Diğer Rical Kitapları

Diğer Rical Kitapları

Tehzîb safhasında hadîsle ilgili olarak ortaya konan kitâbiyatın (hadîs edebiyatının) zenginliğini belirtmek için sırf ricâl sahasında gerçekleştirilen telîfat çeşitlerine, birer ikişer örnekle dikkat çekmemizde fayda var.[279]

Tabakât Kitapları:

Sayıları çok olan bu isim altındaki kitaplar Şüyûhun ahval ve rivâyâtını tabaka tabaka yani asır be-asır müellifin kendi devrine kadar cemeder. Buna ilk örnek olan kitapları daha önce zikrettik: İbnu Sa´d´ın et-Tabakâtu´l-Kübra´sı, Müslim ve Nesâî´nin Tabakât´ları gibi. Bazan, -Abdurrahmân İbnu Mende örneğinde olduğu gibi, -Tabakâtu´t-Tâbiîn, Tabakâtu´n-Nüssâh-Ebu Sâd İbnu´l-A´râbî gibi-, Tabakâtu´r-Ruvât -Halîfetu´bnu Hayyât-, Tabakâtu´l-Kurra -Osman İbnu Sâd, Tabakâtu´s-Sufiyye -Ebu Abdirrahman es-Sülemî-, Hilyetü´l-Evliya ve Tabakâtu´l-Asfıya -Ebu Nuaym el-İsfehânî Tabakâtu´ş-Şâfi´iyye, Tacu´d-Dîn Sübkî (771)-, Tabakâtu´l-Huffâz- Şemsü´d-Dîn Zehebî- oldukça farklı istikametlere yönelik Tabakât kitapları te´lif edilmiştir.[280]

Meşyahat Kitapları:

Müellifin rastladığı ve kendisinden hadîs dinlediği veya rastlamasa bile kendisine rivayet için izin vermiş bulunan şüyûhun zikrine tahsîs edilen kitaplardır. Ebu Ya´la el-Halîlî´nin, Ebu Yusuf Ya´kub İbnu Süfyan´ın Tacü´d-Dîn Ali İbnu Eneeb es-Sâcî´nin Meşyahât´ları gibi.[281]

Vefayat Kitapları:

Rical kitaplarından bir kısmı muhaddislerin vefayatını esas alır ve şahısları öldükleri yıl ve aya göre sıralar. Bu sâhada ilk eseri Ebu Süleyman Muhammed İbni Abdillah vermiştir. Müellif, hicretten itibaren 338/949 yılına kadar olan vefayatı cemetti. Bunu ölüm tarihi olan 466 yılına kadar Ebu Muhammed İbnu Abdilaziz el-Kettânî tamamladı. Kettânî´yi Hibetullah İbnu Ahmed el-Ekfânî; el-Efkânî´yi Ali İbnu Mufaddal el-Makdisî (611 / 1214); bunu Abdülazim İbnu Abdülkâvî el-Münzirî (656) tamamladı. El-Münzirî´nin eseri et-Tekmile bi-Vefayâti´n-Nakale adını taşır. Aynı minvâl üzere bu esere ilaveler devam etmiştir.

Bu çeşitten eser çoktur. Seğânî´nin Dürrü´s-Sahâbe fi Vefeyâti´s-Sahâbe; Zehebî´nin el-İlâm bi-Vefeyâti´l-A´lâm; Ebu l-Kâsım İbnu´l-Mende´nin Kitâbu´l-Vefeyât, İbnu Hallikân´ın Vefeyâtu´l-A´yân adlı eserleri burada zikredilebilir.[282]

Esma, Küna, Elkâb Ve Ensab Kitapları:

Hadîs râvileri arasında bazıları künye veya lakâbı olmaksızın sâdece ismiyle meşhurdur. Bazıları ismiyle değil lâkabı veya nisbetiyle meşhurdur. Üstelik aynı isim veya aynı lakab ve nisbetle meşhur olanlar da mevcuttur. İlim adamları, bu durumdan hâsıl olabilecek iltibasları önlemek için eserler vermişler, künye sahiplerinin isimlerini, ismiyle veya nisbetiyle meşhur olanların da künye, lakab gibi diğer ayırdedici unvanlarını göstermişlerdir. Böylece isim, nisbet, lakab ve künyelerdeki benzerlikler sebebiyle zayıf râvinin sika, sikanın da zayıf râvi ile karıştırılmasını önlemişlerdir.

Bu konudaki te´lîfat Ali İbnu´l-Medînî, Nesâî gibi üçüncü asır müellifleriyle başlar, Hâkim, Bağdadî, İbnu Abdilberr vs. ile devam eder. Hadîs ilmi ile alakalı telifatta bulunan Ahmed İbnu Hanbel, Buhârî, Müslim, Nesâî, Hatib, Nevevî, İbnu Hacer, İbnu´l-Cevzî gibi alimlerin çoğunlukla bu konularda eserler verdiği görülür. Sözgelimi Zehebî, künyesi ile meşhur olanları Kitâbu´l-Muktarî fi Serdi´l-Kunâ´da, tanıtmıştır. İzzeddin İbnu´l-Esir (630/1232) el Lübâb fi Tehzîbi´l-Ensâb´ta nisbetlerin hem okunuşu, hem de nisbetlere delalet eden meşhurları belirtmeye çalışır.

İsimleriyle meşhur olanların künyelerini belirtmek maksadıyla Ebu Hâtim Muhammed İbnu Hibbân el-Büstî, lakabları beyan için Ebu Bekr eş-Şirâzî (407/1016), İbnu´l-Cevzî ve İbnu Haceri´l-Askalânî (952/1545) ve başkaları eserler vermişlerdir.

Bu çeşit eserlerde muahhar olanlar daha câmi, daha tertipli, istifâdesi daha kolaydır.[283]

Mübhemat Kitapları:

Senetlerde olsun metinlerde olsun, recülün, nisâün diye tesmiye edilen,

ismi verilmeyen şahıslara rastlanır. Bunlara mübhem (cemi olarak mübhemât) denir. Âlimler araştırıp imkân nisbetinde bunları aydınlatmaya, teşhîs etmeye çalışmışlar, bu maksadla müstakil eserler vermişlerdir. Bu çeşit eserler bazan belli bir kitapta geçen mübhemât´ın aydınlatılmasına tahsîs edilir.

Bu sâhada da Hatîbu´l-Bağdâdî, Abdülganî İbnu Sâd el-Mısrî, Nevevî, Ömer İbnu Ali İbni Mulakkin el-Ensârî el-Endulisî, İbnu´l-Kayserânî (508/1114) vs. pek çokları eser vermiştir. Bunların çoğunu tek kitap hâlinde Veliyyü´d-Dîn Ebu Zür´a Ahmed İbnu Abdirrahîm el-Irâkî birleştirip tek kitap hâline getirmiştir. Eseri: El-Müstefâd min Mübhemâti´l-Metni ve´l-İsnâdi diye isimlendirmiştir. Fıkhî bablara göre tertiplemiştir. Bu dalda yazılanların en mükemmelidir.

İbnu´l-Esîr, Câmi´u´l-Usûl´ün sonuna Mübhemât´ı açıklayıcı bir kısım koymuştur.

İbnu Hacer, Buhârî´nin Mübhemat´ını Fethu´l-Bâri Mukaddimesi olan Hedyü´s-Sârî´te açıklar.[284]

Esma Ve Ensabda Müştebih, Müttefik, Muhtelif Ve Mü´telif Olanlar:

Arap alfabesi ile yazıldığı zaman, bazı isim ve nisbetler görünüşte benzediği halde farklı okunurlar.(selam) kelimesi ile (sellâm) kelimesi gibi. Bunlara mü´telif ve muhtelif denir. Bazı isimlerin ise yazılışı da okunuşu da aynıdır, fakat delalet ettikleri şahıslar farklıdır. Mesela Halil İbnu Ahmed birçok kimselerin ismidir. Böyle isimlere müttefik ve müfterik denir. Bazılarında isimler hat yönüyle de telaffuz yönüyle de müttefiktirler, ancak babalarının veya neseblerinin ismi hat cihetiyle müttefik olduğu halde telâffuz cihetiyle muhtelifdir veya tersi vakidir: Muhammed İbnu Akîl ile Muhammed İbnu Ukayl gibi, Şüreyh İbnu´n-Nu´mân ile Süreye İbnu´n-Numan da böyle, Bu çeşide müştebih denmektedir.

Bunların bilinmesi hadîste ehemmiyet arzeder. Ali İbnu´l-Medînî "Tashîf´in en fenâsı isimlerde vâki olanıdır" der. Çünkü benzerlikten dolayı iki farklı kişi aynı adam zannedilir. Bu zan zayıfı sika, sikayı da zayıf addetmeye sevkeder, ikisi de fenâdır. Bu sebeple ulemâ bu nevilerin her birinde eserler te´lif ederek iltibası önlemeye çalışmıştır.

El-Mü´telif ve´l-Muhtelif konusunda yazılan çeşitli kitapları birleştirip yeni ilâvelerle zenginleştiren İbnu Mâkula diye meşhur Ebu´n-Nasr Ali İbnu Hibetullah (475/1082) olmuştur, eserinin adı kısaca el-ikmal´dir. Muhtevasını da tanıtan tam adı şöyledir: el-İkmâl fi Ref´i´l-İrtiyâb ani´l-Mü´telif ve´l-Muhtelif fi´l-Esmâ ve´l-Künâ ve´l-Ensâb. Bu eser hâlen 7 cilt olarak basılmıştır (Haydarâbad 1962).

Müştebih isimler üzerine Zehebî de bir te´lifte bulunmuş, ancak İbnu Hacer, yeni ilâvelerle zenginleştirerek Tabsîru´l-Müntebih bi-Tahrîri´l-Müştebih´i ortaya koymuştur.

Bu sâhada Hatîbu´l-Bağdadî´nin verdiği bir eserin adı el-Müttefik ve´l-Müfterik, diğer bir eserinin adı da Telhîsu´l-Müştebih´dir. Buna bir de zeyl ilave etmiştir.

Nevevî´nin (676/1277) Tehzîbu´l-Esmâ ve´l-Lügât´ı da burada zikre değer. İsimlerden de anlaşılacağı üzere kitap iki kısımdır. Bir kısmında bazı isimler hakkında bilgi verirken ikinci kısımda bazı kelimeleri açıklar.

Eski metinlerde geçen yer isimlerinin gerek okunuşunu ve gerekse bulundukları coğrafi bölgeyi öğrenmede Şihâbu´d-Din Ebu Abdillah Ya´kub İbni Abdillah´ın (v. 620/1223) Mu´cemu´l-Büldân ve´l-Cibâl ve´l-Edviye ve´l-Kay´an ve´l-Kurâ ve´l-Mahâlla ve´l-Evtân ve´l-Bihâr ve´l-Enhâr ve´l-Gudvân ve´l-Esnâm ve´l-Endâd ve´l-Evsân adlı kitabı mevcuttur. Bu kitap uzun isminin de gösterdiği üzere, sadece beldeler değil, şehirler, köyler, nehirler, denizler, putlar, kayalar vs. hakkında bilgi verir. Bazı mühim şahsiyetler hakkında bile bu kitapta kıymetli bilgiye rastlanır.[285]

Tevârîhü´l-Müdün:

Muhaddislerin yazdığı ricâl kitaplarının mühim bir bölümünü bazı şehirler üzerine yazılmış olan Târih´ler teşkîl eder. Bu târihler, kelimenin bugünkü mânasında şehrin kuruluş, gelişme hikâyesini anlatmaz. Daha ziyade ricâlden bahseder. Yani hangi şehrin târihi ise o şehrin yetiştirdiği kimseler, o şehre uğrayanlar vs. tanıtılır.

Misal olarak Ebu Nu´aym el-İsfehânî´nin Târîhu´l-İsfehân´ı; Hatîbul-Bağdâdî´nin Târîhu´l-Bağdâd´ı; Ebu´l-Kasım İbnu Asâkir ed-Dimeşkî´nin Târîhu Dımeşk´i zikredilebilir. Gerek Bağdâdî´nin ve gerekse İbnu Asâkir´in Târih´leri çok hacimlidir ve birtakım zeyiller de yapılmıştır. Târîhu Dımeşk için: "Böyle bir eseri yazmaya bir ömür yetmez" denilmiştir.

Bu gruptan, Ebu Abdillah el-Hâkim en-Neysâbûrî´nin Târîhu Neysâburî, İbnu Mâce el-Kazvini´nin Târîhu Kazvin´i Abdurrahman İbnu Ahmed´in Târîhu Mısr´ı; İbnu Neccâr´ın Târîhu´l-Medîne´si -ki ed-Dürretü´s-Semîne fi Ahbâri´l-Medîne diye de isimlendirilir-, yine aynı zât´ın Târîhu Mekke´si burada kayda değen mühim eserlerdir.

Tarih kitapları zımnında zikredeceğimiz mühim bir eser Zehebî´nin Târîhul-İslâm adlı eseridir. 20 cilt tutmaktadır. Senelere göre tertîb edilmiştir. Hâdiselere ve şahısların vefatına beraberce yer verir. Zehebî´nin Siyerün-Nübelâ´sı da çokça hadîs zikriyle ricâli tanıtan mühim bir kitaptır, 14 cilttir. İbnu Cerîr et-Taberî´nin (v. 311/923) Târîhu´l-Umem ve´l-Mülük´ü, insanlığın yaratılışından başlayan müslüman olmayan milletlere de yer veren bir dünya târihidir. İbnu Hallikân, onu "tarihlerin en sağlamı" olarak vasıflandırır. İnsanlığı bir bütün olarak ele alması, o devirde ileri bir esprinin ifâdesidir.[286]

Lügat (Garîbu´l-Hadîs) Çalışmaları:

Hadîsle ilgili lügat çalışmaları daha çok garîbu´l-hadîs adı altında incelenir. Mevzuya girerken belirtelim ki, garîbu´l-hadîs, garîb hadîs demek değildir. Garîb hadîs deyince tek bir tarîkden gelen hadîs kastedilir. Garîbu´l-h...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın