak-kı sahibi müşteriye semeni tam vermiş ise. vermiş olduğu ziyade ile müşteriye rücu eder. Azmiye´de olduğu gibi. «Kabzından sonra yapılırsa ilh...» Yani satıcı semeni kabzettikten sonra bir kısmını hibe ederse, o zaman şüf´a hakkı sahibi hakkında bu hibe zahir olmaz. Çünkü teslim etmekle ayn olmuştur. Şüf´a hakkı sa-hibi artık geriye birşey isteyemez. Ama kabızdan önce ise, o zaman şüf´a hakkı sahibi vermiş olduğu fazlalığı geri alma talebinde bulunur. Çünkü o, müşterinin zimmetindeki bir deynin hibesidir. Şerhu Tenvîri´l-Ezhân. Hamevî diyor ki: «Şu kaldı ki, hibenin bazısı ile kaydedilmesinden anlaşılıyor ki eğer satıcı fiyatın hepsini müşteriye hibe ederse, o hibe şüf´a hakkı sahibi için mutlaka zahir olmaz. O zaman şüf´a hakkı sahibi satıcı ile müşteri arasında konuşulan fiyatla mı, yoksa kıymetiyle mi alır? Bu konuda ben açık bir nakil görmedim. Zahiriye´de, «Birisi bin liraya bir bina satmış olsa, o bin lirayı müşterisine tasadduk etse, şüf´a hakkı sahibi o binayı kıymetiyle alır. Ancak bu tasadduk kabızdan sonra olursa, değil» denilmiştir. İşte buna kıyasla denilebilir ki, eğer kabzetmezden önce semenin hepsini müşteriye hibe ederse, şüf´a hakkı sahibi kıy-metiyle alır. Yok eğer kabızdan hibe ederse, semenle alır. Özetle. Ben derim ki: Ben Muhît´ten naklen Tatarhâniye´de özetle şunu gördüm: «Fiyat düşürmek, hibe veya ibra etmek, eğer kabızdan önce olursa, bakılır: Eğer semenin bazısında ise, şüf´a hakkı sahibi için de za-hir olur. Eğer hepsinde olursa, zahir olmaz. Ama eğer kabızdan sonra olursa, fiyat düşmek ve hibe yine bu ayrıntı üzeredir. Hepsinden veya bazısından ibraya gelince, zaten o geçerli değildir. Kuhistanî de bunu be-nimsemiştir. Düşünülsün. «Ama satıcı semenin hepsini düşürse veya artırsa, bunlar şüf´a sa-hibi hakkında zahir olmazlar ilh...» Ama fiyatın hepsini düşürmek neden zehir olmuyor? Çünkü o aktin aslına bitişmemektedir. Yoksa, akit semensiz kalır. Bu da bâtıl değil, fasittir. Dürer´de buna muhalefet edil-miştir. Çünkü fasit akitte şüf´a yoktur. Nitekim ileride gelecektir. Şu kadarı var ki fiyatın hepsini düşürmek, müşteri hakkında açık olur. Kuhistanî. Fiyatın artırılmasına gelince, zira eğer ziyade aktin aslına dahil olmuş bulunsa, o zaman şüf´a sahibinin hakkı ibtal edilmiş olur. Çünkü şüf´a sahibi akarı almayı artırmadan önceki fiyatla hak etmiştir. Burada ziyadeden maksat, semendeki artıştır. Ama satılandaki artışa gelince, o şüf´a sahibi hakkında da açık olur. Nitekim sarih de yakında Kınye adlı eserden naklen bunu zikredecektir. Çünkü mebideki ziyade fiyatı düşürme kabilindendir. Fiyat düşürmek ise. şüf´a sahibi hakkında da açıktır. «Yarısını ilh...» Buradaki yarı sırf bir kayıt değildir. Cevhere´de denilmiştir ki: «Bu aktin aslına dahil olmama eğer fiyatın hepsini bir kelimey-le düşürürsedir. Ama eğer bunu birkaç kelime ile düşürürse, şüf´a hakkı sahibi o zaman en son düşürdüğü fiyatla alır.» T. Ben derim ki: Bunun şekli şudur: Satıcının her düşürdüğünde semen, kalan kısım olur. Eğer geri kalan kısmın hepsini düşürürse, o da semenin hepsini düşmek olur. Burada semenin hepsi de geri kalan kısmıdır. Şüf´a hakkı sahibi de akarı o geri kalan kısımla alır. «Eğer şüf´a hakkı sahibi bilse ilh...» Sarih bu sözüyle şüf´a hakkı sahibinin şüf´ayı almasından önce bilmesi ile sonra bilmesi arasındaki bir fark olmadığına işaret etmektedir. Tebyîn´de olduğu gibi. «Nasıl ki bin liraya satsa ilh...» Yani yine ona şüf´a hakkı vardır. Zira ânifen biz bunun şeklini zikrettik. Ama şüf´a hakkı sahibi satıcının ziyadeleştirdiği meta veya cariyeyi de alabilir mi? Fakihlerin bazısı bu meselede hiçbirşey söylememiştir. Sonra ben Nihâye sahibinin şöyle de-diğini gördüm: «Binayı semenden alan hisseyle alır.» Bu görüş. Meliki´nin Mecma´ şerhinde olan sözüne aykırı değildir. Melikî´nin sözü şudur: «Adam bir akan akarda çalışan hayvan ve kuleleriyle birlikte satsa, aka-ra teb´an bunların hepsinde şüf´a sabit olur.» Çünkü burada maksat yer, çiftçiler ve çiftlik âletidir. O zaman tabi oluş gerçekleşir. Çünkü yerden maksat olan şey mevcuttur. Bundan ötürü böyle bir yerde köle ve hay-vanları yere teb´an vakfetmek de geçerlidir. Nitekim bu mesele yerinde geçti. Ama bina ile birlikte câriye ve emtia bunun aksinedir. Bana üstün gelen görüş budur. »Şarap gibi hükmen de olsa ilh...» Musannif eğer burada; «hükmen de olsa» kelimesini «Eğer kıymetli birşeyle satılmışsa, o zaman satın alma vaktindeki kıymetiyle alır» sözünden sonra zikretseydi, H.nin «Bu şarabın müslüman hakkında hükmen misli olmasının ve şefinin şarabın misli ile olmasını gerektirir» itirazından salim olurdu. Halbuki hiç de öyle değildir. Şarap ile satılmış bir akarı şüf´a sahibi şarabın kıymeti ile alır. Çünkü şarap gerçekten mislidir. Müslümanın hakkında ise hükmen kıy-meti takdir edilen şeylerdendir. İbni Kemal´e göre ise hiç itiraz edilemez. Çünkü İbni Kemal şöyle demektedir: «Misli olan birşeyle satılan bir akarı şüf´a sahibi gerçekten veya hükmen misli olan bir baha ile alır. Çünkü misliyattan bazıları misli olmayana dahil olur. Şarabın müslüman hak-kında misli olmayana dahil olması gibi.» Özetle. O zaman İbni Kemal´in «Hakikaten veya hükmen» sözü herhangi birşey! meseleye dahil etmek için değil, hariç bırakmak içindir. «Kıymetiyle alır ilh...» Yani şüf´a yoluyla aldığı tarihteki kıymetiyle değil, müşterinin satın aldığı tarihteki kıymeti ile alır. Zahîre´de olduğu gibi. Kuhistani. «Vadeli satışla satılan ilh...» Yani vakti bilinen bir vade ile satılsa. Yoksa satım akdi fasittir. Fasit satım akdinde de şüf´a yoktur. Miraç. Sarih bu meseleye babın sonunda dikkat çekecektir. «O fiyatı peşin ödeyerek alır ilh...» Çünkü vade bir şartla sabit ol-muştur. Şüf´a sahibi ile satıcı arasında da şart olmaz. Sonra eğer şüf´a sahibi şüf´ayı peşin para ile satıcıdan alırsa, müşteriden semen düşer. Zira yukarıda geçtiği gibi, şüf´a sahibinin şüf´a davasını kazanması ile müşteri hakkındaki satım akdi münfesih olur. Şüf´a hakkı sahibi eğer peşin para ile müşteriden alırsa, o zaman satıcı müşteriye yine vadeli semenle rücu eder. Zira satıcı ile müşteri arasında cereyan eden şart şüf´a sahibinin şüf´a ile binayı alması ile bâtıl olmaz. Hidâye. «Veya hâlen şüf´ayı taleb eder ilh...» Yani şüf´a sahibi peşin para ile almakla, hâlen şüf´ayı taleb edip vadesi dolduğunda almak arasında muhayyerdir. «Peşine çeviremez ilh...» Mülteka´da da hüküm böyledir. Burada bundan maksat eğer şüf´a sahibi peşin parayla satıcıdan değil, müşte-riden alırsa, satıcı parasını müşteriden peşinen alamaz demektir. Nitekim biz bunu anifen takdim ettik. «Sofasında sükut ederek ilh...» Bu görüş musannifin, «peşinen ta-leb etme» sözünün sonucudur. «Şüf´ası bâtıl olur ilh...» Zira onun hakkı sabitti. Hakkının sübutun-dan dolayı şüf´a sahibi peşinen almaya da hak kazanmıştır. Zira eğer hakkı sabit olmasaydı peşinen alma hakkına da sahip olmazdı. Şüf´a hak-kının sübutundan sonra talebten sükut etmek ise şüf´ayı bâtıl kılar. Zey-laî ve Dürer. Zeylaî ve Dürer´de olanda bir görüş vardır. Zira bu taleb mülk edin-me talebidir. Bu talebi akarın satış vadesine tehir etmek ne Ebû Hani-fe´ye göre -çünkü Ebû Harrife ona bir vakit takdir etmemiştir-, ne de İmam Muhammed´e göre -çünkü o da bir ay vade takdir etmiştir- Şüf´ayı bâtıl kılmaz. Şurunbulâfiye. - Bu itirazın cevabında «Talebten maksat muvasebe talebidir» denil-se, bunu da musannifin «Zira şüf´a sahibinin hakkı sabit olmuştur» sözü men eder. Çünkü bu söz talebten maksadın mülk edinme talebi olduğu-nu gösterir. Ebussuııd. Ben derim ki: Şurunbulâliye´nin «bir görüş vardır» sözü illetlidir. Ve-rilen cevap ise makbuldür. Çünkü şüf´a sahibine şüf´anm sübutu satış-tan sonra ve iki talebten sonra tekarrür eder. Nitekim metinde de bu geçti. Öyleyse şüf´a edilen malın satımı sadır olsa, şüf´a sahibinin onda şüf´a hakkı sabit olur. Sonra satışı bildiği halde muvasebe talebi yapma-sa, şüf´ası bâtıl olur. Çünkü hakkının sübutundan sonra susmuştur. Bu geçen itirazın menşei de sübut ve istikrar kelimelerini birbirinden ayırdetmedir. Düşünülsün. «Şarabın misliyle, domuzun kıymetiyle ilh...» O zaman akar eğer ölmüş bir hayvan leşiyle satılmışsa, onda şüf´a yoktur. Ancak, eğer zımmîler ölmüş hayvanı mal kabul ediyorlarsa, o zaman olur. İtkanî. «Şüf´a sahibi zımmî olurlarsa ilh...» Pasaportlunun hükmü de zımmî gibidir. Ama mürted ister öldürülsün, ister ölsün, ister darü´l-harbe sığınsın, zımmî gibi değildir. Bunda İmameyne hilaf vardır. Onun varisle-rine de şüf´a sabit olmaz. Ama eğer birşey satın almış olsa, irtidadından dolayı öldürülmüş olsa, satın aldığı şeyde şüf´a sahibinin şüf´a hakkı bâtıl olmaz. Çünkü şüf´a onun mülkünden çıkma ile ilgili bulunur. Bir müslüman darü´l-Harbte bir bina satın almış olsa, onun şüf´a hakkı sahibi müslüman olsa bile şüf´a hakkı yoktur. Çünkü bizim hüküm-lerimiz darü´l-harbte câri değildir. İtkanî. «Yukarda geçtiği gibi ilh...» Yani gasb kitabında. Zira musannif gasb kitabında, «Bizim hakkımızda şarap hükmen kıymet takdir edilen şeyler-dendir» demiştir. Veya musannifin anifen gecen «şarap gibi hükmen de olsa» sözünde. «Şüf´a hakkı sahibi eğer müslüman ise ilh...» Eğer birisi müslüman, diğeri kâfir iki şüf´a sahibi varsa, yarısı müslümana, şarabın kıymetinin yarısı ile, diğer yarısı da kâfire şarabın mislinin yarısı ile verilir. İtkanî. İtkani´de şöyle denilmektedir: «Eğer adam şarapla şüf´ayı almadan önce müslüman olursa, şüf´a bâtıl olmaz, o adam asıl müslüman gibi olur. Eğer alan veya satandan birisi müslüman olursa, şarap henüz kabzedilmemiş ise, ister bina kabzedilsin ister edilmesin satım akdi bozu-lur. Ama şüf´a bâtıl olmaz. Çünkü satımın infisahı, satımı bâtıl kılmaz.» «Sonra domuzun kıymeti ilh...» Bu takdir edilecek bir sorunun ce-vabıdır. Soru şöyledir: Aşır bahsinde geçti ki, şaraptan öşür alınır. Yani şarabın kıymetinden öşür alınır. Ama domuzdan alınmaz. Çünkü domuz kıyemîdir. Kıyemî şeyin kıymeti de aynı gibidir. Bu sorunun cevabı da açıktır. Sonra sarih, aşır bahsinde Sadî´den bu cevaptan başka başka bir cevabı zikretmiştir. Sarihin cevabı şudur: Eğer şüf´a sahibi domuzun kıymeti ile almamış olsa, onun hakkı aslından bâtıl olur. O zaman da o onun hakkında zaruret olur. Zaruret yerleri de istisna edilmiştir. «Aşır bahsinde geçen bunun aksinedir ilh...» Zira aşır, şaraptan öşür alır ama domuzdan değil. Sen anla. Bundan başka birşey söylenirse, o kelâm koymasıdır. «Müslüman olan bir zımmiye ilh...» Bahır´ın aşır babında Kâfi adlı eserden naklen şöyle birşey vardır: «Şarabın ve domuzun kıymeti zim-met ehline müracaatla bilinir» «Eğer ihtilaf etseler ilh...» Yani şüf´a sahibi ile müşteri kıymette ihtilaf etseler. «Muteber söz müşterinindir ilh...» İnaye´de şöyle denilmektedir: «Se-menin meblağında ihtilaf ettiklerinde söz nasıl müşterinin ise, burada da öyle söz müşterinindir.» «Nitekim gasb bahsinde geçti ilh...» Zira bina ile dikilen ağacın kıy-meti sökülmeye müstahık halde sökme ücreti kadar sökülmüş şekildeki kıymetinden daha azdır. T. «Boyasa ilh...» Bu söz, bina ile boya arasındaki fark için zikredilmiş-tir. Uygun olan, musannifin bu sözü ileride gelecek «Eğer şefi müşteriye bina ve ağacın sökülmesini teklif ederse...» sözünden sonra zikretme-siydi. Zira boya ile bina arasındaki muhalefet bu cihettendir. «Birçok kireçle kireçlemiş olsa ilh...» Bu söz Zahidî´nin ifadesinden değildir. Belki bunu Remlî Zahidî´nin ifadesinden sonra, «Ben diyorum ki, Zahidî´nin bu ifadesi üzerine, eğer müşteri binayı birçok kireçle kireç-kireçlese ilh...» şeklinde zikretmiştir. «Çünkü boyayı bozmak çok zordur ilh...» Bu söz, takdir edilecek bir sözün illetidir. Takdir edilecek söz şudur: Yani müşteriye alıp boyamış olduğu bina boyasını bozması teklif edilemez. Çünkü kıymet edecek bir şekilde boyayı binadan sökmek güçtür. «Bu konu gelecektir ilh...» Yani musannif şüf´a kitabının sonundaki fer´î meselelerde «müşteri binayı boyarsa» sözü ile başlayarak zikredecektir. Konu Başlığı: Ynt: Reddü´l Muhtar / Şuf´a Gönderen: Zehibe üzerinde 02 Şubat 2010, 20:23:05 METİN
Müşteri almış olduğu akarda bina yapsa veya ağaç dikse, veya şüf´a sahibi müşteriye bina ile ağacı kaldırmasını söylese, hüküm geçtiği gi-bidir. Ancak kaldırmak yere bir noksanlık getirirse, o takdirde şüf´a sahibi o akarı bina ve ağacın sökülmüş şekildeki kıymetiyle birlikte alır. Ebû Yûsuf´tan şefî dilerse akarı bahasıyla, yapılan bina ve dikilen ağacı da kıymetleriyle alacağı veya terkedeceği rivayet edilmiştir. İmam Şafiî ve Mâlik de Ebû Yûsuf´un dediği gibi hükmetmişlerdir. Biz Ebû Yûsuf ile Şafiî ve Mâlik´e cevaben deriz ki, müşteri başka-sının hakkının daha kuvvetli olduğu yerde bina yapmıştır. Bundan ötürü de hakkı daha kuvvetli olan kimse müşteriye tekaddüm eder ve binayı yıkar. Şüf´a sahibi müşterinin bütün tasarruflarını nasıl yıkarsa. Hatta müşteri aldığı mülkü vakfetse, üzerinde mescid yapsa, kabir yeri yapsa veya hibe etse, şüf´a hakkı sahibi bunların hepsini nakzeder. Zeylaî ve Zahidi. Ekine gelince, müşteri aldığı tarlayı ekerse, şüf´a sahibi davasıyla tarlayı hak ettiği takdirde istihsanen o ekin sökülmez. Çünkü ekinin bi-linen bir sonu vardır. Ekin ücret karşılığı tarlada kalır. Şüf´a sahibi yalnız semenle rücu eder, eğer mülkü şüf´a ile almışsa. Sonra bina yapar veya ağaç diker sonra da şüf´a ile aldığı yer başkasının istihkakı çıkar-sa, hiçkimseye bina ve ağacın kıymeti ile rücu edemez. Çünkü aldatılmamıştır. Ama müşteri bunun aksinedir. Bina kimsenin müdahalesi olmadan yıkılırsa, veya ağaç kurursa, şüf´a hakkı sahibi yine şüf´ayı semenin hepsiyle alır. Çünkü asıl şudur: Semen asla tekabül eder, vasfa değil. Bina veya ağaç vasıftırlar. Bu hü-küm, eğer binanın yıkılmasında veya ağacın kurumasında enkaz ve ağaçtan hiçbir şey kalmamışsa, böyledir. Eğer yıkılan bina veya kuruyan ağaçtan birşey kalmışsa, müşteri de onu almışsa, onun hissesi semen-den düşer. Çünkü o yerden ayrıldığından artık yere tabi değildir. O za-man semen binanın akit günündeki kıymeti, enkazın da müşterinin aldığı günün kıymeti üzerine taksim edilir. Zeylaî. Ben derim ki: Eğer müşteri o enkazı veya kuruyan ağaçları almaz-sa, yani helak olurlarsa o zaman semenden hiçbir şey düşmez. Çünkü müşteri onları hapsetmemiştir. Yine o enkaz ve ağaç tabilerdendir. Tabi olanlara da semenden hiçbir şey tekabül etmez. Şüf´a ile aldığından pazarlık şefiye dönmüştür. Aldığı şüf´aya teban dahil olan şey de kabızdan önce helak olmuştur. Öyleyse onun misliyle hiçbir şey semenden düşmez. Bunu şeyhimiz demiştir. Ama bunun aksine yerden bazısı helak olsa, meselâ su götürmüş olsa, onun hissesi kadar semenden düşülür. Çünkü burada yok olan as-lın bazısıdır. Zeylaî. Şüf´a hakkı sahibi eğer müşteri binayı yıkmış ise, arsaya düşen kıy-met hissesi ile arsayı alır. Çünkü müşteri itlafı kasdetmiştir. Birincisinde ise afet semavidir. O zaman semen yer ile akit günündeki binanın kıy-meti üzerine taksim edilir. Ama bina kendiliğinden yıkılırsa, bunun aksinedir. Yukarıda geçtiği gibi o zaman o cinsi ile kıymetlendirilir. Yabancının yıkması da müş-terinin yıkması gibidir. Yıkılan enkaz müşterinindir. Şüf´a hakkı sahibinin onu alma hakkı yoktur. Çünkü yıkılıp yerden ayrılmakla onun yere tabi olması son bulmuştur. Şüf´a hakkı sahibi şüf´ayı istihsanen meyvesi ile alır. Çünkü meyve ağaca bitişiktir. Müşteri bir yeri hurma ağaçlan ve meyveleriyle birlikte alsa veya ağaçlan aldıktan sonra elinde iken meyve verse, şüf´a hakkı sahibi meyve ağaca tabi olduğundan ağacı meyvesiyle birlikte alır. Müşteri meyveleri toplarsa şüf´a hakkı sahibi artık onu alamaz. Çünkü onlar ağaçtan ayrılmakla yukarıda geçtiği gibi. tabiyeti yok olmuştur. Veya müşterinin aldığı ağacın meyveleri semavî bir âfetle helak ol-sa, birincisinde meyvelerin semenden olan hissesi düşer. İkincisinde ise semenin hepsi ile alır. Çünkü meyveler kabızdan sonra meydana gelmiş-tir. Şüf´a, şüf´a sahibine hükmedilse, şüf´a sahibi, şüf´ayı terketme hak-kına sahip değildir. Şerh-i Vehbaniye. Çünkü pazarlık ona dönmüştür. Ama hükümden önce bunun aksine dilerse şüf´ayı terkedebilir. Fasit satım akdinde şüf´a talebi, ulemanın ittifakı ile satıcının hakkı akardan kesildiği vakit yapılır. Karşılık olarak birşeyin şart koşulduğu hibede, hibe ile karşılığında şüyu da olmasa, şüf´a taleb etme vakti, her iki tarafın da kabz vaktidir. Fuzulinin satım akdinde veya satıcının muhayyer satışı ile yaptığı satışla şüf´ayı taleb etme vakti Ebû Yûsuf´a göre satış vaktidir. İmam Muhammed´e göre satıma icazet verdikleri vakittir. Müşterinin muhay-yerliği ile satılan bir satım akdinde ise şüf´a taleb vakti, imamların itti-fakı ile satış vaktidir. Müctebâ. Komşuluk yoluyla şüf´ayı caiz görmeyen kimse, Şafiî gibi, şüf´aya inanan hâkimden şüf´ayı taleb etse, hâkim ona şüf´anın vücubuna inanıp inanmadığını sorar. Eğer inandığını söylerse, hâkim ona şüf´a ile hük-meder. Ama eğer inanmadığını söylerse, o zaman ona şüf´a ile hükme-dilmez. Minye ve Bezzâziye. PRATİK MESELELER: Şüf´a sahibi hakim o görüşte olmadığı için şüf´anın icabını tehir etse, mazurdur. Hüküm, eğer hakimden müşterinin hazır olmasını istese, hâkim de kaçınsa yine böyledir. Ama Yahudilerin Cumartesi günleri bunun aksinedir. Nitekim gelecektir. Birisi yüz liraya bir yer satın alsa, onun toprağını kaldırarak yüz li-raya satsa, sonra şüf´a ile onu almış olsa, onu elli liraya alır. Çünkü onun semeni aldığı günün toprağı kaldırmadan önceki fiyatı ile sattığı toprağın kıymeti üzerine taksim edilir. Bunların ikisi eşittir. O zaman onun yarısını verir. Adam toprağını sattıktan sonra yeniden toprak ile doldurursa, bunun hükmü değişmez. Yine yarı fiyatına alır. Müşteriye, doldurduğu toprağı kaldırıp götürmesi söylenebilir. Havi-i Zahidi. Havi-i Zahidî´de şöyle denilmektedir. «Hasat vaktinde ödemek üze-re bir bina satın alsa, şüf´a sahibi semeni acilen verip şüf´a yoluyla onu alamaz. Çünkü müşteri onu fasit satımla mülk edinmiştir.» Ben derim ki: İleride geleceği gibi fasit satım akdi ile satılan yerde, kabızdan sonra da olsa, şüf´a yoktur. Çünkü feshetme ihtimali vardır. Evet, eğer bina veya benzeri birşey yapmakla fesih hakkı düşerse, o za-man şüf´a sabit olur. Mebsut´ta şöyle denilmektedir: «Karşılık şartı ile yapılan hibede, mülk hibede, mülk hibe edilen kişiye ancak semenin hepsinin kabzı ile sabit olur. O halde birisi diğerine bin dirhem ivaz karşılığında bir bina hibe etse, ivazlardan birisini kabzetse, sonra şüf´a hakkı sahibi şüf´ayı teslim etse, bâtıl olur. Ta ki^/diğer ivaz kabzedilene kadar. Diğer ivaz da kabzedildiği zaman şüf´a sahibi şüf´a ile binayı alır. «Ancak kaldırmak... Ebû Yûsuf´tan rivayet edilmiştir ilh...» Bu ifa-de kitabın bazı nüshalarında mevcuttur. T. diyor ki: «Bu görüş hazfedilen bir sözden istisna edilmiştir. İfadenin takdiri şöyledir: Müşteri dikmiş olduğu ağaç ve binanın satışı üzerine zorlanmaz. Ancak onları sökmek bir noksanlık getirirse, o zaman zorlanır.» Ben derim ki: İtkanî´nin sözü de T. nin sözünü teyid etmektedir. Çünkü İtkanî şöyle demektedir: «Hâkim müşteriye yapmış olduğu bina veya dikmiş olduğu ağacı kaldırmasını emreder. Ancak kaldırmak yere nok-sanlık getirirse, o zaman emretmez...» «Şüf´a sahibi alır ilh...» Yani şüf´a sahibi yeri müşteriyi zorlayarak alır. «Bina ve ağacın kıymetiyle ilh.:.» Burada en açığı, Nihâye´nin «Bina ve diktiği ağaçların kıymetiyle...» sözüdür. «Sökülmüş şekildeki ilh...» Yani sökülmeye müstahık olmuş şekil-deki. Buna da musannifin «sabit olmayan» sözü delâlet eder. T. «Ebû Yûsuf´tan ilh...» Yani metindeki meselede. O zaman müşteriye sökme teklifi yapılmaz. Çünkü sökme bina ve ağaçta adet değildir. Çünkü onda müşterinin mülkü satın alma ile sabittir. O zaman düşmanlık hükmünden olan söktürmekle müşteriye muamele edilmez. «Bina ve dikilen ağacı da kıymetleriyle ilh...» Yani bina ve ağacın sökülmemiş haldeki kıymetleriyle onları alır. Nihâye, Şerh-i Tahavî´den. «Bundan ötürü ilh...» Yani başkasının hakkı ki burada başkası şüf´a sahibidir. Daha kuvvetli olduğundan müşteriye takdim edilir ve o söker. «Ekin ücret karşılığı tarlada kalır ilh...» Yani hem şüf´a sahibi, hem de müşteri tarafına riayet edilir. Nitekim Zeylaî de açıklamıştır. Tahavî şerhinden naklen İtkanî´nin ifadesi de şöyledir: «İcma ile müşteriye ekini sökmek üzere zorlanmaz. Belki ekinin yetişme vaktine kadar ona mühlet verilir, sonra tarlanın şüf´a sahibine şüf´a olarak verilmesine hükmedilir.» İtkanî´nin ifadesinin gereği, eğer yer müşterinin mülkiyetinden çıkmamışsa, ücret de vermez. Zira henüz şüf´a ile hükmedilmemiştir. Dü-şünülsün. Sâyıhanî de diyor ki: «Makdisî´de olan şudur: «Şüf´a taleb edilen tarlayı müşteri ekmişse, ücretsiz olarak tarla onun elinde bırakılır. Ebû Yûsuf´tan da ücretle terkedileceği rivayet edilmiştir.» Ben derim kî: Makdisî´de olanın misli Tatarhâniye´de de mevcuttur. «Hiç kimseye bina ve ağacın kıymeti ile rücu edemez ilh...» Yani on-ların kıymetlerinin noksanı ile. Ebû Yûsuf´tan onların kıymeti ile rücu ede-ceği rivayet edilmiştir. «Hiçkimseye ilh...» Yani ister satıcıdan, ister müşteriden teslim al-sın. T. «Çünkü aldatılmamıştır ilh...» Zira şüf´a yoluyla zorla almıştır. Nite- kim yukarıda geçti. «Ama müşteri bunun aksinedir ilh...» Yani müşteri bir akarı alıp üzerine bina yaptıktan sonra başkasının istihkakı çıksa satıcıya rücu ederek binaya yapmış olduğu masrafı alır. Çünkü akitte satıcı onu mağ-dur etmiştir. Dolayısıyla müşteri zararıyla satıcıya rücu eder. «Semenin hepsiyle alır ilh...» Yani birisi bir bina alsa, bina yıkılsa veya bahçe alsa, ağaçlar kurusa, bir diğeri şüf´a yoluyla onları mülk edinse, binayı veya bahçeyi semenin hepsiyle alır. Zira bina ile ağaç yere tabidirler. Minah. «Vasfa dahil ilh...» Alan kimse onun vasfının telefini kasdetmedikçe. Eğer o vasfı kasten telef ederse, o zaman o vasfın karşılığı semenden düşülür. Nitekim ileride gelecektir. Rahmeti. Uygun olan, burada vasıf değil «tabi» demesiydi. Çünkü bina ve ağaç dar ve bahçenin vasfı değillerdir. Ama kurumak bir vasıftır. Tebyîn´de şöyle denilmektedir: «Zira onlar yere tabidirler. Hatta on-lar zikredilmeseler dahi yine de satışa dahildirler. O zaman onlara se-menden birşey tekabül etmez. Bundan ötürü beyan etmeksizin bu suret-te bunlar murabaha yoluyla da satılırlar.» T. «Artık yere tabi değildir ilh...» Bu görüş, «semenden hissesi düşer» sözünün gerekçesidir. T. Bu da müşterinin yanında kalmış mevcut bir malın aynıdır. Zeylaî. «Şüf´aya teban dahil olan şey de kabızdan önce helak olmuştur ilh...» Yani o enkaz ve kuruyan ağaç yere tabi olan şeylerdendirler* Pazarlık do şüf´a sahibine dönmüştür, öyleyse, aslın şüf´a sahibinin mülküne gir-mesinden sonra, kabızdan önce helak olmuştur. Sen anla. Eğer denilse ki, Zeylaî´den şu zikredildi: «Şüf´a ile almak müşteriden satın almaktır. Eğer alışı müşterinin kabzından sonra ise. Yoksa, yan müşterinin kabzından önce satıcıdan almıştır. Zira pazarlık ona dönmüş tür.» Bu Zeylaî´den tekaddüm edenin gerektirdiği yine müşterinin enkaz dan aldığı şeyin fiyatının düşmemesidir. Çünkü müşterinin onu alışı, şüf´a sahibinin satın almasından vs kabzından öncedir. O zaman şüf´a sahibi-nin aldığı satılana teb´an dahil olmaz. Buna cevaben derim ki: Yine yukarıda zikredildi ki, şüf´a, şüf´a edi-len parçanın müşterinin üzerine olan maliyetle mülk edilmesidir. Eğer onun hissesi semenden düşürülmezse öyle olmaz. Düşün. Gelecek örnekte de böyle denilir. «Çünkü burada yok olan aslın bazısıdır ilh...» Bazı nüshalarda «zi-ra gaib olan aslın bazısıdır» yazılıdır. Bu ifadelerin hepsi doğrudur. Zira «yok olmak»tan maksat helak olandır. Gaibten maksat da yine suda he-lak olandır. Şu kadarı var ki uygun olan Zeylaî´de olan ifadedir. Sonra «Yok olan aslın bazısıdır» ifadesi bu mesele ile geçen mesele arasındaki muhalefetin yönünü açıklamaktadır. «Eğer müşteri binayı yıkmışsa ilh...» Ama eğer müşteri binayı yık-mamış, şu kadar var ki, binayı bir diğerine arsasız olarak satmışsa, şüf´a sahibi o satım akdini bozar. Bahçe ve diğer bitkilerin hükmü de böyledir. Turî, Tatarhâniye´den. «Çünkü müşteri itlafı kasdetmiştir ilh...» Yani yere tabi olan bina ve ağaç gibi şeyler bizzat kasdedildikleri takdirde, helak olmaları hâlinde onların değeri mülkün satış bedelinden düşer. T. «Semen taksim edilir ilh...» Yani yere bina ile birlikte kıymet takdir edilir ve bir de binasız olarak kıymet takdir edilir. Aralarındaki fiyat farkı semenden düşülür. T. Ben derim ki: Şüf´a sahibi ile müşteri binanın kıymeti üzerinde ihti-laf etseler, söz müşterinindir. Eğer delil getirirlerse, İmam-ı Azama göre makbul olan delil şüf´a sahibinindir. İmameyne göre ise, makbul olan de-li! müşterinin delilidir. Eğer yerin kıymetinde ihtilaf ederlerse, o zaman da bugünkü kıymetine göre alış kıymeti takdir edilir. Çünkü zahir böyle olmasını gerektirir. Her kime böyle şehadet edilirse, söz onundur. İtkanî. «Ama bina kendiliğinden yıkılırsa, bunun aksinedir ilh...» Yani bu-nun aksine bina kendiliğinden yıkılsa, enkazı da müşteri alsa, o zaman müşterinin aldığı günün kıymetine itibar edilir. Nitekim yukarıda geçti. Çünkü müşteri enkazı hapsetmesiyle şüf´a sahibine engel olmuştur. Bu yüzden müşterinin hapsettiği gündeki kıymeti takdir edilerek düşülür. Düşünülsün. «Çünkü meyve ağaca bitişiktir ilh...» Bu istihsanın delilidir. Kıyasa göre ise onun meyveyi alma hakkı yoktur. Çünkü binaya konulan emtia gibi meyve de ağaca tabi değildir. Minah. İstihsanın şeklinin açıklaması şöyledir: O meyve ağaca bitişik olması bakımından binadaki ev gibi akara tâbidir. Hidâye. «Meyveleriyle ilh...» Yani alışta meyveleri de şart koşarsa. Çünkü meyve satıma ancak şartla dahil olur. Çünkü meyve yere tâbi değildir. Zeylaî. «Aldıktan sonra elinde iken meyve verse ilh...» Musannifin bu şekil-de kaydetmesi şunun içindir: Zira müşterinin kabzından önce, ağaçlar satıcının elinde iken meyve vermiş olsa, sonra da müşteri kabzetmiş ol-sa, o meyvenin semenden hissesi olur. Nasıl ki, satın alma vaktinde meyve mevcut olsa, bahçenin fiyatı yükselir. Kifâye. «Müşteri meyveleri toplarsa ilh...» Müşteri kelimesi burada bir kayıt değildir. Satıcı veya yabancı bir kimse de müşteri gibidirler. Gâyetü´l-Beyân´da olduğu gibi. «Şüfa sahibi artık onu alamaz ilh...» Yani her iki fasılda da. Hidâye. Fasıllar şunlar: Müşterinin onu meyveleriyle birlikte alması veya müşte-rinin elinde iken meyve vermesi. Her iki şekilde de şüf´a sahibi o meyveleri alamaz. «Yukarda geçtiği gibi ilh...» Yani ânifen musannifin «yerden ayrıl-ması ile tabiiyet yok olmuştur» sözünde geçmiştir. Açıktır ki, meyve bi-rinci durumda herne kadar yukarıda geçtiği gibi şartla satıma dahil ise de, o meyvenin alınışı kasdi olmuşsa da, şu kadar var ki, onun şüf´aya girmesi akara bitişik olması itibariyle akara tabi olduğundandır. Nitekim biz bunu takdim ettik. Akardan ayrılması ile de onun akara olan tabiyeti yok olmuştur. O zaman meyvedeki şüf´a hakkı sakıt olur. Anla. «Birincisinde meyvelerin semenden olan hissesi düşer ilh...» Zira kasdî olarak meyve de satışa dahil edilmiştir. O zaman semenden ona da birşey tekabül eder. Semenden ona tekabül eden kısım akarın seme-ninden düşer. Hidâye. «Çünkü meyveler kabızdan sonra meydana gelmiştir ilh...» O zaman o ancak yere teb´an mebî olmuş olur. Ona semenden birşey de karşılık olmaz. Hidâye. «Çünkü pazarlık ona dönmüştür ilh...» Yani şer´i bir gerekçe olma-dan şüf´a sahibinin münferiden şüf´ayı iptal etmesi caiz değildir. T. «Ama hükümden önce bunun aksine ilh...» Musannif, «Şüf´a karşı-lıklı rıza ile alınmakla veya hâkimin hükmü ile mülk edinmedir» sözünü yukarıda zikrettik. O zaman burada hüküm kelimesi bir kayıt değildir. «Satıcının hakkı akardan kesildiği vakit ilh...» Yani müşteri aldığı arsada bina veya benzeri birşey yapma gibi bir tasarrufda bulunsa, satıcının hakkı kesilir. O zaman da şüf´a taleb edebilir. Nitekim gelecektir. «Karşılık olarak birşeyin şart koşulduğu hibede ilh...» Yani akitte. Bu meselenin şekli şöyledir: Adamın birşey! hibe edeceğini fakat buna karşılık onun da kendisine birşey vermesini söylemesi, gibi. Fakihler adam, «Şunu sana hibe ettim, şu karşılıkla» dese, bunun akdi olduğun-da icma etmişlerdir. İtkanî. Hâniye´de şöyle denilmektedir: «Eğer hibe ivaz şartı koşulmadan yapılırsa kendisine hibe edilen adam bir karşılık verirse, onda şüf´a yoktur.» «Hibe ile karşılığında şüyu da olmasa ilh...» Yani hibenin karşılığı da yine hibe gibi akar olursa. T. diyor ki: «Eğer ivaz şayi birşeyden olursa, bakılır: Eğer hibe edilen taksim edilebilir birşeyse o fasittir. Eğer taksim edilebilir birşey değilse, o hibe sahihtir. Onda şüf´a da cereyan eder. Bu da hibede geçenin kıyasıdır.» Gâyetü´l-Beyân´da da şöyle denilmektedir: «Ashabımız demiştir ki: Adam bir ivazla binanın yarısını hibe etse, onda şüf´a yoktur. Çünkü tak-sim olunabilen bir malda müşaın hibesi caiz değildir.» «Her iki tarafın da kabz vaktidir ilh...» Öyleyse, ivazlardan bir tane-si kabzedilmiş olsa, o zaman şüf´a yoktur. İtkanî. Eğer diğerini kabzetmeden onu teslim ederse, o zaman o bâtıldır. Nitekim sarih Mebsut´tan naklen ileride zikredecektir. Bunun misli Mustasfa´dan naklen Cevhere´de de mevcuttur. Nihâye´de de şöyle denilmiştir: «Bize göre her iki tarafın da kabzı gereklidir. Züfer buna muhalefet etmiştir. Bizim görüşümüze göre her iki taraf kabzedene kadar şüf´a yoktur. Züfer´in görüşüne göre karşılıklı ka-bızdan önce de şüf´a sabittir. Zira ona göre ivaz şartı ile yapılan hibe başlangıçta da, sonunda da satım akdidir. Bize göre ise hibe, başlangıç-ta bir hayır, her iki taraftan kabızla ittisal ettiği zaman ise satım menzîlesindendir. Mebsut´ta da hüküm böyledir.» Kuhistanî´de Muhit´ten naklen şöyle denilmiştir: «Karşılıklı hibede zahirü´r rivaye her iki tarafın kabz vaktinde taleb edilmesidir. O zaman Sâyıhanî´nin Makdisî´den naklettiği «Bir rivayete göre akit vaktinde şüf´a taleb edilir. Sahih olan da budur» sözü kapalıdır. Çünkü o Züfer´in sö-zü üzerine bina edilmiştir. Ben Hidâye´nin şerhlerinden ve diğer kitap-lardan Züfer´in görüşünü sahih göreni de görmedim. Düşün.» «İmam Muhammed´e göre satım akdine icazet verdikleri vakittir ilh...» Sahih olan da ancak İmam Muhammed´in sözüdür. Nitekim sarih de gelecek babın baş tarafında bunu zikredecektir; Bu hususta bir kelâm vardır ki sen bunu bileceksin. «Hâkim ona sorar ilh...» Bezzâziye´de şöyle denilmektedir: «Kitap-larda şüf´ayı kabul etmeyen bir kimsenin şüf´ayı caiz gören bir hâkim-den şüf´ayı taleb etmesi zikredilmemiştir. Bu konuda bazı âlimler «Kom-şulukla şüf´ayı caiz görmeyen kimseye şüf´a ile hüküm verilmez. Çünkü o davasının bâtıl olduğunu gerekli görmektedir» demişlerdir. Bazı âlim-ler tarafından da, «Hâkim ona şüf´anın komşulukla vücubuna inanıp inan-madığını sorar. O da eğer evet derse, şüf´a ona hükmedilir. Eğer inan-madığını söylerse, hüküm verilmez» demişlerdir. Halvânî diyor ki: «Sözlerin en güzeli budur.» «İnanmadığını söylerse ilh...» Bezzâziye´nin ifadesi şöyledir: «Eğer hayır derse, hüküm verilmez.» Düşün. «Şüf´a sahibi şüf´anın taleb teklifini tehir etse ilh...» Yani hâkimin indinde isbatını. Zira hâkimden şüf´a talebi üçüncü talebtir ki, bu da mu-vasebe ve takrir talebinin isbatını da, tazammun eder. O zaman icab keli-mesi yerinde kullanılmış olur. Bu hüküm, İmam Muhammed´in müftabih olan «Eğer bir ay özürsüz olarak şüf´a talebini tehir ederse, şüf´ası bâtıl olur» sözü üzerine bina edilmiştir. Nitekim yukarıda geçti. «Hâkim kaçınsa ilh...» Yani hâkim kaçınsa veya onda şüf´a taleb edilen kimse kaçınsa. Bunu Ebussuud ifade etmiştir. T. «Ama Yahudilerin cumartesileri bunun aksinedir ilh...» Zira hâkim cumartesi de olmuş olsa, Yahudiyi mahkemede hazır bulundurur. Hâki-min onu hazır ettirmesi şüf´a eğer ondan taleb edilmişsedir. Ama eğer şüf´a onun için taleb ediliyorsa, o zaman ifadenin manâsı, hâkimden ta-leb edilir, herne kadar cumartesi de olsa, olur. Bu hüküm, eğer cumar-tesi ayın sonu ise açık olur. Zira ondan önce şüf´ayı tehir etmek ittifakla şüf´ayı ibtal etmez. Ancak eğer talebten maksat muvasebe ve takrir ta-lebi olursa, o zaman bâtıl olur. Sen düşün. Hıristiyanların pazar günü de Yahudilerin cumartesi gününün hükmü gibidir. Nitekim bunu Hamevî ifade etmiştir. «Nitekim gelecektir ilh...» Şüf´a kitabının sonunda, fer´i meselelerde gelecektir. «Onu elli Hraya alır ilh...» Bu mesele Hâniye´de İbni Fazl´a nisbet edilmiştir. Ondan sonra da şöyle denilmiştir: «Kadı Sadi, «Şefîden seme-nin yarısı atılmaz. Ancak şefiden yere gelen noksanlığın hissesi düşülür» demiştir.» Hâniye´nin birincisini zikretmesinin zahiri, ona itimad ettiğini gös-terir. Nitekim onun âdeti böyledir. «Çünkü onun semeni ilh...» Bu talilin zahiri, onların her ikisinin de kıymeti akit vaktinde eşit olmasıdır. O halde eğer kıymetleri birbirinden farklı olsa, o zaman şefinin şüf´ayı elli liraya alması belli olmaz. Belki yerin bahası toprakla yerin kıymetleri itibariyle taksim edilir. Sen düşün. «Şüf´a sahibi şüf´a ile binayı alır ilh...». Çünkü her ikisi kabzettikleri vakit karşılıklı ivazın inikat etme vaktidir. İşte bundan ötürü musannif her ikisinin kabzına delâlet eden tekabuz kelimesiyle ifade etmiştir. T. Konu Başlığı: Ynt: Reddü´l Muhtar / Şuf´a Gönderen: Zehibe üzerinde 02 Şubat 2010, 20:24:40 ŞÜF´ANIN SABİT OLUP OLMADIĞI ŞEYLERİN AÇIKLAMASI BABI
METİN Şüf´a kasden sabit olmaz. Ancak bir karşılıkla tamlik edilen akarda sabit olur. O zaman bu tariften hibe çıkar. O karşılığın da mal olması gerekir. Bununla da tariften mehir çıkar. Karşılıkla temlik edilen mülk taksim edilmese dahi, onda .şüf´a vardır. Bunda Şafiî´ye hilaf vardır. De-ğirmen gibi. Yani değirmenin binası değirmenle birlikte. Nihaye. Hamam, kuyu, taksimi mümkün olmayan küçük bir ev gibi şeylerde şüf´a sabittir. Ama arzda yani akar olmayan malda şüf´a yoktur. Gemide de şüf´a yok-tur. İmam Malik buna muhalefet etmiştir. Ama arsasız olarak binada ve hurma bahçesinde şüf´a yoktur. Ve-lev karar hakkı ile satılmış olsun. Bunda İbni Kemal´in anladığına hilaf vardır. Çünkü o menkule muhalefet etmiştir. Nitekim şeyhimiz Remlî de böyle ifade etmiştir. Miras yoluyla intikal eden malda, sadaka edilen malda, bir karşılık şart koşulmayan hibede ve taksim edilen binada veya ücret edilen bir akarda, hulu bedelinde, azat bedelinde veya kasten adam öldürmede sulh bedeli olarak alınan şeyde, mehir olarak verilen binadan şüf´a yok-tur. Herne kadar taksim edilen bu binanın bazısı mal ile de karşılansa, yine şüf´a yoktur. Çünkü bunda satım akdi manâsı tabidir, imameyn o binanın bazısı karşılığında alınan malda şüf´a vardır demişlerdir. Satıcının muhayerliği ile satılan binada, muhayyerliği düşene kadar şüf´a yoktur. Eğer muhayyerliği düşerse, sağlam görüşe göre, muhay-yerliğin düştüğü vakitte taleb edilmesi halinde şüf´a sabit olur. Bazı âlimler tarafından da, «satım akdi vaktinde taleb edilmesi halinde şüf´a sabit olur» denilmiştir. Bu söz sahih görülmüştür. Fasit satım ile satılan bir binada da, feshi düşmedikçe yine şüf´a yoktur. Ama eğer fesih hakkı düşerse, meselâ müşteri o yerde bir bina yapsa, şüf´a sabit olur. Görme, şart ve ayıp muhayyerliklerinde reddolunan bir binada da şüf´a yoktur. Bu ayıp muhayyerliğinde reddolunan, yalnız hükümle reddolunmuşsa, böyledir. Bunda musannifin Dürer´e uyarak inandığına mu-halefet vardır. Bir bina satılsa, şüf´a teslim edilse, sonra mebi görme ve şart mu-hayyerliği sebebiyle satıcıya geri verilse, veya ayıp muhayyerliği sebebiy-le hükümle satıcıya reddedilse, şüf´a yoktur. Çünkü bunların üçü de sa-tım akdi değil, fesihtir. Ama kabızdan sonra bir ayıp sebebiyle hüküm-süz olarak reddedilirse veya ikâle ile reddedilirse yukarıdakinin aksine o binada şüf´a vardır. Çünkü hâkimin hükmü olmadan ayıpla reddetmek ve ikâle başlangıçtaki satım akdi menzîlesindedir. Borca batık durumda olan mezun köleye de şüf´a olur. Borcunun rakabe ve kazancını ihata etmesi şart değildir. İbni Kemal, Şüf´a mezuna efendisinin mebiinde sabit olur. Efendi için de mezun kölesinin sattığı malda yine şüf´a sabittir. Zira şüf´a ile almak satın almak menzilesindedir. Mezun kölenin efendisinden, efendisinin de ondan mal alması caiz-dir. Şüf´a asaleten veya vekâleten alınan binada da hem vekil, hem mü-vekkil için sabit olur. Bu sözün ifadesi, müşteri veya satın almaya vekil olan kimse binaya ortak olsa, o binanın üçüncü bir ortağı da olsa, her ikisine de şüf´anın sabit olmasıdır. Ama böyle bir binaya kendisi ortak olsa, o binanın bir de komşusu olsa, ortakla birlikte komşuya şüf´a hakkı yoktur. Ama asaleten veya vekâleten bir binayı satmış olsa veya kendisine vekâleten satılmış olsa veya istihkak anında semene zamin olsa, o adama şüf´a hakkı yoktur. Çünkü asıl kaide şudur: Şüf´a, şüf´adaki yüz çevirmeyi taleb ettiği zaman bâtıl olur. İZAH «Kasden sabit olmaz ilh... Musannifin burada «kasden» ile kaydet-mesi, şüf´anın akarın başkasında bina, ağaç dikme ve meyve gibi şeyler-de akara teb´an sabit olmasındandır. Yine çiftçilik âletinde de tarlaya teb´an şüf´a sabit olur. Nitekim biz bunu Şarh-i Mecma´dan naklen zik-rettik. «Karşılıklı temlik edilen akarda ilh...» Bunun muterizi satıcının mu-hayyerliği ile satılan şeyde gelecektir. «Hibe çıkar ilh... Yani ivazın şart kılınmadığı hibe çıkar. Musannifin hibeyi, mehri zikretmesi doğru değildir. Uygun olan bunları hazfetmesiydi. «Mülk taksim edilmese bile ilh...» Burada taksim edilmeden maksat, taksimi kabil olan şeyler değildir. Burada kısmeti nefyetmekten maksat, geneldir.´ O mülk ister taksimi kabul etsin, ister etmesin. Düşün. «Bunda Şafiî´ye hilaf vardır ilh...» Zira İmam Şafiî´nin kaidesi şudur: Şüf´a ile alınmanın sebebi, taksime harcanacak masrafların getireceği zararı def içindir. Bu da taksimi kabil olmayan mülkte gerçekleşmez. Bize göre ise, devamlı kötü komşuluktan gelecek eziyeti def içindir. Kifâye. «Hamam ilh...» Şüf´a hakkı sahibi satılan hamamda satılan kadar şüf´ayı alır. Çünkü o binadandır. Çanak çömlek kısmından değildir. Zira çanak çömlek binaya bitişik değildir. Nihâye. Turî´de Muhît adlı eserden naklen şöyle denilmiştir: «Değirmen bi-nasının* satışına alt taş dahil olur, üst taş dahil olmaz. Çünkü alt taş yerin üstündedir.» «Akar olmayan ilh...» Arzı akar olmayan şekilde tefsir etmek irade edilen bir tefsirdir. Sahhâh´ta şöyle denilmektedir: «Arz, «r» harfinin sükûnuyla okunur-sa meta manasınadır. Öyleyse dirhem ve dinarlardan başka olan herşey arzdır.» Ebû Ubeyde´de şöyle der: «Uruz, tartılan ve ölçülen emtiaya denilir. Hayvan ve akar-olmayan şeylere de denilir.» «Karar hakkı ile satılmış olsun ilh...» Şüf´a onlarda akara tabiyetle sabit olur. Öyleyse birisi yeriyle birlikte bir hurma bahçesi alsa, o hurma ağaçlarında yere teb´an şüf´a vardır. Ama bunun aksine hurma ağaçları-nı yerinden sökmek üzere alsa, onlarda şüf´a olmaz. Çünkü menkuldür. Arsasız bina ve ekin gibi. Muhit´te olduğu gibi. Kuhistanî. «İrsen alınan malda ilh...» Zira varis ölen kimsenin mülkünün hükmü üzere ona mâlik olmaktadır. Bundan dolayı miras olarak aldığı birşeyde bir ayıp çıkarsa, onu satıcısına geri verir. Bu duruma göre sanki ölünün mülkü henüz sona ermemiştir. «Tasadduk edilen malda, hibede ilh...» Çünkü tasadduk, bir malı bir inala ivaz yapmak değildir. O zaman da o miras gibi olmaktadır. Minah. «Taksim edilen binada ilh...» Yani ortaklar arasında taksim edilen bir binada. Çünkü onda taksimde ifraz anlamı vardır. Bundan dolayı onda zorlama cari olur. Minah. «Veya ücret edilen bir akarda ilh...» Zira şüf´a, kıyasın aksine eser-lerle malın mutlak mal karşılığında muavezesinde sabit olur. O zaman da şüf´a yalnız onun üzerine ihtisar edilir. Minah. «Kasten adam öldürmede sulh bedeli olarak alınan şeyde ilh...» Mu-sannifin burada «kasdî cinayetle kaydetmesi, Mebsut´ta olan, «Eğer bir mal hataen işlenen cinayette sulh bedeli olarak verilirse» onda şüf´a sa-bittir» hükmüne binâendir. Eğer akar birisi hataen, diğeri kasten iki ci-nayetin sulh bedeli olarak´ verilirse, Ebû Hânife´ye göre o akarda şüf´a yoktur. İmameyne göre, ise hataen cinayete has olan akarda şüf´a sa-bittir. Turî. Eğer birisi diğeri üzerinde bir hak iddia etse, o da bir bina üzerine sulh yapmış olsa, şüf´a hakkı sahibi o binayı alabilir. Bu sulh ister ikrar veya inkâr veya sükut yoluyla olsun. Çünkü davacı onu kendi hakkının karşılığı olarak almaktadır. O zaman davacı kendi kanaati ile muaheze edilir. Birisi, diğerinin üzerindeki binayı iddia etse, o kimse ile dirhem üze-rine sulh yapsalar, eğer sulh ikrar yoluyla yapılan bir sulh ise, şüf´a sabittir. Çünkü o, binanın kendi mülkünden çıkmadığını düşünmektedir. Sulh sükût ile olsa da hüküm yine böyledir. Zira o zannetmetekdir ki, ona verilen kendisinin yemini ile verilmiştir. Dürerü´l-Bihâr´da olduğu gibi. «Mehir olarak verilen binada ilh...» Yine bunda da şüf´a yoktur. Zi-ra eğer o bina mehr-i müsemma veya mehr-i mislin akit zamanında veya akitten sonra bedeli kılınsa, onda şüf´a sabit olur. Zira o malı mal ile mübadeledir. Çünkü o adam zimmetinde olan mehri bir binaya çevir-miştir. Nitekim Tebyîn ve diğer kitaplarda da böyledir. «Binanın bazısı mal ile de karşılansa ilh...» Yani bir kimse bin dir-hem geri vermesi şartıyla mehir olarak bir bina vererek bir kadınla evlense, bunda şüf´a yoktur. Minah. Çünkü bunda satım akdinin anlamı akitte tabidir. Zira o akit herne kadar nikâh ve satım üzerine içtima et-se de, şu kadar var ki o akitten maksat yine nikâhtır. Zira nikâh sözüy-le bu akit bağlanmaktadır. Asıl olan nikâhta şüf´a olmadığına göre tabi olanda da şüf´a yoktur. «Satıcının muhayyerliği ile satılan binada ilh...» Eğer bina satıcı ve müşterinin her ikisinin muhayyerliği ile satılırsa, hüküm yine böyledir. Çünkü satıcının muhayerliği ile satılan mebide satılan mal satıcının mül-kiyetinden çıkmamaktadır. Ama müşterinin muhayyerliği bunun aksine-dir. Bu hüküm, muhayyerliği kabul eden bina içindir. Adamın binasının bitişiğinde bir bina satılsa, satıcı veya müşteriden birisine muhayyerlik varsa, şüf´a sahibine şüf´a hakkı vardır. Muhayyer-lik eğer satıcının ise, şüf´a hakkı sakıt olur. Çünkü devam ettirmeyi ira-de etmiştir. Muhayyerlik müşterinin de olsa yine böyledir. O zaman şüf´a icazet olur. Ama adam görmediği bir binayı alsa, bunun aksinedir. O za-man onun yanında satılanı almakla onun muhayyerliği bâtıl olmaz. Zi-ra görme muhayyerliği açık olarak bâtıl kılınmakla bâtıl olmaz. Delâleten ibtali ile nasıl bâtıl olur? Sonra birincisinin şüf´a sahibi hazır olursa o binayı birincisi alır, ikincisi değil. Çünkü ikincisi satıldığı zaman şüf´a sahibinin birincisinde mülkü yoktu. İnâye. Özetle. «Sağlam görüşe göre ilh...» Hidâye´de de böyledir. Çünkü Hidâye sahibi şöyle illetlendirmiştir: «Satım akdi muhayyerlik hakkı düştüğü za-man mülkün zevaline sebeb olur.» Bunun benzeri Cevhere, Dürer ve Minâh´ta da vardır. Hidâye´nin sarihleri de ikrar etmişlerdir. İnâye ve Mi-racü´d-Dirâye´de, «Sarihin «sahihtir» demesi, meşâyihin bazısının görü-şünden kaçınmak içindir. Zira meşâyihin bazısı demiştir ki: «Satım akdi olduğu zaman şüf´a talebi şarttır. İster muhayyerlik olsun, ister olmasın. Çünkü şüf´aya sebeb olan yalnız satımdır.» Ben derim ki: Şu kadar var ki, Zahiriye´de şöyle denilmiştir: «Şüf´a talebi ve talebine dair şahit tutmak satım akdi sırasında şarttır. Hatta eğer şüf´ayı taleb etmese, satım anında şahit tutmasa, sonra da satım icazetle veya muhayyerlik süresinin bitimiyle caiz olsa, zâhirü´r-rivayede ona şüf´a hakkı yoktur.» Âlimlerin bazısı da; «Taleb ancak satımın cevazı zamanında şarttır» demiştir. Bu da İmam Ebû Yûsuf´tan rivayet edilmiş-tir. Bunun örneği şudur: Bir bina satılsa, o binanın hem bitişik bir kom-şusu, hem de bir ortağı olsa, şüf a hakkı komşunun değil, binanın ortağımındır. Şu kadar var ki bununla beraber satış zamanında komşunun da şüf´a taleb etmesi şarttır. Ama fuzulînin satım akdi bunun aksinedir. Zira fuzulinin satımında şüf´a talebi mâlikin satıma icazet verdiği vakit-tir. Aralarındaki fark nedir? Muhayyerlikle satım tam bir akittir. Görül-müyor mu ki, o satım hiçkimsenin icazeti olmadan da amel eder. Ama fuzulinin akti böyle değildir.» Düşünülsün. Kuhistanî´de şöyle denilmiştir: «Muhayyerlikle satılan bir binada şüf´a talebi muhayyerliğin düşmesinden sonradır. Bazı âlimler tarafından da, «Satış zamanıdır» denilmiştir. Birincisi daha sağlamdır. Kâfi adlı eser-de olduğu gibi. İkincisi de sağlamdır. Hidâye´de olduğu gibi.» Acık olan odur ki ifade burada değiştirilmiştir. Hidâye´de tashih edi-len birincisidir. Öyleyse her iki görüşün de tashihi zahir olmaktadır. Şu kadar var ki, eğer ikincisinin zahiri rivayet olduğu sahih olursa, ondan dönülmez. «Fasit satım ile satılan binada ilh...» Yine onda da şüf´a yoktur. Müş-teri kabzetmeden önceye gelince çünkü satıcının mülkiyeti henüz yok olmamıştır. Kabızdan sonraya gelince, satım fasit olduğundan satım ak-dinin fesih ihtimali vardır. Şüf´anın isbatında da fesat için takrir vardır. O da caiz değildir. Cevhere. Bu söz şuna işaret etmektedir: Eğer satım başlangıçta fasit olarak vaki olursa şüf´a yoktur. Zira satım akdinin fesadı, satımın sahih olarak meydana gelmesinden sonra olursa, şüf´a hakkı onda hali üzere sabit-tir. Zira bir hıristiyan diğer bir hıristiyandan şarapla bir bina alsa, her ikisi de İslâm oluncaya kadar veya onlardan birisi müslüman oluncaya kadar tekabuz yapmasalar veya adam binayı kabzetse, diğeri şarabı kabzetmese, satım akdi fasit olur. Ama şüf´a hakkı devam eder. Çünkü satım akdi sahih şekilde bağlandıktan sonra fasit olmuştur. İnâye. «Müşteri o yerde bir bina yapsa ilh...» Veya satış veya başka bir yolla mülkiyetinden çıkarsa. Eğer satarsa, şüf´a hakkı sahibi onun ikinci satımdaki semenle alma hakkına sahiptir. Veya birinci satımdaki kıymetiyle alır. Çünkü şüf´a birinci satımda sabittir. Bu konunun tamamı Tebyin´dedir. «Musannifin kanaatine muhalefet vardır ilh...» Zira musannif yuka-rıda «hükümle» kelimesini redde talik etmiştir. Şurunbulaliye´de şöyle denilir: «Bunu böyle talik etmek, görme ve şart muhayyerliği ile reddet-menin yanlış olduğunu ifade eder. Çünkü ayıpla redde hüküm şüf´a ile almanın mutlaka ibtal edilmesinin şartı değildir. Belki kabızdan sonra olursa şartı olur. Zira kabızdan önce şüf´a ile almak satımı aslından feshetmektir. Kâfi ve diğer kitaplarda olduğu gibi. Ama kabızdan sonra ise ikale olur. Çünkü onunla hüküm verilmemiştir. Bu da üçüncü kişi hak-kında yeni bir satım akdi olur. Bu üçüncü şahıs da şüf´a hakkı sahibidir. O zaman şüf´a sahibine şüf´a hakkı vardır.» Zahîre´de de şöyle denilmektedir: «Şüf´a hakkı sahibi şüf´ayı teslim alsa müşteri binayı satıcıya reddetmiş olsa, eğer reddi her yönüyle fesih olan bir sebebten dolayı ise, meselâ görme veya şart muhayyerliği ile veya kabızdan önce hükümle reddederse, şüf´a sahibinin şüf´a hakkı ye-nilenmez. Eğer üçüncü kişi hakkında yeni bir satım anlamı taşıyan bir sebeble reddederse, meselâ kabızdan sonra hâkimin hükmü olmadan ayıpla reddetse, bu red ikale hükmüyle olur. O zaman şüf´a sahibinin şüf´a hakkı yenilenir.» «Şüf´a teslim edilse ilh...» Eğer teslimden önce reddedilirse, şüf´a sahibinin şüf´a hakkı fesihle de. fesihsiz de devam eder. «Kabızdan sonra ilh...» Bu takyit Hidâye sahibinindir. Bizim ânifen Zahire´den naklen zikrettiğimize uygundur. Zeylâî şöyle demektedir: «Bu kayıt ancak İmam Muhammed´in sözü üzerine doğru olur. Zira İmam Muhammed´e göre kabızdan önce akarın satımı caiz değildir. Menkulde olduğu gibi. O halde bunu satım akdi üze-rine hamletmek mümkün değildir. Ama Ebû Hanîfe ile Ebû Yûsuf´a ge-lince, onlara göre, akarın satımı kabızdan önce de caizdir. Artık onu şüf´a sahibine göre onu satımın üzerine hamletmeye engel kalmaz.» Bu konunun tamamı Zeylaî´dedir. Ebussuud. Şilbî de onu takip ederek Kâriü´l-Hidâye´nin hattından naklen şöyle demektedir: «Kabızdan önce ayıp sebebiyle reddetmek hep-sinin hakkında fesihtir. Hatta onu satıcının üzerine reddetme hakkına sa-hiptir. İsterse hâkimin red hükmü de olmasın. Bu o zaman görme ve .şart muhayyerliği ile reddetmek gibi olur. O zaman onun konusu bâtıl olur» demektedir. «İkale ilh...» İkalenin başlangıçta satım akdi menzilesinde olması, eğer ikâle, ikâle lafzı olursa böyledir. Ama eğer karşılıklı fesih veya bir-birini terketme veya karşılıklı redle olursa o zaman imamların ittifakıyla ikale satım akdi sayılmaz. Nitekim ikale babında da geçmiştir. Sayıhânî. «Borca batık olan ilh...» Yani o mezun ki, nefsini ve malını borca batık hale getirmiştir. «Şart değildir ilh...» Belki şart olan kölenin borçlu olmasıdır. Satıcı mezunun efendisi ve mezun da şüf´a sahibi olduğu takdirde. Veya bunun eksi. Ama satıcı eğer efendiden başka birisi ise, deynin bulunması asla şart değildir. Nitekim bu Nihâye´de de ifade edilmiştir. «Mezun kölenin efendisinden, efendisinin de ondan mal alması caiz-dir ilh...» Yani bizim de zikrettiğimiz gibi eğer köle borçlu olursa. Yok eğer borçlu değilse, o zaman bâtıldır. O takdirde efendiye şüf´a hakkı da yoktur. Çünkü satım akdi onun için yapılmıştır, alacaklılar için değil. «Asaleten veya vekâleten ilh...» Şu kadar var ki vekil müvekkilin-den şüf´ayı taleb edebilir ama asil bunun aksinedir. Ki o talebe muhtaç değildir. Hâniye´de olduğu gibi. Çocuğu için aldığı şeyde de babaya şüf´a hakkı vardır. Nitekim bu-nun beyanı fer´i meselelerde gelecektir. «Faidesi, müşteri veya alıma vekil olan kimse binaya ortak olsa ilh...» Yani müşteri ister asaleten, ister vekâleten olsun. Bunun beyânı şöyle-dir: Bir binada iki ortaktan birisi hissesini diğer ortağa satsa, müşteri ister kendi nefsine alsın, ister başkasına vekâleten alsa veya iki ortaktan birisi hissesini diğer ortağın vekiline satsa, üçüncü bir şahıs da gelerek şüf´ayı taleb etse, eğer üçüncü şahıs ortak olursa, o bina birincisinde onunla müşteri arasında taksim edilir. İkinci meselede ise onunla mü-vekkil arasında taksim edilir. Eğer o şüf´ayı taleb eden kimse komşu ise, müşterinin "veya müvekkilinin vücuduyla ona şüf´a hakkı yoktur. Çünkü bina teslim edilmedikçe ortaktır. Kınye´de şöyle denilmektedir: «Komşu bir bina alsa, o binanın ikin-ci bir komşusu da olsa ve şüf´a taleb etse, müşterinin mülkü de onun gi-bidir, o zaman o bina ikisinin arasında yarı yarıya taksim edilir. Zira her ikisi de şüf´a hakkı sahibidirler. İbni Şıhne diyor ki: «Kınye´nin «müşterinin hükmü de böyledir» sö-zü, yani müşteri şüf´a taleb etse ve diğer şefiye teslim etmese demek-tir. Buna binaen eğer üçüncü bir şahıs da gelerek komşu olarak şüf´a taleb etse, o zaman bina üçe taksim edilir. Dördüncü bir adam gelirse o zaman da dörde taksim edilir.» İbni Şıhne sonra da Zahiriye´den şunu nakletmiştir: «Komşu olan müşteri binanın hepsini diğer komşuya teslim etse, binanın yarısını o komşuya şüf´a ile, diğer yarısı da alımla olur.» Şurunbulaliye de diyor ki: «Bunda düşünme vardır.» Ben derim ki: Bu taati ile satım almadır. Çünkü o komşu binanın yarısını müşteriye zorlayarak şüf´a ile mülk edinmiştir. Müşteri olan kom-şu da diğer yarısını ona rızası ile teslim ettiği ve o da kabul ettiği zaman satın alma olur. Düşünülsün. İbni Şıhne´nin sözünde Kınye´nin «şüf´ayı taleb etse» sözüne işaret vardır ki, ondan maksat, eğer binanın hepsini diğerine teslim etmemiş-se. Yoksa taleb etmenin gereği değildir. O zaman Kınye´nin sözü bizim Hâniye´den zikrettiğimiz «Asıl talebe muhtaç değildir» sözüne aykırı ol-maz. «Asaleten ilh...» Yani adam kendisinin bir akarını satsa, sattığı aka-rı da kendisinin diğer bir akarına komşu olsa, mebi olan akarın da şüf´a taleb eden bir komşusu olsa, satıcı ona şüf´ada ortak olamaz. «Veya vekâleten ilh...» Vekâleten kendi akarına komşu olan bir akar satsa, ona şüf´a sahibi olamaz. Çünkü satan kendisidir. «Kendisine vekâleten satılmış olsa ilh...» Meselâ birisi müvekkilinin akarının yanındaki akarın satışı ile onu vekil etse. «İstihkak anında semene zamin olsa ilh...» Yani satıcının akarında o semene zamin olan kimseye şüf´a yoktur. Çünkü o da satıcı gibidir. Kuhistani. Zira istihkak anında semene zamin olmak satım için takrir-dir. Dürer´de olduğu gibi. «Asıl kaide ilh...» Zira onun şüf´a ile alması onun yönünden tamam-lanan bir şeyin nakzına sebeb olur ki bu da mülktür. El de müşterinin-dir. İnsanın kendi yönünden tamamlanan birşey! nakzetmesi merduddur. Dürer. Ama satın alma için vekil olan kimse veya müşterinin bizzat ken-disi bunun aksinedir. Zira alış için vekil olan kimse veya bizzat kendisi-ne alan kimse, kendi yönünden tamamlanan birşeye şüf´a talebinde bu-lunduğu takdirde şüf´a talebi ile onu tahkik etmektedir. Allah daha iyisi-ni bilir. Konu Başlığı: Reddü´l Muhtar / Şuf´a Gönderen: Zehibe üzerinde 02 Şubat 2010, 20:26:35 ŞUF´AYI BÂTIL KILAN ŞEYLER BABI
METİN Satışı duyduğu mecliste şüf´ayı talep etmek anlamına gelen muvâse-be´yi terketmek şüf´a hakkını bâtıl kılar. İbni Kemal. Bu görüşün tercih edildiği yukarıda geçmişti. Akarın veya zilyedin yanında şahit gösterme talebini terk de şüf´-ayı ibtal eder. Ama muvasebe talebinde şahit göstermeyi terk etmek şüf´ayı ibtal etmez. Çünkü bu gerekli değildir. Bu taleblerin terkinin şüf ayı iptal etmesi, kudreti olduğu halde terketmesi halindedir. Nitekim yukarıda geçmişti. Satım akdinden, sonra şüf´anın satıcı veya müşteriye teslim edilmesi de şüf´ayı ibtal eder. Bu fiilinin şüf´a hakkını düşüreceğini ister bilsin, ister bilmesin. Ama satımdan önce satıcıya sattığı takdirde şüf´a taleb etmeyeceğini söylemesi şüf´a hakkını bâtıl kılmaz. Nitekim geçti. Vasinin veya babanın şüf´a hakkını teslim etmesi de şüf´ayı ibtal eder. Ama İmam Muhammed. kıymetiyle veya kıymetinden aza satılma-sı halinde buna muhalefet etmiştir. Şüf´a talebi için vekil olan kimse, şüf´a hakkını teslim etse veya müvekkilin aleyhine şüf´ayı teslim ettiğine dair ikrar etse, eğer bu teslim ve ikrar hâkimin huzurunda olursa sahihtir. Eğer hâkimin huzurunda ol-mazsa sahih değildir. Şu kadar var ki vekil hasım olmaktan çıkar. Çün-kü teslime mâlik olan kimsenin susması teslim sayılır. Şüf´aya karşılık bir ivaz üzerinde sulh yapılması da şüf´ayı iptal eder. İleride gelecektir. Üzerine sulh yaptığı şeyi alan kimsenin aldığını geri vermesi gerekir. Çünkü o rüşvettir. Bir kimsenin şüf´a hakkını bir mal karşılığında satması da şüf´ayı bâtıl kılar. Müşterinin o malı vermesi de gerekli değildir. Nefsî kefalette de hüküm bunun gibidir. Ama kısas bunun aksinedir. Çünkü bunda kar-şılık almak meşrudur. Karşılık almasıyla da hakkı düşmez. Satılan binanın yarısını almak üzere semenin bir kısmı ile sulh yap-sa, sahihtir. Eğer o binadan semen düşen hissesiyle bir oda alsa, sahih değildir. Çünkü aldığı zaman semen meçhuldür. Böyle bir sulh yapmakla şüf´ası düşmez. Talebten sonra veya önce, şüf´ayı almayan şüf´a sahibi öldüğü tak-dirde şüf´a bâtıl olur. Çünkü şüf´a mirasa girmez. Burada Şafiî´ye hilaf vardır. Ama hakimin şüf´aya hükmetmesinden sonra şüf´a sahibi ölürse, şüf´a bâtıl olmaz. Müşterinin ölümü şüf´ayı bâtıl kılmaz. Çünkü istihkak edilen hak bakidir. Şüf´aya hüküm verilmezden önce, şüf´aya vesile olan akarı satsa, şüf´a mutlaka bâtıl olur. Şüf´a sahibi satışı ister bilsin, ister bilmesin. Şüf´a vesilesi olan yeri mescid veya kabristan veya müseccel bir vakıf yapsa, şüf´a hakkı bâtıl olur. Dürer. Ama şüf´a talebine vesile olan akarı kendisinin muhayyerliği ile sat-sa, şüf´ası bâtıl olmaz. Çünkü sebebi bakidir. Şüf´a taleb edilen yeri şüf´a sahibinin müşteriden alması da şüf´ayı bâtıl kılar. Şüf´a derecesi ondan aşağı veya onun benzeri olan kimse, şüf´a sahibi olan müşteriden birinci akitteki veya ikinci akitteki fiyatla alabilir. Ama bunun aksine ibtidaen satın almış olsa, ondan aşağı olan kimse için şüf´a hakkı yoktur. Şüf´a sahibi şüf´a taleb edeceği yeri kiralamış olsa veya almak veya icare etmek için konuşup kararlaştırsa, şüf´ası bâtıl olur. Multeka. Veya .Müşteriye kendisine aldığı fiyatla satmasını söylese veya «semenine ben kefilim» demiş olsa, bu şekillerin hepsinde şüf´a bâtıl olur. Çünkü bunlarda şüf´adan yüz çevirmenin delili vardır. Şüf´a sahibine binanın bine satıldığı haber verilse, o da şüf´a hak-kını teslim etse, sonra binanın daha az fiyatla satıldığını bilse veya kıy-meti bin veya daha fazla olan arpa veya buğdayla satıldığını bilse şüf´a taleb etme hakkı vardır. Ama o binanın dinarla veya kıymeti bin olan meta ile satıldığı ortaya çıksa, o zaman şüf´a hakkı yoktur. Altın veya meta olduğunda şüf´a hakkı olmuyor da buğday veya ar-pa olduğunda niçin şüf´a hakkı bulunuyor? Aralarındaki fark nedir? Fark şudur: Dinar veya meta kıyemîdir. Arpa ve buğday ise mislidirler. Mislî olan şeyi vermek çok olsa bile ona kolay olur. O yüzden mislî olanda şüf´a vardır, diğerinde yoktur. Şüf´a sahibi binanın Zeyd´e satıldığını bilse ve şüf´ayı teslim etse. sonra binayı Zeyd´in değil Bekir´in aldığını öğrense, şüf´a taleb etme hakkı vardır. Binanın Zeyd´e satıldığını duyup sustuktan sonra binayı Zeyd ile birlikte başkasının aldığını duysa, şüf´a sahibi diğer müşterinin aldığında şüf´a hakkına sahiptir. Çünkü ona teslim etmemiştir. Binanın yarısının satıldığını duysa, şüf´ayı teslim etse, sonra binanın hepsinin satıldığını öğrense, hepsinde şüf´a talebine sahiptir. Bunun ak-sine, yani önce hepsinin satıldığını haber alsa. şüf´ayı teslim etse, sonra yarısının satıldığı ortaya çıksa zahiri rivayete göre ona şüf´a hakkı yok-tur. Zira akarın hepsindeki teslim akarın bütün parçalarını teslim etmek-tir. Ama aksi bunun hilafınadır. İZAH «Muvasebe talebinin terki şüf´ayı ibtal eder ilh...» İsterse ona taleb hakkının sübutundan habersiz olsun. Zira Hâniye´de şöyle bir ifade var-dır: «Bir kamışlık iki kişiye miras kalsa, bunlardan birisi miras kaldığını bilmese, onun yanında başka bir kamışlık satılmış olsa ve şüf´ayı taleb etmese, sonra komşu kamışlıkta hissesi olduğunu öğrense ve şüf´ayı taleb etse, fakihler onun şüf´asının bâtıl olduğunu söylemişlerdir. Çünkü bilmemezlik özür değildir.» «Bu görüşün tercih edildiği yukarıda geçti ilh...» Bu görüş fevren bilmesi sözüne tercih edilir. Sen bu konuda olanı da şüf´a talebi babın-da öğrendin. «Veya zilyedin yanında ilh...» Uygun olan, iki âkitten birisinin yanın-da denilmesiydi. Zira, yukarıda geçtiği gibi müşteri yanında da şahit tutmak sahihtir. Akar onun elinde olmasa dahi. Satıcının yanında şahit tutması sahihtir. İstihsânen, bina satıcının elinde olmasa da. Şeyhülislâm´ın zikrettiği gibi. T. «Muvasebe talebinde şahit göstermeyi terketmek şüf´ayı ibtal etmez. Çünkü bu gerekli değildir ilh...» Hidâye´de de böyle denilmiştir. Ama mu-vasebe talebi sırasında şahit göstermenin, faydası, müşterinin inkârı ha-linde ortaya çıkar. O zaman eğer müşteri tasdik ederse, şahit tutmadan da taleb sahihtir. Nitekim biz bunu zikrettik. Bu görüş Dürer sahibine reddir. Zira Dürer sahibi demiştir ki «Şuf´ayı, kadir olduğu halde muvasebe talebinde şahit göstermeyi terketmek iptal eder.» Dürer sahibi Hidâye´deki «Şüf´a sahibi satışı bildiği halde şahit göstermeye kudreti varken isnadı terkederse, şüf´ası bâtıl olur» sözüne aldanarak böyle söylemiştir. Dürer sahibi bu görüşü «Bilse, ya-nında da şahit olacak kimseler olduğu halde onları şahit tutmayarak sussa...» şeklinde anlamıştır. Çünkü «kadir olduğu halde» sözü buna de-lâlet etmektedir. Hidâye sahibinin, «gerekli değildir» sözünü de boş bir yerde satışı bilinse diye yorumlamıştır. İşte Şurunbulâliye bunu şöyle reddetmiştir: «Şart olan yalnız talebtir. Taleb üzerine şahit tutmak değildir. Hidâye´nin sözündeki şahit göstermekten maksat, muvasebe talebinin bizzat kendisidir. Çünkü Hidâye sahibinin «talebten yüz çevirme» sözü de buna delâlet eder. Hem bundan önce Hidâye sahibi, «Kuduri´»nin «Duyduğu mecliste şahit edinmesi» sözünden maksat ancak muvasebe talebidir» diyerek tasrih etmiştir. O halde Hidâye sahibinin iki sözü arasında aykı-rılık yoktur.» Özetle. Şöyle de denilebilir: Hidâye sahibinin «Şahit göstermeyi terketse...» sözünden maksat, satışı bildiği vakit akarın veya âkitlerden birisinin ya-nında kadir olduğu halde şahit göstermeyi terketmesidir. O zaman da şüf´a bâtıl olur. Lakin şu kadar var ki bunda da bir görüş vardır. Zira o şüf´a bâtıl olmaz. Senin de yukarıda bildiğin gibi «Eğer müşteri onu tasdik ederse, sahihtir» sözü, şüf´anın bâtıl olmadığını gösterir. «Kudreti olduğu halde terketmesi ilh...» Zira, bu taleb gereklidir. Hatta yazı veya elçi ile olsa da muvasebe talebi imkânı olduğu halde şahit edinmese, şüf´ası bâtıl olur. Eğer imkânı yoksa bâtıl olmaz. Yani birisi onun ağzını kapatsa veya namazda olsa, o zaman şüf´ası bâtıl olmaz. Minah. Hâniye´den bizim naklen zikrettiğimiz «Muvasebe talebinde şahit göstermek şart değildir» ifadesini yine de unutma. «Teslim edilmesi de ibtal eder ilh...» Tatarhâniye´de şöyle denilmek-tedir: «Şüf´a sahibi «şu binanın şüf´asını teslim ettim» dediği zaman sahih olur. Herne kadar teslim ettiği kimseyi tayin etmese dahi. Şüf´a sa-hibi satıcıya, «Ben şüf´ayı sona teslim ettim» dese, velev ki mebinin tes-liminden sonra da olsa) Istihsanen sahihtir. Zira bunun anlamı, «Ben se-nin için şüf´ayı terkettim» demektir. Yine şüf´a sahibi vekile, «Ben sana şüf´ayı teslim ettim» dese, velev ki vekil onu müvekkiline teslim ettikten sonra da olsa, istihsanen sahihtir. Ama bunu bir yabancıya demiş olsa, mesela bir yabancı şüf´a sahibine gelerek, «Şüf´ayı müşteriye teslim et» dese, şüf´a sahibi de «Ben sana teslim ettim» dese, sahihtir. Ama sözün başlangıcında «Ben sana teslim ettim» dese, sahih değildir. Ortak orada bulunurken komşu, «Ben süf´amı teslim ettim» dese, sahihtir. Ondan son-ra ortak, «Ben de şüf´ayı teslim ettim» dese, artık komşu için şüf´a ile olmak yoktur. Özetle. Mecma´da şöyle denilmektedir: İmam Ebû Yûsuf, şüf´a sahibinin «Ben yarısını alıyorum» sözünü teslim kabul etmemiştir. İmam Muhammed, Ebu Yûsuf´a muhalefet ederek teslim olduğunu söylemiştir. Ama birincisi daha sahihtir. İbni Melek, Muhit´ten. «Şüf´a hakkını düşüreceğini ister bilsin, ister bilmesin ilh...» Minah´ ta şöyle denilmektedir: «Zira darü´l-islâmda hükümleri bilmemek özür değildir.» En açığı odur ki, musannif bunu «susması teslim sayılır» sözünün yanında zikretmeliydi. Çünkü o söz darü´l-islâmda hükümleri bil-memenin özür olduğunu düşündürüyor. Ama teslimi zamanında ise, ona sebeb yoktur. T. Ben derim ki: Bu konuda en uygunu Tatarhâniye´de olan şu ifade-dir: İster şüf´anın sübutunu bilsin, ister bilmesin. İster bu hakkın kime düşeceğini bilsin, ister bilmesin. O sonuç değişmez. «Satım akdinden önce bâtıl olmaz. Nitekim geçti ilh...» Ben geçmiş-te bu konuda bir açıklık görmedim. «İmam Muhammed muhalefet etmiştir ilh...» Zira İmam Muhammed teslimi ibtal etmiş, baliğ olduktan sonra çocuk şüf´ayı alır demiştir. Bu hilaf üzerinedir ki, vasiye veya babaya çocuğun binasının civarında bir binanın satıldığı haber verilse vasi ile baba taleb etmeseler, imameyne göre şüf´a bâtıl olur. İmam Muhammed´e göre bâtıl olmaz. Çocuk baliğ olunca alabilir. İbni Melek. «Kıymetiyle veya kıymetinden aza satılması hâlinde ilh...» Eğer kıy-metinden halkın onun benzerinde yanılmayacağı bir fazlalıkla satılırsa, imamların ittifakıyla baba veya vasinin şüf´ayı teslimi caizdir. En sağlam görüş ise, ittifaken teslimi caiz değildir. Çünkü baba veya vasi almaya mâlik olmadığı gibi teslime de mâlik değildirler. İbni Melek. Bu görüşün gereği şudur; Baba veya vasi kıymetinden fazlaya satılan bir akarda şüf´ayı teslim ettikten sonra çocuk baliğ olsa. şüf´ayı taleb edebilir. «Hakim huzurunda olmazsa sahih değildir ilh...» Bu İmameynin gö-rüşüdür. İmam Ebû Yûsuf´un da birinci görüşüdür. İmam Ebû Yûsuf diğer bir görüşünde mutlaka sahihtir demiştir. Tatarhâniye´de olduğu gibi. Ta-tarhâniye´de Velvaliciye´den naklen şöyle denilmiştir: «Vekilin şüf´ayı tes-lim etmesi sahihtir. Bina her ne kadar İmameyne göre vekilin elinde de olmasa. Fetva da İmameynin görüşü üzerinedir. İmam Muhammed bura-da muhalefet etmiştir.» «Teslime mâlik olan kimsenin susması teslimdir ilh...» Baba ve vasi de teslime mâlik olanlardandırlar. Nitekim biz ânifen zikrettik. Hâniye´den ve musannifin Fetâvâ´sından takdim ettiğimiz şu ifadeleri de unutma: «Şüf´a sahibi satımı duysa, sussa, müşteri semeni öğreninceye kadar şüf´ası bâtıl olmaz. Bakire kız gibi ki, ondan nikâh izni istenildiğinde ki-nlinle evleneceğini öğrendiği zaman nikâhı iptal edebilir.» «Şüf´aya karşılık bir ivaz üzerine sulh yapılması da şüf´ayı ibtal eder ilh...» Çünkü şüf´a yerinde karar kabul eden bir hak değildir. Belki şüf´a yalnız temellük hakkıdır. O zaman p talebe karşılık ivaz almak sahih de-ğildir. O hakkı düşürmek de caiz olan şartlara bağlanamaz. Öyleyse, fa-sit şartlara bağlanmaması daha uygundur. O zaman şart bâtıl, düşürme de sahih olur. Talikin caiz olmaması hususunda bir söz vardır ki, biz onu Allah diterse fer´î meselelerde zikredeceğiz. «Şüf´a hakkını bir mal karşılığında satması da şüf´ayı bâtıl kılar ilh...» Hidâye´de «Biz onun neden iptal ettiğini beyan ettik» denilmekte-dir. Zahîre´de şöyle denilmektedir: «Eğer şüf´a sahibi şüf´ayı birisine hibe etse veya diğer bir adama satmış olsa, onun satış veya hibesi şüf´ayı teslim etmek olmaz. Zira satım akdi mahalline isabet etmemiştir. Birinci görüş daha sahihtir.» Özetle. Ben derim ki: Hâniye´de şöyle birşey vardır: «Şüf´a sahibi şüf´ayı kendisine sabit olduktan sonra satsa veya birisine hibe etse, şüf´a bâtıl olmaz. Çünkü şüf´a temliki ihtimal etmez. O zaman satım akdi de yerine isabet etmemiştir.» Bunun zahiri, satım akdi şüf´anın sübutundan önce olursa, şüf´a bâtıl olur. Çünkü onda talebi terk vardır. Ancak, bu esah kavlin mukabiline bina kılınırsa, bâtıl olmaz. Bunu Minah´m Haniye ve Müctebâ´dan zikrettiği ile birlikte düşün. «Nefsî kefalette de ilh...» Nefsi ile kefil olan kimse, bir ma! üzerine kefil olduğu kimse ile sulh yapsa, kefalet sakıt olur. O adamın mal ver-mesi bir rivayete göre vacib değildir. Sağlam olan da bu rivayettir. Diğer bir rivayete göre ise, kefalet bâtıl olmaz ama mal da vacib değildir. Bu konunun tamamı Kifâye ve Gâyetül-Beyân´dadır. «Ama kısas bunun aksinedir ilh...» Çünkü kısas yerinde tekarrür eden bir haktır. Zira katilin nefsi kısas hakkı olan kimselerin yanında mubahtır. Sulh ile ona kanının dökülmesi hususunda bir ismet hâsı! olur. O zaman, onun karşılığında bir ivazla sulh yapmak caizdir. Miraç. «Şüf´ası düşmez ilh...» Çünkü bunda şüf´a ile almadan kaçınmak yoktur. Ama metinde geçen mesele bunun aksinedir. Velhasıl Nihaye´de de olduğu gibi şüf´a sahibinin müşteri ile sulh yapması üç şekildedir. Bir durumda sahihtir. Başka bir durumda sahih değildir. Şüf´a da bâtıl ol-maz. Diğer bir durumda ise şüf´a bâtıl olur. Mal vermek de vacib de-ğildir. «Şüf´a sahibi öldüğü takdirde şüf´a bâtıl olur ilh...» Zira metinde geç-tiği gibi, şüf´a karşılıklı rıza veya hâkimin hükmü ile mülk edinmektir. Öyleyse hakimin hükmünden sonra ölse de şüf´a batı! olmaz. «Müşterinin ölümü şüf´ayı bâtıl kılmaz ilh...» Yine satıcının ölümü de şüf´ayı bâtıl kılmaz. Şüf´a müşterinin,borcundan veya vasiyetinden dolayı satılmaz. Eğer şüf´ayı hâkim veya vasi satsa veya müşteri ondan birşey vasiyet etmiş olsa, şüf´a sahibi onları ibtal eder. Akarı da alır. Çünkü şüf´a sahibinin hakkı müşteriye tekaddüm etmiştir. Bundan ötürü de müşterinin hayatındaki tasarrufları da bozulur. Hidâye. «Şüf´aya vesile olan akarı satsa, şüf´a bâtıl olur ilh...» Yani hepsini satarsa. Zira Hâniye´de şöyle bir ifade kullanılmıştır: «Komşulukla şüf´a sahibi olan kimse şüf´ayı kendisiyle istihkak edeceği binayı satsa, ancak ondan bir parçayı satmasa, onun şüf´ası bâtıl olmaz. Çünkü geriye kalan parça, başlangıçta şüf´aya yeterli olur. O zaman şüf´anın devamına da kâfi gelir.» «Satışı ister bilsin, ister bilmesin ilh...» Yani şüf´a edilecek malın satışını kendinin şüf´a vesilesi olacak mülkünü satarken ister bilsin, ister bilmesin. «Yeri mescid veya kabristan veya tescilli bir vakıf yapsa, şüf´a hak-kı bâtıl olur ilh...» Yani, eğer şüf´a ile hüküm verilmezden önce bu şeyler yapılırsa, şüf´a bâtıl olur. Zira bunlar onu mülkiyetinden zail eden şey menzilesindedirler. Dürer´de olduğu gibi.; «Sicilli vakıf ilh...» Uygun olan, «Yalnız sözle vakıf olur» ifadesine göre şüf´anın onunla da sakıt olmasıdır. Herne kadar tescil etmese dahi Şurunbulâliye. «Satsa ilh...» Yani şüf´a sahibi şüf´a vesilesi olan şeyi satsa. Bu söz ifade ediyor ki, şüf´a vesilesi olan şeyin satışından maksat kesin satış-tır. «Çünkü sebebi bakidir ilh.v» Sebeb, onun mülkünün şüf´a edilecek yere bitişik olmasıdır. Zira satıcının muhayyerliği satılan malın satıcının mülkünden çıkmasına engeldir. Hidaye´nin ifadesi de şöyledir: Zira muhayyerlik mülkün yok olmasına engeldir. O zaman ittisal kalmıştır. Sen anla. «Şüf´a sahibinin müşteriden alması da şüf´ayı ibtal eder ilh...» Zira şüf´a sahibinin müşteriden almaya kalkışması, şüf´a talebinden yüz çevirmesidir. Yüz çevirmekle de şüf´a bâtıl olur. Minah. «Ondan aşağı olan ilh...» Meselâ müşteriden satın alan şüf´a sahibi şüf´a edilecek mülkün ortağı olsa, satılan malın da bir komşusu bulun-sa, şüf´a bakımından satılan malın komşusu olan mabiin ortağından da-ha aşağıdır. «Birinci akitteki veya ikinci akitteki ilh...» Bu konu hususunda bizim Tatarhânîye´den naklen musannifin «satım akdi huzurunda feshedilir» sözü üzerine yazdıklarımıza bakınız. «Bunun aksine başlangıçta satın almış olsa ilh...» Yani ona şüfa´ hakkı ile alması sabit olmazdan önce almış olsa. Çünkü o zaman bunun zımnında yüz çevirme yoktur. Çünkü mülk edinmeye kalkışmıştır. Zaten şüf´a ile almanın maksadı da mülk edinmektir. Zaten onu başka bir yolla alma imkânı bulunmadığı için satın almıştır. Zeylâî. «Ondan aşağı olan kimse için şüf´a´ hakkı yoktur ilh...» Şüf´a hakkı ancak ona ve onun benzeri olanlara sabittir. Nitekim biz bu babtan he-men önce bunu açıkladık. «Kiralamış olsa veya almak veya kiralamak için konuşup kararlaş-tırmış olsa ilh...» Yani şüf´a edeceği yerin satışını bildikten sonra kiralasa veya konuşup kararlaştırsa. Miraç. Musannif, «Almak veya icare etmek için konuşup kararlaştırsa» söz-lerinde şüf´a edilecek binanın zamiriyle kaydetmesi, Tatarhâniye´de^ şu ifade içindir: «Adam bir bina alsa, şüf´a sahibi de kendi binasını satmak veya kiralamak için fiyatını konuşup kararlaştırsa, müşterinin aldığı bi-naya da şüf´a talebi üzerine şahit edinse şüf´a hakkına sahiptir.» «Kendisine aldığı fiyatla satmasını ilh...» Yani müşterinin kendi al-dığı birinci fiyatla. Ki buna fıkıhta başabaş satış (tevliye) denilir. H. Tevliye gibi belirli bir kâr ilave (murabaha) yoluyla verilmesini istemesi de böyledir. Yine şüf´a sahibi müşteriden satıldığını öğrendikten sonra «Ba-na ver, yarıya ekeyim» veya «Bahçeye ortaklaşa bakayım» dese, şüf´a bâtıl olur. «Kıymeti bin veya daha fazla ilh...» Eğer binadan daha az olursa, öncelikle böyledir. İnâye´de olduğu gibi. «Şüf´a taleb etme hakkı vardır ilh...» Zira şüf´ayı teslim etmesi, bi-nanın semeni olan bin lirayı çok görmesidir. Veya dirhem olarak vermeye kudreti olmamasıdır. Semeni çok görmesinde veya ikinci şıkta dirhem olarak ödemeye kudreti bulunmadığından şüf´ayı teslim etmesi gerek-mez. «Kıymeti bin olan meta ile satıldığı ilh...» Uruzun kıymeti binden faz-la olursa, öncelikle şüf´a hakkını kaybeder. Ama binden aşağı olması bu-nun aksinedir. «Aralarındaki fark nedir, ilh...» Fark, meta ile arpa, buğday ve yak-laşık bir sayı arasındaki fark nedir? Meta kıyemîdir. Onda gerekli olan da kıymettir. Kıymet ise ya dirhem veya dinardır. O zaman ondan kolay-lık ortaya çıkmaz. Ama arpa, buğday veya yaklaşık sayı ise mislidirler. Misli ile alınırlar. O zaman çoğu defa dirhem temin etmeye kudreti ol-masa da arpa veya buğdayı temin etmesi kolaydır. Dinar meselesine ge-lince, zira dirhemle dinar İnâye´de de olduğu gibi kastedilen -ki semeniyettir- de ikisi bir cinstirler, bize göre. Bunların birini diğeri ile değiş-mek de ödeten kolaydır. İmam Züfer de diyor ki: «Altına satılan birşeyde dinar ödeme kud-reti olmasa da dirhemle ödeme kudreti olsa, yine şüf´a vardır. Çünkü cinsleri ayrı ayrıdır.» BİR UYARI: Şüf´a sahibine satılan binanın semeninin elbise ve köle gibi meta olduğu haber verilse, sonra satılan akarın semeninin tartıla-cak ve ölçülecek birşey olduğu ortaya çıksa veya tartılacak ve ölçüle-cek birşeyle satıldığı haber verilse, sonra tartılacak ve ölçülecek şeyin başka bir cinsi ile satıldığı anlaşılsa, o zaman şüf´a hakkı yine vardır. Eğer semenin bir meta olduğu haber verilse, sonra metanın başka bir cinsi ile veya kıymeti ona ulaşana kadar altın veya gümüşle satıldığı an-laşılsa, o zaman şüf´a yoktur. Çünkü burada şüf´a sahibinin şüf´asına bir fayda yoktur. Zeylai. «Ona şüf´a hakkı yoktur ilh...» Zahîre de şöyle denilmiştir: «Şüf´a yoktur, sözü, yarısının fiyatının, hepsinin fiyatı kadar olmasına yorumla-nır. Meselâ binanın hepsini bin liraya aldığı haber verilse, şüf´a sahibi şüf´ayı teslim etse, sonra binanın yarısının bina satıldığı ortaya çıksa, şüf´a hakkı yoktur. Ama ona hepsinin bine satıldığı haber verilse, sonra yarısının beşyüze satıldığı zahir olsa, o zaman şüf´a hakkı vardır.» Cev-here. Zeylaî bunu «denildi» (kıyl) sözü ile ifade etmiştir. «Zahirî rivayete göre ilh...» İnaye´de şöyle denilmektedir: «Musanni-fin burada zahire göre demesi, Zahirin aksi üzerine Ebû Yûsuf´tan ya-pılan rivayetten kaçınmak içindir. Zira bazen semenin yarısını tahsil et-mek mümkündür. Bazen de mülkünün bitişiğinin tamamlanması için yal-nız yarıya ihtiyacı vardır.» METİN Sonra musannif şüf´adan kaçınmanın hilelerine başlayarak şöyle de-miştir: Birisi bir akarı satsa, ancak o akardan şefi ile sınır olan yerden bir arşını satmasa, o zaman şüf´a sahibine şüf´a hakkı yoktur. Çünkü akar muttasıl değildir. Satıcı sınır olan bir arşını müşteriye hibe etse ve müşteri de kab-zetse, yine şüf´a yoktur. Eğer binadan bir payı semeni ile alsa, sonra binanın kalan kısmını kıymetiyle alsa, komşu için şüf´a hakkı yalnız bi-rinci satılan payda vardır. Fakat şüf´a taleb edilen yer de müşterinindir. Çünkü müşteri ortaktır. Şüf´aya engel olmanın hilesinin tümü şudur: Müşteri binanın kıyme-tinin tamamından bir dirhem eksikle, binanın bir arşınını veya bir payını alsa, sonra geri kalan kısmı, semenin kalan kısmıyla alsa, şüf´anın hepsine engel olur. Şüf´a sahibi şüf´aya engel olmak için böyle yapıp yapmadığı konusunda müşteriye yemin de teklif edemez. Yalnız şüf´a sahibi birinci satımın ikrahen yapılıp yapılmadığı üzerine müşteriye ye-min ettirilebilir. Müeyyidzâde. Veciz´e nisbetle. Bir kimse yüksek bir semenle bir akarı alsa, sonra o semen karşılı-ğında kıymetli bir elbise verse, o zaman şüf´a semenledir, elbise ile de-ğildir. O zaman şefinin onda talebi kalmaz. İşte bu hile hem ortağa, hem de komşuya şâmil olur. Şu kadar var ki bu satıcıya zararlıdır. Çünkü sattığı bina başkasının istihkakı çıkarsa, semenin hepsini ödemesi ge-rekir. Uygun olan bahası olan dirhemleri satıp dinar almasıdır. Bu du-rumda bina istihkak edildiği zaman onun sarfı bâtıl olur. Şehirlerde örfleşmiş bulunan daha kolay ve güzel olan bir hile de şudur ki musannif bunu şöyle ifade etmiştir: Bir kimse ölçü ve işaretle bilinen dirhemlerle birlikte işaret edilen ancak kıymeti meçhul olan bir avuç para ile bir bina satın alsa, kabızdan sonra aynı mecliste avuçla verdiği para zayi olsa, o zaman şüf´aya engel olur. Zir fiyatın bilinme-mesi şüf´aya engeldir. Dürer. Ben derim ki: Bunun benzeri Muzmarat´ta da vardır. Uygun olan. şüf´a sahibi eğer «Ben avuç içindeki paraların kıymetini biliyorum, şu kadardır» dese, o zaman şüf´a sahibi dirhem ve kıymetiyle alma hakkı-na sahiptir. Müşteri bir akarı meta veya akarla alsa, müşteri o akan nasıl kıymetiyle alabilirse. Nitekim geçti. Bunu musannif söylemiştir. Musannif daha sonra Mukataat-ı Zahiriye´den buna uygun olanı da zikretmiştir. Ben derim ki: Musannifin dediğine Tenvîrü´l-Besâir´de de uyulmuş-tur. Şeyhimiz de bunu ikrar etmiştir. Şu kadar var ki, musannifin oğlu-nun Zevâhirü´l-Cevâhir´de «Bu birinciye muhaliftir» diyerek babasına iti-raz Biz yukarıda zikrettik ki, fasit satım akdi ile satılan birşeyde şüf´a yoktur. İsterse kabızdan sonra olsun. Zira fesih ihtimali vardır. Evet, fasit satımla satılan bir malda müşteri bina ve benzeri şeylerle feshi düşürürse, o zaman şüf´a sabit olur. Âlimlerin ittifakı ile, şüf´anın sübutundan sonra şüf´ayı düşürmek için hile yapmak mekruhtur. Müşterinin şüf´a sahibine «Benden al» demesi gibi Bezzazi bunu zikretmiştir. Ama başlangıçta şüf´anın sübutunu önlemek için hile yapmak Ebû Yûsuf´a göre mekruh değildir. İmam Muhammed´e göre ise mekruhtur. Şüf´ada Ebû Yûsuf´un görüşü ile fetva ve-rilir. Sirâciye´de Ebû Yûsuf´un görüşü «Eğer komşu satılan yere muhtaç değilse» sözüyle takyit edilmiştir. Bu takyidi Eşbah´ın bazı hâşiyecileri de güzel görmüştür. Ama bunun tersine zekâtta,, hacda, secde âyetinde hile yapmak mekruhtur. Cevhere. Hileyi bozmak için fakihlerin sözünde bir hile yoktur. Bezzâziye. Bezzâziye sözlerine devamla, «Biz hileyi düşürecek hileyi çok aradık ama bulamadık» demiştir. İZAH «Ancak bir arşını ilh...» Yani derinliğine bir arşın, bir karış veya bir parmak. Uzunluğu ise komşuya bitişik olan kısmın tamamı. Dürer. «Çünkü muttasıl değildir ilh...» Sâyıhanî bu hileyi Şurunbulâliye´nin Uyunu´l-Mesâil´den naklettiği ile kapalı görmüştür. Şurunbulâliye´nin naklettiği şudur: «Birkaç bölümü olan büyük bir binanın bir bölümü satılsa, o binanın komşusunun şüf´a hakkı vardır. Çünkü satılan kısım binanın tamamındandır. Binanın komşusu, bitişik olmasa bile satılan binanın da komşusudur.» Ben derim ki: Kapalı olan bu değil, Uyunu´l-Mesail´de olan mesele-dir. Düşün. «Bir arşını hibe etse ilh...» Açık olan odur ki, burada bu miktardan maksat bu miktarın dışındaki kısmı sattıktan sonra hibe etmesidir. Bunu da musannifin «müşteriye» sözünün karinesi ile anlıyoruz. Müşteriye o miktarı satması da bunun benzeridir. Çünkü müşteri satıcıya o binanın hukukunda ortak olmaktadır. O zaman komşu için şüf´a yoktur. Binae-naleyh bu hile ikinci bir hile değildir. Belki birinci hilenin tamamlayıcısıdır. Bu hibenin satımdan olması da muhtemeldir. Hibede şart olan şart koşulan bir karşılığın olmamasıdır. O zaman eğer bu hibeden mak-sat satıştan önceki olursa ikinci bir hile olmuş olur. «Şüf´a hakkı yalnız birinci payda vardır ilh...» Mustasfa adlı eserde şöyle denilmektedir: «Bu mesele, eğer binanın bir payı satılsa, bu bir payın satıldığı şüf´a sahibine haber verildiğinde onun reddetmesi halinde yalnız birinci payda şüf´a hakkı vardır. Ama her iki payın satışı da ona ulaşsa, o zaman ona şüf´a hakkı vardır. Ama sarihin «şüf´a sahibi onda komşudur, ikinci satışta müşteri ortaktır, müşteri komşuya takdir edilir» sözünün illeti musannıfın yukarıdaki sözünün tevile yer bırakmadan mut-lak olmasını gerektirir. Bütün kitapların ifadesi de satışın mutlak olması üzerinedir.» Kifâye. «Müşteri ortaktır ilh...» Yani şüf´a sahibinin şüf´a hakkını ondan al-madan önceki hale bakılırsa ortaktır. İnâye´de şöyle denilmiştir: «Zira müşteri geri kalan kısmı aldığı zaman birinci payı almakla zaten ortak olmuştu. Şüf´a sahibinin birinci yapı is-tihkak etmesi mahkemeden önce müşterinin ikinci parçadaki şüf´asını iptal etmez. Çünkü henüz mülkündedir. O halde müşteri komşudan önde gelir.» Ben derim ki: İtkanî´nin zikrettiği şu mesele de bunun benzeridir: «Bir kimse kendi binasına bitişik bir binayı alsa, sonra da birinci binasını sat-sa, daha sonra ikinci binaya bir komşu çıksa, o komşuya binanın yarısı ile şüf´a hakkına hüküm verilir.» «Hilesinin tümü ilh...» Yani akarın hepsinde şüf´aya engel olmanın hilesi. Yani herne kadar ona birinci payda sabit olsa da. Şu kadar var ki, şüf´a sahibi onun büyük bir semenle satıldığını görse, o zaman şüf´a sahibinin talebi az olur. Az olunca da onu almaktan kaçınır. Açıktır ki, birincisi de yine hepsinin hilesidir. Zira o arşını alan hukukta satılan malda, ortak olur. Hukukta ortak olunca da komşuya takdim edilir. Nitekim biz bunu zikrettik. Öyleyse burada musannifin hilenin tümü sözü, yalnız ikinci hileye nisbetledir. «Bir arşınını veya bir payını alsa ilh...» Meselâ hangi taraftan olur-sa olsun arşın gibi bir payını alsa veya dokuzda bir veya onda bir gibi şeyi bir cüzünü alsa. Ben derim ki: Fakihlerin sözünde vaki olan arşını birinci hilede zik-redilene hamletmekte bir görüş vardır. Zira onda arşın, şüf´ayı hepsinde tevakkufsuz olarak engellemektedir. Sen anla. Bil ki bu hile, bizim de zikrettiğimiz gibi, şüf´a sahibinin talebini azaltmak içindir. Birinci hile ise, onun şüf´asını iptal içindir. Hem de bil ki, bu hile müşteriye zararlıdır. Eğer bina küçük bir çocuğun olursa. Çünkü binanın geriye kalan kısmını geri kalan semenle satması caiz değildir. Zira onda fahiş gabin vardır. O zaman müşterinin o payı yüksek bir semenle alması gerekir. Onun geri kalan kısmını alması da caiz değildir. Gâyetü´l-Beyân´da olduğu gibi. BİR FAYDA: Bunlardan birisi arkadaşına karşı sözünü yerine geti-rememekten korkarsa, kendisine üç gün muhayyerlik şartı koyar. O süre içinde yerine getirmezse, satım akdini fesheder. Eğer her ikisi de kor-karsa, her ikisi de nefislerine muhayyerlik hakkı şart koşarlar, sonra da birlikte akte icazet verirler. Eğer bunlardan birisi, kendisi icazet verdik-ten sonra arkadaşının satım akdine icazet vermemesinden korkarsa, her ikisi de kendilerine birer vekil tutarlar ve o vekillere karşı tarafın vekili akte cevaz verirse sen de verirsin diye şart koşarlar. Zeylaî. «Birinci satım akdinin ikrahen yapılıp yapılmadığına ilh...» Zorla sa-tış şudur. Satıcı ile müşterinin akti irade etmedikleri halde, onlara akit yapmaları için düşman tarafından zorlanmaları sonucunda akti izhar et-meleridir. Bu satım akdi gerçekte satım değildir. Belki eğlence gibidir. Nitekim kefalet kitabından hemen önce bu geçti. «Akarı alsa ilh...» Nitekim sarihin ifadelerinden de bu anlaşılmak-tadır. Ama zamiri paya irca etmekte de bir engel yoktur. «Çok bir semenle ilh...» Yani kıymetinin birkaç misliyle. «Sonra o semen karşılığında kıymetli bir elbise verse ilh...» Yani sonra da o çok semen karşılığında satılan malın kıymetinde bir elbise verse. «Elbise ile değil ilh...» Zira elbise müşterinin zimmetinde olan ba-hanın karşılığıdır. O zaman satıcı o elbiseyi birinci akille değil, diğer bir akitle satın almış olmaktadır. Zeylaî. «Talebi kalmaz ilh...» Yani şüf´a sahibi semenin çokluğundan o sa-tılan malı almak istemez. Sarih bu sözüyle bu hilenin şüf´a sahibinin şüf´asını iptal etmeyeceğine işaret etmiştir. Zira şüf´a sahibi eğer bu çok semeni vermeye razı olursa, şüf´ayı alma hakkına sahiptir. Ama bi-rinci .hile bunun aksinedir. Nitekim bunu zikrettik. «Bu hile hem ortağa, hem de komşuya şamil olur ilh...» Ama bundan önceki hilelerin hilafına. Zira bundan önceki hileleri ortak hakkında geçerli değildir. Birinci hile açıktır. İkinciye gelince, zira ortak geri ka-lan yarıyı semenden geri kalanın yarısı ile alabilir. «Bu satıcıya zararlıdır ilh...» Uygun olan, bazen zarar verir demesiydi. «Semenin hepsini ödemesi gerekir ilh...» Zira ikinci satım akdi ile semenin hepsi üzerine vacibtir, sonra da onun beraetiyle. Sanki, akarın semeni ile takas yoluyla meydana gelmiştir. Akar başka birisinin istih-kakı çıktığı takdirde takas da bâtıl olur. Takas bâtıl olunca satıcının se-menin hepsini vermesi gerekir. Zeylaî. «Dirhemleri satıp dinar almasıdır ilh...» Uygun olan, burada akarın kıymeti kadar dinar alması ifadesini kullanmaktı. Nitekim Zeylaî de böy-le ifade etmiştir. «İstihkak edildiği zaman sarf bâtıl olur ilh...» Zira onun zimmetinde olan dirhemleri sarfetmek olur. Akar başkasının istihkakı çıktığı takdirde de açıklanır ki müşterinin üzerinde hiç borç yoktur. O zaman kabızdan önce ayrıldıkları için onun sarfetmesi de bâtıl olur. O takdirde satıcıya dinarları reddetmek vacib olur, başkasını değil. Zeylaî. «İşaret edilen ilh...» Musannif bu sözle kaydetmiştir ki, o bir avuç paranın semene katılması sahih olsun. Şüf´anın düşmesini de, «fiyatın bilinmemesi» ile kaydetmiştir. Musannif, «avuçla verdiği para kaybolsa» sözüyle de kaydetmiştir ki, şüf´a sahibinin onu bilmesi mümkün olma-sın. Bundan ötürü de Minah´ın Muzmarat´tan naklettiği «Sonra semeni anında istihlak etse» sözünden de «mecliste» kelimesini çıkararak ilave etmiştir. Sen anla. «Mukataat-ı Zahiriye´den ilh...» Yani şüf´a kitabından. Zahîriye sa-hibinin âdeti, müteferrik yerine mukataat demektir. Minah´ta mukataat lafzı zikredilmemiştir. Belki bunu Remlî zikretmiştir. Remlî´de olan ifade aynen şöyledir. «Birisi tartısız, ölçüsüz dirhemlerle bir akar satın alsa, satıcı ile müşteri dirhemlerin miktarını bilmedikleri konusunda ittifak et-seler, karşılıkla kabzettikten sonra dirhemleri satıcının elinde helak ol-sa, burada şüf´a sahibi ne yapar? Bu sorunun cevabında hâkim Ömer bin Ebî Bekir şöyle demiştir: «Şüf´a sahibi binayı şüf´a ile alır. Sonra da kendi kanaatiyle verdiği semenin fazlasını isbat ederse, alamaz.» Ben derim ki: Kadı Ömer´in hüküm verdiği mesele kapalıdır. Zira şüf´a sahibi yalnız kendi kanaatiyle müşteriyi zorlayarak şüf´ayı nasıl alabilir? Halbuki şüf´a sahibi ancak şüf´ayı müşterinin üzerine mevcut olan semenle alma hakkına sahiptir. Ancak buna şu zayıf cevapla cevap verilebilir: Yarabbi sen bizi sorumlu tutma. Şüf´a sahibi ancak semeni biliyorsa şüf´ayı alabilir. Bu cevabı da Kadı Ömer´in «Ancak müşteri şüf´a sahibinin kanaatiyle verdiği semenin fazlasını isbat ederse» sözünden anlıyoruz. Zira bu söz gösteriyor ki, semeni helakinden önce müşteri bi-liyordu. Şeyhimiz de bunu ikrar etmiştir. Yani Remlî Minah haşiyesinde ve Fetâvâ-yı Hayriye´sinde. «Bu birinciye aykırıdır ilh...» Yani metinde olana aykırıdır. Ben derim ki: Burada metinde olana muhalefet yoktur. Belki burada musannifin gayesi, metinde olan mutlak ifadeyi tahsis etmektir. Çünkü metinde bu hile bâtıldır, diye birşey yoktur. Belki metinde bu hilenin sıh-hati, şüf´a sahibinin de satıcı ile müşteriye paranın miktarının bilinmedi-ğinde muvafakat etmesi üzerine binâendir. Eğer biliyorsa, onu da iddia ederse, hile bâtıl olur. Çünkü hâkimin hükmüne engel olunacak bilinmezlik yoktur. Bu tahsisin üzerine de bizzat Muzmarat´ın ifadesi delâlet eder. Zira Muzmarat sahibi hile ile şüf´anın düşmesini, «Şüf´a sahibi, satılan malı semenin misli veya kıymetiyle alır» sözüyle açıklamıştır. Burada ise, hâkim semenin misli veya kıymetiyle beraber bilinmezlik sebebiyle hü-küm vermekten acizdir. Remlî diyor ki: «Zahiriyed´e olanın açık anlamı şudur: Şüf´a sahibi kanaati üzere yemin edemez. Çünkü satıcı ile müşteri şüf´a sahibinin in-kâr ettiği muayyen bir meblağı iddia etmemişlerdir. Belki onlar semenin miktarının ne kadar olduğunu bilmediklerinde ittifak etmişlerdir. O za-man artık şüf´a sahibinin münkir olduğu söylenemez. Madam k! şüf´a sahibinin münkir olduğu söylenemez, yemin de etmez. «İşte bu Zahiriye adlı eserin açık olan ifadesi ile anlaşıldı ki bu hile ancak şefi de satıcı ile müşteriye semeni bilmeme hususunda uyarsa, tamamlanır. Buna da fakihlerin hükmün çetinliğinden ötürü sözü işaret etmektedir.» Bu da bizim dediğimizin aynısıdır. «Metinlerde olanlar ilh...» Gurer gibi. Şerhlerden de Muzmarat gi-bi. Zira Kudurî´nin şerhidir. Metin ve şerhlerde olan neden fetâvâlara tak-dim edilir? Zira metinlerde olan meseleler bizim üç imamızdan veya bazı-sından nakledilendir. Şerhlerde olan da böyledir. Ama fetvalarda olan-lar daha sonra meydana gelen yeni bazı vakalar üzerinedir ki, onlardan sorulmuş, onlarda tahric ehli olduğu halde, herkes kendine göre mez-hebin esas kaidelerinden tahriç ederek cevap vermişlerdir. Bundan ötü-rü de fetvaların birçoklarında ihtilaflar görülür. Hem de bilinir ki, üç imam-dan nakledilen onlardan sonra gelen meşayihten nakledilen gibi değil-dir. Sana gizli olmasın ki, bizim şu meselemin böyle değildir. Çünkü o mesele, Kudurî muhtasarı, Hidâye, Kenz, Vikaye, Nikâye, Mecmâ, Mülteka, Mevahib ve Islâh gibi halleri öyle olan metinlerde zikredilmemiştir. Hatta Minah sahibi Minah´ta şöyle demiştir: «Ben bu hile üzerine zikre-dilen kitabın dışında hiçbir yerde vakıf olamadım. Yani Dürer ve Gurer dışında. Sonra ben o hileyi Muzmarat´ta da gördüm.» Bu hilenin Muzmarat´ta zikredilmesi mezhep imamlarından nakledil-diğine delâlet etmez. Ta ki fetvalarda olanlara tercih edilsin. Bu nasıl olur? Çünkü Nihâye ve diğer muteber kitaplar gibi kitaplar fetva asha-bından nakiller yaparlar. Musannifin da bunu yine onlardan nakletmesi muhtemeldir. İnsafla düşün. «Zikrettik ki ilh...» Yani şunu : Bu meseleyi Remli, Havi-i Zâhidi´den naklen zikretmiştir. Bu da hilelerdendir. Ben derim ki: Şüphe yok ki, hileyi yapmak helâl değildir. Fasit akitle mübaşeret yaptığından onun dininde zararı olur. Şüf´a sahibinin bina ve benzeri şeylerle feshi düşürdükten sonra taleb etmesiyle dünyasına da zarar vardır. «Bezzazı zikretmiştir ilh...» Ben diyorum ki; Bezzâzî´nin zikrettiğinin üzerine ihtisar etmek, şüf´ayı düşürmeye elverişli değildir. Zira şüf´a sa-hibi sussa veya ben almıyorum dese, şüf´ası düşmez. Nihâye´nin ifadesi ise şöyledir: «Müşteri şüf´a sahibine : «Ben aldı-ğımla sana satayım. Senin şüf´a ile almanda bir fayda yok» dese, şüf´a sahibi de «evet» veya «aldım» dese şüf´ası bâtıl olur. Ben derim ki: Şunlar şüf´ayı düşüren şeylerdendir: Şüf´a sahibi müş-teriden şüf´a edilecek yeri satın alsa, veya bir miktar mal üzerine sulh´ etse, şüf´ası bâtıl olur. Müşteri de o malı geri alır. Nitekim yukarıda geçti. «Şüf´ada Ebû Yûsuf´un görüşü ile fetva verilir ilh...» Nihâye adlı eserden şöyle nakledilmiştir: «İmam Ebû Yûsuf´un bu rivayetinde hiç ih-lilaf yoktur.» Bezzâziye´de de şöyle denilir: «Eğer şüf´anın sübutundan önce ise, tercih edilen görüşe göre şüf´a sahibi ister fasık olsun, ister âdil olsun,, Ebû Yûsuf´un görüşü ile fetva vermekte beis yoktur. Çünkü o ibtal de-ğildir.» «Eşbâh´ın bazı hâşiyecileri de güzel görmüştür ilh...» Eşbâh´ın ha-şiyesini AllâmeŞerafeddin el-Gazzî, Tenvirü´l-Besâir´de güzel görmüştür. Zira o, «Bu söze güzel olduğundan dolayı itimad etmek uygundur» de-miştir. T. «Zekatta, hacda, secde âyetinde hile .yapmak mekruhtur ilh...» Yani sene dolmadan önce otlayan hayvanlarını satarak evde yemeyen hayvanlar alsa veya malını oğluna sene dolmadan önce hibe etse veya hac ay-ları gelmezden önce malını çocuğuna hibe etse veya secde âyeti olan bir sûreyi secde âyetini terkederek okusa. T. diyor ki: «Ben diyorum ki, meşhur görüş üzere secde âyetini kendi bile duymayacak kadar gizli okusa.» Yani muteber olan kendi nefsine duyurmasıdır. Yalnız harfleri tashih etmek değil. «Hileyi bozmak için ilh...» Yani şüf´adaki hileyi düşürmek için hile yoktur. Ama şüf´adan başkasında hileyi düşürmek için hile bulunur. Nitekim Birî beyân etmiştir. Bezzâziye sahibi. Ben derim ki: Bu sözün aslı Zahiriye sahibinin babasından nakildir. Rahmeti de şunu zikretmiştir: «Yukarıda geçen «Şüf´a sahibi birinci sa-tımın ikrahen yapılıp yapılmadığı üzerine müşteriye yemin teklif edebilir» ve bir de, «Ben avuç içindeki paraların kıymetini biliyorum» sözleri hileyi düşürmek için hile olmaya uygundur. BİRİSİNE BİR BİNA İKRAR EDİLSE İKRAR EDİLEN ŞÜF´A HAKKI TALEB EDEMEZ BİR TAMAMLAMA: Meşâyihimizin şeyhi Molla Ali´nin Cevâhirü´l-Fetâvâ´dan naklen şöyle yazdığını gördüm: «Bir kimseye bir binadan bir pay ile ikrar olunsa, sonra o binadan kalan kısım satılsa, onun komşu-suna şüf´a yoktur. Hassaf bunu zikretmiş, Harezmî bunu inkâr etmiştir. Mezhep de Hassaf´ın dediği gibidir. Çünkü rivayet şu hususta nastır: Birisi diğerine bina ile ikrar etse ve binayı ona teslim etse, sonra o bi-nanın bitişiğindeki bir bina satılsa, Ebû Hanife ve Muhammed´in görüşüne göre diğer kimsenin ikrarı ile binayı mâlik olan kimsenin şüf´aya hakkı yoktur. Ebû Yûsuf buna muhalefet etmiştir.» Zira ikrar eksik bir hüccettir. Bu şunu gerektirir ki, yine ikrar edene de şüf´a hakkı yoktur. Çünkü o da kendi ikrarı ile muaheze edilir. Sen düşün. METİN Bir topluluk bir satıcıdan bir akar alsa, şüf´a ile alanlar da onların sayısınca olabilir. O halde şüf´a sahibi onların bazısının hissesini alarak geri kalanı terkedebilir. Bunun aksine bir akarı ortak olan birkaç kişi bir kişiye satsalar, o zaman şüf´a ile alanların sayısı birkaç olmaz. Belki şüf´a sahibi ya hepsini alır veya şüf´ayı terkeder. Zira şüf´a sahipleri çok olursa, müşterinin hepsiyle teker teker pazarlık etmesi gerekir. Halbuki o hepsini bir pazarlıkla almıştır. Ama birincisi bunun aksinedir. Çünkü orada şüf´a sahibi müşterilerin birisinin yerine geçmektedir. O zaman pazarlık tefrik edilmemektedir. Bunun kabızdan önce olması ile kabızdan sonra olması arasında da fark yoktur. Ayrıca her parçaya bir fiyat biç-mesi ile hepsine birden fiyat biçmesi arasında da bir fark yoktur. Çünkü burada itibar, semenin bir olmasına değil, pazarlığın bir olmasınadır. Bil ki, bu meselede şüf´a sahibi hisse talebinde bulunsa, yine şüf´a hakkına sahiptir. Bir kimse iki ayrı şehirde bulunan iki binayı veya iki köyü bir pazar-lıkla satın alsa şüf´a sahibi ya her ikisini de alır veya şüf´ayı terkeder. Birisini alamaz. İsterse bu şehirlerin biri doğuda, birisi batıda olsun. Şerh-i Mecma. Bu konuda yani satıcı veya müşterinin bir veya birden çok olmasın-da muteber olan akittir. Çünkü aktin hukuku malike değil akide taalluk eder. O zaman, birisi bir cemaatı vekil tayin etse, "şüf´a sahibi onların bazısının hissesini alabilir. Bir kimse taksim edilmeyen binanın yarısını alsa, müşteri satıcı ile binayı taksim etse şüf´a sahibi taksimde müşteriye düşen hisseyi şüf´a ile alır. İsterse, aldığı yer, sağlam görüşe göre kendi tarafında olmasın. Şüf´a sahibi şüf´ayı nakzedemez. İster satıcı ile müşteri arasındaki bu taksim, sağlam görüş üzere, mahkeme kararı ile, ister tarafların rızası ile olsun. Zira taksim kabzın tamamındandır. Hatta müşteri ile ortak tak-sim etmiş olsa, şüf´a sahibi için bozma hakkı vardır. Nitekim bunu mu-sannif şu sözüyle zikretmiştir: Yukarıdaki meselenin aksine iki kişi ara-sındaki müşterek bir binadaki hissesini satmış olsa, müşteri de hissesi-ni satmayan ortakla binayı taksim etse, o zaman şüf´a sahibi taksimi nakzedebilir. Satım akdi hibesini nakzedebileceği gibi. İkisi de şüf´a sahibi oldukları halde bir bina alsalar, onlar hükümle veya tarafların rızası ile taksim ettikten sonra üçüncü bir şüf´a sahibi gelse, üçüncü şüf´a sahibi taksimi bozar. Zira zarurî olarak yarı yarıya taksim üçe taksim edilir. Şerh-i Vehbâniye. Müşteri ile komşu, şüf´a sahibi olan komşunun oturduğu evin mül-kiyetinde ihtilaf etseler, o zaman söz müşterinindir. Çünkü müşteri şüf´anın istihkakını inkâr etmektedir. Komşu da Ebû Yûsuf´a göre ona bilgi konusunda yemin teklif eder. Fetva da Ebû Yûsuf´un görüşü ile verilir. Müşteriye muvasebe talebinin inkârında bilgi üzerine yemin teklif edil-mesi de böyledir. Müşteri şüf´a sahibi ile karşılaştığında şahit gösterme talebini in-kâr ederse, katiyen üzere yemin teklif edilir. Çünkü bu konuda bilgi sahibidir. Ama birincisinde böyle değildir. Eğer ikisi de delil getirirse, şüf´a sahibinin delili daha haklıdır. Ebû Yûsuf, müşteri delilinin daha haklı ol-duğunu söylemiştir. PRATİK MESELELER: Birisi, başkasında kirada olan mülkünü satsa, kiracı aynı zamanda şüf´a hakkına sahipse, eğer satışa icazet verirse, onu şüf´a ile alır. Eğer satışa icazet vermezse, kira akdi bâtıl olur. Herne kadar onu reddetse de. Babası şüf´a sahibi olduğu halde çocuğuna birşey alsa, babası onu şüf´a ile alabilir. Vasi de bu konuda baba gibidir. Ben derim ki: Şerh-i Mecma´da buna aykırı bir görüş vardır. Şüf´a sahibinin binası satılan binanın bir kısmına bitişik olursa, şüf´a sahibi yalnız bitişik olan kısmı şüf´a ile alabilir. İsterse bunda pazarlığın tefriki sözkonusu olsun. Şüf´a sahibinin umumî ibrası, şüf´ayı hükmen mutlak olarak ibtal eder. Eğer şüf´ayı bilmezse, diyaneten değildir. Müşteri aldığı binayı boyasa, şüf´a sahibi gelerek şüf´a iddiasında bulunsa, şüf´a sahibi muhayyerdir. Dilerse boyanın binaya getirdiği fazla fiyatla alır, dilerse şüf´ayı terkeder. Eğer hâkim komşuluk şüf´asını kabul etmeyen birisi ise, komşusu-nun şüf´a talebini tehir etmesinde özür sahibidir. Yahudi bitişiğindeki binanın satışını cumartesi günü duysa veya şüf´a taleb etmese, mazur değildir. «Ben derim ki: Yukarıdaki meseleden şu anlaşılır: Yahudi, hâkimden cumartesi günü hasmının hazır edilmesini istese, kendisine, kendisi-nin de huzurda bulunması teklif edilir. Günün cumartesi olması onun için özür değildir. Bu musannifin söylediği bir fetva vakasıdır. Ben derim ki: Bu mesele Hisamî´nin Fetâva´sında da mevcuttur. Şüf´a sahibi müşterinin şüf´ayı iptal için hile yaptığını iddia etse, g zaman müşteriye hile yapmadığına dair yemin teklif edilir. Vehbâniye´-de bunun aksi vardır. Ben derim ki: Biz bunu zikredeceğiz. Zira musannıfın oğlu Eşbâh üze-rindeki Haşiyesinde Vehbâniye´de olanı aşırı bir şekilde teyid etmiştir. Hıfzedilsin. Şüf´anın ibtalini bir şarta bağlamak caizdir. Adam aynı zamanda şüf´a sahibi olduğu bir binanın mülkiyetini id-dia etse, meselâ, «Bu bina benimdir ve ben onu iddia ediyorum. Bana verilirse ne ala, verilmezse şüf´ayı taleb ediyorum» dese şüf´ası düşer. Şüf´a sahibi şüf´a taleb ettiği binayı hâkimin hükmü olmadan eline geçirse, eğer bir alimin görüşüne itimad ederek istila etmişse zalim ol-maz. Yok eğer bir âlimin sözüne itimad etmeden istila ederse, zâlim olur. Birkaç şey vardır ki nüfus başına taksim edilir: Akıl (diyet) şüf´a taksim edenin ücreti ve bir de yol. Bunlarda ihtilaf ettikleri takdirde nü-fus başına taksim yapılır. Bunların hepsi Eşbâh´tadır. Mürtedde şüf´a hakkı yoktur. İnâye. Velisi olmayan bir çocuk şüf´a sahibi olsa, çocuk olduğu için şüf´a talebinde bulunmasa, onun şüf´ası bâtıl olmaz. Hâkim velisi olmayan ço-cuğa şüf´asını taleb edecek bir vasi tayin etse, caizdir. Cevahir. Bir kimse bir bağ alsa, bağın gâib olan bir şüf´a hakkı sahibi olsa, ağaçlar meyve verse, müşteri o meyveleri yese, sonra şüf´a sahibi ge-lerek şüf´a yoluyla o bağı alsa, bakılır: Eğer ağaçlar müşterinin kabız vaktinde meyve vermişlerse, yediği meyveler miktarınca şüf´a sahibi fi-yattan düşer. Yok eğer kabız vaktinde meyve yoksa, ondan hiçbir şey düşmez. Zira o takdirde meyvelerin semenden hiçbir hissesi yoktur. Müeyyidzâde, Vâkıat-ı Hisamî´ye nisbetle. Vehbâniye´de şöyle denilmektedir: «Babası çocuğuna aldığı şeyi şüf´a yoluyla alır. Vasi ise şüf´a davasını çocuğun buluğu vaktine kadar tehir eder. Şu kadar var ki satın alma günü çocuk adına şahit tutarak şüf´a talebinde bulunur. Şüf´a sahibi komşusu olduğu iki binanın bir pa-zarlıkla satılması halinde binaları birbirinden ayıramaz. Ama eğer kom-şusu değilse, o zaman ayırarak kendisinin komşu olduğu binayı alması uygundur. Şüf´ayı düşürücü bir hile ile şüf´ayı düşürene bir zarar yoktur. Ama akti yapanların hileyi inkâr etmelerinde şüf´a sahibinin onlara yemin teklif etmesinin şer´an daha münker olduğunda şüphe yoktur.» İZAH «Bir satıcıdan ilh...» Ben diyorum ki, eğer satıcı ve müşteri her iki-Sı de birden çok sayıda olurlarsa, ben bu konuda hiçbir şey görmedim. Açık olan odur ki, bunun hükmü de böyle olması gerekir. Aksi gibi değil. Nitekim gelecek illet de bunu ifade etmektedir. Müracaat edilsin. «Teker teker pazarlık etmesi gerekir ilh...» O zaman müşteri şirket aybı ile zarar görür. Kifâye´de Zâhire´den naklen şöyle denilmektedir: «Müşteri satıcılar-dan her birisinden hissesini bir pazarlıkla alsa, şüf´a sahibi onlardan bi-risinin hissesini, alabilir. Zira müşteri o ayba razı olarak her birisinin his-sesini bir pazarlıkla almıştır.» Daha sonra da Kifâye´de pazarlığın bir olması ile ayrı ayrı olması açıklanmıştır. «Şüf´a sahibi müşterilerden birisinin yerine geçmektedir ilh...» Hem de burada komşu birkaç tanedir. Şüf´a sahibi bunlardan birisinin komşu-luğuna razı olmaktadır, diğerine değil. Ama eğer şüf´a sahibi satıcılardan birisinin hissesi ile müşterilerden birisinin komşuluğuna razı olsa, o za-man diğerinin payında da yine razı olmuş olur. Çünkü bir adamın kom-şuluğu parçalanmaz. Dürerü´l-Bihâr. ´«Fark yoktur ilh...» Sahih olan da budur. Ancak kabızdan önce olur-sa, diğer ortağı hissesini ödemediği takdirde kendi hissesini ödeyen kim-senin payını alma imkânı yoktur. Çünkü o zaman satıcının üzerine elin tefriki gerekir. Bu da müşterilerden birisi gibi olur. Hidâye. Yani, müşterilerden birisi semenden hissesini ödese bile, diğer müşteriler de hisselerini ödeyene kadar binadan hissesine düşeni alamaz. Şüf´a sahibinin hükmü de böyledir. «Kabızdan önce veya sonra olması ilh...» Yani müşterinin binayı kabzetmesinden önce veya sonra. Miraç. «Yine şüf´a hakkına sahiptir ilh...» Yani diğer kısımda da şüf´a hak-kına sahiptir. Bazı âlimler tarafından, «Eğer bir hisseyi taleb ederse, şüf ası bâtıl olur» denilmiştir. Kuhistanî. Tatarhâniye´de şöyle denilmektedir: «Müşteri bir, satıcı iki olursa, şüf´a sahibi bir hisseyi alma hakkına sahip olmadığı halde, bunlardan birisinin hissesini taleb etse, geri kalan kısımda da şüf´a hakkına sahip midir? Asıl´da «Evet, yine şüf´a hakkına sahiptir» denilmiştir. Bazı âlim-ler Asıl´da zikredilen sözü, o kimsenin talebinin binanın hepsindeki mu-vasebe ve şahit gösterme talebinden sonra olması şeklinde yorumlamış-lardır. O halde önce yarısını taleb etmiş olsa, şüf´ası bâtıl olur. Bazı alimler de, yorumlamadan bu ifadeyi mutlak üzere bırakmışlardır. Yani şüf´a talebi ister muvasebe ve şahit gösterme talebinden sonra olsun, ister olmasın.» Ben derim ki: Birinci görüş, sarihin şüf´a talebi babından hemen önce Zeylaî´den naklen zikrettiğini teyid etmektedir. Naklen zikrettiği şudur: «Şüf´anın sıhhatinin şartı, şüf´a sahibinin hepsini taleb etmesidir.» Bu-radaki birinci görüşü bizim şüf´a talebi babında zikrettiklerimiz de teyid etmektedir. Bizim orada zikrettiğimiz de şu idi: «Sarihin sözü ile Mecma´nın sözü arasındaki uygunluk ile «Ben yarısını alıyorum» sözü, şüf´-ayı teslim sayılmaz.» Düşün. «Birisini alamaz ilh...» Züfer diyor ki: «Onlardan birisini şüf´a ile alma hakkına sahiptir.» Bazı âlimler tarafından; «Fetva Züfer´in görüşü üzerinedir» denilmiştir. Musannif burada iki şehir ile kaydetmiştir. Zira Hakâik´te şöyle bir ifade vardır: «Eğer her iki bina veya köy bir şehirde ise, Züfer´in sözü de bizim sözümüz gibidir.» Musaffa ve İzah adlı eserlerde şöyle denilmektedir: «Şehir sözü it-tifakı bir kayıttır, İhtiraz! değil.» Musannifin burada: «Bir pazarlık»la kaydetmesi, o iki bina veya köy iki pazarlıkla satılsa, o zaman fakihlerin ittifakiyle satılan iki bina veya köyden dilediğini alabilmesi sebebiyledir. Her ikisine şüf´a sahibi olmasıyla kayıtlaması da, eğer birisine şüf´a sahibi olsa, yine fakihlerin ittifakıyla hangisi şüf´a sahibi ise onu alabilir. Zira pazarlık herne kadar bir olsa da pazarlık şüf´a hakkı taleb edilene şâmil olur. Bir de, şüf´a taleb edilmeyene de şamil olur. O takdirde kulun hakkını eda etmek için şüf´a ile şüf´a sabit olanla hükmedilir. Durerü´l-Bihâr ve Şerh-i Mecmâ´da da böyledir. «Birisi bir cemaatı vekil tayin etse ilh...» Yani alış ile. Onlar da ona ister bir, ister birkaç pazarlıkla bir akar alsalar. Zeylaî. Tefrien tamamı şöyledir: Eğer bir cemaat bir adamı alışla vekil et-se, şüf´a sahibi onlardan birisinin payını alma hakkına sahip değildir. «Şüf´a sahibi onların bazısının hissesini alabilir ilh...» Yani şüf´a sa-hibinin onların bazısının payını alması, adam onların her birisini bir hisse için vekil yapmışsa mümkündür. Ama hepsini, hepsinin alınmasında ve-kil etmişse, o takdirde şüf´a ancak hepsinde taleb edilebilir. T. Ben derim ki: Bu nefs için makbul birşeydir ama, Zeylaî´den anifen zikrettiğimize muhalif olmasa. Düşün. «Kendi tarafında olmasın ilh...» Ebû Hânife´den şu rivayet edilmiş tir: «Böyle taksim edilen bir binada ancak şüf´aya vesile olan binanın ta-rafına düşerse, müşterinin hissesini alır. Zira diğer tarafa düşene komşu değildir.» Hidâye. «Sağlam olan görüş üzere tarafların rızası ile ilh...» Ebû Hanîfe´den «Eğer taksim hâkimin hükmü ile yapılmamışsa, şüf´a sahibi onu nakzede-bilir» sözü rivayet edilmiştir. İtkanî, «Zira taksim kabzın tamamındandır ilh...» Çünkü bilinmiştir ki, tak-sim edilebilen bir müşaı kabzetmek eksik bir kabızdır. Kifâye. «Müşteri ile ortak taksim etse ilh...» Bu söz taksimin kabzın tama-mından alma illeti üzerine tefri edilir. Bunu T. ifade etmiştir. «Şüf´a sahibi taksimi nakzedebilir ilh...» Zira bu taksim iki akit ara-sında cereyan etmemiştir. Öyleyse akit hükmüyle onu kabz saymak müm-kün değildir. O zaman bu mübadele olur. Şüf´a sahibi de mübadeleyi nakzedebilir. Kifâye. «Komşu da bilgi üzerine yemin teklif eder ilh...» Çünkü bu başkası-nın fiili üzerine yemin teklif etmektir. Minah. O zaman müşteri, «Ben onun şüf´aya vesile olan mülkün maliki olduğunu bilmiyorum» diye yemin eder. «Nasıl bilgi üzerine yemin teklif ederse ilh... Bu, Tatarhâniye´de Ebülleys´ten naklen olan ifadeye uygundur. Bu şunun üzerine yorumla-nır ki, şüf´a sahibi; «Ben satışı dün duydum ve taleb ettim» dese delil ikame etmesi teklif edilir. Eğer delil ikame edemezse, müşteriye yemin teklif edilir. Eğer, «Ben satışı duyduğum zaman taleb ettim» dese yani geçmişe isnad etmese, o zaman ifadeler arasındaki uyum da hâsıl ol-muş olur. Bunu Remli ifade etmiştir. Remlî´nin ifadesini de biz zikrettik.´ «Müşteri şüf´a sahibi ile karşılaştığında ilh...» Musannif burada müşterinin şüf´a sahibi ile karşılaşmasıyla kaydetmesi şunun içindir: Zira müşteri eğer şüfa´ sahibinin satıcı ile karşılaştığında veya binanın yanın-da şahit gösterme talebini reddederse, o zaman bilgisi üzerine yemin teklif eder. Çünkü ilmi bunu ihata etmektedir. H. «Şüf´a sahibinin delili daha haklıdır ilh...» Çünkü şüf´a sahibinin de-lili almayı isbat eder. Deliller de isbat için getirilir. T. «Kiracı aynı zamanda şüf´a sahibi ise, eğer satışa icazet verirse onu şüf´a ile alır ilh...» Çünkü şüf´anın sebebi mevcuttur. Kira da bâtıl olur. «Her ne kadar onu reddetse de ilh...» Eşbâh´ın ifadesi şöyledir: «Ya-ni onu reddetse.» Bu meseleyi Eşbâh sahibi Velvaciliye´ye isnad etmiş-tir. Hamevi de diyor ki: «Bunda bir görüş vardır. Zira satım akdine ica-zet vermemek kira akdinin bâtıl olmasını gerektirmez.» Velvaliciye´de olan ise şöyledir: «Eğer şüf´a sahibi satım akdine icazet vermezse, şu kadar var ki şüf´ayı taleb etse, kira akdi ibtal edilir. Zira şüf´a talebinin sahih olması ancak kira akdinin butlanından sonradır.» «O halde doğru olan, satım akdine icazet vermese, yani taleb etse, sözüdür.» Özetle. Velvaliciye´de olan Haniye, Kınye ve Muhit´ten naklen Hindiye´de de zikredilmiştir. T. diyor ki: «Bu söz ifade ediyor ki, şüf´a sahibinin şüf´a ile alma hakkı vardır. Çünkü satım akdi yapanlar arasında geçerlidir. O zaman satım akdine icazet verip taleb etmesi ile yalnız şüf´a talep etmesi ara-sında fark yoktur. Ama sarihin ifadesinde zayıflık vardır.» Yani sarihin ifadesi, eğer yalnız şüf´a taleb ederse, ona şüf´anın ol-madığını hatıra getiriyor. Halbuki ona şüf´a hakkı vardır. Nitekim Haniye bunu acık olarak söylemiştir. Ben derim ki: Velvâliciye ve diğer kitaplarda bu mesele ile «Bir kim-se, şüf´a sahibinin semene kefil olması şartıyla bir bina satsa, şüf´a sahibinin şüf´a hakkı yoktur» meselesinin arasındaki farkı açıklamak için bu ifade kullanılmıştır. Faik şudur: Satım akdinde kefalet şart kılındığı zaman şüf´a sahibinin satıma icazet vermesi kefalete izafe edilir. O za-man şüf´a sahibi satıcı durumunda olmaktadır. Ama bu meselede ise kiracı icazet vermese de satım akdi geçerlidir. Fakihlerin zikrettiği de budur. Bunun özeti şudur: Satıma ister açıkça, isterse kapalı bir şekilde, izin versin kiracının şüf´a hakkı vardır. Ama kefil öyle değildir. O zaman, fakihlerin maksadını anladıktan sonra artık sözlerinde bir zayıflık kal-maz. «Babası onu şüf´a ile alabilir ilh...» Baba, «Ben onu satın aldım, şüf´a ile de kendime mal ettim» der ve hâkimin hükmüne de ihtiyaç yoktur. Haniye. Nihâye ve Miraç´ta da bu hüküm, «Baba şüf´a ile alabilir, eğer şüf´a ile almakta çocuğa açık bir zarar yoksa» sözüyle kayıtlanmıştır. Çocuğa bir zarar olmadığı takdirde, babasının çocuğun malını satın alabilmesi gibi. «Vasi de bu konuda baba gibidir ilh...» Vasinin himayesindeki yetim çocuğun malını kendisi için almasını caiz gören âlimlerin görüşüne göre, vasi baba gibidir. Ama buna malik değildir, diyenlere göre de vasiye yine şüf´a hakkı vardır. Şu kadarı var ki, bu ikinci meselede vasi, «Ben satın aldım ve şüf´a taleb ettim» dedikten sonra, dava, hakimin çocuğa bir kayyım tayin etmesi için mahkemeye götürülür. Vasi kayyımdan şüf´a ile o mülkü alır ve semeni ona teslim eder. Sonra o da semeni yine vasiye teslim eder. Velvâliciye, Haniye, Kınye. «Şerh-i Mecma´da buna aykırı bir görüş vardır ilh...» Zira Şerh-i Mecma´da şöyle denilmektedir: «Baba ile kaydedilmesi şunun içindir: Vasi şüf´ayı kendisi için, fakihlerin ittifakı ile, alamaz. Zira şüf´a ile al-mak satın almak gibidir. Vasinin, vesâyetindeki yetim çocuğun malını kıymetinin misliyle alması caiz değildir.» Bunun misli Dürerü´l-Bihâr´da da mevcuttur. Hâniye´de de diğer bir bahiste mevcuttur. Şu kadarı var ki, ittifak ifadesi zikredilmemektedir. Şu kadarı var ki, sarihin ifadesi ile Şerh-i Mecma´nın ifadesi arasın-da şöyle uyum sağlanabilir: Vasinin şüf´a hakkına sahip olamaması, bir kayyım tayini için davanın hâkime götürülmemesi halindedir. Hizânetü´l-Ekmel´de de şöyle denilmektedir: «Vasi vesâyetindeki çocuk için aldığı malda şüf´a talebini yapar, şahit tutar ve husumetini çocuğun buluğuna tehir eder. Çünkü baliğ olduğu zaman alır.» Vehbaniye´-manzumesinden gelecek olan da budur. Tarsusî, Vehbâniye´nin ifadesi i!e yukarıdaki iki görüş arasını şöyle telif etmiştir : Anifen geceni, hâlen temellükün talebini nefyetmeye hamletmiştir. Nitekim Şurunbulaliye´de ondan böyle nakletmiştir. Ben derim ki: Uygun olan, çocuğun buluğuna tehir etmenin lüzumu, dava hakime götürülmediği takdirdedir. Bununla da Hizânetü´l-Ekmel ve diğer kitaplardan naklettiğimiz ifadeler uzlaştırılmış olur. Nihâye, Miraç ve bunlara uyan Zeylaî´de de başka bir açıklama zik-redilmiştir. Açıklama şudur: «Vasi eğer çocuğa açık bir menfaat varsa, yani satın alışta az bir gabn varsa çocuğa satın aldığını şüf´a ile alabilir. Eğer çocuğa bir menfaat yoksa, yani o mülk çocuğa kıymetinin misli ile alınmışsa, fakihlerin ittifakı ile vasinin şüf´a ile almaya hakkı yoktur. Ni-tekim çocuğun malını kendisine alamadığı gibi.» Özetle. Bunun misli Zahîre ve Tatarhâniye´de de mevcuttur. Binâenaleyh, bizim takdim ettiğimiz geçen nakiller de yine bu ayrıntı üzerine yorum-lanabilir. Bunların hepsinden çıkan sonuç şudur: Eğer çocuk için açık bir fayda varsa, vasi dava hakime götürülmek şartıyla çocuğun malını şüf´a ile alabilir. Eğer hâkime götürülmezse, şüf´a davası çocuğun buluğu-na kadar geri bırakılır. Eğer bu şüf´a davasında çocuğa açık bir fayda yoksa, hiçbir şekilde şüfa´ taleb edemez. Fakihlerin sözleri arasındaki bu uzlaştırmayı ganimet bil. «Satılan binanın bîr kısmına bitişik olursa ilh...» Keza Eşbâh´ta da böyledir. Bunun anlamı şudur: İki bina gibi, eğer satılan mal birden çok olursa, şüf´a sahibinin bu binalardan birisine komşuluğu varsa. O zaman hangisine komşu ise onu1 alır. Nitekim Hamevî ve diğerleri de bunu zik-retmişlerdir. Biz de İtkanî´den naklen şunu zikrettik: «İki komşudan birisi satılan binaya bir taraftan bitişik olsa, diğeri de üç Konu Başlığı: Ynt: Reddü´l Muhtar / Şuf´a Gönderen: Zehibe üzerinde 02 Şubat 2010, 20:29:45 «İki komşudan birisi satılan binaya bir
taraftan bitişik olsa, diğeri de üç taraftan bitişik olsa, şüf´a konusunda her ikisi de eşittirler.» Uyanık ol. Bezzâziye´de şöyle denilmektedir: «Bir kimse kendine ait bir köyü binalarıyla birlikte satsa, o köyün bir bölümü birisinin toprağı ile bitişik olsa, şüf´a sahibi ancak toprağına bitişik olan tarafı alabilir.» Yani o köy, birden çok hükmündedir. Sen düşün. «Şüf´a sahibinin umumî ibrası ilh...» Yani satıcı veya alıcı şüf´a sa-hibine «Sen bizi senin tarafından olan bütün husumetlerden ibra et» deseler, o da ibra etse, hükmen şüf´ayı mutlaka ibtal eder. Velvâliciye. Bir kimse ister onlardan taraf bir şüf´anın sabit olduğunu bilsin, ister bilme-sin. «Eğer şüf´ayı bilmezse, diyaneten değil ilh...» Zevâhirü´l-Cevâhir´de şöyle denilmektedir: «Bu, İmam Muhammed´in görüşü üzeredir. Ama Ebû Yûsufi´n görüşü üzerine bilinmeyenden beraette m hehükmen, hem de diyanetten berat olunur. Fetva da Ebû Yûsuf´un görüşü üzerinedir. Nite-kim Manzume Şerhi ve Hülâsa´da da böyledir.» H. Ben derim ki: Diyaneten berat etmeme Velvaliciye´de şöyle illetlendirilmiştir: «Zira eğer bu hakkı bilseydi satıcı ile müşteriyi ibra etmezdi. Bunun örneği, birisi, üzerinde hakları olan bir kimseye, «Bana helâl et» dese, diyaneten beri olmaz. Zira onu ibra eden, adam hakları olduğunu bilse, onu ibra etmezdi.» Düşünülsün. Hamevî bu meseleyi Zahiriye´de olan şu mesele ile kapalı görmüş-tür: «Bir kimse, «Ben üç güne kadar semeni getiremezsem şüf´adan be-riyim» dese, üç gün gelmese, bütün mesayih demiştir ki: «Onun şüf´a hakkı bâtıl olmaz.» Bu ifade açıktır ki, hususi ibra ile şüfa´ bâtıl olmaz. Öyleyse umumî ibra ile de şüf´a bâtıl olmaz. Hamevî´nin bu kapalı görmesine şöyle itiraz edilmiştir: Bu meseleyi kapalı görmenin bir anlamı yoktur. Zira Zahiriye´den istifade edilenin en son sınırı şudur: Sağlam görüşte şüf´ayı umumî ibra ibtal etmez. Ben derim ki: Bu kapalılığı vârid görmenin kaynağı, Zahiri´yeden bu şekildeki istifadeden gaflettir. Bu kapalılığa şöyle de cevap verilir: Zahi-riye´de olan şüf´anın iki taleble istikrarından sonrayı ifade etmektedir. Halbuki bizim meselemiz, bu iki talebten önceki husustur. Düşünülsün. «Komşunun şüf´a talebini geri bırakmasında ilh...» Yukarıda zikret-tik ki, bu İmam Muhammed´in kendisiyle fetva verilen görüşü üzerinedir. «Yahudi duysa ilh...» Açık olan şudur ki, yahudi burada ittifaki bir kayıttır. Çünkü hıristiyan için de pazar günü özür değildir. Ama burada özellikle yahudinin zikredilmesinin nüktesi şudur: Yahudilerin cumartesi günü çalışması yasaklanmıştır. Yalnız hıristiyanların pazar günü çalışma-sı yasaklanmamıştır. Şu kadar var ki yahudilerin cumartesi günü çalış-masının yasaklanması bizim şeriatımızda neshedilmiştir. Hamevî. «Mazur değildir ilh...» Yine bunun gibi şüf´a sahibi haricilerin içinde veya baği fırkadan olsa, adalet askerinden korktuğu için gelmeyerek şüf´a talebini terketse, şüf´ası batıl olur. Çünkü mazur değildir. «Musannifin söylediği ilh...» Yani şüf´anın sabit olup olmaması ko-nusundan hemen önce. «Biz bunu zikredeceğiz ilh...» Yani yakında Vehbâniye´nin sözünde. «Zira musannifin oğlu ilh...» Acık olan şudur: Bu «Biz zikredeceğiz» sözünün illetidir. Zira o iade yardımı ve tekidi gerektirmektedir. T. «Teyid etmiştir ilh...» Zira musannifin oğlu şöyle demiştir: «Ben di-yorum ki, İbni Vehbân´ın benimsediği hüküm fıkıh cihetiyle daha uygun-dur. Zira musannifin oğlu sözlerine devamla şöyle demiştir: «İkrar ettiği birşeyi inkâr ettiği takdirde birşey gerekmeyen durumlarda yemin teklif edilmez. Burada ise, eğer hile ile ikrar etmiş olsa, ki hilesi başlangıçta sabit değildir, onun ikrarı ile hiçbir şey gerekmez. O halde yemin de tek-lif edilmez. Başlangıçta şüf´anın sabit olmaması için de hile yapmak Ebû Yûsuf´a göre mekruh değildir. Fetva da Ebû Yûsuf´un görüşü üzeri-nedir. Nitekim Dürer ve Gurer´de de böyledir.» Kadıhan şüf´ayı ibtal edecek birçok hileleri zikrettikten sonra şöyle demiştir: «Bu durumlarda eğer şüf´a sahibi alıcı veya satıcıya şüf´ayı dü-şürmek için hile yapmadığına dair yemin teklif etmek isterse yemin teklif edemez. Çünkü şüf´a sahibi satıcı ve alıcı ikrar bile yapsalar, kendisine birşey lazım gelmeyecek birşeyi iddia etmektedir.» Ben derim ki: Ben, İbni Vehbân´ın benimsediğine -fakihü´n-nefs Kadıhanın da ifade ettiği gibi daha çok meyilliyim. Yine ben diyorum ki, Velvâliciye´de şöyle denilmiştir: «Bazı şüf´a kitaplarında bu hilelerden sonra şu zikredilmiştir: Alıcıya şüf´adan kaçtı-ğına dair yemin teklif edilir. Bunun da bir anlamı yoktur. Çünkü eğer şüf´a sahibi onun üzerine bir maksat iddia etse, o da ikrar etse, birşey lâzım gelmez. Artık nasıl yemin teklif edebilir?» Ben Allah´dan da yardım bekleyerek diyorum ki, yine Velvaliciye´nin üçüncü faslının baş tarafında şu zikredilmiştir: «Eğer bir kimse komşusu tarafında olan duvarını, duvarın altında toprakla birlikte tasadduk etse, o kimsede tasadduku kabz etmiş olsa, sonra da geri kalanını satmış ol-sa, komşusu için artık şüf´a hakkı yoktur. Eğer alıcıya, zarar vermek için ve şüf´adan kaçmak için ikrah yoluyla almadığına dair yemin tek-lif etmek isterse, teklif edebilir. Çünkü şüf´a sahibi alıcıdan öyle bir şey iddia ediyor ki, alıcı eğer onu ikrar ederse, o şey şüf´a sahibine gerekli olur ki bu da hasım olmaktır. Eğer alıcı böyle yapmadığına dair yemin ederse, şüf´a yoktur. Eğer yemin etmezse, şüf´a sabit olur. Çünkü onun bitişik komşu olması sabit olur.» Kâdıhan da geçen ifadesinden sonra şöyle demektedir: «Şu kadarı var ki eğer şüf´a sahibi alıcının birinci satımda zorlama olmadığına dair yemin etmesini istese, yemin teklif edebilir. Zira şüf´a sahibi öyle bir maksat iddia etmektedir ki, eğer alıcı ikrar ederse, şüf´a sahibine hasım olması gerekmektedir.» Kâdıhan sözlerine şöyle devam etmiştir: «Asl adlı eserde şüf´a sahibi müşteriden birincisini şüf´ayı ibtal için yapmadığına dair yemin taleb ederse, ona yemin teklif edebilir.» denilmiştir. Bunun anlamı şudur: Şüf´a sahibi satımın zorla yapıldığını iddia etse ve bu ko-nuda yemin teklif etse bu hakkı sabittir. Kadıhân´da olanın benzeri tecnis ve Hidâye sahibinin Mezîd adlı ki-tabında da mevcuttur. Sarih ve Vecîz´e nisbetle Müeyyidzâde´den bunu zikretti. Bu açıklamalardan anlaşıldı ki, sarihin Eşbâh´a uyarak zikrettiği ile ileride Vehbâniye´den gelecek olan arasında bir aykırılık yoktur. Yukarıda zikrettiğimiz gibi zorla yapılan satım akdi şöyledir: Satıcı ile alıcı akit yapmak istemedikleri halde üçüncü kişi tarafından zorlanmaları sonu-cunda satım akdini yapmalarıdır. Bu satım gerçekte satım değildir. Çünkü böyle bir satım akdi bâtıl olur. Bu duruma göre satıcı ile alıcı şüf´adan kaçmak için gerçekten sa-tım akdini kastetmiş olsalar onların o satımı caiz bir akit olur. Eğer sa-tımın gerçeğini kasdetmeyerek şüf´a hakkı sahibine karşı satış gösterse-ler caiz olmaz. Çünkü ikrahen yapmış olmaktadırlar. Bundan dolayı şüf´a sahibi eğer birincisini değil, ikincisini kastederse, şüf´a sahibinin alıcıya yemin teklif etmek istemesine icabet edilir. Fakihlere göre şüf´anın ibtali için yapılan her hile, ikrahla satış olmaz. Eğer ikrahla satım olsa fakihlerin « Şüf´a sahibi müşteriyi şüf´adan kaçmak için yapıp yapmadığı hu-susunda yemin teklif edemez» sözü bâtıl olur. Kim; «Ben bu meseleyi zikredeni görmedim» diyerek bu meseleyi kapalı görüp sonra da faydasız birşeyle cevap verirse, o fakihlerin ama-cını anlamamıştır. Bu yerde bu araştırmayı ganimet bil. «İbtalini bir şarta bağlamak caizdir ilh...» Çâmiü´s-sağîr´de şöyle denilmektedir: «Şüf´a sahibi eğer alıcıya, Eğer kendi nefsin için aldınsa, ben sana şüf´ayı teslim ettim» dese, alıcı da onu bir başkası için almış ise, bu şüf´ayı teslim değildir. Çünkü şüf´ayı teslim etmek talâk ve azad gibi sırf düşürmedir. O zaman onun şarta bağlanması sahihtir. O düşür-me ancak şartın varlığından sonra gerçekleşir.» İnâye´de şöyle denilmektedir: «Şüf´anın ibtalini bir şarta bağlamak caizdir, sözü, Hidâye sahibinin yukarıdaki «Öyleyse onun düşürmesi, ca-iz olan şartlarla da bağlanmaz. Öyleyse fasit şartlarla bağlanmaması da-ha uygundur» sözünü nakleder.» Turî diyor ki: «Buna şartlar arasında fark vardır diye cevap verilebi-lir. Öyleyse geçen şart şüf´adan vaz geçtiğine ve alıcının komşuluğa razı olmaya delalet etmektedir. Burada olan ise şüf´adan vaz geçtiğine delâlet etmiyor.» Ben derim ki: Zahiriye´de Câmiü´s-Sağîr´e Serahsî´nin Mebsut´unda zikrettiği ifade ile itiraz edilmiştir. Şöyle ki: «Kısasın düşürülmesini şarta bağlamak geçerli değildir. Ayrıca sırf düşürme olsa bile bir vakte izafe edilmesi ihtimali de yoktur. Bundan dolayı üzerinde kısas olan kimsenin reddi ile kısas reddolmaz. Eğer şüf´anın düşürülmesi üzerine zorlanmış olsa, şüf´a bâtıl olmaz. Mebsût adlı eserdeki bir ifade ile açıklandı ki, şüf´ayı teslim etmek sırf bir iskat değildir. Eğer sırf bir iskat olsa, diğer ıskatlar gibi ikrah ile de sahih olması gerekir.» Hayreddin Remlî Zahiriye´deki bu ifade üzerine şunu bina etmiştir: Şüf´a sahibi eğer satım akdinden önce alıcıya; «Eğer sen alırsan, ben şüf´ayı sana teslim ederim» dese, bu geçerli değildir. Biz bunu sarf ba-bından hemen önce zikrettik. Oraya bakınız. «Bu bina benimdir ilh...» Çünkü eğer adam binanın mülkiyetini iddia ederse, şüf´a bâtıl olur. Eğer şüf´a iddia ederse, o zaman da mülkiyet da-vası bâtıl olur. Çünkü bunlar çelişir. Bunu dediği takdirde şüf´a talebini düşürmesi gerçekleşmez. Çünkü hepsi bir sözdür. Ebussuud diyor ki: «Bu talebin fevren şart olmasına binâendir.» Ama doğru olan «Şüf´a sahibinin satışı duyduğu mecliste taleb et-mesi» sözüne göre, o mecliste olduğu halde binanın mülkiyetini iddia etmesi de mümkündür. Sonra eğer binanın mülkiyetinden men edilirse, şüf´a talebinde bulunabilir. «Eğer bir âlimin görüşüne itimad ederek ilh...» Zevahir´de bu konuda bir bahis vardır. Şöyle ki: «Fakihlerin, «Şüf´a sahibine mülkiyet sabit olmaz. Ancak tarafların rızası ile almak veya hâkimin onun lehine mül-kiyet hükmü vermesi ile sabit olur.» sözü iktiza eder ki, onun şüf´ayı is-tila etmesi haramdır. Âlimin sözü de ona bir fayda vermez.» H. Ben derim ki: Velvâliciye´nin ifadesi de şöyledir: «Eğer itimad edilen alim istinbat ehlinden ise ve alimlerden bazılarının da böyle söylediğini biliyorsa, şüf´a sahibi o alimin sözüne itimad ederek istila etmesiyle fasık olmaz. Zira zâlim olmaz...» Bu konu tek yönlü değildir. Düşünülsün. «Eğer bir âlimin sözüne dayanmadan istila ederse, zalim olur ilh...» Bundan da onun tazir cezasına çarptırılacağı anlaşılır. Ebussuud, Zevâhîr´den. «Birkaç şey vardır ki nüfus başına taksim edilir ilh...» Yani insanla-rın sayısınca taksim edilir, insanların hisselerine göre değil. «Akıl (diyet) ilh...» Veya kıymet. O zaman mülk olan bir yerde bir hür veya köle öldürülmüş olarak bulunsa, onun kıymeti veya diyeti o mülkün sahiplerine eşit olarak taksim edilir. Mülkiyet nisbetlerine göre taksim edilmez. Bu konunun tamamı Hamevî´nin Eşbâh hâşiyesindedir. «Taksim edenin ücreti ilh...» Sarihin «taksim eden»le kaydetmesi, zira gelecekte kısmet bahsinde zikredecektir ki, ölçenin, turtanın ücreti icma ile hisselere göre verilir. Diğer masraflar da bunun gibi verilir. «Bir de yol ilh...» Burada sarih yol´dan umumî bir yolu kasdetmemiştir. Çünkü umumî yol hiç kimsenin yolu değildir. Burada yol´dan maksat, çıkmaz bir sokaktaki yoldur. Hamevî. " Kaza kitabının çeşitli meseleler bahsinde geçti ki, bir binanın önün-deki saha hususunda ihtilaf etseler, o saha o binada oturanların sayı-sınca taksim edilir. Öyleyse o binada bir tek odası olan kimse birkaç odası olan kimse gibidir. Sarih kısmet kitabının sonunda zikredecektir ki, ödenecek olan şey eğer insanların nefsini korumak için ödeniyorsa, meselâ bekçi parası gibi. yine nüfus başına taksim edilir. Batmaktan korkulduğunda gemiden de-nize atılacak şeyler de yine insan başına atılır. Bunun açıklaması inşal-lah gelecektir. Toptan insanların sayısına göre ödenecek olan şeylerin sayısı ye-didir. Bu yediyi Hamevî şöyle nakzetmiştir: «Başa göre taksim yedi şeyde yapılır: 1 - Kadınların takıları olsa. bunu eşit olarak paylaşırlar. 2 - Bir binanın arsası, binada hissesi olanlara arsa payı olarak bölüştürülür. 3 - Şüf´a hakkının kullanılması, birden çok sayıdaki hak sahiple-rince birlikte kullanılır. 4 - Nöbetler, nöbet tutacakların sayısına göre düzenlenir. 5 - Birden çok kimselerin işinde çalıştığı zaman, taksim edenin ücreti sayıya göre ödenir. 6 - Batmasından korkulan gemiden atılan eşyalar da eşya mikta-rına göre değil adam başına atılır. 7 - Çıkmaz sokaktaki yol eğer ücretli ise, ücreti insan sayısına göre verilir. Diyet de böyledir. Hamevî sözlerine devamla şöyle der: «Fetâva-yı Hânuti´de zikredilen şu mesele kaldı: «Vakıflarda câri olan adetle verilen ziyafetler de vakıf-tan hak sahibi olanların sayısınca taksim edilir. Vazifelerine göre değil.» Şeyhimiz Şurunbulaliye´nin kendi şeyhine uyarak fetva verdiği şu mesele de böyledir: Vakıflarda cari olan adete göre verilen helvanın ücreti de yine insanların vazifelerine göre değil, sayılarına göre taksim edilir. Bu, vakıf nazırına tahsis edilmez. Kuhistânî´nin zikrettiği şu mesele de böy-ledir: Mekke hariminde olan bir avı ihramda olmayan iki kişi öldürmüş olsalar, her birisi kıymetinin yarısı kadar verir. Uygun olan odur ki, Mek-ke harimindeki bir av hayvanını bir topluluk da öldürse, onun kıymeti cemaata sayılarına göre taksim edilir.» «Velisi olmayan bir çocuk şüf´a sahibi olsa ilh...» Yani babası veya dedesi veya onların vasisi bulunmayan bir çocuk. Sarih bu sözüyle, ço-cuğun şüf´ada gerek lehine, gerek aleyhine, mahkemede hasmın babası veya dedesi veya onlardan birisinin vasisi olduğuna işaret etmektedir. Bunlardan hiçbirisinin olmadığında da hâkim veya hâkimin tayin etmiş olduğu kayyumdur. Şurunbulâliye´de olduğu gibi. Bu konunun baş tarafında, adı geçenlerin çocuğun şuf´asını teslim etmeleri hakkındaki söz veya susmaları geçmişti. «Şüf´ası bâtıl olmaz ilh...» Öyleyse çocuk baliğ olduğu zaman şüf´a talebinde bulunabilir. T. «Eğer ağaçlar müşterinin kabzı zamanında meyve vermişlerse ilh...» Yani ister ağaçlar akit zamanında meyve versin, ister akitten sonra kabızdan önce meyve versin, eşittir. Nitekim bunu musannif yukarıda açık-lamıştı. «Şüf´a yoluyla alır ilh...» Bu beyitte iki mesele vardır ki, bu iki me-sele ile ilgili açıklama biraz yukarıda zikredildi. «Şüf´a sahibi ayıramaz ilh...» Yani bir pazarlıkla satılan iki binayı Kendisi her ikisine de şüf´a sahibi olduğu halde, ya ikisini beraber alır, veya şüfa´yı terkeder. Çünkü birisini aldığı takdirde pazarlık tefrik edilir. «Eğer komşu değilse ilh...» Yani her ikisine değil, yalnız birisine komşu ise, o zaman ayırmak daha efdaldir. Bu söz onun yalnız komşusu olduğu binayı almasının tercihini göstermektedir. Bu da imameynin ve Ebû Hanîfe´nin son görüşüdür. Fetva da bunun üzerinedir. «Bir zarar yoktur ilh...» Yani şüf´ayı hile ile düşürmekte bir zarar yoktur. «Yemin teklif etmesi ilh...d Yani şüf´a sahibinin akitlerden birisini, hileyi inkâr ettiği vakit yemin teklif etmesi şer´an daha münkerdir. Çünkü öyle birşey iddia etmektedir ki, eğer ikrar etseler, yine birşey alamaz. Bu görüş şüf´a sahibinin satım akdinin zor karşısında yapıldığını iddia etmemesine yorumlanır. Eğer bunu iddia ederse, o zaman yemin teklif edebilir. Böyle yorumlanırsa bu mesele ile geçen mesele arasında çelişki kalmaz. Nitekim biz yukarıda da buna dikkat çektik. Allah daha doğrusunu bilir. |