İcare

FASİT İCARE BABI

METİN

Fasit akitler; aslında meşru, fakat vasfında gayri meşru olan akitlerdir. Batıl akitler ise, hem aslıyla

hem de vasfıyla meşru olmayan akitlerdir.

Fasit akitlerin hükmü. eğer akitte konuşulan ücret malum ise kullanmakla ecr-i mislin gerekli

olmasıdır. İbni Kemal.

Batıl icarenin hükmü ise, kullanmakla ücretin gerekli olmamasıdır. Hakaik.

Fâsit icarede menfaatlere kabızla malik olunmaz. Fâsit alış verişlerde ise malı teslim almakla ona

malik olunur. Kîracı, fasit kiralama ile kiraladığı malı kabzetse, onu bir başkasına kiraya veremez.

Eğer verirse, gâsıb olmaz, ecr-i misli vermesi gerekir. Birinci kiracı ikinci kira sözleşmesini

bozabilir. Bahır, Hülasa´ya nisbetle.

Esbah´da şöyle denilmiştir; «Bir malı fâsit icare ile kiralayan kişi aynı malı başka birine sahih bir

icare ite kiralarsa, caizdir.» Bu hüküm ileride gelecektir.

Akdin gereğine muhalif olan şartlarla icare akti fasit otur. O halde, bey´i ifsad eden -Bey bahsinde

geçen- her şey icare aktini de ifsad eder. Kiraya verilen malın veya kira ücretinin veya sürenin yada

işin bilinmemesi gibi. Aynı şekilde kiraya verdiği kölenin yemeğini, hayvanın yemini, binanın

tamirini, vergileri ve diğer masraftan, -arazi ise- öşür ve haracı, icarlanan malı sahibine teslim

masrafını kiracıya şart koşmak icareyi fasit eder. Eşbah.

-Taksimi kabul etsin veya etmesin- aslında şüyu olan bir şeyi vermek de fasittir. Meselâ, oturduğu

evin bir kısmını veya müşterek olan bir binanın kendi hissesine düşen kısmını ortağı olmayan

birisine veya ortaklardan birisine kiraya vermesi bu kabildendir. Emfa-ut Vesail ve İmadiye,

otuzuncu fasıl.

Musannıf burada «aslında şüyu olan» tabiri ile sonradan arız olan şüyûu hükmün dışına çıkarmıştır.

O halde akitten sonra arız olan şüyû. Zahirür Rivayeye göre kira sözleşmesini ifsad etmez. Mesela,

evvelâ binasının hepsini kiraya verse, sonra o binanın bir kısmında kira sözleşmesini feshetse veya

iki kişi bir binayı bir adama kiraya verseler ve bunlardan birisi ölse, veya iki kişi bir binayı bir

kişiden kiralamış olsa, kıra fasit olmaz.

Adamın binayı kiraya verdikten sonra binanın bir kısmında kira sözleşmesini feshetmesi, müşâın

kiralamasının sahih olmasının hîlesidir. Nitekim adı geçen kira işleminin vazına hükmedildiği

zaman kiralama sahih .olur.

Ancak, mûşa olan binada ortaklardan birisi hissesinin tamamını veya bir kısmını kendi ortağına

kiraya verirse, caiz olur. Bu cevâz için herhangi bir kayıt yoktur. Fetva da bu görüşe göredir. Zeylaî

ve Bahır bunu Muğnî´ye nisbetle söylemişlerdir. Şu kadarı var ki Allâme Kasım Tashîh´ inde

Muğnî´deki kavli «Şazzdir, söyleyeni meçhuldür. Bu söze itimad edilemez.» diyerek reddetmiştir.

Ben derim ki: Bedayi´de şöyle denilmektedir: «Taksimi mümkün olan müşai icare verip teslim etse

caizdir. Çünkü meni ortadan kalkmıştır. Ama eğer kadı bu icâreyi ibtal eder ve adam sonra yeniden

taksim ve teslim ederse, caiz olmaz.

