Reddü´l Muhtar / Diyetler

M E T İ N

Müdebber veya ummu´l-veled cinayet işleseler efendisi onun kıymetinden ve erşinden hangisi daha

az ise onun tazminatını öder. Çünkü onların kıymetleri onların yerlerine kaimdir.

Eğer hakimin hükmüyle kıymeti belirlenmiş olsa ve müdebber veya ummu´l-veled îkinci bir cinayet

işlese, ikîncî cinayeti velisi birinci cinayetin velisîne ortak olur. Çünkü kölenin cinayetlerinin

tamamında ancak bir kıymet verilir. ikinci cinayetten dolayı efendinin ödeyeceği herhangî birşey

yoktur. Çünkü birinci kez, vermeye mecburdu ve onu da vermiştir.

Eğer kıymetî birinci cinayetin velîsine hakimin hükmü olmadan verse, o zaman ikinci cinayetin

velisi kölenin kıymetinden kendisine düşen hisseyi efendiden alır ve efendi de bu hisse ile birinci

cinayetin velisine rücû ederek hîsseyi ondan alır. Çünkü o, haksız olarak kabzetmiştir. Efendinin de

bir kıymet vermesi gerekir. Veya ikinci cinayetin velîsi birinci cinayetin velisinden alır. Ebû Yûsuf ile

Muhammed de: «Efendiye hiçbir şey düşmez» demîşlerdir.

Müdebberi efendisi birkaç cinayet işlediği halde azad etse, efendisine kıymetini ancak bir kez

vermek lâzımdır. Efendisi cinayetlerin azaddan evvel olduğunu ister bilsin, isterse bilmesin. Çünkü

cinayet velilerinin hakları köleye taalluk etmez. Dolayısıyla efendisi onu azad etmekle hiçbir hakkı

ortadan kaldırmış değildir.

Ummu´l-veled de bu geçen hükümlerde müdebber gibidir. Müdebber veya ummu´l-veled malı

gerektirecek bir cinayet işlediklerini ikrâr etmiş olsalar, bu ikrârları caiz değildir. Çünkü bu,

efendinin aleyhine bir ikrardır. Ama bunun hilâfına olarak kasden bir adam Öldürdüğünü ikrâr etse,

o zaman kendi aleyhinde ikrâr sahih olur ve o ikrâr sebebiyle katledilir.

Eğer müdebber hataen bir cinayet işlese ve sonra ölse, efendisi onun kıymetini ödemekten

kurtulmaz.

Eğer müdebber efendisîni hataen öldürse, o zaman kıymeti kadar çalışır ve efendinin varislerine

kıymeti verîr.

Eğer kasden öldürürse, vârisi onu katleder veya onu kıymeti kadar çalıştırır ve sonra da onu

öldürür. Dürer. Allah en iyisini bilendir...

İ Z A H

«Müdebber veya ummu´l-veled cînayet işlese ilh...» Yani hatâ en adam öldürse veya hatâen nefisten

aşağı bir cinayet işlese. Cevhere.

Eğer mala karşı cinayet İşlese, o malın kıymeti ne kadar olursa olsun. sahibi için çalışması gerekîr.

Efendi üzerîne de hiçbir şey düşmez. T. Mekkî´den...

Mükâtebin cinayetinde ise onun cezasını efendi veya âkile değil kendisi öder. Çünkü mükâtebin

kazancı kendisi içindîr. O zaman mükâtebin kıymetinden ve cinayetin erşinden hangisi daha az ise

onu ödemesine hükmedilir. Bu bahsin diğer yan meselelerinin tamamı Gâyetu´l-Beyân´dadır.

«Efendisi tazminatını öder ilh...» Yani akilesi değil kendisi peşinen tazminat öder. Cevhere.

Zira o cinayetin karşılığında müdebberin, cinayetin velisine teslim edilmesine mani olduğundan ve

bedelini vermekte de tercih imkânı olmadığından, kendisi tazminatını öder. Çünkü tedbir yaptığı

zaman (yani azad oluşunu ölümüne bağlı kıldığında) ileride ne olacağını bilmiyordu. O zaman

efendi cînayetten sonra cinayeti bilmediği halde kölesini müdebber yapmış gibi olur. Zeylai.

«Kıymetinden ve erş´inden hangisi daha az ise ilh...» Yani Ümmü´l-veledlik ve müdebberlik vasfıyla

birlikte cinayet günündeki kıymetlerinden ve erşten hangisi daha az ise . Bu bahsin tamamı

Kifaye´dedir. Durru-Müntekâ.

Yani cinayet velisinin diyeti talep ettiği gündeki kıymeti olmadığı gibi, müdebber yapıldığı gündeki

kıymeti de muteber değildir. Ümmü´l-veledin kıymeti müdebberin kıymetinin üçte biridir.

Müdebberin kıymeti Ümmü´l-veledin kıymetinin üçte ikisidir. Cevhere.

«Çünkü onların kıymetleri onların yerlerine kaimdir.» Zeylaî´nin ibaresi şöyledir. Zira cinayetin

velisine erşten daha fazla bir hak yoktur. Efendi de nesneden daha fazla bir şeye mani olamaz.

Öyleyse nesnenin kıymeti nesne yerine kaim olur.

«İkinci cinayetin velisi birinci cinayetin velisine ortak olur ilh...» Kıymette ortak olur, demektir.

Kıymette de haidlerin farklılığı dikkate alınır. O zaman eğer müdebber veya Ümmü´l-veled hatâen bir

adam öldürse ve öldürdüğü gündeki kıymeti bin dirhem olsa, sonra başka birini öldürse ve o

zaman da kıymeti iki bin dirhem olsa, sonra tekrar bir adam öldürse ve o zaman da kıymeti beş yüz

dirhem olsa, o zaman efendi ortalamaya itibar iki bin dirhem tazminat öder. ikinci cinayetin velisi

bin dirhem alır. çünkü birinci cinayetin velisinin bu bir dirhemde de hakkı yoktur. Zira köle onun

adamını öldürdüğü zaman kıymeti bin dirhemdi. Biz de o cinayeti yerinde o şeklide bıraktık. Sonucu

cinayetin velisinin de beş yüz dirhemden fazlasında hakkı yoktur. O zaman kalan bin dirhemin

yarısı birinci cinayetin velisi ile ikinci cinayetin velisi arasındadır. Kalan bin dirhem de birinci

cinayetin diyeti olan on bin dirhem ile çarpılır. İkincî cinayetin diyeti de geriye kalanla çarpılır; ki bu

da dokuz bin dirhemdir. Sonra kalan beş yüz dirhem de üçünün arasındadır. O zaman üçüncü

cinayetin diyeti. diyetin hepsiyle çarpılır Geriye kalanların her biri de aldıklarının gayrıyla çarpılır.

Zeylaî´den ve diğerlerinden özetle...

«Ancak bir kıymet verilir ilh...» Çünkü efendi ancak bir rakabeye mani olmuştur. Zeylaî.

«Çünkü birinci kez, vermeğe mecburdu ilh...» Yani bu sebepten onun aleyhine kıymeti vermekle

hükmedilmiştir.

«Efendiden alır ilh...» Çünkü efendi hakkını ona izinsiz olarak vermiştir.

«Rücû ederek alır ilh...» Yani efendisi, ikinci cinayetin velisine ödediği meblağı rücû ederek, birinci

cinayetin velisinden alır. Çünkü hakkından fazlasını aldığı ortaya çıkmıştır. İnâye.

«Veya ikinci cinayetin velisi birinci cinayetin velisinden alır.» Çünkü onun hakkını zulmen

kabzetmiştir. İkinci cinayetin velisinin tazmindeki bu muhayyerliği ancak şunun içindîr: Çünkü

ikincisi bir yönden birincisiyle beraberdir ki böylece ona ortak oluyor. Diğer bir yönden de

müteahhirdir. Ki cinayet hakkında ikinci cinayet günündeki kıymeti dikkate alınır. O zaman tazminat

hususunda yine mukavenete yani beraber olmağa itibar edilir, Bu Kifâye´de belirtilmiştir.

«Ebû Yûsuf ile Muhammed de : «Efendinîn üzerinde hiçbir şey yoktur» demişlerdir.» Zira o hakimin

yapacağının aynısını yapmıştır.

«Köleye taalluk etmez.» Bunun yerine kölenin kıymetine taalluk eder. Çünkü köleyi vermek

mümkün değildîr. Kıymet ise yukarda da geçtiği gibi nesnenin yerine kaim olur.

«Geçen hükümlerde ilh...» Yani «müdebberi azad etme» meselesindeki hüküm ne ise bunun hükmü

de aynıdır. Ondan evvelki bahse gelince musannıf orada ummul-veled ile müdebberî sarahaten

zikretti. T.

«Malı gerektirecek bir cinayet ilh...» Bu cinayetten murat hatâen işlenen cinayettir. İtkanî, Kerhi´den.

«Bu ikrarları caiz değildir.» Peşinen de; azaddan sonra da efendisinin bir şey ödemesi gerekmez.

Multekâ.

«Çünkü bu efendinin aleyhine bir ikrardır.» Yani cinayetin gerektirdiği ceza kendi nefsi üzerine

değil, efendisi üzerinedir. Zeylaî.

«Eğer müdebber hatâen bir cinayet işlerse ilh...» Ummu´l-veled de onun gibidir.

«Efendisinden onun kıymetini ödemekten kurtulmaz.» Zira o kıymeti efendisinin tedbîr dolayısıyla

ödemesi söz konusudur. Ve bu, ölümle dahi düşmez. Dürer.

«Kıymeti kadar çalışır ilh...» Çünkü tedbîr, onun rakabesini vasîyettir. Rakabe de ona teslim

edilmiştir. Çünkü efendisinin ölümüyle azad edilmîştir. Kâtile de bir şey vasiyet edilmez. O zaman

köleye rakabesini reddetmek vacip olur. Halbuki rakabesini reddetmekten de caizdir. O zaman

rakabenin bedeli olan kıymetini geri vermek lâzımdır.

Sâihâni şunu zikretmiştir: «Hataen cinayette köle iki kıymet ödemek için çalışır. Çünkü Makdisi´nin

Şerhi´nde şöyle bir ifade vardır: ölüm hastalığında kölesini azad etse sonra köle onu hataen

öldürse İmâm Azam´a göre iki kıymet için çalışır. Bunların birisi vasiyetin bozulması içindir. Çünkü

ölüm hastalığında azad etme vasiyettir. Kâtile vasiyet ise bâtıldır. Şu kadar var ki, azad vaki

olduktan sonra bozulmaz. O zaman onun kıymetini vermesi vacip olur. Sonra efendisini öldürmek

sebebiyle bir kıymet daha ödemesi gerekir. Çünkü çalışması talep edilen köle imâm Azam´a göre

mükâtep gibidir. Mükatebin ise efendisini öldürdüğü zaman diyet ve kıymetinden hangisi daha az

ise onu ödemesi gerekir. Bu meselede de kıymeti diyetten daha azdır. Ebû Yûsuf ile Muhammed ise

«Vasiyetin geri vermesi için bir kıymet karşılığında çalışması gerekir ve âkılesi de diyeti öder çünkü

borçlu olan, bir hürdür» demişlerdir.»

«Vârisi onu katleder veya onu kıymeti kadar çalıştırır. Birincisi açıktır ki kasden öldürdüğü içîn

kısas edilir. İkincisine gelince yukarda zikredildiği gibi tedbir vasiyettir, Kâtile vasîyet de bâtıldır ilh.

Dürer. Allah en iyisini bilendir.

MUTLAK KÖLENİN VE DİĞERLERİNİN GASPI FASLI

M E T İ N

Kölesinin elini kesse sonra da bir kişi o köleyi gasbetse, elinin yarası iyil...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın