|
Konu Başlığı: İbn Abidin´in Kaynakları Gönderen: Zehibe üzerinde 24 Ocak 2010, 00:12:39 Reddü´l Muhtar / İbn Abidin´in Kaynakları
İBN ÂBİDİN´İN KAYNAKLARI II/VIII. ASIR KAYNAKLARI 1 - Ebû Abdullah Mâlik b. Enes b. Ebî Âmir el-Esbahî d.93/712 (90, 95, 97,) Medine. v. 179/795, Medine. İbn Hall., III. 135. Sarkis, II, 1609; Ur, S, I, 297; Zeydân. IV. 142; Zirikli. VI. 142; Kehhâle. VIII, 128; Sezgin. GAS, I, 457 K. Eseri el-Müvatta´: İmâm Mâlik´in kırk yılda te´lif ettiği eser bin civarında hadis ihtiva etmektedir. Başlangıçta dört bin kadar hadisi muhtevî iken, İmâm Malik´ın yıldan yıla yaptığı talhislerle bu sayı bin civarına inmiştir. Bilmen, Ö. Nasuhî l.F. Kamusu. I, 381 Eserin baskı yeri ve yılları: Br., S.1,207; Zeydân, IV. 142; Sezgin, I. 457 Ludiana 1876, 1892, Lucknow 1880, Kazan 1909, Dehli 1216, Lahor 1889, es-Suyûti (v.911/1505)´nin «Tenviru´l-Hevâlik» adıyla Kahire 1343 ve 1353, ez-Zurkânî (v. 1122/1710)´nin 4 cilt halinde Kahi re 1279-80,1310, 1320, 1325, 1936 yıllarında basılan şerhleriyle diğer bazı Muvatta´ şerh leri vardır. el-Muuatta´nın «Buyû» kitabından Beyu´l-arâyâ, Muzâbene ve Muhakale bölümleri, F. Peltıer tarafından «Le livre des ventes» adıyla Fransızcaya tercüme edilerek (Algerie 1911) basılmıştır. Schacht, J., An Int. to İslamic Law. s. 218. 228 2 - Ebû Yûsuf Ya´kûb b. İbrâhîm b. Habîb el-Kûfî el-Ensâri. d. 113/731, Kufe. v. 182/798, Bağdat. İbn Kutlûbugâ. s. 81; el Kevserî. H.T., s. 6-7, 80; Kehhâle, VIIl," 240; Sezgin,I 419 Ebû Yûsuf´un nesebi içinde geçen «Habib»in babası Sa´d sahabedir. (dipnotgoster61789) Halife el-Mehdî, El-Hâdi ve Hârun Reşîd devirlerinde kadılık yapan Ebû Yûsuf ilk defa «Kâdi´l-Kudât» diye anılan zat olup, Hanefi Mezhebi´nde ilk usul kitabını da o yazmıştır. el-Kevseri. s. 6-7 İbn Kutlûbuğâ, s. 81; Ziriklî, IX. 252 Ebû Hanîfe, M.b. Ebî Leylâ, Mâlik b. Enes, Sufyân b. Uyeyne, İsmâ´îl b. Uleyye, İbn Cureyc, Hasan b. Dînâr, Hanzala b. Ebî Sufyan, Hişâm b. Urve, Ebû Ishâk eş-şeybânî, Süleymân et.Temimî gibi zevat Ebu Yusuf´un hocalarının ileri gelenleridir. el Kevserî. a. e., s. 10, Bilmen. I, 392 İmâm Muhammed eş-Şeybânî, Ahmed b. Hanbel, Yahyâ İbn Main gibi bazı fakih ve muhaddisler de kendisinden rivayette bulunmuştur. «Mutlak Müctehid olan (dipnotgoster61795) Ebu Yusuf, İbn Kemal (v. 940/1533) tarafından yapılan tasnifte dört büyük imamın bulunduğu «Müctehid fi´ş-Şer´» tabakasından sonra ikinci tabakayı meydana getiren «Müctehid fi´l-Mezheb» den sayılmaktadır. el-Kevserî, H. Tekâdi, s. 28. 102 el-Kevserî a.e., s. 103 K. Eseri : Kitâbu´l-Harâc: Harun Reşid´in isteği üzerine yazılan bu eser iktisadî, malî ve hukukî sahada mühim bir mevkie sahiptir. Eserin baskı yeri ve yılları : Sarkis. I, 489; Brockelmann, S. I, 288; Sezgin, 419 Kahire 1352, Bulak 1302 (hamişinde M. b. Hasan eş-Şeybânî´nin el Cami´u´s-Sağir adlı eseri olarak). Abdulaziz b. M. er-Rahabi (v. 1169/1756) tarafından «Fıkhu´l-Mulûk ve Miftâhu´r-Ritâci´l-Murassad atâ Hizâneti Ki-tâbi´l-Harâc» adıyla şerhedilen eser, Mu´idzâde (982 h.) ve Rodosluzâde Muhammed (1113/1701) türkçeye tercüme edilmiştir. Eserin Ali Özek tarafından yapılan Türkçe tercümesi de 1970, 1973 yıllarında basılmıştır. Kitabu´l-Harac´ın E. Fagnan tarafından «Le Livre de l´imptot fonder» adıyla yapılan Fransızca tercümesi Paris 1921 yılında basılmıştır. (dipnotgoster61803) Ben Shemesh tarafından hadislerin fihristi ile birlikte 1958´de neşredilen İngilizce tercümesinden başka, «Kitâbu´l-Harâc»ın Juynboli tarafından Yahya b. Âdem´in eseriyle karşılaştırılarak yapılan ve 1896´da basılan bir edisyon-kritiği de vardır. Sarkis. 1, 489; Schacht. s. 230; Sauvaget. J., s. 138 Sauvagct. a.e., a. 138 3 - Ebû Abdullah Muhammed b. el-Hasan b. Ferkad eş-Şeybânî. d. 132/749. Vasit. v. 189/796, Rey (dipnotgoster61807)´in Renbeveyh köyûnde. İbnu´l-Esîr. elLubâb, II, 219; İbn Kutlûbuga, s. 54;İbn İmâd. I. 322; el-Kevseri, B. Emânî, s. 4, 08-90; Zuydân, IV, 145;Ziriklî,VI. 309;Kehhâle, IX, 207; Sezgin, I. 421 İbn Hallikân. III, 184 Kufe´de büyüyen İmam Muhammed, Ebû Hanîfe, Ebû Yûsuf, Sufyâ-nu´-sSevrî, Mâlik b. Enes, Sufyân b. Uyeyne, Abdurrahmân el-Evza´î, Abdullah b. Mubarek gibi zevattan ilim tahsil etmiştir. el Kevserî, a. g. e., s. 7-8; Bilmun, I, 392 İmam Muhammed´den ilim tahsil eden bazı zevat: İmâmu´ş-Şâfi´i, Ebû Hafs el-Kebîr, M. b. Sema´a et-Temîmî, Yahya b. Ma´în, Yahya b. Ek-sem, İbn Mıhrân (Muvatta´nın ondan ravisi), Şu´ayb b. Süleyman el-Key-sânî (Keysâniyyât´ın ravisi), Ali b. Salih el-Cürcânî (Cürcâniyyât´ın ravisi) ismâ´il b. Tevbe el-Kazvîni (es-Siyeru´l-Kebir´in ravisi), İbrahim b. Rüstem el-Mervezî (en-Nevadır´in ravisi), İsâ b, Ebân (el-Hucec´in ravisi). el-Kevseri, B. Eınanî, s. 10-11 Ebû Yusuf gibi Mutlak müctehid olan İmam Muhammed´i de İbn Kemal (v. 940/1533), yaptığı tasnifde «Müctehid fi´l-Mezheb» den sayar el-Kevseri, H. Tekâdî, s. 102 K. Eserleri : 1 - el-Asi. «el-Mebsût» diye de bilinen bu eser, müellifin ilk kitabı olup el-Cürcânî tarafından rivayet edilmiştir. (dipnotgoster61818) İmam Muhammed, on binlerce meseleyi muhtevi olan bu eserde kendi görüşünü de kaydederek Ebu Hanife ve Ebu Yusuf´un görüşlerini serdederken sadece bazı mesâilden delilleri zikreder. H. Halife. 107 el-Kevserî, B. Emanî, s. 78 (Tercümesi için bk. Schacht. s. 228). 2 - ez-Ziyâdât: Bu eseri «el-Câmi´ul-Kebir»den sonra telif etmiştir. (dipnotgoster61821) Eser, Kadıhân (v. 592/1196), Umer b. Abdulaziz b. Mâze (v. 536/ 1141), Ahmed b. M. el-Attâbî (v. 592/1196) tarafından şerhedilmiştir. el-Kevserî, a.g.e.. s. 80. Br., S, I. 288-291; Sezgin. I, 421 3 - el-Câmi´us-Sağir: 1532 kadar meseleyi muhtevi olan eserde 170 meselede ihtilaflar, yalnız iki meselede de kıyas ve istihsan zikredilmektedir. (23)el Kevseri a.e.. s. 78 Eserin baskı yılı ve yerleri : Sarkis., III. 1163; Zeydan. IV, 145 Lucknow 1291, 1294, 1328, Bulak 1302 (Kitâbu´l-Horâc´ın hamişinde). Hind 1310 taşbaskısının hamişinde Abbdulhayy el-Leknevî´nin haşiye ve talikatları ile İmam Muhammed, Ebu Hanife ve mezheb ulemasından bazısının hal tercemeleri vardır. Eserin bir kısmı şerhlerle beraber I. Dımıtroff tarafından İngilizceye tercüme edilmiştir. Schacht, s., 228 İmam Muhammed´in mezkur 3 eseri ile «el-Câmi´u´l-Kebir, es-Siye-rü´l-Kebir, esSiyerü´s-Sağîr» adlı eserleri tevatüren ve şöhret yoluyla rivayet edildikleri için «Zâhiru´r-Rivâye» diye anılırlar. Nevâdir, Keysâniyyât, Cürcâniyyât, el-Hucac ve Âsâr gibi eserleri de ahad yolla rivayet edilmişlerdir III/IX. ASIR KAYNAKLARI 4 - Abdu´l-Melikb. Kureyb b. Abdu´l-Melik b. Ali el-Esmâ´î el-Bâhi-lî. (?) d. 132/749 (122. 123). v. 215/830 (216. 217), Basra (Merv) İbn Hall., III. 170-176; el-Mihtar. v. 153 a; el Bağdâdî. Hediyye, I, 623; Br.. S. I,164 Şu eserleri vardır: «Ecnâs fî Usûlı´l-Fıkh, Kitâbü´l- Harâc, Kitabu Ğari-bil-Hadis ve´l-Kur´ûn» Ayrıca sarf ve nahve dair eserler. 5 - el-Fadl b. Dukeyn b; Amr b. H. Ammad b. Zuheyr et-Temimî Ebû Nu´aym el-Küfî. (?) Muhaddis olan bu zat 219/834 yılında vefat etmiş olup, «Kitâbu´l Me-sâil fi´l-Fıkh ve Kitabu´l-Menâsik» adlı eserleri vardır. el-Bağdâdî a.e.I, 818 6 - Muhammed b. Semâ´a b. Abdullah b. Vekî b. Bişr et-Tenimi el-Kûfî. d. 130/747 v. 233/847 İbn Kutlubuğa. s. 54; el-Mihtâr. v. 67 a; el-Leknevi. s. 138; el-İzmiri,v.6b: .Zirikli, VII, 23; Kehhâle, X. 57. İmam Ebû Yûsuf, İmam Muhammed ve Hasan b. Ziyad´ın talebesi olan bu zat sika hafızlardan olup el-Me´mûn zamanında Bağdat´da kadılık yapmıştır. K. Eseri : en-Nevâdir. Ayrıca «Usûlu´l-Fıkh, Edebu´l-Kâdı, Kitabu´l-Mehâdir ve Sicillât» adlı eserleri vardır. H. Halife. II, 1981 7 - Ebu Ya´kûb İshâk b. Ebi´l-Hasan el-Mervezi, ibn Rahveyh (?) d. 161/777 (163, 166) v. 238/852 (230, 237), Nisabur. İbn Hall., I. 190; Br. S, I. 257 Farsça bir terkip olan «Rahveyh» veya «Rahuye» yolda doğmuş manasına olup, müellifin babasının lakabıdır. İmam Şafii ile aralarında münazaralar geçen İbn Rahveyh, Sufyan b. Uyeyne´den hadis almıştır. Ondan da Ahmed b. Hanbel, Buhari, Müslim, Tirmîzî ve Nesâî hadis almışlardır. Zihni Muhammed. s. 52; Ziriklî, I, 284 İbn Rahveyh´in «el-Müsned» adıyla eseri vardır. 8 - İbn Ebî Şeybe. (?) Aynı isimde iki zat vardır : a) Osman b. Muhammed b. İbrahîm b. Osman el-Absî el-Kûfî Ebu´l-Hasan. 150/767 yılında doğup 239/853´de vefat eden bu zat, hafız ve muhaddis olup «Tefsîru´l-Kur´ân, Kitâbu´s-Sünen fi´l-Fıkh, Kitâbu´l-Müsned fi´l-Hadîs» adlı eserleri vardır. el-Bağdadî, Hediyye. 1, 651; Ziriklî. IV. 376 b) Muhammed b. Osman b. Ebî Şeybe el-Absî el-Kufî Ebû Cafer. Bu zat 297/910 yılında vefat etti. «Kitâbu´s-Sünen fi´l-Fıkh» adlı eseri vardır. el-Bağdadî. a.e., 11, s. 23 9 - Yahya b. Eksem (Ektem) et-Temimî el-Mervezî el-Bağdadî. (?) Hanefi (dipnotgoster61860) (Şafiî) olan bu zat Bağdat´da kadı iken 242/856 yılında vefat etti. el-Bağdadî, a.e.,11. 515; Bilmen, I, 465 İbn Hall. VI, 147-165 Abdullah b. Mubârek ve Sufyân b. Uyeyne´den hadis alan müellifden, et-Tirmîzî rivayette bulunmuştur. «Kitâbu´t-Tenbîh fi´IFıkh. İcâbetu´t-Te-messük bi Ahkâmi´I-Kur´ân» adlı eserleri vardır. 10 - Muhammed b. Mukâtil er-Râzî el-Hanefî. (?) İmam Muhammed´in ashabından olan İbn Mukâtil, 242/856 yılında vefat etti. «Kitâbu´l-Müdde´ı ve´l-Müdde´î aleyh» adlı eseri vardır. el-Bağdadî. a.e.. II, 13 11 - Ebu´l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nisâbûri. d. 202/817 (206), Nîsâbûr. v. 261/875, Nasrâbâd. İbn Hall., V. 194; İbn İmad, II. 144; Brockelmann, S. I. 265; Bilmen, I. 435; Ziriklî. VIII, 194; Sezgin, 136 Kuteybe, Ishak b. Rahveyh ve Ahmed b. Hanbel´den hadis alan Müslim´den de Tirmizî, İbn Huzeyme ve İbn Ebî Hatim gibi zevat rivayette bulunmuşlardır. K. Eseri : el.Câmi´u´s-Sahîh. Eser, üçyüz bin kadar hadis arasında seçilen sahih ve müsned hadisleri muhtevîdir. Eserde mükerrerlerhariç dört bin civarında hadis vardır. Eserin baskı yılı ve yerleri : Bulak 1290 (2 cilt). Mısır 1327, Kâlküta 1265. Dehlî 1319, İstanbul 1320-24. Kâdı ıyâz (v. 544/1149) şerhi Kahire 1328, en-Nevevî (v. 676/ 1278) şerhi Lucknow 1285, Dehlî 1303, 1309, Kahire 1271 (4 cilt). 1283 (5 cilt), el-Kastallânî´nin «İrşâd»ı ile Bulak 1305. Kahire 1320-23, 1929-30 (9 cilt) Sarkis, 1746; Br., S, I. 265; Zeydan, IV. 215; Sezgin. I. 136-143 12 - Muhammed b. İsma´îl b. Muğîre el-Buharî. d. 194/810, Buhara. v. 256/870. Bağdat (dipnotgoster61877) (Semerkand´ın Hartanak köyü) İbn İmâd, 11. 134; Zeydan. IV. 215; Kehhâle, IX. 52 İbn Hall., III. 188; Br.. S. I. 2HI; Zirikli, VI. 258; Sezgin, I. 115 İmam Buhari; evvela kendi vatanında tahsile başlamış, daha sonra Horasan, Cebel, Irak, Şam, Mısır gibi şarkın ilim ve irfan merkezlerini gezmiş dolaşmış ve binden ziyade meşayihe mülaki olarak kendilerinden hadis telakki eylemiştir. Ali b, el-Medînî, Yahya b. Ma´în bunların en meşhurlarındandır. Bilmen, I, 431-32 K. Eseri : el-Cûmi´u´s-Sahîh: İmam Buharî, bu eseri altı yüz bin hadis arasından seçtiği 7275 hadis-i şerifden müteşekkil olmak üzere on altı senede vücuda getirmiştir. a.g.e., I, 431-32 Eserin baskı yıl ve yerleri: Sarkis, I, 535; Br.. S. I. 261; Zeydan, IV. 215; Sezgin, I, 115-134 Hint baskıları : Bombay 1269 (Bir cilt halinde). Dehlî 1270/1890 (İki cüz halinde). Bulak baskıları: 1280 (üç cüz), 1282 (4 cüz), 1829 (2 cüz), 1296 (8 cüz), 1311-13 (9 cüz halinde). Mısır Baskıları: 1279 (Taş baskı 10 cüz), 299 ve 1309 (Harf baskı 4 cüz halinde.) Ayrıca çeşitli Mısır matbaalarında ve müteaddit cüzler halinde 1299, 1300, 1304 1305, 1306, 1309, 1320 yılları arasında basılmıştır. Avrupa baskıları : Leiden 1862-68 (E. Kreh tarafından-3 cüz halinde) Petesburg 1876 (Bir kısmı, bir cüz halinde). Matbaay-ı Amirede (8 cüz halinde) 1315 yılında basılmıştır. Basılan Mühim Şerhlerinden Bazıları : 1 M. b. Abdullâh b. Mâlik (v. 672/1273). Allahabad 1319, Kahire 1957 (M. Fuad Abdutbâki tarafından) 2 - M. b. Yusuf el-Kirmânî (v. 786/1384), Kahire 1935-45 (25 cilt) 3 - İbn Hacer el-Askalânî (v. 852/1448). Bulak 1300-1 (14 cilt) Kahire 1329-1352. 4 - el-Aynî (v. 55/1448), İst. 1308-11 (13 c.), Kahire 1348 (25 c) 5 - el-Kastalânî (v. 923/1517), Lucknow 1876, Nawalkişor 1284, Bulak 126, 1275, 1285, 1288, 1304-5, Kahire 1276, 1304-6, 1325-26 6 - Zekeriya el-Ensâri (v. 916/1511), Kahire 1300. Eserin Tercümeleri : Schacht, s. 227 1 - O, Houdas ve W. Marçais, Les tradıtıon lslâmiques, I-IV, Paris 1903-14. 2 - F. Peltier, Le Livre Des testaments (Kitabu´l-Vesâyâ), Algiers 1909; Le Livre des ventes (Kitabu´l Buyu´), Algiers 1910; Ouvres diverses (Muhtelif işlere dair bölümler; ziraat, musâkât kitapları) Algiers 1949 3 - G.H. Bousquet ve Kh. Takarlı, Le livre des successions (Kitabul´-Veraset), R.A. 1933, 208-238 13 - Ebû Bekr Ahmet b. Ömer (Amr) eş-Şeybanî el-Hassaf. d. 181/797 v. 261/874, Bağdat. el-Beknevî s. 23; Sarkis I. 824; Br., S, I, 292; Ziriklî, I. 178; Kehhâle. II, 3S; Sügin. 1,436 «el-Hassaf» ayakkabı dikici ve tamircisi demektir. Geçimini bu yoldan temin ettiği için mezkûr isimle anılmıştır. el-Hassaf, müctehid fi´l-Mesâil tabakasındandır. el-İzmirî, v. 10a; el-Kevserî. H. Tekâdi, s. 103 K. Eseri Edebu´l-Kâdi . Eser yüzyirmi bab üzere tertip edilmiş olup, el-Cessâs (v. 370 h.) , el-Hindevânî (v. 362 h.), el-Kudûri (v. 428 h.) es-Suğdî (v. 461 h.). es-Serahsi (v. 483 h.). el-Halvânî (v. 458 h.) el-Hüsâmu´ş-şe-hîd (v. 536 h), Haherzâde (v. 483 h.) ve Kadıhân (v. 592 h.) tarafından şerhedilmiştir. H. Halife. I, 46; bk. İbn Âbidîn IV, 321 Müellifin ayrıca, Kitabu´l-Hiyel, Kitabu´l-Vesâyâ, K. er-Rida, K. Ahkâmil-Vakf, K. el-Harâc, K. el-Menâsik, K. eş-Şurutu´l-Kebir, K. eş-Şurutu´s-Sâğîr adlı eserleri vardır. 14 - Muhammed b. Şucca es-Selcî. (?) d. 181/797 v.. 266/879 Zamanında Irak´lıların fakihi olan bu zat, Hasan b. Ziyad´ın ashabındandır. Yahya b. Adem, Vekî gibi zevat ondan, O da İbn Uleyye´den rivayetlerde bulunmuştur. «K. el-Menâsik, K. Tashihi´l-Âsâr, K. en-Nevâdir, K. el-Mudârebe, K. er- Redd ala´l-Müşebbihe» adlı eserleri vardır. İbn kutlubuğa, s, 55; ez-ehebî, Mîzân, III, 577;İbn İmâd, II. 150; Kehhâle, X. 64; Zirikli, VII. 28; Sezgin. I, 436 15 - Ebû Abdulah Muhammed b. Yezîd b. Mâce el-Kazvînî. d. 209/824. v. 273/886. İbn Hall., 111, 279; İbn İmâd. II. 164; el-Bagdâdi, Hediyye. II. 18; Ziriklî, VIII, 15; Sezgin. 1, 147; Basra, Bağdad, Kufe, Mekke, Şam, Mısır, Horasan, Rey gibi yerleri dolaşan İbn Mace, İbrahim b. Münzir, Leys ve imam Malik´in ashabından, kendisinden de Ebu´l-Hasan el-Kattan, Ahmed b. Ruhî el-bağdadî gibi zevat rivayette bulunmuştur. K. Eseri : es-Sünen : Dört bin hadisi muhtevî bu eser «Kütüb-ü Sitte»nin altıncısı sayılmakta olup, içinde otuz kadar zayıf hadis olduğu rivayet edilmektedir. Bilmen, I, 413 Eserin baskı yıl ve yerleri : Sarkis. I. 231; Br., S, I, 270; Zeydan. IV. 216; Sezgin,I, 147-8 Dehlî 1282 taş baskı (hamişinde ed-Dehievî ve es-Suyuti´nin şerhleri). 1289 (el-Fahr el-Hasan´ın şerhiyle), 1905 (mezkur şerhlerle, «el-Muvattâ», «As´afu´l-Mubitta bi-Ricâli´l-Muvattâ» ve İbn Hacer el-Askalânî´nin «en-Nuhabu´l Fikriyye» adlı eseri olarak), 1233, 1273, 1889, 1905, Mısır 1313 hamişinde es-Sindi´nin haşiyesi ile), Lahore 1311, Kahire 1313 ve M. Fuad Abdulbâkî tarafından 1952 ve 1953 yıllarında neşredilmiştir. Alî b. Süleyman ed-Dımnati (v. 1306/1889) tarafından Suyutî´nin şerhine yapılan muhtasar 1299´da Kahire´de basıldı. 16 - Ebû Dâvûd Süleymân b. Eş´as b. İshak el-Ezdî, es-Sicistânî d. 202/817 v. 275/888, Basra. İbn İmad, II, l67: Sarkis. 1. 309; Zeydân. IV. 216; Zirikli, 111, 182; Kehhâle, IV. 255; Sezgin. I, 149 Horasan, Bağdat, Irak, Şam, Mısır ve Hicaz´ı gezen Ebû Davûd, Ahmed b. Hanbel, Yahya b. Ma´în ^e Ebû Dâvûd et-Tayâlîsî´den hadis almış kendisinden de Abdurrahman en-Neseî ve Tirmîzî gibi zevat rivayetde bulunmuşlardır. K. Eseri : es-Sünen : Beş yüzbin kadâr hadisten seçilerek te´lif edilen bu eser 4800 kadar hadisi muhtevî olup, fıkhî yönden değerli bir kaynaktır. Bilmen I, 354 Eserin baskı yeri ve yılları : Sarkis, I, 309; Br., S. I. 266; Sezgin. I, 149-52 Kahire 1280 (2 c.), 1310 ve 1320 (Zurkânî´nin Muvatta´şerhiyle) Dehlî 1283, 1890, 1271, 1272, Lucknow 1888, 1840, 1877, 1305, 1318, 1317 M. el-Fencâbî´nin şerhiyle), Haydarabad 1321, Hind 1323 (Şerhlerlşe beraber. 4 c.); el-Hattâbî (v. 388/ 998)´nin şerhi Haleb 1920-24, 1932-34, Kahire 1948; el-Munzirî (v. 656/1258)´nin muhtasarı Haydarabad 1342, Kahire 1948; İbn Kayyim El-Cevzî (v. 751/1350)´nin telifi «Tezhîbu Süneni Ebî Dâvûd» da Dehlî 1891, Kahire 1948. 17 - Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî el-Mervezî. (?) d. 213/828, Bağdat (Kufe). v. 270/884 (276/889). İbn Hall.. III, 42; İbn İmâd. II, 168; el-Bağdâdî, Hediyye, I, 441;Br.. S. I. 185;-Kehhâle, VI, 150 Şu eserleri vardır: Câmiu´l-Fıkh, İhtilâfu´l-Hadîs, Ğaribu´l-Hadîs, Ğa-rîbu´l-Kur´ân, İrâbu´l-Kur´ân. Dinever´de kadılık yapmıştır. 18 - Ebû İsâ Muhammed b. İsâ et-Tirmîzî ez-Zehebi, 111. 078; İbn Hall., 111. 278; İbn İmâd. 11, 174; Zirikli. VII, 213; Kehhâle. XI, 104 d. 210/825 (209/824). Buğ v. 279/892 Tirmizi. Hicâz, Irak ve Horasan havalisini gezen Tirmîzî, Kuteybe b. Saîd, Suf-yân b. Veki ve Muhammed Buharî gibi zevatdan hadis rivayet etmiştir. K. Eseri : es-Sünen: Mezheplere, hadislerin nevilerine ve illetlerine dair malumatı muhtevi olan bu eser bilhassa fakihler için çok faydalıdır. Eserin baskı yılı ve yerleri : Sarkis, I, 632, Br., S, I. 267; Zeydan. IV. 210; Sezgin, I. 154-55 Bulak 1292, Hind 1293, Dehlî 1259 1270, 1302, 1328, Kahire 1937, Luck-now 1876, 1210, 1317; el-Meâfiri (v. 543/1148´nin şerhi) «Mecmua-ı şuruh-u erba´a» içinde. Cawnpore 1299, Kahire 1350-52 (13 c.); Suyûti (v. 911/1505)´nin Kahire 1298, Dehlî 1342; Sirâc Ahmed es-Serhendî´nin şerhi Cawnpore 1299; Kandehlevî´nin şerhi Dehlî 1934. 19 - Ebû Muhammed Sehl b. Abdillâh b. Yûnus et-Tusterî. d. 203/818 (200. 201), Tuster. v. 283/896. Basra İbn Hall., II. 429; el-Bağdâdî, Hediyye, I, 412; Sarkis, I, 635; Zirikli. I, 210; Kehhâle, IV, 284; Sezgin, 1647 «Tefsiru´l-Kur´ân (Kahire 1326, 1329), Kısasu´l-Enbiyâ, Mevâ´izu´l-Âri-fîn, Cevâbâtu ehli´l-Yakîn» adlı eserleri vardır. 20 - Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdulhâlık el-Basrî el-Bezzâr. v. 292/905, Remle. ez-Zehebi. I, 124; Zirikli, I, 182; Kehhâle. II, 36; Sezgin, I. 162 el-Müsned adlı eseri vardır. IV/X. ASIR KAYNAKLAR1 21 - Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Alî b. Şu´ayb b. Alî en-Nesaî. d. 215/830, Nesâ (Horasan´ın bir beldesidir). v. 303/915. Mekke (Remle). İbn Hall.. I. 77; İbn İmad, II. 239; Zirikli. I, 164; Bilmen, I, 440 Nesaî, Hicaz, Irak, Şam, el-Cezire ve Tarsus gibi yerleri dolaşarak bir müddet Mısır´da ikamet etmiştir. K. Eseri : es-Sünen : «Kütüb-ü Sitte»nin beşinci kitabı sayılan bu esere, «es-Sunenu´s-Suğra veya «el-Müctebâ» da denmektedir. Eserin baskı yılı ve yerleri: Sarkis, II, 1851; Br.. S. I. 209; Zeydan. IV, 216; Sezgin, I. 167 Dehlî 1281-2, 1256, 1315, 1316, 1325,Bulak 1276, Lucknow 1869, Suyutî (v. 911/1506)´nin «Zehru´r-Rube» adlı şerhi Kahire 1348, 1932, Cawnpore 1847, 1882; Bu şerh ve hamişinde es-Sindî´nin haşiyesi olarak Kahire. 1312, Dehlî 1898, Mevlevî Vâhidu´z-Zamân´ın şerhi Hindçe tercüme ile Lahore 1886. 22 - Ebu Ca´fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd et-Taberî. (?) d. 224/839 (221), Âmil (Taberistan´da). v. 310/923, Bağdad. İbn Hall.. III. 191; İbn İmâd. II, 260; M. Zihnî. s. 23; Kehhale. IX, 147 Müellifin meşhur «Târîh» ve «Tefsîr»inden başka «İhtilâfu´l-Fukahâ» sı ile diğer bazı eserleri vardır. Brockelmann, S, I. 217 23 - Ebû Bekr Muhammed b. Ishak b. Huzeyme es-Sülemî eş-şâfiî. (?) d. 224/839 (222). v. 311/924. Müellifin, «Tefsîru´l-Kur´an, Sahîh fi´l-Hadîs, el-Müsned fi´l-Hadîs» adlı eserleri vardır. el-Bagdadî. Hediyye. II. 29; Kehhâle. IX. 40 24 - Ebû Ca´fer Ahmed b. M. b. Selâme b. Abdulmelik el-Ezdî et-Tahâvî. d. 239/853 (227, 229), Tahâ. v. 321/933, Kahire. İbn Esîr. a. g.e. II, 276; İbn Hall., I, 71; İbn İmâd, II. 262; İbn Kutlûbugâ. s. 8; Taşköprüzade Ahmed, T. Hanefiyye, v. 21 a; Zirikli, I, 197; Kehhâle, II, 107; el- Leknevî, s. 31 Dayısı el-Müzeni, Ebû Ca´fer Ahmed b. Ebî İmrân ve Ebû Hazm Abdulhamid gibi zevatdan ilim tahsil eden Tahâvî, başlangıçta şafiî iken daha sonra hanefî olmuştur. «Müctehid fi´l-Mesail» tabakasındandır. K. Eserleri, Baskı Yıl ve Yerleri : Taşköprüzâde Ahmed, a.e., v. 21 a; el-Kevseri. H. Tekâdi, s. 103 1 - el-Muhtasar fi´l-Fıkh. (?) Kahire 1370. el-Cessâs (v. 370/981), es-Serahsi (483/1090), el-isbîcâbî (535/1141) tarafından şerhedildi. 2 - Şerhu´l-Âsâr bk. İbn Âbidîn, I. 251 3 - Mecma u´l-Âsâr bk. İbn Abidin, I, 559 Ayrıca şu eserleri vardır: Ahkâmu´l-Kur´ân, Me´ân´l-Asâr, ve şerhi (Lucknow 1300). Müşkilu´l-Âsâr (Haydarabad 1333), Şerhu´l-Câmi´u´l-Ke-bîr ve´s-Sağîr, eş-Şurutu´l-Kebîr ve´l Evsat, ihtilâfu´l-Fukahâ. Sarkis. II. 1233; Brockelmann, S. I. 293; Sezgin. I, 439 25 - Ebu´l-Hasan Alî b. Sa´îd er-Rusteğfenî el-Hanefî. (?) bk. İbn Âbidîn, 111. 172 v. 345/956 Fakih ve mütekellim olan bu zat Maturidî´nin ashabından olup, «İrşâdu´l-Mühtedi fî Usûli´d-Dîn, ez-Zevâid ve´l-Fevâid fi Envâ´il-Ulüm, el-Fetâvâ» adlı eserleri vardır. İbn Esîr. a.e., II, 24; Ziriklî, V. 102; Kehhâle, VII. 99 26 - Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâturidî. v. 333/944, Semerkand. Kuraşi v. 107 a; İbn Kutlûbuğâ, s. 59, el-Leknevi. s. 107; İzmiri. v. 21 a Ebubekr Ahmed el-Cuzcânî´den ders aldı. Kendisinden de Kadı İshak b. M. es-Semerkandî, Ali er-Rusteğfeni, Ebu Muhammed Abdulkerim b. Musa el-Pezdevî gibi zevat ders aldılar. K. Eseri : Te´vilâtu´l-Kur´ân (Te´vilatu Ehli´s-Sünne). (dipnotgoster62000) Eser, Muhammed b. Ahmed es-Semerkandî tarafından şerhedilmiştir. bk. İbn Âbidin. III, 236 H.Halife, 1, 335;Burockelmann. S. I, 346 Müellifin ayrıca «K. et-Tevhîd, K. el-Makâlât, K. Redd-i Evâili´l-Edille li´l-Ka´bî, K. Beyân-i Vehmi´l-Mu´tezile» adlı eserleri vardır. 27 - Ebu´l-Fadl Muhammed b. Muhammed b. Ahmed b. Abdullah Hâkimu´ş-Şehîd el-Mervezî el-Belhî. d. 241/855 v. 334/945. Merv, Rey Bağdad. Mekke. Kufe ve Mısır´ı dolaşarak, Ebu Recâ M. b. Hamdeveyh, İbrâhim b. Yûsuf, Heysem b. Halef, el-Mufaddal b. Muhammed ve Ahmed b. Süleyman gibi zevatlardan ilim tahsil eden el-Hâ-kimu´ş-Şehîd Buhara kadılığı ve vezirlik yapmıştır. el-Mihtar, v. 50 b; el-Leknevî. s. 151 K. Eserleri : 1 - el-Kâfi. İmam Muhammed´in «Zahiru´r-Rivaye» eserleri bu kitapta cem edilmiştir. el-Kâfi mezheb naslarını nakilde temeldir. (dipnotgoster62009) İsmâ´il b. Ya´kûb el-Enbârî (v. 331/942). el-Jsbîcâbî (v. 480/1087) ve es-Se. rahsî (v. 483/1090) tarafından şerhedilmiştir. İbn Âbidîn. IV. 94, 254 H. Halife. II, 1378; Br.. S, I, 294. S, II. 955; Sezgin. I, 443 2 - el-Muhtasar. 3 - el-Muntekâ. (?) Mezkur üç eser de İmam Muhammed´in eserlerinden talhis edilmiş olup, «el-Kafi» ve «el-Münteka» İmam Muhammed´in eserlerinden sonra Hanefî Mezhebi´nin iki ana kitabı sayılmaktadır. Bilmen. I. 365 28 - Ebu´I.Hasan Ubeydullâh b. Huseyn b. Dellâl el-Kerhî. d. 260/873, Kerh. v. 340/952, Bağdad. Taşköprüzâde Ahmed, v. 22 a; el-Kefevi, v. 34 a;el-Kevserî, H. Tekâdî, s. 103; Bilmen. I, 426; Kehhâle. VI, 239 Ebubekr Ahmed b. Alî el-Cessâs, Ebu Alî Ahmed eş-Şaşi, Ebû Hâmid Ahmed et-Taberî, Ebubekr Zekeriyâ b. Yahya ed-Darir el-Basrî gibi zevatın hocası olan el-Kerhî «Müctehid fi´l-Mesâil» den sayılmaktadır. K. Eseri : el-Muhtasar. el-İsbicabî (v. 480/1088) ve EBu´l-Fadi el-Kirmanî (v. 543/1149) tarafından şerhedilmıştir. Brockelmann. S, I, 295; Sezgin. I, 444 Ayrıca, «el-Câmi´u´l-Kebîr» ve «el-Câmi´u´s-Sağîr»adlı eserlerivardır. 29 - Ebu Alî Sa´îd b. Osman b. Şa´îd, İbn Sekenel-Mısrî el-Bağdadî. d. 294/907 v. 353/964, Mısır. «es-Sünen fi´l-Hadîs, es-Sihâhu´I-Me´sûre ani´n-Nebî (s.a.v.), es Sahîh fi´l-Hadîs» adlı eserleri vardır. İbn İmâd, II. 12; el-Bagdadî, Hcdiyye, I, 389; Kuhhâle. IV, 227; Ziriklî. III. 151; Sezgin, 1, 189 30 - Ebu´l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb el-Lahmî et-Taberânî d. 260/873, Akkâ (dipnotgoster62030), Taberiye´i Şâm.. v. 360/971, isfahân Ziriklî, II, 181; Sezgin, I, 195; İbn Hall., II, 407; İbn İmâd, II. 30; el-Bagdâdî. Hediyye, I, 396; Br.. S. I.279; Kehhâle, V, 253 Şam. Irak, Hicâz. Yemen ve Mısır gibi beldeleri dolaşan Taberânî, Ebu Zur´a ed-Dımeşki ve İshak ed-Dîrî´den rivayette bulunmuştur. Bin kadar hocası olan Taberânî´den de Hafız Ebû Nu´aym rivayette bulunmuştur. K. Eseri : el-Evsat (el-Mu´cemu´l-Evsat). 25 bin hadisi muhtevidir. Müellifin ayrıca, «el-Mu´cemu´l-Kebîr, el-Mu´cemu´s-Sağir, Müsnedu Ebi Süfyan, Delâilu´n-Nubuuve, Kitâbu´l-Menâsik, Tefsir» gibi eserleri vardır. 31 - Ebu Bekr Ahmed b. Ali el-Cessâs er-Râzi. İmam Ebu Hasan el-Kerhî´den fıkıh okumuştur. Bazıları matbu olan şu eserleri vardır: «Şerhu Muhtasari´l-Kerhî, Şerhu Muhtasari´t-Tahavî, Şerhu´l-Câmi´ul-Kebîr li-Muhammed, Şerhu Edebi´l-Kâdi li´l-Hassâf, Usulu´l-Fıkh, İhtisâru İhtilâfi´l-Fukahâ li´t-Tahâvî». Sarkis. I, 698; Sezgin. I, 445 32 - Ebu Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b.İbrâhimel Hattâbî el-Bustî. d. 319/931 (308/920),Bust. v. 388/998 (386/996), Bust. K. Eseri : Gâribu´l-Hadis. Müellifin, «Şerhi Esmâi´l-Husnâ, Me´âitmu´s-Sünen fi Şerhi Sünenı Ebi Dâvûd, Ma´rifetu´s-Sünen ve´l-Âsâr.» adlı eserleri de var . İbn Esir, Lübâb. I, 452; el-Bagdâdi, a.e., I, 68, Br.. S, I, 275; Ziriklî. II, 304; Kehhâle, II. 61 33 - Ebû Nasr İsmâ´il b. Hammâd el-Cevherî. v. 393/1003. el-Mihtar, v. 120; İbn İmâd, III, 143; Kehhâle. II. 267 Aslen Türk beldelerinden Farab´lı olduğundan el-Farabî de denilmektedir. Nisabur´da tedris için ikamet eden el-Cevherî, Hicaz ve Horasan´ı da gezmiştir. K. Eseri : es-Sihâh (Tâcu´l-luğa ve Sihâhu´l-Arabiyye). Her babı 28 fasıldan ibaret olmak üzere 28 babdan meydana gelen es-Sihâ, bced usulü ile ve kelimelerin son harfine göre tertip edilmiştir. Eserin Baskı yıl ve Yerleri : Tebriz, 1270, Bulak 1282, 1292 (Hamişinde Abdurrahmân b. Abdulâziz´in «el-Visâh ve Teskifu´r-Rimâh fî Reddi Tevehhumi´s-Sihâh» adlı eseriyle); Sihah´dan bir cüz. E. Schidus tarafından Prusya 1884; «es-Surâh» adıyla Ebu´l-Fadl Cemâlu´d-Din el-Kurâşî (d. 628/1231) tarafından yapılan Farsça tercümesi Bulak 1287, 1301, 1305, Bandarkale 1269; M. b. Ebî Bekr b. Abdulkâdir er-Râzî (8. h. asır)´nin yaptığı muhtasar Kahire 1308, 1319, 1328, 1339, Bulak 1317. 1337. 1925, Damaskus 1316; ez-Zencânî (v. 656/1258)´nin Tenkihi Lucknow 1289, 1323 Sarkis, I, 723; Br., S, I, 196-97; Zeydan. IV. 316 34 - Ebu´l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhim es-Semerkandî. v.393/1003 (373,375.376.383). İbn Kutlûbuğâ, s. 79; Taşköprüzâde, v. 26 b; el-Kefevî, v. 43 a; el-Kârî. v. 82 a; el-Leknevî. s. 221; İzmiri, v. 43 b; Bilmen. I. 357; Ziriklî. VIII, 348; Kahhâle. XIII. 91 Ebu Ca´fer el-Hindevanî´den ilim tahsil etmiştir. K. Eserleri : Sarkis. I, 1045; Sezgin, 1, 445-450 1 - Bustânu´l-Ârrfîn. 150 babdan meydana gelmiş olup bazı şeri ahkamı ahlak ve adaba dair hadis ve asarı muhtevîdir. Bulak 1289, İstanbul 1289, Calcutta 1868, Bombay 1304. Hâcı Halife. I, 243 2 - Tenbihu´l-Ğarfilîn. Mevaıze dair bir eser olup 94 babdan müte-şekkildir. Bombay 1884, 1304. Kahire 1279, 1302, 1306, 1313, 1322, 1326, 1333, 1344, 1282; Hamişinde «Bustanu´I-Ârifin» olduğu halde Calcutta 1829, Bombay 1304, Bulak 1289 ve muhtelif matbaalarda 1297, 1300, 1304, 1307, 1308, 1311, 1319 yıllarında basılmıştır. a.g.e., I. 487 3 - Uyûnu´l-Mesâil fi´l-Furû. Mezhep ashabının görüşlerine de bu eserde yer verilmiştir. Haydarabad 1960; el- Alâ´ es-Semerkandî M. b. Abdulhamîd (v. 553/1158) ve M. b. Umer b. Arabî el-Câvî (v. 1888) tarafından şerhedildi. Bu sonuncu şerh Kahire 1301, 1303, 1308, Mekke 1311 yıllarında basıldı. Hâcı Halife, II. 1981 4 - en-Nevâzil fi´l-Furû. Meşayih ve kitaplarda kendilerinden rivayet bulunmayan mezheb ashabından bazı görüşleri alır a.g.e., II, 1981 5 - el-Mukaddime fi´s-Salât. Türkçe tercümesi ve birçok şerhleri vardır. 6 - el-Fetâvâ. a.g.e., II, 1220 Müellifin ayrıca, «et-Tetimme, Hizânetu´l-Fıkh, Tefsîru´l-Kur´ân, Te´si-su´n-Nezâir, Şerhu´l-Cami´i´s-Sağir ve hilafa dair el-Muhtelef» adlı eserleri vardır. 35 - Ebul-Huseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyâ b. Habîb el-Hemeanî el-Kazvinî er-Râzî el-Malikî. v. 395/1005. Rey. İbn Hall.. I. 118; el-Bağdadî,Hediyye.I, 67 Hemadan´da yaşamakta iken daha sonra Rey´e geçen İbn Faris, Şâfii mezhebinden Malikî mezhebine dönmüştür. K. Eseri : Mekâyisu´l-Luğa : Şahitlere pek yer verilmeyen, mümkün mertebe icmalen sözedilen ve harf sırasına göre tertip edilmiş bir eserdir. Abdus-selâm Hârun´un tahkikiyle 6 cilt halinde basılmıştır. Müellifin «el-Mücmel fi´l-Luğa» adlı diğer eserinin 1. cildi Kahire´de 1332/1914 (dipnotgoster62078) yılında basılmıştır. Brockelmann, S, 1, 197 Sarkis. I. 199; Zeydân. IV. 311; İbn Fâris, Mucmelu´l-Luga, Esad Ef. (Süleymaniye), Nu : 3269-70 V/XI. ASIR KAYNAKLARI 36 - Ebu Ali Hüseyîn b. Yahyab. Ali el-Buhâri ez-Zendusti el- Hanefi. v. 400/1009 el Bağdadi, Hediyye. I. 307 K. Eserleri : 1. Ravdatu´l-Ulemâ. H. Halife. I, 928 2. Nazmu´I-Fıkh. H. Halife. II, 1964 Ayrıca, Şerhu´l-Cami´il-Kebîr Ii´ş-Şeybânî adlı eseri vardır. 36 - Ebu´l-Kâsım İsmâîl b. Huseyn (Hasan) b. Abdullâh el-Beyhakî el-Hanefî. d. 328/939 v. 402/1011 K. Eseri : el-Kifaye (Kıfayetu´l-Fukaha). el-Beyhakî´nin ayrıca, «elHilâfiyat, el-Mücerred fi´l-Furû ve Mebsût ile Ziyâdât´daki mesele ve fetvaları cemettiği (dipnotgoster62095) «eş-Şamil» adlı eserleri vardır. Bilmen. I, 340 el-Bağdadi, Hediyye. I, 209; Brockelmann, G, I. 183, S. I. 295 37 - Ebû Abdullâh Muhammed b. Abdultâh b. Hamdeveyh ed-Dabbî el-Hâkim en-Nîsâbûrî. d. 321/933, Nîsâbûr. v. 404/1014, Nîsâbûr. K. Eseri : Târihu Nîsâbûr. Persien 1961 yılında basıldı. Eserin Zehebî´ye ait bir muhtasarı ile Abdulğâfir b. İsmâ´il el-Fârisî´ye ait bir zeyli vardır. H. Halife, I, 308; el Bağdâdî. a.e., II, 59;Brockelmann, S, I, 276. Sezgin. I, 221 Müellifin, «Erba´in fi´l-Hadîs, el-Müstedrek ala´s-Sahîhayn, (Haydarabad 1334-1342), «es-Siyak fi´z-Zeyli Târîhi Nîsâbûr» adlı eserleri de vardır. 38 - Ali b. Ubeydullâh b. Abdulğaffâr el-Bağdâdî Ebu´l-Kâsım ed-Dekkâk (?) bk. İbn Abidîn, V, 44 d. 345/957 v. 415/1024 Nahivci olan bu zat, nahve dair Ebû Ali el-Fârisi´nin «el-İzah» adlı eseriyle «Muhtasaru´l-Curmi» adlı eserini şerhetmiştir. el-Bağdâdi. a.e., I, 686 39 - Ebu´l-Hasan Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Kâsım ed-Dabbî el-Bağdadî, ibnu´l- Mehâmilî eş-Şâfi´î. d. 368/978, Bağdad. v. 415/1024 K. Eseri : Lubâbu´l-Fıkh, Kahire 1274, 1286, 1298, 1305-6, 1309, 1315 yıllarında basıldı. Veliyyüddîn el-İrâkî (v. 826/1423) bu eseri «Tenkîhu´l-Lubâb» diye şerhetti. Burhânuddîn el-Kerekî (v. 853/1449) de bu şerhi şerhetti. Kadı Zekeriyâ el-Ensârî (v. 926/1520) «Tenkîh»i «Tahrîru Tenkîhi´l-Lubâb» adıyla ihtisar edip daha sonra da bu eseri «Tuhfetu´t-Tullâb» adıyla şerhetti. «Lubâb» ayrıca el-Celâl el-Bekri (v. 891/1486) ve İbnu´l-Hanbeli el-Halebi (v. 971/1563) de şerhetmiştir. el Bağdadî, Hediyye, I, 72; H. Ali e, II, 1541; Br-., S. I, 307; Sezgin, I, 409-500 Müellifin, «et-Tecrîd fi´l-Furû, İddetu´l-Musâfir ve Kifâyetu´l-Hâdir fi´l-Hilâf, el-Mecmû, el-Muknî fi´l-Furû» adlı eserleri de vardır. 40 - Huseyn b. Hıdr Ebû Alî en-Nesefî. v.424/1033, Buhara. Ebû Cafer Usruşenî´den sonra kadı olan müellif, Ebubekr Muhammed b. el-Fadl´den fıkıh okumuş, kendisinden de Şemsu´l-Eimme el-Hal-vani ve Ca´fer b. Muhammed en-Nesefî ders almışlardır. K. Eseri : el-Fetâvâ. En-Nesefî´nin bundan başka «el-Fevaid» adlı eseri de vardır. el Beknevî, s. 55 41 - Ebu´l-Huseyn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Cafer el-Kuduri. d. 362/972 v. 428/1037,Bağdâd. el-Kudurî, kazan, tencere v.s. sanatına, veya Bağdat köylerinden el-Kudara´ya nisbettir. Ebû Abdullah Muhammed b. Yahya el-Cürcanî´den fıkıh öğrenen Kudûrî, zamanında Irak hanefi ulemasının riyasetine sahipti. İbn Kutlubuğâ, s. 7; el-Kâri. Esmâru´l-Ceniyye, va. 67 b; İbn İmad III. 233; Taşköprüzâde, Miftâh. II. 280; el-Leknevî s. 25; Sarkis, II. 1497; Kehhâle. II. 60 el-Kudûrî. «Ashâbu´t-Tercih» dendir Taşköprüzâde Ahmed, Tabakât, Va. 28 a; el-Kevserî. Hüsnu´t-Tekâdi s. 104 K. Eseri : el-Muhtasar: Dehlî 1847. Lahor 1870, Kâsan 1890, 1909, Bombay 1303, İstanbul 1310, 1317-18 (Taş basması) Kahire 1957. Fransızca tercümesi: Ch. Solvet. Paris 1829, Bir bölümün tercümesi: G.H. Bousquet et L. Bercher, «le Statut personnel en drcit musulman hanefite» (Hanefi müslüman hukukunda ahkâmı şahsiyye), metin ve tercüme Paris 1952 Şerhleri: el-Akta u´l-Bağdâdî (v. 474/1081), Hâherzâde (v. 483/1090), el-Kirmânî (v. 543/1149), el-İsbîcâbî (v. 6. h.). ez-Zâhîdî (v. 658/1260), el Habbâzi (v. 691/1292); el-Haddâdî (v. 800/1397), Bu şerh İstanbul 1301, 1316, 1323, Delhî 1327, Lahor 1S28; yıllarında basıldı. ibn Kutlûbuğâ (v. 879/1474)´nın (kiritiği). Tashîhu´l-Kudûrî Mağribîzâde tarafından Türkçeye tercüme edilmiştir. Taşköprüzâde Ahmed, Tabakat, va. 28 a; H. Halife, II, 1632; Schacht s. 261; el-Kevserî. Husnu´t-Tekâdi, s. 104; Br., S. I, 295; Sarkis. II, 1497; Sezgin, I. 454-55. Ayrıca Şerhu Muhtasari´l-Kerhi, Ebu Hanife ashabı ve Şafii arasındaki ihtilafları delilsiz serdeden et-Tecrid, et-Takrib adıyla Ebu Hanife ve ashabı arasındaki ihtilafları delilli ve delilsiz veren iki adet eser. 42 - Ebû Mansûr Abdu´l-Melik b. Muhammed b. İsmâil en-Nisabûri es-Saâlebi. d.350/961 Nisâbûr. v. 429/1038 Zeydân. IV ,287; Br., S, I, 499. G, I. 337; Sarkis. 1, 660 K. Eseri : Yetimetu´d-Dehr fi Mehâsini ehli´l-Asr. (h. 4. asrın şuarasına dair ahbarı muhtevidir.) Ebu´l-Hasan el-Baherzi (v. 467) nin bir zeyli vardır. Dımaşk 1304, Kahire 1934 (4 c.) Ebû Mûsâ Ahmed el-Hakk tarafından Fâidâtül-Asr ismiyle, kitap, şahıs ye yer indeksi yapılmıştır. (Calcutta 1915). Tetimmetu´l-yetim adlı eser de Ahmed Eghbal tarafından basılmıştır (Tahran 1934). 43 - Ebû zeyd Abdullâh (Ubeydullâh) b. Ömer b. İsâ el-Debbûsî. v. 430/1039 Buhara (63 yaşında) Debusa, Buhara ve Semerkand arasında bir köydür. ed-Debbusi, ilk defa Hilaf ilmini ortaya atan kimsedir. İbn Kutlubuğa. s. 36; Esmâru´l-Ceniyye va. 93 a; Br.. S. I, 296; Sezgin, I. 450 Eserleri: Takvimu´L-Edifle fî usûli´l-Fıkh, Te´sîsu´n-Nazar, Kahire, 1320, el-Esrâr fi´l-Furû, et-Tâli kât fi Mesâili´-Hilâf beyne´l-Eimme v.s. 44 - Ebû´l-Abbâs Cafer b. Muhammed el-Mustağfirî en-Nesefî (?) d. 350/961 v. 432/1040 Eserleri; Târihu Nesef ve Keş, Delâilu´n-Nubuvve, Fedâilu´l-Kur´ân, Marifetu´s Sahâbe, Kitâbu´l-Münâsebât, Hutebu´n-Nebi el-Bagdâdî. Hediyye. I. 253; Br.. S. I, 617 45 - Ebû Abdullâh Huseyn b. Ali b. Muhammed b. Cafer es-Saymerî d. 351/962 v. 436/1045 Vefat ettiği zaman Kerh´de kadı idi. Ebî Bekir Hilâl, Ebû Hafs b. Şâ-hîn, ed-Dârekutnî´den rivayet etti. Ebû Bekr Muhammed el-Harezmî´den ders aldı. Ebû Abdullâh Muhammed b. Muhammed b. ed-Dâmğânî el-Ke-bîr ve Ebûl-Hasan Ali b. Ali en-Nisâbûrî de ondan ders almışlardır. Eserleri : Şerhu Muhtasari´t-Tahâvî, Ebû Hanife ve Ashabının ahbarına dair bir eseri de vardır. el-Bagdâdî, Hediyye. I, 253; Br.. S, I, 617 46 - Ahmed b. Muhammed b. Ömer en-Nâtifî et-Taberî Ebu´l-Abbas. v. 446/1054 Rey Ebû Abdillâh el-Cürcânî´nin talebelerinden olup büyük hanefi fukahasındandır. en-Natifî, bir nevi helva yapıp satma sanatına nispettir. K. Eserleri : 1 - el-Ecnâs fi´l-Furû. el-Kâfi´nin tertibi üzere müretteptir. bk. İbn Âbidin. III. 264; 2 - Vâkıatu´n-Nâtıfî. İbn Kutlubugâ, s..9; İbn Kemâl, Tabakât, va. 156 b; Hacı Halife, I, 11; a.e. II, 1909; İzmîrî, va 3 b; el-Leknevî. s. 2ü; Br., S. I. 636; a.e., G. I, 459 Ayrıca «elFurûk» adlı eseri vardır. 47 - Abdulâziz b. Ahmed b. Nasr b. Sâlih Şemsu´l-Eimme el-Halvâ-nî el Buhârî. v. 448/1050 Buhara. (v. tarihı 449, 452, 456 olarak geçtiği gibi, Keş´de vefat edip Buhara´ya defnedildiği de söylenmektedir). Ali Huseyn b. Hıdr en-Nesefî´den fıkıh okudu. Şemsu´l-Eimme es-Serahsî, Fahru´l-İslam Ali b. Muhammed el-Pezdevî ve kardeşi Ebû´l-Yusr Muhammed b. Muhammed, Kâdi Cemâlu´d-Dîn Ebû Nasr Ahmed b. Abdurrâhmân, Şemsu´l-Eimme Ebû Bekr Muhammed b. Ali ez-Zerencerî gibi zevat el-Halvâni´nin talebisidirler. el-Hûlvânî (veya el-Halvâi) helva yapım satımına nisbettir. el-Halvânî Müctehid fi´l-Mesâildendir. K. Eseri : el-Mebsût. Kuraşî, Tabakat, va. 94 a; İbn Kutlubuğâ, s.. 35; İbn İmâd.III, 283; el-Kefevî. va. 47 a; Hacı Halife, H. 1580; el-Leknevi, s.. 82; Kehhâle. VII. 87; Br.. S, I, 632 48 - Ebû´l Hasan Ali b. Halef b. Abdulmelik b. Battâl el-Bekri el-Kurtubî el-Mâlikî. v. 449/1057 K. Eseri : Şerhu´l-Câmii´s-Sahîh li´l-Buhârî (dipnotgoster62172) Ayrıca el-İtişâm fi´l-Hadis adlı eseri vardır. bk. İbn Âbidîn. II. 67; İbn İmâd. III, 283; Kehhâle. VII, 87. Br., S, I, 261 49 - Muhammed b. el-Velid Ebû Ali es-Semerkandî v. 450/1058 (yılından sonra vefat etmiştir.) K. Eseri : Mecmuu´l-Fetâvâ. Ayrıca el-Câmiu´l-Esğar isimli başka bir eseri de vardır. el-Bagdâdi, Hediyye. II, 71 50 - Ebû Muhammed Abdultâh b. el-Huseyn en-Nâsıhi. v. 447/1055 (Vefatında Buhara´da Kadı idi.) Cem (Muhtasar) vakfey el-Hilâl ve´l-Hassâf, Edebu´l-Kâdi adlı eserleri vardır. Br., S, I, 073; a.e., G,I. 459; 51 - Ebû Şekûr Muhammed b. Abdu´s-Seyyid b. Şu´ayb el-Keşşî es-Sâlimî el-Hanefî. K. Eseri : et-Temhid fi Beyâni´t-Tevhîd ve Hidâye li Kulli Müsterşid ve Reşîd. (dipnotgoster62186) Kelâm ve rûha dair bilgileri muhtevidir, Kahire, 1338de basılmıştır. bk. İbn Âbidîn, III, 269 Hâcı Halife. 1. 484; Br., S, I, 744; Br.. C, I, 535 52 - Ebû´l-Hasen Ali b. Huseyn Ali es-Suğdî v. 461/1069 Buhara. Buhara´da Şeyhulislâm olan es-Suğdî´den, Şemsu´l-Eimme es-Serahsi es-Siyeru´l-Kebîr´i rivayet etmiştir. İbn Kullubûğâ, s., 43; Hâcı Halife, II, 1925; Taşköprüzâde Ahmed, Tabakât va. 26 a; İzmîrî, va. 16 a; Br., G, I. 460; Br.. G. II, 254; Br., S, I, 637; Br, S, II. 270; es-Suğd, suyu ve ağaçları bol Semerkand nahiyelerinden biridir. Kuraşı. 104 b K. Eser : en-Nutefu´l-Hisân fi´l-Fetâvâ. Bu eser, Şerefu´d-dîn el-Kâsım b. Hüseyn el-Gaznevi (v. 854/1459)´ye nisbet edilmektedir. Müellifin ayrıca «Şerhu´s-Siyeri´I-Kebir adlı eseri vardır. 53 - Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Şâhit el-Hatib el-Bağdâdî. d. 392/1002 v. 463/1071 Bağdât Basra, Kûfe, Nisâbûr, Sûr, Trablus, Haleb, İsfahân, Şam gibi yerleri dolaştı ve Bağdât´da ikamet etti. K. Eseri : Târîhu´l-Bağdât. Kahire 1349/1931 (14 c.) Eserin mukaddimesi Paris´te basılmıştır: G. Salman. İntroduction topographique âl´histoire de Bagdat, texte arabe accompagne de la trad. franç. (Bağdat tarihine topoğrafik giriş, arapça metinle birlikte fransızca tercüme), Bibi. de 1ec. Des hautes etuddes fs. 180, Paris 1904. Zeydan, IV. 32G; Sarkis. I, 827; Br...S, I, 563: Br., G. I. 400 Müellifin, el-Kifâye (rivayet ilmine dair), Şerefu Ashâbi´l-Hadis, Takyî-du´l-İlm, el-Mutenef Tekmiletu´l-Mu´telef ve´l-Muhtelef adlı eserleri de vardır. 53 - Ebû Alî Huseyn b. M. b. Ahmed el-Merverruzî eş-Şâfiî el-ma´ruf bi´l-Kâdi. v. 462/1070. Merverruz. İbn Abidin´de şafiî olduğu belirtilerek zikredilen «Kâdî Huseyn»in bu zat olduğunu tahmin ediyoruz. bk. İbn Âbidin, I. 459 Ebubekr el-Kaffâl el-Mervezî´den fıkıh okuyan Kâdî Huseyn, el-Farra el-Beğavi´nin hocasıdır. İmâmu´l-Haremeyn «N.hâyetu´l-Mctlab» adlı eserde, el-Ğazzâli de «el-Vasît ve´l-Basît» adlı eserde «kâle´l-Kâdî» derken bu zatı kasdederler. Kâdî Huseyn´in «et-Ta´lîka» adlı fıkha dair eseri vardır. İbn Hall.. II. 134 54 - Ebû´l-Kâsım Abdu´l-Kerîm b. Hevâzin b. Abdu´l-Melik el Kuseyrî en-Nisâbûrî eş-Şâfiî d. 376/986 v. 465/1072 Nisabur K. Eserleri : 1 - er-Risâletu´l-Kuşeyriyye. (Tasavvufa dairdir). Bulak 1284, 1287 Kahire 1304, 1318, 1330, Numân Paşa Köprülüzade (v. 1132/1720) tarafından ihtisar edilen risalenin, Zekeriyâ el-Ensari (v. 926/1520) tarafından ihkâmu´d-Detâle ûla Tahriri´r-Rivâye adlı Kahire 1304, Bulak 1284 1290, Kahire 1248, 1319 yıllarında basılan şerhi; Muhyiddîn b. Muhammad el-Halebî (v. 954/1547) tarafından Muhtasarı ve ayrıca Türkçe Farsça yazma tercümeleri bulunan risale Fransızcaya da tercüme edilmiştir: O de Lebedin, Traite sur le soufizme, Roma 1911 ve yine R. Hartmann, al-Kuşayri´S Darstellung des Sûfitûms. TB. XVIII, Berlin 1914 tab´ı vardır. Ne-tâu´l-Efkâr el-Kudsiyye fî Meani Şarhı´r-Risâleti´l-Kuşeyriyye adlı Bulak 1290 (2 c.) halinde basılan şerhi Mustafa Muhammed Arûsî yapmıştır. 2 - Şikayetu Ehli´s-Sünne. bk. İbn Âbidîn. III. 237 Müellifin ayrıca el-Fusul fî´l-Usûl, Erbaûn fi´l-Hadîs, Letâifu´l-İşârat fi tefsîri´l-Kur´ân adlı eserleri vardır. 55 - Ebû Nasr Ahmed b. Muhammed b. el-Akta el-Bağdâdî. v. 474/1081 Ramahurmuz el-Kudûri´nin talebesi olan bu zat, başlangıçta Bağdat´da ikamet ederken daha sonra el-Ahvaz´a gidip Ramahurmuz´da ölünceye kadar ikamet etti. Kuraşî, va. 28 b; İbn Kemal, va. 157 a; Edirnevî, va. 52 a; İbn Kutlubugâ,s., 9; Hâc Halife, II, Itül. Br.. S. I. 295; Sezgin. I. 454-55 K. Eseri : Şerhu Muhtasari´l-Kudûri 56 - Ebû Nasr Ahmed b. Mansûr el-İsbîcâbî v. 480/1087 Memleketinde tahsil gördü, sonraSemerkand´a gitti. Tedris ve iftayla meşgul oldu. K. Eseri : Şerhu Kâfı´l-Hâkim. Müellifin Şerhu´l-Câmi il Kebîrli´ş-Şeybânî ve Şerhu edebi´lKâdi isimli eserleri de vardır. Alâmu´l-Ahyâr, va. 59 b; Hâcı Halife, II. 1378; Br., S, I, 289-294 Laknevi, s.. 34 Sezgin, I, 443; 57 - Ebû´I-Hasan Ali b. Muhammed b. Huseyn Fâhru´l-İslam el-Pezdevî Ebû´l-Usr d. 400/1009 v. 482/1089 Semerkand el-Bezdevi, Nesef´e 6 fersah mesafede Bezde kalesine nispettir. Büyük hanefi fukahasından olan bu zat, müçtehid fi´l-mesaildendir. K. Eseri : Kenzu´l-Vusûl itâ Marifeti´l-Usûl. Usûlu´l-Pezdevî diye marufdur. Şerhleri : a - Keşfu´l-Esrâr, Abdulâzîz el-Buhâri (v. 730/1329) Kahire 1307 ve metinle birlikte İstanbul 1307 (4 c.) b - et-Takrîr, el-Bâbertî (v. 786/1384) c - Tenkihu´l-Usûl. Sadri´ş.Şerla el-Mahbûbî (v. 747/1346) d - Emîr Kâtib el-İtkâni (v. 758/1357) e - Heseyn b. Âli es-Semanî (v. 704/1304) f- el-Kâfî, Huseyn b. Ali es-Sâğânî (v.710/1310) g - Ahmed b. Hasan el-Çarpurdî eş-Şafiî (v. 746/1346) h - Muhammed b. Ahmed b. ed-Diyâ el-Mekkî (854/1450) i - Molla Hüsrev (v. 885/1480) Ayrıca, İbn Kutlûbuğâ (v. 879) nın ve Tahrîcu Ehâdisi´l-Usûli´l-Pezdevî ve diğer bazı şerh ve talikleri mevcuttur. Kuraşi, va. 107 b; va. 107 b; el-Kârî va. 92 a; Ibn Kutlûbu&â. s.. 41; Taşköprüzâde Ahmed. Tabakât, Va. 29 b; Hâcı Halife, I. 112; el-Leknevî, s.. 105; Lubâb. I. 41; Sarkis, I. 554; Br.. G, I, 460; Br.. S. I, 637-38 Pezdevî´nin diğer eserleri : el.Mebsût, Şerhu´l-Câmii´l-Kebîr, şerhu´l-Câmii´s-Sağîr, Kitâb fî Tefsîrl´l-Kur´ûn. 58 - Ebû Bekr Muhammed b. Hasan (Huseyn) b. Muhammed b.Hasan el-Buhâri Bekr Hâherzâde. İbn Kutlubuğâ, s., 62; Taşköprüzâde. Miftâh, II. 276; Haci Hallfe I, 352; el-Bağdâdî. Hediyye, II, 76; İzmîri, v., 22 b; Bilmen, I, 368; Zlriklî. VI, 332; Kehhâle. IX, 253. v. 483/1090 K. Eseri : 1 - Tecnîs fi´l-Furû 2 - el-Mebsût fi´l-Furû Ayrıca, şerhu Edebi´l-Kâdî li Ebî Yûsuf, Şerhu´l-Câmiu´l-Kebir li´ş-şeybânî, Şerhu Muhtasari´l-Kudûrî, el-Fetâvâ adlı eserleri vardır. 59 - Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed Şemsu´l-Eimme es-Serahsî. v. 483/1090 (490 ve 500 yılları olarak da geçer.) Şemsu´l-Eimme el-Halvânî´nin talebesi olup, Burhanu´l-Eimme Abdulazîz b. Ömer b. Mâze, Mahmûd b. Abdulazîz el-Uzcendî, Ruknu´d-Dîn Mesûd b. Hasan Ebûbekir Muhammed b. İbrâhîm el-Hâsîrî´nin de hocasıdır. Serahs, Horasan beldelerindendir. Fıkıh kitaplarında Şemsu´l-Eimme ve Mebsût itlak olununca bu zat ve eseri sözkonusudur. Müctehid fi´l-Mesail´dendir. K. Eserleri : 1 - el-Mebsût. el-Hâkim eş-Şehîd (v. 334/945) ´in, Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî´nin Zâhiru´r-Rivâye eserlerini cemettiği «el-Kâfî» adlı eserin müdellel şerhidir ki hapiste talebelerine imla ettirdiği rivayet edilir. 30 cüz halinde Mısır 1324-31 baskısı vardır. 2 - Şerhu´s-Siyeri´l-Kebir. Haydarabad 1335-6 (4 c.). Muhammed Munib el-Ayintabı tarafından yapılan Türkçe tercümesi 1241 yılında İstanbul´da basıldı. Yeni arapça tabı da 5 cilt halinde yapılmıştır. (Kahire 1971) 3 - Şerhu´z-Ziyâdât. Ayrıca Şerhu Muhtasari´t-Tahavî ve Usûlu´s-Serahsî adlı eserleri vardır. İbn Kutbuğâ. s.. 52; el-Kârî, v.. 68 a; el-Leknevi. s., 130; el-Kevserî, H. Tekâdi, s., 103; Sarkis, I. 1016; Br.. G. I. 460; Br., S, I. 291. 638; Bilmen, I, 456; Ziriklî, VI. 208 60 - Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed (Hüseyin b. Ahmed) ez-Zevzenî. v. 486/1093 K. Eseri : el-Mesâdir. Şiir ve emsal şevahidinden tecrid edilmiş olarak, her baba bir sahih fiil mastarıyla başlanmış olup daha sonra mu´tel mastarlar zikredilmiştir. Hâcı Halife. II, 1703; Kehhale. III, 309; el-Bagdâdî, Hediyye, I, 310 61 - Ebû Muhammed Abdullâh b. Yûsuf el-Cürcânî. v. 489/1096 Şafii ve muhaddis olan bu zatın, İbn Âbidin´de «Menâkibu´l-Curcânî» diye geçen eserin müellifi olduğu kanaatindeyiz. Eserleri : Tabakâtu´l-Fukahâ, Menâkibu´l-İmâm eş-Şâfiî, Menâkibu´l İmâm Ahmed b. Hanbel. el-Bağdâdî. Hediyye. I, 453 VI/XII. ASIR KAYNAKLARI 62 - Tâhir b. Burhâni´d-Dîn Mahmûd b. Tâci´d-Dîn Ahmed b. Bur-hâni´d-Dîn el-Kebîr Abdulazîz el-Buhârî, Sadru´l-islâm el-Hanefî d. 442/1050 v. 504/1110, Serahs el-Bağdadî, Hediyye, I, 430; K. Eserleri : 1 - el-Fetâva´l-Buhâriyye 2 - el-Fevâid fi´I.Fıkh 63 - Ebû Hâmid Muhammed b. M. b.M. b. Ahmed el-Ğazzâlî et- Tûsî. d. 450/1058. Tus v. 505/1111, Taberân Dînî ilimler ve felsefe tahsilinden sonra Nizamiye Medresesi´nde ders veren imam Gazzalî, 488 h. de tedrisi bırakıp tasavvuf yoluna sülûk etti. 10 yıl kadar Şam, Hicaz ve Kudüs arasında dolaşıp tasavvufla iştiğal etti. Felsefecilerin dalalette oldukları kendisi için büsbütün tebeyyün edince bütün gücüyle, münazara ve eserleriyle onlara hücum edip fikirlerini çürüttü. Bu sebepten dolayı «Huccetu´l-islam» diye anılmaktadır. İbn Esîr. Lübâb. II. 379; İbn Hall.. III. 216; es-Subkî. VI .191; İbn İmâd. IV. 10; el-Bağdâdi. a. e.. II. 79; Zirikli. VII, 247; K. Eseri : İhyâu Ulûmi´d-Dîn. Eser her biri 10 kitaptan müteşekkil 4 kısımdan meydana gelmiştir. Eserin baskı yer ve yılları : Bulak 1269, hamişinde Suhreverdî´nin «Avârifu´l-Meârif» adlı eseri olarak 1289/1302, 1279, 1282, Kahire 1334, 1346, 1348, hamişinde mezkur eser ve Aydunus´un «Tarîfu´l-İhyâ» olarak 1306, 1316, 1324, mezkur iki eserle birlikte Zeynuddîn el-irâkî´nin «el-Muğnî an Hamli´l-Esfâr fi´l-Esfâr fî Tahrîci mâ fi´İhYâ mine´l-Ahbâr» adlı eseri ve «el-İmlâ- an İşkâlâti´l-İhyâ» adlı eser olarak Dâru´l-Kutubi´l-Arabiyye 1332; İstanbul 1321, Fas 1302, Teheran 1293, Nawalkişor 1281, Lucknow 1864 ve Madak el-Arif´în urduca tercümesi 1331 yılında basıldı. el-İhyâ´nın çeşitli bölümlerinin muhtelif dillere tercümeleri, şerh ve haşiyeleri de vardır. Hâcı Halile, I, 23; Sarkis. 1409; Br., G. I, 539, S, I. 748; Zeydân III, 105 İmam Gazzali´nin, «Hulâsatu´-Fıkh, el-Fetâvâ, el-Mustasfâ fî usûlin´l-Fıkh, el-Vecîz, el-Vasît, el-Basit» adlı fıkha dair eserleri de vardır. 64 - Muhannmed b. ibrâhim b. Anûş el-Hasîrî. v. 500/1107 K. Eseri : Hâvî´l-Hasîrî fi´l-Furû. Bir çok fetvayı muhtevi olan bu eser hanefi fıkhının temel ve mutemet kitaplarından biridir. Hâcı Halife, I, 624; Br.. G. I. 461; Zirikli. VI. 185 65 - Ebû´l-Muîn Meymûn b. M. b. M. en-Nesefî el-Mekhûlî. d. 418/1027 v. 508/ 1114 K. Eserleri : 1 - şerhu´l-Câmii´l-Kebir. 2 - el-Umde fî Usûli´d-Dîn. (?) Müellifin ayrıca «et-Temhîd li Kavaidi´t-Tevhîd, Tabsiretu´l-Edille fî İlmi´l-Kelam, Menâhicu´I.Eimme fi´l-Furu» adlı eserleri vardır. el-Kârî. v.. 94 b; el-Bağdâdî, Hediyye .II. 487; Sarkis. II, 1854; Br., S. I. 757; Zirikli, VIII. 301; Kehhâle. XIII. 66 66 - Ebû Amr Osmân b. İbrâhim b. Muhammed el-Esedî el-Maruf bi´l-Fadlî v. 508/1114 K. Eseri : Fetava´l-Fudlî. Hanefi fukahasından olan müellifin bu eseri meşhur kitaplardandır. Hâcı Halife. II. 1227; el-Baâdâdî, Hediyye. I, 653 67 - Ebû Muhammed Huseyn b. Mesûd. b. M.el-Ferrâ el-Beğavî eş-Şafiî. v. 510/1117 (516/1122), Merverrûz İbn Hall., II. 136; et-Bağdâdî. a.e., I. 312 K. Eseri : (?) Mesâbihu´s-Sunne. Bu eserde 4719 hadis sayıldığı ve bunlardan 325´inin Buhari´ye. 875´inin Müslime ait olduğu 1051´inin de müttefak olduğu söylenmektedir. Baskı yer ve yılları: Bulak 1294, Kahire 1318 (el-Muvatta ile) 1935, Calcutta 1257, 1319, Dehlî 1300, 1890, Amritsar 1313-14, Bombay 1271, 1282, 1289, 1307, Lahor 1902 (M. Kutbu´d-Din Han Dehlevî´nin hintçe tercümesiyle), Petersburg 1898-99, Kasan 1909 (el-Karî´nin «Mirkâtu´l-Mefâ-tih» adlı eseriyle), Kahire 1309; Calcutta 1809 ve 1810 eserin İngilizce tercümesi: A.N. Watthews; The sayings of Hazrat M. chosen from the M. al-M. vvith a short Life of the Prophet etc. A.A.K. Muhammed tarafından Calcutta 1918. Sarkis. I, 573; Br., G. I. 448; G, II. 248; S. I, 621; S. II, 620; Zeydân. III. 108 Müellifin ayrıca «Tercumetu´l-Ahkâm, et-Tehzîb, el-Kifâye «adlı fıkha dair eserleriyle» el-Cem beyne´s-Sahîhayn el-Buhâri ve´I-Müslim, Meâlimu´t-Tenzil fî Tefsiri´l-Kur´ân» adlı eserleri vardır 68 - Ebû Muhammed el-Kâsım b. Ali b. M. b. Osmân el-Harîrî el-Basrî. d. 446/1054, Basra v. 516/1122, Basra İbn Hall. III, 63; es-Suyûtî, Buğye, 378. İbn İmâd, IV. 50; Ziriklî, VI, 12; Kehhâle, VIII, 108 K. Eseri : el-Makâmât. Arapların söz, luğat ve emsalini muhtevi 50 kıssa ve hitabeden meydana gelmiştir. Bulak 1266, 1288, 1307, 1317; Kahire 1277, 1279, 1313, 1326, Hugli 1875, Luknow 1263, 1869, 1873, Kahire 1339 (Şerhlerle beraber) yıllarında basılan «el-Makûmât» ın Farsça, Fransızca ve İngilizce çeşitli tercümeleri muhtelif yer ve yıllarda basılmıştır. Sarkis, I. 748; Br., G. I. 326, S, I, 486; Zeydân, III, 40 69 - Mesûd b. Huseyn b. Hasan b. M.b. İbrâhim el-Kuşânî. v. 520/1126. 73 yaşlarında iken el Leknevi, s., 170; K. Eseri : el-Muhtasaru´l-Mesûdî. Aynı isimde İbn Âbidîn´de geçen eserin bu olduğu kanaatindeyiz. 70 - Huseyn b. Ali b. ebi´l-Kâsım İmâdî´d-Din Ebû Ali el-Lâmişî el-Hanefî. v. 522/1128. Ferğane köylerinden olan müellif eş-Şakıy´den ders almıştır. K. Eseri : Vâkiartu´l-Lâmişî. Ayrıca, «ez-Zivâdât fi´l-Furû, el-Fetâvâ» adlı eserleri vardır. Edirnevî, v. 26 b; el-Bağdâdi, Hediyye. I. 312 71 - Ebûl-Mehâmid Bedruddin Mahmûd b. Zeyd el-Lâmişî, el-Hanefî. Vefat tarihi bilinmeyen müellif, el-Kuraşî (v. 775/1373) tarafından zikr edildiğine göre ondan önce yaşamış olmalıdır. K. Eşeri : Usûlu´l-Lâmişî. Fıkıh usulüne dair bir eser olup 40 varak kadardır. Kuraçî. v.. 161 b; İbn Kutlubuğâ. s., 71; Hâcı Halife. I. 114; Br.. S. II, 053. 72 - Ebû Abdullah Yûsuf b. Ali b. Muhammed el-Cürcânî. 522/1128 yılında yaşıyor idi. Ebu´l-Hasan el-Kerhî´den fıkıh okudu. Ziriklî. IX. 319 K. Eseri : Hızânetu´l-Ekmel. (6 ciltlik büyük bir eserdir) Bu eser, Kâfi´l-Hâkîm eş-Şehid, el-Câmîu´s-Sağîr ve el-Câmiu´l-Kebîr, Ziyâdât, İbn Ziyâd´ın Mü-cerredi, el-Muntekâ, Muhtesaru´l-Kerhî, Şerhu´t-Tahâvî Uyûnu´l-Mesâil gibi asarı muhtevidir. Ebu´l-Leys es-Semerkandî´ye ve bir başkasına da nispet edilen bu eser, bu zata aittir. (Allah´u alem). İbn Kutlubugâ. s.. 44; Hâcı Halife. I. 702; Br., G, I, 461. S, I, 639; 72/a - Ahmed b. Muhammed b. Ebîbekr el-Hanefî. v. 522/1128 K. Eseri : Mecma´u´l-Fetâvâ ile bunun muhtasarı Hizânetu´l-Fetâvâ. Bu eser, el-Fetâvâ´l-Kübrâ, el-Fetâvâ´s-Suğrâ, Fetâvâ Ebîbekr el-Hanefî, Fetâvâ Muhammed b. el-Velîd es-Semerkandî, Fetâvâ´r´Rusteğfenî, Fetâvâ Atâ b. Hamza, el-Multekat, Tuhfetu´l´Fukahâ ve diğer bazı eserlerden cemedilmiştir. H. Halife, II, 1603 Tâhir b. Ahmed´in (bk. v. 542/1147) de Hizânetu´l-Fetâvâ adlı bir eseri vardır ki, ibn Âbidin´in kaynağı hangisidir bilemiyoruz. 73 - Ebû´l-Hasan Rezzîn b. Muâviye b. Ammâr el-Abderî es-Semer-kandî el-Malikî el-Hâfız. (?) v. 524/1130 Bu zatın «Tecrîdu´s-Sihâhi´s-Sunne fi´l-Hadîs» adlı eseri vardır. el-Bağdâdî, Hediyye. I. 367 74 - Ali b. Muhammed b. İsmâil b. Ali b. Ahmed b. M.b. İshâk el-Isbîcabî es-Semerkandî. d. 454/1062 v. 535/1140. Semerkand el-Merğinanî (v. 593)´nin hocası olan bu zat. zamanında Maveraunnehir´in en büyük alimi idi. İsbîcâb, Taşkend ve Seyrâm arasında bir beldedir. Kuraşî. v., 107 a; İbn Kutlubugâ, u., 44;Taşköprüzade, Miftâh, II, 282; el-Leknevi, s., 105; Ziriklî. V. 149 (X) Hacı Halife, II. 1627 K. Eserleri : 1 - Şerhu Muhtasari´t- Tahâvi. Brockelmann bu eseri Ahmed b. Mansûr el-isbîcâbî (v. 480)´ye ait olarak verirken, (dipnotgoster62359) el-Leknevî de bir yerde asıl müellife (dipnotgoster62360), bir yerde de A.b. MansÛr´a nispet etmektedir . Br.. S, I. 294 el-Leknevî, s.. 105 el-Leknevî. s.. 34 2 - el-Mebsût. 75 - Husamu´d-Dîn Umer b. Abdulaziz b. Ömer b. Mâze el-Marûf bi´s-Sadri´ş-Şehîd (el-Husâmu´ş-Şehîd).. d. 483/1090 v. 536/1141, Semerkand´da katledilip Buhara´ya götürüldü. Babası Burhanu´d-Din el-Kebir Abdulaziz´den fıkıh okuyan müellif büyük hanefî ulemasındandır. İbn Kutlubuğa. s.. 46; Taşköprüzâde, Miftah II, 277; İzmiri, v., 17 a; el-Leknevî. s.. 122; el-Bagdâdî. Hediyye I, 783. K. Eserleri : Br., G. I, 462. S. I. 640; Bilmen. I. 453 1 - el-Fetâvâ´l-Kübrâ. Ebu´l-Leys´in «en- Nevâzil», en-Nâtıfî´nin «el-Vâkrât» adlı eserleriyle «Fetâvâ´l-Fudlî ve «Fetâvâ Ehli Semerkand»ın me-sailini muhtevîdir. Ebü´l-Mehâmid Mahmûd b. Ahmed b. Mesûd el-Konevî bunu hulasa ederek faydalı bilgiler ekledi. Hacı Halife. II, 1228 2 - el-Fetâvâ´s-Suğrâ. Yûsuf es-Sicistânî bu eserden seçmeler yapıp bazı eklemeler yapmış ve eserine Munyetu´l-Müftî adını vermiştir. Hacı Halife. II. 1224 Yukarıdaki iki fetva kitabını da Necmu´d-Din Yûsuf b. Ahmed el-Hâsi bablara ayırarak tertip etmiştir. İbn Abidîn´de el-Haşîye nispet edilen fetva kitapları bunlar olmalılar. bk. İbn Abidin. II. 434 3 - Vâkıâtu´l-Husâmî. (el-Musemma bi´l-Ecnâs). el-Fetâvâ´l-Kübrâ gibi aynı eserleri muhtevidir. Her eser onda olduğu gibi birer harfle belirtilmiştir. el-Hâsî bu eseri de tertip etmiştir. Muhammed b. M. er-Reşîd el-Kaşgarî (v. 687) bundan Tehzîbu´l-vâkıât adıyla seçmeler yapmıştır. Hacı Halife. Hediyye. II. 1998, Vakıatu´l-Husâmi, bk. Bağdatlı Vehbi (Süleymaniye) No : 575, 138. V 4 - Şerhu Edebi´l-Kâdı ti´l-Hassâf. Meşhur ve mütedavil olan bu eserde her meseleden sonra lüzumlu bilgileri şerhle metin arasında herhangi bir ayırım yapmaksızın eklemiştir. Hacı Halife, I, 46; Br.. S, I. 292 5 - Umdetu´l-Fetâvâ. Kitab iki kısım halinde 33 bölüme ayrılmış olup en çok vuku bulan meseleleri almıştır. Hâcı Halîfe, II, 1189 6 - Umdetu´l-Müftî ve´l-Müsteftî. el-Bagdâdî. İzâhu´l-Meknûn, II, 124 76 - Necmu´d-Dîn Ebû Hafs Umer b. Muhammed b. Ahmed b. İsmâ´îl b. Muhammed en-Nesefî es-Semerkandî el-Mâturidî. |