Fasit icareyi sahih icareden sonra zikretmesi gayet yerindedir. Dolayısıyla bunun sebebini

araştırmaya ihtiyaç yoktur. Minah.

«Akitlerden fasid olanlar ilh...» Musannıf «akitlen» kelimesini ibadet hükmün dışında tutmak için

koymuştur. Zira ibadetlerin fasidi ile batılı arasında bir fark yoktur. Akitler ise farklıdır.

«Vasfında değil, aslında meşrû olan ilh...» Vasfındaki gayri meşruluk; âriz olan bir meçhullük veya

aktin gerektirmediği bir şart koşmaktan ileri gelir. Eğer akit meydana gelen bu vasıftan hâlî olsa,

sahih olur. T.

«Batıl ilh...» Meselâ, adam bir şeyi ölü hayvan veya kan karşılığında kiralasa; kokulanmak için

esans, veya diğer koyunların arkasından gideceği bir koyun, veya tohumluk için bir erkek hayvan,

veya heykel yapması için bir adam kiralasa, bunlanın hepsinde icare bâtıldır.

«Hem de vasfıyla meşru olmayan ilh...» Zira aslında batıl olduğundan vasfı da ona tabi olur.

«Ecr-i mislin vacib olmasıdır ilh...» Yâni o işte onun misli olan bir şahsın ücretinin verilmesi

lazımdır. Bunda muteber olan icare aktinin zamanı yeri ve ücretin altın ve gümüş cinsinden

olmasıdır. Akitte konuşulan ücretin cinsi eğer altın ve gümüşten değilse o zaman akitte konuşulan

ücretin cinsinden de olmaması gerekir.

Eğer halk arasında ecr-i misil farklı ise, orta bir ücret tesbit edilir. Alınan bu ücret. sebebi haram

bile olsa, helâldir. Nitekim Munye´de de böyle denilmektedir. Kuhistanî.

Minah´ta nakledildiğine göre Şemsü´l-Eimme Hulvânî, «Fasit icarede ücret ecr-i misil olduğu

takdirde temiz ve helâldir.» diyerek bu meselede iki kavil zikretmiştir. Bunlardan birisi daha

sahihtir. O halde sen, sahih bir nüshaya müracaat et

Gurürü´l-Efkâr´da Muhit´ten naklen şöyle denilmektedir: «Fahişenin icare akti ile aldığı zina ücreti

İmam-ı Azama göre helâldir. Zira fasit icarede ecr-i misil -her ne kadar kazancı haram ise de- temiz

ve helâldir. İmameyne göre ise mutlaka haramdır. Ama fahişenin icare akti yapmadan aldığı zina

ticareti imamların ittifakıyla haramdır. Zira onu haksız olarak olmaktadır.»

«Kullanmakla ilh...» Yani fasit icare ile icarladığı maldan gerçek manâda menfaatlenirse. Ama o

malı kullanma imkânının olmasıyla ecr-i misil gerekmez. Nitekim bu yukarıda geçti, ileride de

gelecektir.

Ancak İs´af´ın ibaresinin zahirine göre; vakıfta kullanma imkânı ile ecr-i misil verilmesi gerekir.

Nitekim bu Kitabü´l-İcâre kitabı´nın başında da geçti.

«Konuşulan ücret malum ise ilh...» İbn-i Kemalin Hidaye ve Kenze uyarak yaptığı gibi musannıf da

konuşulan ücretten fazla olmaz» ifadesini ekleseydi o zaman bu söz sahih olurdu. Yani musannıf,

«ecr-i misil akitte konuşulanı aşmamak şartıyla vacibtir» deseydi bu söz sahih olurdu. Bu durumda

şarihe düşen; «Eğer akitte ücret konuşulmamışsa veya mâlûm değilse» kullanmak suretiyle ecr-i

misil gerekir» demesiydi Çünkü musannıfın mutlak zikretmesine binâen ancak bu iki surette ecr-i

misil meblağı ne olursa olsun gerekli olur. Ama fasit icarede konuşulan ücret malum ise, o zaman

ecr-i misil akitte konuşulan ücretten fazla olamaz. Nitekim ileride gelecektir.

-Batıl icârede- «Kullanmakla bile ücret gerekmez. ilh...» Bunun zahiri, kiraya verilmek için

hazırlanmış bir bina bile olsa, batıl bir akitle icarlandığında ve kullanıldığında yine ücretin

gerekmediğini ifade eder. Çünkü kiraya verilmek için hazırlanmış bir mülkün icarında ancak akd

veya mülk te´viliyle kullanmadığı takdirde gerekli olur. Nitekim bu mesele yukarıda geçmiştir. Şu

meselede ise batıl bir aktin tevili ile kullanılmıştır. Araştırılsın. T.

Yine Tahtavî´de: «Batıl akde asla hüküm yoktur. Onun varlığı yokluğu gibidir. Bedâic´de de

böyledir.» denilmiştir. Düşün.

Vakıf ve yetim malında, uygun olan -akd batıl ise de- kullanmakla ecr-i mislin vacib olmasıdır. Zira

zikredilen te´vil ile kullanmama şartı ancak kira için hazırlanan maldadır. Nitekim bu mesele gasb

bahsinde gelecektir.

Bezzaziye´de şöyle denilir: «Vakıfta. mülkiyet veya akit tevili ile oturmak ecr-i mislin lüzûmuna mani

değildir.» Bazı alimlere göre ise yetimin evi de vakıf evi gibidir. Bezzâziye sahibi daha sonra şöyle

der: Eğer adam kira için hazırlanan bir dükkânda otursa, ve o dükkânın mülkü olduğunu iddia etse,

malik, oturan aleyhine delil bile getirmiş olsa, yine ecr-i misil lazım değildir. «Kiracı kirayı fesihten

sonra bir te´ville dükkânda otursa eğer dükkân kira için hazırlanmamışsa muhtar kavle göre verdiği

ücretin karşılığı kadar oturabilir. Muhtar olan kavle göre vakıfta da hüküm böyledir.» der.

Fakihler, «Birisi bir bina satın alsa. oturduktan sonra da o binanın vakıf veya bir yetimin malı

olduğu ortaya çıksa, onların malını korumak için ecr-i misil vermesi lâzımdır.» demişlerdir. Nitekim

bu mesele vakıf bahsinde de geçmişti. İtimad edilecek görüş de budur. Gasb bahsinde de

gelecektir.

«Fasit icare fasit bey´in hilâfınadır ilh...» Zira menfaatin kabzı tasavvur edilemez. Ancak biz, malın

kabzını menfaatin kabzı yerine ikâme edersek, o zaman tasavvur edilebilir. Bu da sadece

tamamlanma zaruretinden dolayı sahih akitte olabilir.

«Fasid icarede kiracı malı kabzetse ilh...» Musannıfın bu sözü fasit icarede menfaate malik

olunamayacağı hükmünün bir feri´dir. Yani fasit icare ile kiralanan malı kabzetse bile yine de onun

menfaatine malik olamaz.

«Eğer fasid icare ile kiralayan kişi bir başkasına kiraya verirse, kiracı gasıb olmaz, ecr-i misil

vermesi gerekir ilh...» Yani, fasit icare ile icarladığı malı bir diğerine kiraya veren birinci kiracının

ecr-i misil vermesi gerekir. Zira ikinci bir adama kiraya vermesi, o nesneyi kullanması sayılır.

Başkasının fiili ile de gasıb sayılmadığından ücretin vacib olmaması bahis mevzuu olamaz.

İkinci kiracıya gelince, eğer bununla birinci kiracı arasında bir ücret konuşulmuşsa, acaba

konuşmaya itibar edilerek konuşulan ücretin verilmesi mi. -ki zahir olan da ancak budur- yoksa akit

fasit olduğundan ecr-i misil mi vermesi gerekir? Burası araştırılmalıdır. T.

«Birinci kiracı ilh...» ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın